Ozbek Tili Metodikasi 4-sinf

Ozbek tili metodikasi 4-sinf

Fizika 10-sinf ×

4 sinf yangi darsliklar

Mundarija скрыть

Китоб маҳсулотларининг характеристикалари, етказиб бериш шартлари, ташқи кўриниши ва ранги ҳақидаги маълумотлар фақат маълумот учун мўлжалланган ва жойлаштирилган пайтда мавжуд бўлган энг сўнгги маълумотларга асосланади.

Электрон китоб
Эътибор беринг “Сотиб олинган китоблар қандай ўқилади?” бўлими билан танишиб чиқинг!

Буюртма бериш учун, авторизациядан ўтинг

Дўстларизга тавсия этинг

Аннотация
Фикр ва мулоҳазалар

E’tiboringizga havola qilinayotgan she’rlar nimasi bilan qadrli? Bu she’rlarni qaysi jihatiga ko‘ra suyub, ardoqlab, boshqalarga ham ilinib o‘qiymiz? Dilimizga yoqqan satrlarni qo‘shiq qilib kuylaymiz. Bu she’rlar aynan bolajonlarga atab yozilgani uchungina emas, unda o‘quvchisini ko‘ngli bilan hisoblashadigan, misralari orqali ularni erkalaydigan, shirin xayollarga yetaklaydigan, yaqinlarini e’zozlashga undaydigan sirli kuch borki, aynan shu jihatiga ko‘ra adib she’rlariga oshno bo‘lgan yosh kitobxonlarimiz uni “Qambar bobo” deya suyub, mehr bilan tilga oladilar.

Qadrli bolajonlar! Ushbu to‘plamga kiritilgan she’rlar orqali Qambar bobongiz sizni tizzalariga olib erkalaydilar, bag‘riga bosadilar.

ozbek tili metodikasi 4-sinf -.

«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti Toshkent – 2017 O‘ZBEK TILI Ta’lim rus va qardosh tillarida olib boriladigan umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 4-sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan

