Plimpton 322

«Plimpton 322» bu – qadimgi Bobil madaniyatiga taalluqli bo‘lgan sirli bir sopol bo‘lagining nomidir. Unda 4 ta qator va 15 ustundan iborat jadvalga o‘yib yozilgan sonlar aks ettirilgan. Uni ayrim matematiklar jahondagi eng mashhur va muhim artefaktlardan biri deb baholaydilar. Jadvalda a²+b²=c² shartga mos keladigan butun sonlar ketma-ketligi, ya’ni, Pifagor sonlarining ro‘yxati berilgan bo‘lib, tahlillarga ko‘ra, mazkur sopol bo‘lagi taxminan eramizdan avvalgi 1800-yillarga tegishli bo‘lishi mumkin ekan. Dastlabki uchta ustunda 3,4,5 singari Pifagor sonlari keltirilgan bo‘lib, to‘rtinchi ustun esa shunchaki satr raqamini ifodalaydi. Mazkur jadvalni qadimgi Bobilliklar nima maqsadda ishlatishgani ma’lum emas. Lekin, ba’zi tarixchilar, uning algebraik yoki trigonometrik masalalarni yechishda qo‘llanilgan tayyor yechimlar ro‘yxati sifatida ishlatilgan bo‘lsa kerak deb taxmin qilishadi.

Ushbu sopol bo‘lagining «Plimpton 322» deb nomlanishiga sabab shuki, uni 1922-yilda Nyu-Yorklik noshir Jorj Plimpton (1855-1936) tomonidan shu kabi qadimgi osori-atiqalar bilan savdo qiluvchi mayda chayqovchidan sotib olinganidir. Plimpton ushbu sopol artefaktni atiga 10 AQSH dollariga sotib olgan va uni keyinchalik Kolumbiya universitetiga hadya qilib yuborgan. Ushbu muhim tarixiy buyum, yuqorida ham aytilganidek, qadimgi Bobil madaniyati merosi bo‘lib, ushbu sivilizatsiya Tigr va Yevfrat daryolari oralig‘idagi hosildor yerlarda, eramizdan avvalgi III-ming yillikdan, eramizdan avvalgi III-asrgacha bo‘lgan davrda hukm surgan. Sopol jadvalni sinchiklab o‘rgangan tarixchilar uni Ibrohim halilulloh zamonasiga taalluqli ekani haqida ham o‘xshash fikrga kelishgan. Ba’zi tarixchilar esa, uni Xammurapi qonunlari yozilgan paytda ishlatilgan degan fikrni ham bildirishgan.

Rasmda: Plimton-322 sopol artefakti tasviri