PHP Tarixi: Dasturlash Tilining Rivojlanish Yo’li

PHP (Hypertext Preprocessor) bugungi kunda dunyoda eng keng qo’llaniladigan server tomoni dasturlash tillaridan biridir. U veb-saytlarni dinamik va interaktiv qilish uchun ishlatiladi. Ushbu maqolada PHPning tarixi, rivojlanish yo’li va bugungi kunga qadar qanday o’zgarishlardan o’tganligi haqida batafsil ma’lumot beriladi.

PHPning dastlabki yillari

1994-1995: PHP/FI

PHPning tarixi 1994-yilga borib taqaladi. Rasmus Lerdorf dastlab o’zining onlayn rezyumesini kuzatish va veb-saytiga tashrif buyuruvchilarni tahlil qilish uchun Perl skriptlari yozdi. U ushbu skriptlarini «Personal Home Page Tools» (shaxsiy bosh sahifa vositalari) deb nomladi. 1995-yilda Rasmus ushbu skriptlarini kengaytirib, PHP/FI (Personal Home Page / Forms Interpreter) nomi bilan chiqardi. PHP/FI veb-formalarni ishlov berish va dinamik veb-sahifalarni yaratish imkonini beradigan asosiy funksiyalarni o’z ichiga olgan edi.

PHP 3 va 4: o’sish va kengayish

1997-2000: PHP 3

PHPning haqiqiy rivojlanishi 1997-yilda boshlanadi, Zend Engine asoschilari Zeev Suraski va Andi Gutmans tomonidan PHP/FI 2 versiyasidagi kodlar yangilab chiqildi. Ular PHPning yangi versiyasini yaratish ustida ishladilar va 1998-yilda PHP 3 ni chiqardilar. PHP 3 to’liq obyektga yo’naltirilgan dasturlash (OOP) imkoniyatlarini taqdim etar edi va shu tariqa dasturlash tillariga nisbatan ko’proq moslashuvchanlik va kuchli imkoniyatlar yaratdi.

2000: PHP 4

2000-yilda PHP 4 taqdim etildi. Bu versiya Zend Engine 1.0 asosida ishladi va yanada samarali ishlashni ta’minladi. PHP 4 shuningdek, yangi xususiyatlar va kengaytmalarni taqdim etdi, jumladan yaxshilangan sessiyalarni boshqarish va HTTP sesiyalarni kuzatish imkoniyatlari. Bu PHPni yirik veb-saytlar va veb-ilovalar uchun ko’proq moslashtirdi.

PHP 5: Yangi asrning boshida

2004: PHP 5

PHP 5 2004-yilda chiqarildi va bu versiya dasturchilar orasida katta muvaffaqiyat qozondi. PHP 5 ning asosiy yutuqlari quyidagilardan iborat edi:

• Zend Engine II: Yangi versiya asosida ishlaydi, bu esa tezlik va samaradorlikni oshirdi.
• Yaxshilangan Obyektga Yo’naltirilgan Dasturlash (OOP): PHP 5 da OOP funksiyalari sezilarli darajada yaxshilandi va bu dasturchilarga kuchli va moslashuvchan ilovalar yaratishga imkon berdi.
• PDO (PHP Data Objects): Bu kengaytma ma’lumotlar bazalari bilan ishlashni ancha osonlashtirdi va xavfsizlikni oshirdi.
• Ko’pgina Yangi Kengaytmalar: SOAP, SimpleXML, MySQLi kabi yangi kengaytmalar qo’shildi.

PHP 7: Samaradorlik va tezlik

2015: PHP 7

2015-yilda PHP 7 taqdim etildi. Bu versiya PHP 6 ni o’tkazib yubordi, chunki PHP 6 ishlab chiqish jarayonida qiyinchiliklar va kechikishlar yuzaga kelgan edi. PHP 7 ning asosiy xususiyatlari quyidagilar edi:

• Samaradorlik: PHP 7 ning ishlash tezligi sezilarli darajada oshdi. Bu versiya avvalgi versiyalarga nisbatan ikki baravar tez ishlaydi.
• Yangi O’zgaruvchilar Turi: PHP 7 yangi «skalar tiplari» (int, float, bool, string) va «Return Type Declarations» ni joriy etdi.
• Xatoliklarni Boshqarish: PHP 7 yangi xatoliklarni boshqarish tizimini taqdim etdi, bu esa dasturlarni yanada ishonchli va xavfsiz qilish imkonini berdi.

PHP 8: Hozirgi kun va kelajak

2020: PHP 8

2020-yilda PHP 8 taqdim etildi va u ko’plab yangi xususiyatlar va yaxshilanishlarni o’z ichiga oladi:

• JIT (Just-In-Time) Compiler: Bu yangi kompilyator PHPning ishlash tezligini sezilarli darajada oshiradi.
• Yangi Sintaktik Yaxshilanishlar: Nullsafe operatori, match operatori kabi yangi sintaktik imkoniyatlar qo’shildi.
• Union Types: Bir nechta turlarni biriktirish imkoniyatini beradi, bu esa kodni aniqroq va moslashuvchan qiladi.

PHPning muhim xususiyatlari

• Ochiq Manbali: PHP ochiq manbali dasturlash tili bo’lib, uni bepul yuklab olish va ishlatish mumkin.
• Platformaga Moslashuvchanlik: PHP turli platformalarda, jumladan Windows, Linux va MacOS’da ishlashi mumkin.
• Ma’lumotlar Bazalari Bilan Integratsiya: PHP turli ma’lumotlar bazalari, jumladan MySQL, PostgreSQL, SQLite, Oracle va boshqalar bilan yaxshi integratsiyalashadi.
• Kengaytirilgan Funksionallik: PHP ko’plab kengaytmalarni qo’llab-quvvatlaydi, bu esa dasturchilarga o’z ilovalarini yanada kengaytirish imkonini beradi.

Xulosa

PHP veb-dasturlashda eng mashhur tillardan biri bo’lib, u 1994-yildan buyon sezilarli rivojlanish yo’lini bosib o’tdi. Uning tezligi, samaradorligi va kengaytirilgan funksionalligi uni millionlab veb-saytlar va veb-ilovalar uchun ideal tanlovga aylantirdi. PHPning ochiq manbali tabiatidan foydalanib, global dasturchilar hamjamiyati uni doimiy ravishda yaxshilab, yangi imkoniyatlar qo’shib kelmoqda. Bugungi kunda PHP zamonaviy veb-dasturlashning muhim qismi bo’lib, kelajakda ham o’zining muhimligini saqlab qoladi.