Post on 18-Feb-2018

Documents

Ozbekiston milliy ensiklopediyasiDavlat ilmiy nashriyoti Toshkent 2017 OZBEK TILI Talim rus va qardosh tillarida olib boriladigan umumiyorta talim maktablarining 4-sinf oqituvchilari uchun metodik qollanma Ozbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi tomonidan tasdiqlangan
Tuzuvch i -mual l i f l ar : Fotima Tolipova, Hilola Bakiyeva, Zarifa Jumanova, Mapura Akramova, Dildora Nuriddinova Taqr izch i lar : O. Lafasov Toshkentdavlatsharqshunoslikinstitutidotsenti,filologiyafanlari nomzodi; L. Xodjayeva Toshkent shahar Shayxontohur tumani 180-sonli umumiy orta talim maktabining ozbek tili fani oqituvchisi; Z. Polvonova Toshkent shahar Chilonzor tumani 90-sonli umumiy orta talim maktabining ozbek tili fani oqituvchisi. Mazkur metodik qollanma talim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarning 4-sinflaridaozbektilifaninioqitishjarayonidaaxborottexnologiyalarihamdapedagogiktexnologiyalarning ilgor usullaridan foydalanib oqitish orqali oquvchilarning ogzaki va yozma savodxonligini oshirishga qaratilgan. Qollanmada organilayotgan mavzularni mus-tahkamlashga yonaltirilgan dars ishlanmalari, didaktik materiallar, test topshiriqlari, dam olish daqiqalari uchun qoshimcha materiallar kiritildi. Ushbu qollanma Respublika talim markazi huzuridagi filologiya (ona tili, adabiyot, ozbek tili) fanlari boyicha Ilmiy-metodik kengashining 2017-yil 10-iyul yigilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etildi. UOT: 372.881.512.133(072)KBT 74.268.1O16 UOT: 372.881.512.133(072)KBT 74.268.1 F. Tolipova va b., 2017 Ozbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2017. ISBN 978-9943-07-543-6 Respublika maqsadli kitob jamgarmasi hisobidan chop etildi. Ozbek tili 4: 4-sinf oqituvchilari uchun metodik qollanma / F. Tolipova [va boshq.]. T.: Ozbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2017. 128 b. O16
3 SOZBOSHI Kadrlar tayyorlash milliy dasturida: Inson, uning har tomonla-ma uygun kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini royobga chiqarishning sharoitlari va tasirchan mexanizmlarini yaratish, es-kirgan tafakkur va ijtimoiy xulq-atvorning andozalarini ozgartirish respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi ekanligi alohida takidlab otilgan. Shunga kora, bugungi kunda talim jarayonida ilgor pedagogik va axborot texnologiyalarini qollashga katta etibor qaratilmoqda. Birgina Ozbekiston Respub-likasi Prezidentining 2014-yil 19-fevraldagi PQ-2133-sonli Qarori bilan tasdiqlangan Soglom bola yili Davlat dasturining mazmun-mohiyati ham bolalarni jismonan va ruhan maktab talimiga tay-yorlash, ularning soz boyligi, ogzaki nutqini shakllantirish borasida metodik qollanmalar yaratish, pedagogik ishlarni organish va tahlil qilish, nihoyat, pedagogik faoliyatni takomillashtirish borasida tavsi-yalar ishlab chiqish, ushbu jarayonni maktabgacha talim muassa-salaridan boshlab, talimning keyingi boginlarida uzviylik va uzluk-sizlikda bosqichma-bosqich amalga oshirish masalalariga qaratilgan. Umumiy orta talim maktablarining boshlangich sinflari-da oqitish sifatini yaxshilash, boshlangich sinf oquvchilarining yoshi hamda psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan hol-da ilgor pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyala-rini boshlangich sinf oqituvchilari faoliyatiga joriy etish boyicha metodik qollanmalar va darsliklarning multimedia ilovalarini yaratish maqsadida, umumiy orta talim maktablarining 12-sinf oqituvchilari uchun 7 nomda metodik qollanmalar va multime-dia ilovalari yaratildi. Ushbu jarayonning mantiqiy davomi sifatida Soglom ona va bola yili Davlat dasturi doirasida talim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 4-sinflari u ch un Ozbek tili oqituvchilar uchun metodik qollanma (multime-dia ilovasi bilan)da ozbek tiliga orgatishning maqsadi, mazmu-ni va oziga xos jihatlari bilan bir qatorda darslik materiallarining oquvchilar tomonidan ozlashtirilishida amaliy yordam beradigan,
4 dars jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalarni hamda oyin usullarini qollash boyicha metodik tavsiyalar berilgan. Ozbek tilini oqitishning maqsad va vazifalariOzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2017 yil 6 apreldagi Umumiy orta va orta maxsus, kasb-hunar talimining davlat talim standartlarini tasdiqlash togrisidagi 187-sonli qarori bilan tasdiqlangan kompetensiyaviy yondashuvga yonaltirilgan davlat talim standartida Ozbek tilini oqitishning maqsad va vazifalari, oquvchilarning egallashi kerak bolgan mini-mal talablari kompetensiyaviy yondashuvga yonaltirilgan holda belgilab berildi. Ozbek tilini oqitishning maqsadi: oquvchilarning oqish va mehnat jarayonida, jamoat joylarida turli nutqiy vaziyatlarda mus-taqil ravishda fikrini bayon eta olishi, axborotni idrok etishi, vo-qea-hodisalarga oz munosabatini bildirishi; ozbek adabiyotining eng sara namunalari, ozbek xalqining ta rixiy, madaniy hayoti, jahon madaniyatiga va milliy madaniyatga hissa qoshgan buyuk allomalar ijodiy merosini organish orqali milliy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bolish malakasini rivojlantirishdan iborat. Ozbek tilini oqitishning asosiy vazifalari: oquvchilarning kundalik va kasbga oid sohalarda faoliyat olib borishi uchun ozbek tili fani boyicha ozlashtirgan bilimlarini muloqot jara-yonida qollash malakasini rivojlantiruvchi nutqiy kompeten-siyalarni shakllantirish; oquvchilarning ozbek tilida ogzaki va yozma savodxonligini rivojlantirishga qaratilgan lingvistik kompe-tensiyalarni shakllantirish; oquvchilar ozlashtirgan bilimlari aso-sida ozini ozi mustaqil rivojlantirish, egallangan bilim, konikma va malakasini turli vaziyatlarda qollay olishga qaratilgan tayanch kompetensiyalarni shakl lantirishdan iborat. Tayanch kompetensiyalarOzbekiston Respublikasida talimning uzluksizligi, uzviyligi, oquvchi shaxsi va qiziqishlari ustuvorligidan kelib chiqib, ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda quyidagi tayanch kompetensiya-lar shakllantiriladi: Kommunikativ kompetensiya ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta xorijiy tilda ozaro muloqotga kirisha olish, mulo-qotda muomala madaniyatiga amal qilish, ijtimoiy moslashuvchan-
5 lik, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatini shakllan-tirishni nazarda tutadi. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi mediamanbalar-dan zarur malumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini taminlash, media madaniyatga ega bolish layoqatlarini shakllanti-rishni na zarda tutadi. Ozini ozi rivojlantirish kompetensiyasi doimiy ravishda oz-ozini jismoniy, manaviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil oqib-organish, kogni-tivlik konikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, oz xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qa-ror qabul qila olish konikmalarini egallashni nazarda tutadi. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi jamiyatda bolayotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, ozining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bolish layoqatlarini shakllantirishni na-zarda tutadi. Milliy va umummadaniy kompetensiya vatanga sadoqatli, in-sonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga etiqodli bolish, badiiy va sanat asarlarini tushunish, orasta ki-yinish, madaniy qoidalarga va soglom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bolish hamda foydalanish kompetensiyasi aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni oqiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unum-dorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Mazkur kompetensiyalar umumtalim fanlari orqali oquvchilarda shakllantiriladi. Shuningdek, ozbek tili fanining mazmunidan kelib chiqqan holda oquvchilarda fanga oid kommunikativ va lingvistik kompe-tensiyalar ham shakllantiriladi. Talim boshqa tillarda olib boriladigan umumtalim maktabla-rining rus guruhlarida ozbek tili kommunikativ-nutqiy tamoyilda ikkinchi til sifatida oqitiladi. Shuning uchun talim mazmunida
