Prokrastinatsiya kasalligi nima? Semptomlar va davolash usullari

Prokrastinatsiya (kechiktirish, keyinga qoldirish)- bu deyarli har bir kishi hayotining bir bosqichida duch keladigan muammo. Biroq, ba’zi odamlar uchun kechiktirish odati surunkali bo’lib, jiddiy muammolarga olib kelishi mumkin. Bu yerda «prokrastinatsiya yoki kechiktirish kasalligi» tushunchasi paydo bo’ladi. Prokrastinatsiya kasalligi odamlarning muhim vazifalarni bajarishda doimo kechikish va ishni doimiy ravishda kechiktirish tendentsiyasi sifatida aniqlanishi mumkin. Bunday xatti-harakatlar insonning shaxsiy va kasbiy hayotiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Ushbu maqolada biz kechikish nima, uning alomatlari va bu muammoni hal qilish usullari qanday kabi mavzularni muhokama qilamiz.

Prokrastinatsiya kasalligi nima?

Prokrastinatsiya – bu odamning o’z vazifalarini va majburiyatlarini ongli ravishda kechiktirishi yoki undan qochishi. Bunga ko‘pincha “men buni ertaga qilaman” yoki “vaqti kelganda qilaman” kabi fikrlar kuchayadi. Kechiktirishni shunchaki dangasalik yoki motivatsiya etishmasligi bilan izohlab bo’lmaydi; Bu shaxsning ruhiy va hissiy holatiga ta’sir qiluvchi xulq-atvor muammosining bir turi. Kechiktirish ko’p odamlar uchun bir lahzalik yengillikni ta’minlovchi qochish usuli bo’lsa-da, uzoq muddatda jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi.

Kechiktirish faqat kichik va ahamiyatsiz ishlarni keyinga qoldirish bilan cheklanmaydi. Bu muhim loyihalarda, ta’lim vazifalarida, martaba rejalashtirishda va hatto shaxsiy munosabatlarda o’zini namoyon qilishi mumkin. Inson bu vazifalarni bajarishi kerakligini bilsa ham, har xil bahonalar bilan ularni keyinga qoldirishda davom etadi.

Prokrastinatsiya kasalligining belgilari

Prokrastinatsiyani aniqlash uchun e’tibor berish kerak bo’lgan ba’zi umumiy simptomlar:

Vazifalarni oxirgi lahzagacha qoldirish: Inson muhim vazifalarni oxirgi daqiqagacha kechiktirishi va bu odatga aylanishi mumkin. Bu, ayniqsa, muddati bo’lgan ishlarda jiddiy stressni keltirib chiqarishi mumkin.

Perfektsionizm: Kechiktiruvchi ko’p odamlar ishni mukammal bajarish istagi tufayli ishni boshlashdan qochishlari mumkin. Perfektsionizm xato qilishdan qo’rqish yoki tashvish bilan birgalikda odamni butunlay harakatsizlantirishi mumkin.

Doimiy uzr so’rash: Odamlar doimo biror narsani qilmaslik uchun uzr so’raydilar. Bu uzrlar ko’pincha ish yuki, vaqt cheklovlari yoki shaxsiy charchoq kabi omillar bilan bog’liq.

Lahzali zavqlarga yo‘naltirish: Muhim vazifani bajarish o‘rniga qisqa muddatda ko‘proq zavq beruvchi faoliyatlar (ijtimoiy tarmoqlar, televizor tomosha qilish, o‘yin o‘ynash) afzallik beriladi.

Muvaffaqiyatdan qo’rqish yoki muvaffaqiyatsizlikdan qo’rqish: Muvaffaqiyatni kutish yoki muvaffaqiyatsizlik qo’rquvi sabab bo’lgan mas’uliyatdan qochish uchun odam kechiktiruvchi xatti-harakatlarni namoyon qilishi mumkin.

Stress va aybdorlik tuyg‘usi: O‘z vazifalarini doimiy ravishda kechiktiradigan odamlar o‘zlarini stress va aybdor his qiladilar. Bu kechikish siklini oziqlantiradigan yomon siklni yaratadi; chunki aybdorlik hissi keyingi qadamni qo’yishni qiyinlashtiradi.

