Parotit Nima? Kasallikning Alomatlari va Oldini Olish Yo‘llari

Parotit (lotincha Parotitis epidemica), xalq orasida «tepki» nomi bilan mashhur bo‘lgan, yuqumli kasallik bo‘lib, asosan quloq oldi sohasidagi so‘lak bezlarining yallig‘lanishi bilan namoyon bo‘ladi. Bu kasallik odatda Paramyxoviridae oilasiga mansub virus tomonidan chaqiriladi va odamlarda asosan bolalik davrida kuzatiladi. Ushbu maqolada parotitning etiologiyasi, patogenezi, klinik ko‘rinishlari, diagnostikasi va profilaktikasi haqida ilmiy ma’lumotlar taqdim etiladi.

Etiologiya va epidemiologiya

Parotitning kelib chiqishi parotit virusi bilan bog‘liq bo‘lib, u odamdan odamga havodagi tomchilar orqali yuqadi. Virus tashuvchining so‘lagi yoki burun yo‘llari sekretsiyasi orqali tarqaladi. Epidemiyalar ko‘pincha kuz-qish davrida sodir bo‘ladi. Virusdan eng ko‘p ta’sirlanadigan guruh:

• 2-15 yoshli bolalar;
• Immuniteti zaif bo‘lgan shaxslar;
• Emlanmaganlar.

O‘tkir parotitga qarshi MMR (qizamiq, tepki, qizilcha) vaksinasining kiritilishi epidemiologik ko‘rsatkichlarni sezilarli darajada pasaytirgan.

Patogenez

Virus nafas yo‘llari orqali organizmga kirgandan so‘ng, qon oqimiga tushadi va so‘lak bezlarida to‘planadi. Bu joyda virus hujayralarga kirib, yallig‘lanish jarayonini boshlaydi. Interleykin-1 va boshqa mediatorlarning faollashishi so‘lak bezlarida shish paydo bo‘lishiga olib keladi. Shuningdek, virus qondan boshqa organlarga, xususan, miya pardalariga, tuxumdonlarga yoki moyaklarga o‘tib, og‘ir asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin.

Klinik ko‘rinishlar

Parotitning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:

1. Inkubatsion davr: Odatda 16-18 kun davom etadi, lekin 12-25 kun oralig‘ida ham bo‘lishi mumkin. Bu davrda alomatlar yo‘q.
2. Boshlang‘ich davr: Harorat ko‘tarilishi (37-38°C), bosh og‘rig‘i, umumiy holsizlik.
3. O‘tkir davr:
   • So‘lak bezlarining shishishi va og‘rishi (bir yoki ikki tomondan);
   • Yutishda yoki chaynashda og‘riqning kuchayishi;
   • Quloq atrofi terisining qizarishi;
   • Tana haroratining 39°C gacha ko‘tarilishi.

Ba’zan kasallik yengil shaklda kechishi va tipik alomatlar bo‘lmasligi mumkin.

AsoratlarDavolanish choralari vaqtida ko‘rilmasa, parotit quyidagi asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin:

• Orxit: Erkaklarda moyaklarning yallig‘lanishi, bepushtlikka olib kelishi mumkin.
• Ooforit: Ayollarda tuxumdonlarning yallig‘lanishi.
• Meningit va ensefalit: Miya va miya pardalarining yallig‘lanishi.
• Eshitish qobiliyatining yo‘qolishi: Bir tomonlama doimiy karsoqlik.

Diagnostika

Parotitning tashxisi klinik alomatlarga va anamnezga asoslanadi. Tasdiqlovchi laborator tekshiruvlar quyidagilar:

• Qon tahlili: Lekoitsitoz yoki limfotsitoz kuzatilishi mumkin.
• Virusni aniqlash: RT-PCR yordamida parotit virus DNKsini aniqlash.
• Serologik testlar: IgM va IgG antitanalari darajasini baholash.

Davolash

Parotitni davolash uchun maxsus antiviral dorilar mavjud emas. Asosiy davo simptomatik bo‘lib, quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Antipiretik vositalar: Haroratni tushirish uchun;
• Og‘riqni kamaytiruvchi dorilar: Paratsetamol yoki ibuprofen;
• Ko‘p suyuqlik ichish: Suvsizlanishni oldini olish uchun;
• Yengil ovqatlanish va og‘iz gigiyenasiga rioya qilish.

Og‘ir asoratlar bo‘lgan holatlarda statsionar davolash tavsiya etiladi.

Profilaktika

Parotitni oldini olish uchun eng samarali usul emlashdir. MMR vaksina ikki marta, 12-15 oyligida va 4-6 yoshda qilinadi. Shuningdek, quyidagi choralar ham ahamiyatga ega:

• Infektsiyalangan bemorlarni izolyatsiya qilish (7-9 kun davomida);
• Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish;
• Immunitetni mustahkamlash.

Xulosa

Parotit — asosan bolalar orasida keng tarqalgan yuqumli kasallik bo‘lib, vaqtida aniqlanmasa og‘ir asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Profilaktik emlash dasturlarini keng targ‘ib qilish va gigiyenik choralarni ko‘rish orqali ushbu kasallik tarqalishini sezilarli darajada kamaytirish mumkin. Ilmiy tadqiqotlar davom ettirilsa, parotitni davolash va oldini olish bo‘yicha yanada samarali usullar yaratilishi mumkin.