6 asosiy diqqat-etibor nutqiy va lingvistik kompetensiyaga qaratilgan bolib, oquvchilar ozbek tilidan egallaydigan lingvistik bilimlari vositasida kundalik turmush, tabiat va jamiyat, ijtimoiy-madaniy hayot hamda mutaxassislik sohalarida ogzaki va yozma erkin mu-loqot yuritish konikma va malakalari, hamda tayanch kompeten-siyalarning elementlarini shakllantirish kozda tutiladi. Oquv das-turida fan yuzasidan belgilangan talim mazmuni oquvchilarning yoshi va psixofiziologik xususiyatlari hamda talim turi talablaridan kelib chiqib belgilangan va uzluksizlik, uzviylik tamoyillariga toliq javob beradi. Boshlangich talimda etibor, asosan, oquvchilarning lugat boyligi bilan ishlash, ozbek tilini amaliy egallash konikmalarini hosil qilishdan iboratdir. Shuningdek, oquvchilarda shakllantiri-ladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalarning elementlari dars-ning maqsadida har bir nutqiy mavzuning mazmunidan kelib chiqib namuna sifatida taqdim etildi. OZBEK TILINI OQITISHDA ILGOR PEDAGOGIKVA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH Bugungi kunda talim muassasalarining oquv-tarbiyaviy jara-yonida pedagogik texnologiyalardan foydalanishga alohida etibor berilayotganining asosiy sabablari quyidagilardir. Birinchidan, pe-dagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi talimni amalga oshirish imkoniyatining kengligi. Talim togrisidagi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida rivojlantiruvchi talimni amalga oshirish masalasiga alohida etibor qaratilgan; ikkinchidan, pedagogik texnologiyalar oquv-tarbiya jarayoniga tizimli faoliyat yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi; uchinchidan, pedagogik texnologiya oqituvchini talim-tarbiya jarayoni ning maqsadlaridan boshlab, tashxis tizimini tuzish va bu jaray on ke-chishini nazorat qilishgacha bolgan texnologik zanjirni oldindan loyi halashtirib o lishga undaydi. Oquv tarbiya jarayonida peda-gogik texnologiyalarning togri joriy etilishi oqituvchining bu jaray-onda asosiy tashkilotchi yoki maslahatchi sifatida faoliyat yuritishi-ga olib keladi. Bu esa oquvchidan koproq mustaqillikni, ijodni va irodaviy sifatlarni talab etadi. Har qanday pedagogik texnologiyan-ing oquv-tarbiya jarayonida qollanishi shaxsiy xarakterdan kelib
7 chiqqan holda, oquvchini kim oqitayotganligi va oqituvchi kimni oqitayotganiga bogliq. Oquv jarayonidagi pedagogik texnologiya bu aniq ketma-ketlikdagi yaxlit jarayon bolib, u oquvchining ehti-yojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yonaltirilgan, oldindan puxta loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik jarayondir. Pedagogik maqsadning amalga oshishi va ka-folatlangan natijaga erishish oqituvchi va oquvchining hamkorlik-dagi faoliyati, ular qoygan maqsad, tanlagan mazmun, uslub, shakl, vositaga, yani texnologiyaga bogliq. Oqituvchi va oquvchining maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy maqsadi aniq natijaga eri shishga qaratilgan bolib, bunda oquvchilarning bilim saviyasi, guruh xarakteri, sharoitga qarab, ishlatiladigan texnologiya tanlanadi. Masalan: natijaga erishish uchun balki kompyuter bi-lan ishlash lozimdir, balki film yoki tarqatma material, chizma va plakat, axborot texnologiyasi, turli adabiyotlar kerak bolar. Bu-larning hammasi oqituvchi va oquvchilarga bogliq. Oquv-tar-biya jaryonida zamonaviy oqitish uslublari interfaol uslub-lar, innovatsion texnologiyalarning orni va ahamiyati beqiyosdir. Pedagogik texnologiya va ularning talimda qollanishiga oid bi-limlar, oquvchilarni bilimli va yetuk malakaga ega bolishlarini taminlaydi. Innovatsiya yangilik kiritish, yangilik demakdir. In-novatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda oqituvchi va oquvchi faoliyatiga yangilik, ozgarishlar kiritish bolib, uni amalga oshirishda asosan interfaol uslublardan foydalaniladi. Interfaol ozaro harakat qilmoq yoki kim bilandir suhbat, muloqot tartibida bolishni anglatadi. Boshqacha soz bilan aytganda, oqitishning interfaol uslubiyotlari bilish va kommunikativ faoliyatni tash-kil etishning maxsus shakli bolib, unda talim oluvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan boladilar, ular biladigan va oylayotgan narsalarni tushunish va fikrlash imkoniyatiga ega boladilar. Inter-faol darslarda oqituvchining orni qisman oquvchilarning faoli-yatini dars maqsadlariga erishishga yonaltirishga olib keladi. Shu jihatdan ozbek tilini oqitishda asosiy etibor oquvchilarning soz boyligini oshirish, ularning ozbekcha nutqini shakllantirish, nutq tovushlarini togri talaffuz qilish konikmalarini rivojlantirishga qa-ratiladi. Oquvchilarning izlanishi, mustaqil ravishda qoshimcha manbalarga murojaat qilishi, malumotlar bankidan oziga kerakli materiallarni saralab olishga orgatish orqali egallayotgan bilimla-
8 rining amaliyotda qollay olish layoqati shakllanadi. Bunda, albatta, oqituvchiga katta masuliyat yuklanadi, chunki ular Davlat talim standarti, oquv dasturi va darslikda belgilab berilgan muayyan mavzu hamda fanning oziga xos jihatlari, oquvchilarning yosh, psixofiziologik xususiyatlaridan kelib chiqib, tayanch va fanga oid kompetensiyalarning elementlarini shakllantirib borish va ularning qiziqishidan kelib chiqib, talim metodlari va dars shakllarini tan-laydi. Dars jarayonida bir nechta metodlardan orinli foydalanish darsning samaradorligini oshiradi, oquvchini faollashtiradi. Talim shakli, metodlari sinfdan sinfga otgan sari oddiydan murakkabga qarab rivojlantirib borilishi, quyi (24) sinflarda koproq rasmlar, narsa-buyumlardan foydalanish, slaydlar, audio va videolavhalardan foydalanish, darslarda talimiy oyinlardan foydalanish maqsadga muvofiq boladi. Shu bilan birga oqituvchi quyidagi talablarga qatiy rioya qilishi lozim: oquvchilar bilan muloqot qilish jarayonida muomala va ki-yinish madaniyatiga ega bolishi; mavzuning oquvchilar tomonidan qanday ozlash tiri-layotganligiga alohida etibor berishi hamda ularni turli usullar yor-damida oqishga qiziqtirishi; dars jarayonida turli metod, usullardan orinli va unumli foy-dalanishi; dars mavzusining mohiyatini chuqur tushunishi, oz fikrlarini qisqa va aniq ifodalashi kabilar. Til organish jarayoni, avvalo, jonli muloqotni taqozo eta-di. Hozirgi kunda kompyuter texnologiyalarini yangi pedagogik texnologiyalar va ananaviy metodlar bilan uygunlashtirgan holda tatbiq etish yuqori samara berib kelmoqda. Ayniqsa, nutq ostirish, mantiqiy fikrlashni rivojlantirish, muammoli mavzularni yoritish-da kompyuter kuchli oquv vositasi hisoblanadi. Boshlangich sinf oqituvchisining vazifasi oquvchining ogzaki nutqini ostirish uchun shart-sharoit yaratish, oquvchilarga zarur yordamni tez hamda qulay usul bilan yetkazishdan iborat. Buning uchun dars jarayonida mavzu mazmunidan kelib chiqib, zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanish zarur boladi. Shundagina oquvchining shaxsiy layoqati, bilim saviya-siga mos ravishda mashq va topshiriqlar berish orqali ozbek tilini organish jarayonini yuksak saviyada tashkil etish mumkin. Rus va qardosh tillarga mansub oquvchilarga ozbek tilini orgatishda