Prokrastinatsiyaning sabablari

Prokrastinatsiyaning turli sabablari bor. Ular orasida:

• Perfektsionizm: Inson ishning mukammal bo‘lishini xohlaydi va shuning uchun uni boshlashdan qochadi.
• Muvaffaqiyatsizlikdan qo’rqish: Muvaffaqiyatsizlik ehtimoli odamning bu ishni bajarishiga to’sqinlik qilishi mumkin.
• Motivatsiyaning etishmasligi: Agar vazifa yoki mas’uliyat shaxs uchun mazmunli yoki qiziqarli ko’rinmasa, kechikish xatti-harakatlari paydo bo’lishi mumkin.
• Diqqat muammolari: chalg’itish yoki diqqatni jamlashning etishmasligi vazifalarni bajarishni qiyinlashtirishi mumkin.
• Vaqtni boshqarish muammolari: Inson vaqtdan unumli foydalanishda qiynalishi va topshiriqlarni bajarish uchun yetarli vaqtga ega bo‘lmasligi mumkin.

Prokrastinatsiya bilan kurashish usullari

Prokrastinatsiya kasalligi bilan kurashish mumkin. Ushbu muammoga qarshi kurashish uchun qo’llanilishi mumkin bo’lgan ba’zi strategiyalar:

1. Kichik qadamlarni boshlang: Katta vazifalar qo’rqinchli bo’lishi mumkin. Shunday qilib, katta loyihani kichikroq, boshqariladigan qismlarga ajratish – boshlash uchun yaxshi strategiya. Har bir kichik qadam odamni keyingi qadamni qo’yishga undaydi va muvaffaqiyatga yordam beradi.
2. Aniq va real maqsadlarni qo‘ying: Maqsadlaringizni belgilayotganda, erishish mumkin va aniq maqsadlarni qo‘yishga harakat qiling. Ushbu maqsadlar kechiktirishni kamaytirishda muhim rol o’ynaydi.
3. Vaqtni yaxshi boshqarish: Vaqtingizdan unumli foydalanish kechikish odatidan xalos bo‘lishning muhim usuli hisoblanadi. Kundalik va haftalik rejalar tuzib, vazifalaringizni tartibga solishingiz mumkin.
4. O’zingizni mukofotlang: topshiriqni bajarganingizda kichik mukofotlar bilan o’zingizni rag’batlantiring. Bu kelajakdagi missiyalar uchun rag’bat bo’ladi.
5. Chalg’itadigan narsalarni yo’q qiling: Ijtimoiy tarmoqlar, televizor yoki telefonlar kabi chalg’ituvchi narsalar kechiktirishni kuchaytiradi. Ishlayotganda bunday elementlarni minimallashtirish orqali konsentratsiyani oshirishingiz mumkin.
6. O’z fikringizning namunalarini tan oling: kechiktirishga olib keladigan fikrlar va his-tuyg’ularni tan olish, bu xatti-harakatni engib o’tishni osonlashtiradi. Qaysi daqiqalarda kechiktirishga ko’proq moyil ekanligingizni tushunsangiz, bu vaziyatni nazorat ostiga olishingiz mumkin.
7. Professional yordam oling: Agar kechikish surunkali holga kelgan bo’lsa va shaxsiy yoki professional hayotingizga jiddiy ta’sir ko’rsatsa, mutaxassisdan yordam olish foydali bo’lishi mumkin. Terapiya, ayniqsa kognitiv xulq-atvor terapiyasi kechikishning asosiy sabablarini bartaraf etish orqali echimlarni taklif qilishi mumkin.

Xulosa

Prokrastinatsiya nafaqat vaqtni boshqarish muammosi, balki psixologik va xulq-atvor omillarining natijasidir. Bu odamlarning hayotida stress, tashvish va unumdorlikni yo’qotishiga olib kelishi mumkin. Biroq, bu muammoni xabardorlik, strategik rejalashtirish va kerak bo’lganda professional yordam bilan hal qilish mumkin. Xususan, maqsadni belgilash, vaqtni boshqarish va motivatsiyani oshirish usullari kechiktirishni engish uchun samarali strategiyadir. Kechiktirish siklini buzish ham shaxsiy o’sish, ham professional muvaffaqiyat uchun muhim qadamdir.