9 oquv jarayoniga pedagogik texnologiyaning ilgor usullarini qollash hamda axborot texnologiyalaridan orinli foydalanish darslarni sa-marali tashkil etishga yordam beradi. Boshlangich sinflarda ozbek tilini oqitishda ogzaki bayon qi-lish, korgazmalilik, talimiy oyinlar va noananaviy talim metod-lari keng qollaniladi. Suhbat metodi ogzaki bayon qilish metodi bolib, oquvchilarda faollikni yuzaga keltiradi, oqituvchi tomonidan berilgan savolga javob topish jarayonida oquvchi fikr yuritadi, oz fikrini bildirib, uni dalillashga harakat qiladi. Bu oquvchida mustaqil fikrlash konikmasini rivojlantiradi. Bahs biror muammoni guruh bolib yechimini izlash usulidir. Bunda har bir oquvchi suhbatdoshining fikrini asoslashi yoki uni inkor etish orqali haqiqatni tiklashga harakat qiladi. Korsatmalilik metodi turli korgazmali vositalar yordami-da amalga oshiriladi. Yangi sozlarni ongli va puxta ozlashtirish korgazmalilikni taqozo etadi. Bunda turli buyumlar, jadvallar, rasmlar va boshqa tasviriy vositalardan, diafilm, kinofilm va tele-lavhalardan, multimedia vositalaridan foydalanish mumkin. Talimiy didaktik oyinlardan koproq amaliy mashgulotlarda foydalaniladi. Oyin, ayniqsa, boshlangich sinf oquvchilari faoli-yatida muhim orinni egallaydi. Oyin oquvchilarning ijodiy tafak-kurini ostirishda asosiy vosita hisoblanadi. Talimiy oyinlar bilim-larni ozlashtirish jarayonini osonlashtirishga, oquvchilarni darsga toliq jalb etishga yordam beradi. Shundan kelib chiqib, ozbek tili darslarida oquvchilarning ozbekcha nutqiy konikmalarini rivojlantirish uchun quyi talim bosqichlarida krossvordlar, rebuslar, topishmoqlar, tez aytishlardan koproq foydalanish maqsadga muvofiq. Kichik yoshdagi oquvchilarni dars jarayonida va darsdan tashqa-ri vaqtlarda tabiat hodisalarini, narsa-buyumlarni kuzatish va tahlil qilishga orgatish, ularni atrof-muhit, yani osimliklar, hayvonot dunyosi, tabiatga oid tushunchalar, narsa-buyumlarning nomlari, belgi va miqdorni bildiruvchi sozlar bilan tanishtirish orqali ular-ning lugat boyligini oshirib borish, ayni paytda organgan sozlarini ular xotirasiga singdirib borishga qaratilgan mashqlarni qollash til darslarining asosiy talimiy maqsadlari hisoblanadi. Buning uchun pedagogik texnologiyalarning ushbu maqsadlarga muvofiq keladi-ganlarini tanlash, ushbu metodlarni guruh, sinf imkoniyatlarini
10 etiborga olgan holda eng sodda vositalardan murakkab vositalarga qarab ostirib borish kerak boladi. Boshlangich talim bosqichida oquvchilarning yosh xususi-yatlarini nazarda tutgan holda koproq korgazmali vositalardan, talimiy didaktik oyinlardan foydalanish samarali natija beradi. Talimiy didaktik oyinlar, ayniqsa, kichik maktab yoshidagi oquvchilar faoliyatida asosiy orinni egallaydi, ular dunyoni va ozlikni anglashda, oquvchilarning ijodiy tafakkurini ostirishda asosiy vosita hisoblanadi. Talimiy oyinlar bilimlarni ozlashtirish jarayonini yengillatishga, oquvchilarni darsga toliq jalb etishga yordam beradi, ular oquvchilarning ozaro va oqituvchilar bilan hamkorligini mustahkamlashda nihoyatda katta ahamiyatga ega. Biroq ulardan oquvchilarning yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda foydalanish mumkin. Talimiy oyinlarni qollashda meyorni bilish kerak, ularni haddan ziyod kopaytirib yuborish oquvchini dars maqsadidan chetlashtirib qoyishi mumkin. Talim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarning boshlangich sinflarida ozbek tili darslarini otishda quyidagi di-daktik oyinlardan foydalanish maqsadga muvofiq deb oylaymiz. Soz top oyini. Ushbu metodni 23-sinflarda darsning kirish qismida avvalgi darsni mustahkamlash maqsadida yoki lugat us-tida ishlash maqsadida otkazish mumkin. Oqituvchi bironta soz aytadi, oquvchilar esa davom ettiradilar. Oyin qoidasiga kora oqituvchi boshlagan soz qaysi harfda tugasa, oquvchi shu harfdan boshlangan sozni aytishi kerak. Masalan: kitob-bogcha-ayiq-qush. Bunday ish turini biror mavzuga oid sozlar boyicha ham otkazish mumkin. Oquvchilar navbatma-navbat bir soha yoki bir mavzu guruhiga oid sozlarni topishlari lozim. Masalan: uy jihozlariga oid sozlarni aytish topshirigi berilsa, 1-oquvchi: xontaxta, 2-oquvchi: korpacha, 3-oquvchi: gilam, 4-oquvchi: guldon va hokazo tarzida davom ettirib ketishi mumkin. Ushbu oyinni osimliklar, gullar, oquv qurollari nomlari boyicha tashkil etish ham mumkin. Bunda ham tezda soz topa olmagan oquvchi oyinni tark etadi, oyin davomida oxirigacha qolgan ishtirokchilar golib hisoblanadi. Talim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarning 23- sinf larida Ozbek tili darslarida aynan shunday mavzular otiladi, shu bois bu talimiy oyin otilgan mavzular va organilgan sozlarni oquvchilar xotirasida mustahkamlashga juda katta yordam beradi. Ozbek tilini mukammal organish uchun lugat bilan ishlashga
11 urgu berish talab etiladi. Matn uchun berilgan lugatlarni shuncha-ki oqish emas, lugatlarni oqish va eslab qolish, eslab qolingan lugatlarni takrorlash va yoddan zanjir usulida sorash yoki, aksin-cha, lugatlarni oqish va eslab qolish, eslab qolganlarini yozish, berilgan lugatlardan foydalanib soz birikmalari tuzish kabi top-shiriqlarni dars jarayonida muntazam qollab borish oquvchilarning soz boyligini boyishiga xizmat qiladi. Kop marta takrorlash orqali organilgan nutq materiallari oson ozlashtiriladi. Oquvchilarning grammatik materiallarni puxta va aniq tushunib olishlarida turli didaktik oyinlar, korsatmali vositalardan orinli foydalanish bun-da darsning otilgan mavzuni mustahkamlash bosqichida darslikda berilmagan qisqa grammatik topshiriqlarini, viktorinalar, Xotira mashqi, Xatosini toping usullarini qollash organilgan leksik materiallarni mustahkamlash va yaxshi eslab qolishga yordam be-radi. Shuningdek, ozbek tilini organishda darslikda berilgan dia-loglarga tayanib qolmasdan, turli mavzularda oquvchilar bir-bir-lari bilan diaolog yaratishlariga, sughbatdoshining ozbek tilidagi nut qini eshita olishlariga, nutqning asosiy mazmunini tushunish va tushunganini oz ona tilida sozlab bera olishga orgatib borish kerak. Oylab top oyinini 34 va undan yuqori sinf oquvchilari bilan otkazilishi maqsadga muvofiq, chunki bu oyin samarali natija berishi uchun oquvchilar kop soz bilishlari lozim. Maz-kur oyinda malum bir kasbga oid sozlar olinib, boshlovchi bi-ron kasb egasiga taqlid qilib harakat qiladi, oyin ishtirokchilari bu harakat qaysi kasb ga oid sozni ifodalashini topishlari kerak. Bekitilgan soz kartochkaga yozilgan bolib, sozni togri topgan oquvchiga korsatiladi. Oyinda javobni togri topgan oquvchilar golib boladi. Kim kop soz biladi oyini ham oquvchilarning lugat boyli-gini ostirishga katta yordam beradi. Buning uchun sinf 2 guruhga bolinadi va har bir guruh uchun alohida topshiriq beriladi. 1-gu-ruh oquvchilariga ikki tomoni bir xil unli bilan yoziladigan, 2-gu-ruhga esa ikki tomoniga bir xil undosh yoziladigan sozlarni dos-kaga yozish topshiriladi. Masalan: 1-guruh ikki, alla; 2-guruh qiziq, katak kabi. Har bir guruh oquvchilari birma-bir chiqib sozlarni yozadilar. Soz topolmay toxtagan guruh yutqazgan hisoblanadi. Songgi axborot oyinini 3-sinfdan boshlab, har darsning bosh-lanish bosqichida otkazib turish yaxshi natija beradi. Oquvchilar
12 hafta davomida ozlari eshitgan, korgan yangiliklari xususida sozlab beradilar. Bu ish turi oquvchilar boglanishli nutq ma-lakalarini rivojlantirishga, soz sorash, sozga chiqish, bir-birining fikrini davom ettirish, ozini xuddi suxandonlar, jurnalistlar kabi tutish odobini organishga yordam beradi. Bu oyin oquvchilarning ogzaki nutqini ostirishga, yangiliklarni ozbek tilida eshitish, ularni birinchi bolib sozlab berishga intilish, chiroyli va bexato gapirishni orgatishga sabab boladi. Rasmlarni togri joylashtirish usuli. Malumki, talim boshqa tillarda olib boriladigan Ozbek tili darsliklarida adabiy oqish u chun turli sherlar, hikoyalar, ertaklar ham berib boriladi. Ushbu ertak va hikoyalar oqib bolingach, ularni takrorlash uchun ush-bu metoddan foydalanish yaxshi natija beradi. Buning uchun shu ertaklar asosidagi rasmlarni har xil qilib doskaga terib qoyiladi. Oquvchilar rasmlarni mavzuni mantiqiy ketma-ketlikda yoritishga xizmat qiladigan shaklda qayta terib chiqadilar va ertak mavzusini qisqacha sozlab beradilar. Poyezd metodi. Poyezd vagonlari korinishidagi alohida qogozlarga bitta gapning har bir sozi alohida-alohida yoziladi va aralashtirib yuboriladi. Oquvchilar vagonlarni shunday terishi ke-rakki, natijada togri gap hosil bolsin. Masalan: ikkinchi, bizning, qavatda, joylashgan, sinfimiz. Togri javob: Bizning sinfimiz ikkin-chi qavatda joylashgan. Eslab qol oyini. Oquvchilarga kasseta orqali kichik bir matn oqib eshittiriladi. Oquvchilar tayanch sozlarni yozib boradilar, songra ushbu sozlar yordamida tinglangan matnni tiklaydilar. Kim-ning matni toliq va togri tuzilsa, osha yuqori bahoga sazovor boladi. Bu oyin oquvchilarning xotirasini mustahkamlashga yordam beradi. Unlilar oyini. Bu nomni istalgan mavzu asosida ozgartirish mumkin. Katta ekran orqali tarbiyaviy ahamiyatga ega bolgan ix-tiyoriy matn namoyish qilinib, undan matndagi unlilar miqdorini imkon qadar tezroq va toliqroq aniqlash topshiriladi. Chunki bu mavzu nisbatan sodda hisoblanadi. Ozing top oyini. Proyektor orqali otilgan mavzular asosida ixtiyoriy ertakdan biron tasvir korsatilishi aytiladi. Oquvchilar (3 nafar) taklif qilinadi. Oquvchilar tasvirga teskari qaragan holda tu-radilar. Qolgan oquvchilar ertak bilan bogliq bittadan malumot aytadilar. Oquvchilar bilim darajasiga kora avval yoki keyin er-takning nomini aytishlari mumkin.
13 Kim nima qiladi? oyini. Oquvchilar 2 guruhga bolinadi, doska yoniga har bir guruhdan bittadan oquvchi taklif etiladi. Doskaga birin-chi guruh ishtirokchisi kim sorogiga javob boladigan sozlarni yozsa, ikkinchi guruh ishtirokchisi nima qiladi sorogiga javob boladigan sozlarni yozadi. Natijada yigiq gaplar vujudga kelishi kerak. Qolgan ishtirokchilar esa gaplarni daftarlariga kochirib yoza-dilar. Bunda oquvchilarning yozma savodxonligiga ham hisobga olinadi. Qaysi guruh azosi topshiriqni bexato bajarsa, shu guruhga ragbat kartochkasi topshiriladi. Zanjir oyini. Oqituvchi birinchi bolib soz aytadi. Oquvchilar bu soz qaysi harf bilan tugagan bolsa, shu harf bilan boshlanuvchi sozni topib aytadilar. Soz oyini shu tarzda davom etadi. Bunday oyinlarning otkazilishi oquvchilarning xotirasini mustahkamlaydi, hozirjavoblikka, mustaqil fikrlashga orgatadi. Dam olish daqiqala-rida yoki darsni boshlashdan oldin oquvchilar diqqatini toplab o lish maqsadida foydalanish mumkin. Masalan: tabiat, maymun-jon, non, nok, kitob, botir, ruchka. 2-variant: lola, ayiq, qirol, li-mon. 3-variant: atirgul, Laziza, Amerika, anor va h.k. Topagon oyini. Oqituvchi biror belgi asosida savol beradi. Oquvchilar shu belgini oziga jam qilgan predmetlar nomlarini yo-zadilar, eng kop togri javob topgan oquvchilar golib sanaladi. Bu oyin orqali oquvchilarning soz boyligi ortib, ularda hozirjavoblik, ziyraklik, ijodkorlik kabi sifatlar shakllanadi. Masalan: 1-variant: savol: nima oq rangda? Javob: bulut, parda, qogoz qor. 2-variant: savol: nima yumshoq? Non, paxta, xamir, yostiq. 3-variant: savol: Nigora nima qilayapti? Javob: kitob oqiyapti, oynayapti va h.k. OZBEK TILINI OQITISH USLUBIYOTI Ozbek tilini oqitish tamoyili ikkinchi tilni oqitishning maqsad va mazmuniga nazariy va amaliy jihatdan mushtarakdir. Chunki eshitib tushunish, sozlash, oqish va yozish kabi til faoliyati ning turlari boyicha barcha tillarni orgatishda bir xil umumdidaktik usullar qollaniladi. Ozbek tilini oqitishda faoliyat turlarining har biri boyicha konikma va malakalar baravar rivojlantiriladi. Faqat oqishga yoki matn mazmunini tushunishga etibor berilgan taqdirda soz boyligi passiv shakllanadi. Ozbek tilida ogzaki nutq, ozaro fikr almashuv, muloqotga orgatish asosiy maqsad bolgani tufayli nutq faoliyatining sozlash turiga koproq etibor beriladi. Lugat
14 bilan ishlash, grammatik materiallarni organish, oqish va yozuv boyicha olib boriladigan mashgulotlarga ana shu nuqtayi nazardan yondashiladi. Talim rus va boshqa tillarda olib boriladigan sinflarda ozbek tilini oqitish ikkinchi tilni oqitishda keng qollanayotgan, bir-biri-ga asoslanadigan quyidagi beshta tamoyildan iborat: 1. Oqitishda amaliy kommunikativ yonalishda ish tutish.2. Oquv materilani nutqiy vaziyat asosida bosqichma-bosqich izchil tarzda berish.3. Ozbek tilining oziga xos xususiyatlarini hisobga olish.4. Ozbek tilini ozbek adabiyoti bilan uygunlikda, uzviy boglab oqitish.5. Talim va tarbiyaning birligini taminlash. 6. Mazkur tamoyillarning mohiyati metodik qollanmada ozbek tilini amaliy yonalishda oqitishning ijodiy tashkil etilishini taminlaydi. Ozbek tilini ona tili sifatida emas, balki ikkinchi til sifatida oqitilishi nazarda tutilgan holda ozbek tilining izchil grammatik kursini emas, balki talim oluvchilarda ozbek tilida sozlashish, ogzaki va yozma tarzda oz fikrini bayon eta olish konikmalarini rivojlantirishga etibor qaratiladi. Yani oquvchi muayyan mavzu-lar doirasida ozbekcha nutqni tinglab tushuna olishga, oz fikrini ogzaki va yozma shaklda mustaqil ifoda eta olishga, hamda egal-langan bilim va konikmalarini turli nutqiy vaziyatlarda qollashga orgatish nazarda tutiladi. METODIK QOLLANMANING TUZILISHI 4-sinf Ozbek tili oquv dasturi kompetensiyaviy yondashuvga yonaltirilagn bolib, 18 ta nutqiy mavzu berilgan. Har bir mavzu 2-3 soatga moljallangan. Ular: Vatan, Qadrdon maktabim, Kochamiz, Uyimiz, Bogda, Kuzgi ishlar, Kitob, Bo-zorda, Dokonda, Maktab oshxonasi, Yil fasllari va ob-havo, Bahor keldi, Assalom, Navroz, Orasta boling, Sport va salomatlik, Har doim bolsin tinchlik, Yol harakati, Yozgi tatil kabi mavzulardan iborat. Har bir mavzu boyicha soz va soz birikmalari muayyan grammatik shaklda berilgan bolib, ular asosida oquvchilarda bu grammatik shaklni nutqda qollash boyicha ilk konikmalar hosil qilish kozda tutilgan. 4-sinf oquv dasturida oquv materiallari mavzuiy (tematik) asosda tashkil etilib, har bir leksik
15 mavzu boyicha oquvchilarda tinglangan nutqni tushunish, gapirish, oqish va yozish konikmalarini bir yola bir-biriga bogliq holda shakllantirish kozda tutilgan. Har bir mavzuga fanga oid kompe-tensiyalarning elementlari singdirilgan. Shunga kora, dasturda soz va soz birikmalari, nutq namunalari va muomala odobiga oid ham-da oquvchilarda fonetik konikmalarni hosil qilishga moljallangan materillar belgilangan. Talim rus va qardosh tillarda olib boriladi-gan maktablarning 4-sinflarida ozbek tili fanidan oquvchilarda quyidagi bilim, konikma va malakalarni hosil qilish kozda tutilgan: 4-sinfda ozlashtirilgan leksik mavzular boyicha soz boyligini oshirish; nutqiy faoliyatning tortala turi (tinglab tushunish, gapirish, oqish va yozish) boyicha bilim, konikma va malakalarni shakllanti-rish; yangi mavzular boyicha soz va soz birikmalari, gap quril-malarini ozlashtirish; sinfda organiladigan mavzular yuzasidan oz fikrini boglanishli matn tarzida ogzaki va yozma ifoda etish boyicha dastlabki konikmalar hosil qilish; oquv dasturida belgilangan grammatik shakllarni ozlashtirish; ozbekcha salomlashish, xayrlashish, murojaat etish, iltimos qilish, ruxsat sorash kabi muomala odobiga oid eng zaruriy soz va iboralarni ozlashtirish; darslikda berilgan sher va qoshiqlarni yoddan ayta bilish, dastur doirasidagi hikoya va ertaklarni tushunish, ularning maz-munini aytib bera olish, ular yuzasidan savollarga javob bera olish kabilar. Qollanmada, asosan, oquvchilarning lugat bilan ishlashi, ozbek tilini amaliy egallash konikmalarini hosil qilish kozda tu-tilganligi sababli ozbek tili darslarida oquv dasturida belgilangan nutqiy mavzular boyicha lugat, nutq namunalari, tinglab tushu-nish va sozlash, oqish va yozish amallari ustida ishlanadi. Mazkur metodik qollanma talim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 4-sinf Ozbek tili darsligi asosida oqituvchilarga qoshimcha manba sifatida ishlab chiqildi. Metodik qollanma 128 betdan iborat bolib, soz boshi, ozbek tilini oqitishning maqsad va vazifalari, ozbek tilini oqitishda ilgor pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan foydala-nish, ozbek tilini oqitish uslubiyoti, metodik qollanmaning tuzili-
16 shi, namunaviy dars ishlanmalari, foydalanilgan adabiyotlar royxati va mundarijadan iborat. Metodik qollanmada tavsiya etilgan ani-matsiyalar orqali oquvchilarga havola qilinayotgan turli mavzudagi tasvirlar matnda oqitiladigan soz va gaplarni hayot bilan boglash, gap ichida qollash mumkin bolmagan sozlarni rasm orqali nutqi-ga kiritish imkonini beradi. Ozbek tilini organayotgan oquvchilar uchun talaffuzi qiyin bolgan tovushlarni, sozlar va iboralarni togri talaffuz qilishga orgatish, tinglab, tushunish, gapirish, yozish konikmalarini shakllantirishda audio-video, multimedia vositala-rining ahamiyati katta. Masalan: sher va ashula, kichik jumlalarni tinglab jor bolib bir necha bor takrorlash, tinglab tushunganla-rini yozish oquvchilarning ozbek tilidagi soz va soz birikmalarini togri talaffuz qilishiga, togri yozishga, sherlarni ifodali oqishiga zamin hozirlaydi. Korilgan diafilm, tinglangan hikoya va ertaklar, kuzatilgan rasmlar oquvchilarda sozlovchi nutqini diqqat bilan tinglash va fikrning nima haqida ekanligini tushunish konikmasini ostirishga yordam beradi. Shuningdek, qollanmada foydalanil-gan Interaktiv mashq, mavzular doirasida video va audio, test, lugat kabi animatsiyalarning taqdim etilishi, jumboqli rebuslar, mini test va boshqotirmalarning berilishi oquvchilarning ogzaki va yozma nutqining shakllanishiga, ularni ozbek tilida oz fikrini mustaqil tushuntira olishiga tayyorlaydi. Topshiriqlar oddiy dan murakkabga tamoyili asosida beriladi. Rasmga qarab gap tu-zing, Boshqotirmani yeching, kabi topshiriqlar oquvchilar faol-ligini oshiradi, yangi va avval otilgan mavzularni mustahkamlash-ga komaklashadi. Bazi vazifalarning bajarilish tezligi va sifatini kompyuter (toplangan ballarni korsatish yoki Barakalla!, Oylab koring kabi yozuv, tegishli musiqa yordamida ragbatlantirish, ogohlantirish orqali baholasa, bazilarini oqituvchi nazorat qiladi. Boshlangich sinflarda elektron darsliklarni qollash pedagogik va psixologik nuqtayi nazardan juda samarali sanaladi. Masalan: oquvchilarning darsga, til organishga qiziqishlari ortadi; oquv materialini ozlashtirish jarayoni tezlashadi va sifat ji- hatidan yaxshilanadi; barcha oquvchilarning faoliyatlarini baholash imkoniyati yaratiladi; oqituvchining oquvchilar bilan yakka tartibda ishlashiga sharoit yaratiladi.
17 Darslarni kompyuter vositasida tashkil etish oquvchilarning bi-lim, konikma va malakalarini oshirish bilan birga oqituvchilarning mahoratini ham oshirib borishga xizmat qiladi. Darsda slayd va multimedia vositalaridan foydalanishda qu-yidagi tamoyil va qoidalarga amal qilish talab etiladi: slaydni tayyorlashdan kozlangan maqsadni aniq belgilash; slaydlar mavzuning mazmun-mohiyatiga mos kelishi kerak; slaydda mavzuning nomi, rejasi korsatilishi kerak; malumotlarni yozishda imloviy savodxonlikka amal qilish; yozuv shriftini tanlashda har xillikka yol qoymaslik, qoray- tirib, kursivda beriladigan orinlarni farqlash; oquvchilarni qiziqtiradigan yangi malumotlarni berish; qoida, tarif va izohlarni londa, aniq va mazmunli bolishini taminlash; sahifalarga fon tanlashda ota yorqin ranglardan foydalan- maslik, ranglarni oquvchi yoshiga mos bolishiga erishish; rasm, animatsiyalar tanlashda oquvchining yoshi, psixologi- yasini hisobga olish. Bugungi kunda kompyuterda taqdimot slaydlarini yaratish va namoyish etish eng samarali va qulay zamonaviy vositaga aylandi. Boshlangich sinflarda ozbek tili talimida slaydlardan foydalanish oquvchilarni fanga bolgan qiziqishini ostiradi, darsni qiziqarli, samarali, zamon talablariga mos bolishini taminlaydi. Ushbu metodik qollanma bilan ishlash jarayonida amaliyotchi oqituvchilar darsga ijodiy yondashgan holda darslik materiallari bilan chegaralanib qolmasdan, qoshimcha manbalardan, turli janrdagi ada-biyotlardan (ertak, hikoya, dostonlar), lugatlardan, xrestomatiyalar-da berilgan qiziqarli malumotlardan foydalanishlari oquvchilarni ozbek tilini organishga bolgan qiziqishlarini kuchaytiradi.
18 OZBEK TILI FANIDAN ILGORPEDAGOGIK VA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANILGAN DARS ISHLANMALARI 1-dars. VATAN Darsning texnologik xaritasi a) talimiy: oquvchilarni Ozbekiston haqida, tabiati, ona vatan tushunchasi bilan tanishtirish, belgi, harakatni bildiruvchi sozlar, qayer sorogi haqida malumot berish, b) tarbiyaviy: Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qad riyatlarga etiqodli bolish; vatani bilan faxrla-nish, vatanparvarlik, insonparvarlik tuygularini tarbiyalash; d) rivojlantiruvchi: oz fikrini ogzaki va yoz-ma tarzda tushunarli bayon qilish, ozaro mu-loqotda muomala madaniyatiga amal qilish, ja-moaviy hamkorlikda ishlay olish; husnixat bilan yozish konikmasini rivojlanti-rish, lugat boyligini boyitish; Dars turi: yangi bilim beruvchi. Dars metodi: interfaol metod, aqliy hujum, suhbat, Xotira mashqi animatsion test. Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ish- lash. Dars jihozi: darslik, AKT, Ozbekiston tabiati aks etgan rangli rasmlar, didaktik tarqatma ma-teriallar, multimedia vositalari. Nazorat usuli: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi. Darsning maqsadi: Oquv jara-yonini amalga oshirish texnologiyasi.
19 Dars jarayoni texnologiyasi Vatan mavzusidagi tayanch sozlar: Vatan, tuproq, obod, davlat, olka, ipak, komir, tabiiy boyliklar, dunyo, tinchlik, birdamlik, shahar, kochalar, qurilishlar, turar joy binolari, mak-tab, bogcha, teatr, boglar, favvoralar, yollar, avtobus, mashinalar, mavjud, boy, chiroyli, ba-land, uzun, keng, mashhur, korkam, ulug, aziz, yashamoq, sevmoq, faxrlanmoq, tugilmoq, bor-moq, yurmoq, qurilmoq, dam olmoq, qatnamoq Oquvchilarning egallagan bilim konik-malarini turli hayotiy vaziyatlarda mustaqil qollay olish, kundalik hayotida nutqiy vaziyatga kora mustaqil ravishda muloqotga kirisha olish qobiliyatini shakllantirish. Mavzuga oid tayanch tushunchalar. Kutilayotgannatija Ishning nomi Bajariladigan ish nomi Metodi Vaqti I bosqich. Tashkiliy qism. Sinfning darsga tayyorgar-ligi tekshiriladi. Oquvchilar davomati aniqlanadi. suhbat 2 daqiqa II bosqich. Dars-davomi-da rioya qilish lozim bolgan qoidalar belgilanadi. Darsning qoidalari: 1. Intizomli bolish.2. Bir-birini hurmat qilish.3. Faollik korsatish.4. Hamkorlikda ishlash.5. Dostining fikrini qadrlash.6. Vaqtdan unumli foydala -nish. suhbat 2 daqiqa
20 III bosqich.Yangi mavzu-ning bayoni. 1. Animatsiya. Oqituvchi darsni Zikrilla Nematning Yosh vatanparvarlar qoshi-gini eshittirish bilan bosh-laydi. 2. Nutqiy mavzu boyicha videolavha namoyish eti-ladi. Vatan haqida malumot beriladi. 2. Videolavha yuzasidan sa-vol-javob.4. Darslik bilan ishlash.5. Lugat bilan ishlash. Xotira mashqi didaktik oyi ni.6. Sher ifodali oqib beriladi. Sher oquvchilarga navbat bi-lan ifodali oqitiladi. Suhbat. 7. Guruhlarda ishlash. savol-javob(tarqat-ma ma-teriallar asosida) 7 daqiqa 2 daqiqa 5 daqiqa 10 daqiqa 5 daqiqa 5 daqiqa IV bosqich.Mustah-kamlash. Animatsiya. Test.Tushun-tirish 5 daqiqa V bosqich.Baholash. Oquvchilar darsdagi ishtiroki-ga kora baholanadilar. Suhbat2 daqiqa VI bosqich. Uyga vazifa berish. 3-topshriqdagi sherni yod o lish. Tushun-tirish 1 daqiqa
21 Darsning borishi:I. Animatsiya. Oqituvchi darsni Zikrilla Nematning Yosh vatanparvarlar qoshigini eshittirish bilan boshlaydi. Lugat: Vatan, tuproq, obod, davlat, olka, ipak, komir, tabiiy boyliklar, dunyo, tinchlik, birdamlik, shahar, kochalar, qurilish-lar, turar joy binolari, maktab, bogcha, teatr, boglar, favvoralar, yollar, avtobus, mashinalar mavjud, boy, chiroyli, baland, uzun, keng, mashhur, korkam, ulug, aziz. II. Yangi mavzuning bayoni. Video.Video orqali vatanimizning mustaqillikka erishgandan songgi ozgarishlar tasvirlangan video rolik namoyish etiladi. Namoyish vaqtida mayin kuy va quyidagi sher oqiladi. Videolavha asosida shahar korinishi haqida suhbat otkazilganda quyidagi sozlardan foydalanish mumkin: bog, teatr, favvora, bekat, mashina, tramvay, maydon, kocha, chorraha, bino, dokon, haykal. Oqituvchining nutqi.Ozbekiston bizning vatanimiz mavzusidagi slayd korsatiladi. onamizVatan bu uyimiz kochamiz mahallamiz Biz-ona yurt bagrida Shox-u shodon bolamiz. Osib-unib tez kunda Kuch-gayratga tolamiz. Vatan, Vatan, jon Vatan, Senga fido jon-u tan. Aziz farzandlaringmiz, Seni sevgan jonidan. Jondek aziz Vatanga Sodiq oglon kerakdir. Qalbga yoniq alanga, Elga posbon kerakdir. Xizmatlaringga shaymiz. Baxting kozlab yashaymiz. Sen mehrli quyoshsan, Biz yulduzga oxshaymiz. Vatan, Vatan, jon Vatan, Senga fido jon-u tan. Aziz farzandlaringmiz, Seni sevgan jonidan. Vatan, sen-onajonsan, Mehribon, jonajonsan. Toki dunyo turguncha- Bolgil mangu omon san!
22 Vatan bu biz tugilib osgan joyimiz, uyimiz, oilamizdir. Biz-ning vatanimiz gozal va quyoshli Ozbekiston. Ozbekiston boy va chiroyli olka. Bizning olka juda ajoyib, unda katta va kichik shaharlar bor. Vatanimizda juda kop millat vakillari yashaydilar. Shu Vatanda bizning kelajagimiz uchun ota-onalarimiz mehnat qiladi. Biz ham shu Vatanga sodiq farzandlar bolib yetishamiz. Ozbekiston biz uchun aziz. Respublikamiz har sohada rivojlanmoqda. Barcha viloyatlarda qayta qurish ishlari ketmoqda. Yangi sanoat korxonalari qurilmoq-da. Yangidan-yangi kochalar, baland binolar bunyod etilmoqda. Dehqonlarimiz tomonidan poliz ekinlari, bogbonlarimiz esa keng bog-roglar barpo etib, mevali daraxtlar yetishtirishmoqda. Ozbek xalqi tinch va farovon hayot kechirmoqda. Ozbekiston kelajagi buyuk davlat. Shu jarayonda 1-topshiriq bajariladi. Oquvchilar rasmlar aso-sida 4-5 ta boglanishli gap tuzadilar. Darslik bilan ishlash. 2-topshiriq. Oquvchilar Vatan matnini zanjir usulida oqiydilar. Ajratib korsatilgan sozlarni daftarga yozadilar. Matn quyidagi savollar asosida mustahkamlanadi. 1. Vatan deganda nimalarni tushunasiz?2. Vatan qayerdan boshlanadi?3. Quyoshli Ozbekistonda kimlar yashaydi?4. Ular qaysi tilda sozlashadilar?5. Siz oz vataningizni sevasizmi? Nima uchun?6. Ozbekistonning poytaxti qayer? Lugat bilan ishlash. Animatsiya: Vatan viloyat barcha ulkan qurilishlar sanoat korxonalari bog-roglar bunyod
23 bepoyon markaz tarixiy Lugat yuzasidan Xotira mashqi oyini otkaziladi. Bunda oquvchilarga lugatni oqish va eslab qolish topshirigi beriladi. Oqituvchi oquvchilardan lugatni ogzaki ozbekcha-ruscha, rus-cha-ozbekcha shaklda soraydi. 3-topshiriq. Muqimjon Qodiriyning Yurtim sherini dastlab oqituvchi ifodali oqib beradi. Songra oquvchilar ikki misradan oqiydilar. Oqituvchi sher asosida quyidagi topshiriqni beradi. 1. Sherning mazmunini tushundingizmi?2. Sherdan vatan soziga yaqin bolgan sozlarni toping va oqing. III. Guruhlarda ishlash. Oquvchilar ikki guruhga bolinadilar. Sinf doskasiga sozlar yozib qoyiladi. Shu sozlardan foydalanib, gap tuzish topshirigi beriladi. Birinchi va togri bajargan guruh golib sanaladi. Namuna: Vatanim, mening, Ozbekiston, men, shu, yurt-da, tugilganimdan, faxrlanaman, keladi, shaharga, bu, oiladan, kop, sayyohlar, vatan, boshlanadi. Shaharlar, qadimiy, kop, Ozbekistonda. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. 1-mashq. Ogzaki bajariladi. Muomala odobiga oid berilgan sozlarni zanjir usulida oqiydilar. Songra shu sozlardan foydalanib gaplar tuzadilar. Test: Ushbu beriladigan test rasmlar asosida tashkil etiladi. Test savoli oqiladi hamda ekranda yozuv, uning tagida bir nechta rasmlar paydo boladi. Ovoz orqali test savoli oqiladi. Test javob-lari rasm asosida tashkil etiladi. Oquvchilar javobni sichqoncha tugmasi orqali belgilaydilar. 1. Ozbekiston xalqaro anjumanlar saroyi berilgan rasmni to-ping. 2. Istiqlol sanat saroyi berilgan rasmni toping.3. Ozbekiston Respublikasi tarixi muzeyi berilgan rasmni toping.4. Amir Temur muzeyi berilgan rasmni toping.5. Yoshlar ijodiyot markazi binosi tasvirlangan rasmni toping.
24 V. Oquvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi va baholanadi. VI. Uyga vazifa berish: 3-topshiriqdagi sherni yod olish. 2-dars. VATAN Darsning maqsadi: a) talimiy: ogzaki va yozma nutqda mavzuga oid tayanch sozlarni nutq vaziyatiga mos holda qollay olish, sozlarni togri talaffuz qilish va yozish; oquvchilarning Ozbekiston, vatan haqi-dagi bilimlarini mustahkamlash; b) tarbiyaviy: manaviy va madaniy merosini avaylab asrash, odob-axloq qoidalariga rioya qilish, ozaro muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish; d) rivojlantiruvchi: oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini, husnixat bilan yozish, kirishimlilik konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini oshirish. Dars turi: mustahkamlash. Dars metodi: interfaol, aqliy hujum, suhbat, Zanjir, Aql charxi oyini.Dars shakli: yakka tartibda, guruhlarda ishlash.Dars jihozi: darslik, AKT, Ozbekistonning tabiati, shaharlari aks etgan rangli rasmlar, didaktik tarqatma materiallar, multimedia vositalari. Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Mavzuga oid tayanch tushunchalar: Vatan mavzusidagi ta-yanch sozlar: Vatan, tuproq, obod, davlat, olka, ipak, komir, tabiiy boyliklar, dunyo, tinchlik, birdamlik, shahar, kochalar, qu-rilishlar, turar joy binolari, maktab, bogcha, teatr, boglar, fav-voralar, yollar, avtobus, mashinalar, mavjud, boy, chiroyli, baland, uzun, keng, mashhur, korkam, ulug, aziz, Kutilayotgan natija: oquvchilarning egallagan bilim, konikma va malakalarni turli hayotiy vaziyatlarda mustaqil qollashga qara-tilgan kundalik hayotida nutqiy vaziyatga kora muloqotga kirisha olish qobiliyatini shakllantirish. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Darsning borishi:I. Tashkiliy qism:
25 oquvchilarni darsga tayyorgarligini tekshirish; davomatni aniqlash;II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Vatan sozining sinonimlari korsatiladi. Vatan, yurt, diyor, shu sozlar ishtirokida oquvchilar gaplar tuzadilar va sinf doskasida bajaradilar. Avvalgi mavzuning oquvchilar tomonidan ozlashtirilganlik da-rajasi aqliy hujum usuli yordamida mustahkamlanadi. Vatan bu uyim, jumlasiga izoh bering. Vatan bu kochamiz, Vatan bu mahallamiz, gaplariga izoh bering.Interaktiv mashq: Oyin avvalida Ruscha, Tojikcha, Qirgizcha, Turkmancha, Qozoqcha, Qoraqalpoqcha tug-malari tasviri paydo boladi. Oquvchilar ozlariga tegishlisini bel-gilaydilar. Masalan, Ruscha tugmachasini bosish bilan: ozbek tilidagi sozlar ustuncha qilib ekranga yozilgan boladi. Sozlarning ustiga sichqoncha tugmasini bosish bilan sozlar ozbekcha talaf-fuz etiladi. Berilgan sozlar tagida aralash holda ruscha sozlar beriladi. Oquvchilar ozbekcha berilgan sozlarning ozlariga te-gishli tildagi tarjimasini togri topib oz orniga qoyishlari talab etiladi. sharqiy-janubi sharq–keng-ormon-sahro- Darslik bilan ishlash. 2-topshiriq. Ozbekiston matni avval Zanjir usulida oqitiladi. Keyin 3-4 oquvchi mazmunini sozlab beradi. Matn yu-zasidan oqituvchi quyidagi savollar asosida suhbat otkazadi. 1. Sizning vataningiz qayer?2. Vatan bu sening kindik qoning tomgan tuproq, deganda nimani tushunasiz?3. Inson uchun aziz bolgan narsalarni sanang.4. Ona vatanga muhabbat deganda nimalar koz oldingizga ke- ladi?5. Ozbekiston qanday olka? Lugat bilan ishlash. Oquvchilar matn asosida berilgan lugatni oqib eslab qoladilar. Oqituvchi slaydda lugatlarni korsatadi. Oquvchilar lugatlarning tarjimasini topib yozadilar.
26 1-mashqni oquvchilar sinf doskasida bajaradilar. Sozlarni oz orniga qoyib, gaplarni togri tuzadilar. Mashqni vaqtdan unumli foydalanish uchun sinf doskasini uchga bolib bajarish mumkin. 2-mashq. Oquvchilar maqollarni zanjir usulida oqiydilar va mazmunini sozlab beradilar. Maqollarni daftarlariga kochiradilar. Guruhlarda ishlash. Slaydda ayrim sozlar tushirib qoldirilgan matn korsatiladi. Guruhlarga kartochkalar tarqatiladi. Kartoch-kalarda tushirib qoldirilgan sozlar yozilgan. Oquvchilar tushirib qoldirilgan sozlarni joy-joyiga qoyib yozadilar va oqiydilar. Top-shiriqni birinchi bajargan guruh taqdimot qiladi. Guruhlar bir-bir-larining xatolarini tuzatib boradilar. Namuna: Mening vatanim Ozbekiston. Men Buxoro shah-rida tugildim. Bu shaharga kop sayyohlar keladi. Ozbekistonda qadimiy shaharlar kop. Grammatik mavzu boyicha topshiriq beriladi va guruhlarda ishlanadi. Topshiriq: Qayer sorogiga javob boladigan sozlarni ajratib yozish, 2-3 ta gap tuzish. Namuna: bormoqda, kocha, kelyapti, Ozbekiston, kelmoqda, shahar, daryo, qishloq, oynamoqda, tog, rivojlandi, sahro, quril-moqda. III. Darsni mustahkamlash. Aql charxi oyini. Oqituvchi 4 ta sozni oqiydi. Oquvchilar eslab qolganlarini yozadilar va oqiydilar. Oqituvchi oquvchilarning yozganlarini tekshiradi va xatolar oquvchilar tomonidan tuzatib boriladi. Namuna: gozal, shahar, katta, mashhur. IV. Oquvchilarni baholash. Oquvchilar darsdagi ishtirokiga kora baholanadi, darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi.V. Uyga vazifa berish. 2-mashqdagi maqollarni yod olish. 3-dars. QADRDON MAKTABIM Darsning maqsadi:a) talimiy: oquvchilarga nutqiy va grammatik mavzu haqida, Maktabimiz mavzusidagi tayanch sozlar, nechanchi sorogi, -inchi qoshimchasining ishlatilishi, belgi, harakatni bildiruvchi sozlarning talaffuzi va yozilishi haqida malumot berish.
27 b) tarbiyaviy: oquvchilarda vatanparvarlik, insonparvarlik, oz burch va huquqlarini bilish, kirishimlilik, muomala madaniyati, mulkni asrab-avaylash tuygularini tarbiyalash. d) rivojlantiruvchi: oz fikrini ogzaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, husnixat bilan yozish konikmasini ri-vojlantirish, lugat boyligini boyitish. Dars turi: yangi bilim beruvchi. Dars metodi: interfaol metod, aqliy hujum, suhbat, Kim top- qir?, Xatoni tuzating.Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash.Dars jihozi: darslik, AKT, didaktik tarqatma materiallar, mav- zuga oid rangli tarqatma rasmlar, multimedia vositalari.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Mavzuga oid tayanch tushunchalar: maktabimiz, oqituvchi, sinfdoshim, ikki qavatli, oshxona, sport zali, sinf, parta, stol, stul, kitob javoni, kiyim javoni, katta, yorug, keng, ozoda, chiroyli, oqiymiz, yozamiz, qoshiq aytamiz, dars tayyorlaymiz, sinf xonalari, sport zali, oqituvchilar xonasi, kompyuter xonasi, sport maydon-chasi, kutubxona, maktab oshxonasi, oshxona binosi, yorug, shinam. Kutilayotgan natija: kundalik muloqotga oid oddiy jumlalar-ni tinglab tushunish, oqish, gapirish, yozish boyicha dastlabki konikmalar shakllantiriladi. Oz fikrini ogzaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzudan kelib chiqib savollar-ni togri qoya olish va javob berish, mavzuga oid tayanch sozlar ozlashtiriladi va malumotlarga ega bolinadi. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi. Darsning borishi:I. Tashkiliy qism: davomatni aniqlash; oquvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Sinf doskasida quyidagi savol beriladi. Ona Vatanimizni asrash uchun qanday fazilatlarga ega bolish lozim? Oquvchilar yakka tartibda oz fikrlarini daftarlariga yozadilar. Oqituvchi oquvchilarning yozganlarini tekshiradi va ogzaki soraydi. Interaktiv mashq:Ekranda qator predmetlar tasvirlanadi. Topishmoq oqiladi. Oquvchilar sichqoncha yordamida javobni aniqlaydilar. 1. Tilsiz, aql orgatar. (Kitob)
28 2. Sirli tayoqIchi boyoq. (Qalam)3. Ozi kichik bir narsaKerak bolar har darsda Chizib qoysang notogri,Yoq qiladi bir pasda. (Ochirgich)4. Ustini yoq,Uydan ammo kami yoq.Oquv qurolim har xil,Unda yashar dost-ahil. (Papka)5. K harfidan boshlanib,K bilan bolar tamom.Bazan oqish oynasi,Deyishar, bu qanday nom? (Kundalik) III. Yangi mavzuning bayoni. Grammatik mavzu boyicha slayd korsatiladi. Sanoqni bildiruvchi sozlarga -inchi qoshimchasi qoshilsa, narsa-hodisalarning tartibi ifodalanadi. Masalan: bir + inchi = birinchi, on + inchi = oninchi Raqamlardan keyin tartibni korsatish uchun chiziqcha (-) qoyiladi va u -inchi deb oqiladi: 18-maktab, 4-xona, 2-sentabr. Sanoqni bildirgan sozlarga nechanchi sorogini beramiz. tortinchiNechanchi? toqqizinchi yigirma tortinchi Kim topqir? oyini. Guruhlarda ishlash. Bunda oquvchilar tort guruhga ajralib ishlashadi. Guruhlarga 2 ta topshiriq berila-di. 1) 8, 2, 9 raqamlariga -inchi qoshimchasini qoshib soz bilan yozing. 2) birinchi oktyabr, ikkinchi qavat, oltinchi maktab soz birikmalaridagi sonlarni raqamga aylantirib yozing. Guruhlar oz ishlarini taqdimot qiladilar. Darslik bilan ishlash. 1-topshiriq. Oquvchilar matnni zanjir usulida oqiydilar va nechanchi? sorogiga javob bolgan sozlarni topadilar. Sozlarni savoli bilan birga ikkita oquvchi sinf doskasida qolgan oquvchilar daftarga yozadilar.
29 2-topshiriq. Mening maktabim matnini oquvchilar zanjir usu-lida oqiydilar. Matn mazmuni yuzasidan savollar: Maktabingiz binosi qanday? Maktabda sinf xonalari kopmi? Sinfingiz nechanchi qavatda? Maktabingiz hovlisi kattami? Maktab hovlisida qanday daraxtlar ekilgan? Maktabga nima uchun borasiz? Lugat bilan ishlash. Oquvchilar lugatni oqiydilar. Ularga lugatda berilgan sozlarni eslab qolish vazifasi beriladi. Oqituvchi oquvchilardan zanjir usu-lida eslab qolgan lugatlarini yoddan soraydi. ZamonaviyJoylashmoqFaxrlanmoqMashhurMusobaqa 1-mashq. Oqituvchi sherni oqib beradi. Oqituvchi oquvchilarning diqqatini kq, xh tovushlarining togri talaffu-ziga etibor qaratadi. Oquvchilar sherni zanjir usulida oqiydilar. Songra sherdan kq, x h tovushlari ishtirok etgan sozlarni topib sinf doskasida yozadilar va kq, x h tovushlarining tagiga chizish topshirigi beriladi. 2-mashq. Oquvchilar berilgan dialogni oqiydilar va sinf dos-kasida ikkitadan oquvchi chiqib javob yozadi. Oqituvchi har bir oquvchining javobini baholaydi. Guruhlarda ishlash. 1-guruh oquvchilari maktab kutubxonasi haqida, 2-guruh oquvchilari maktab oshxonasi haqida, 3-guruh oquvchilari maktab sport zali haqida 4 ta gapdan iborat kichik matn tuzadilar. Sinf doskasida yozilgan tayanch sozlardan foy-dalanib, sozlarni qoshib kichik matn yozadilar. 1-guruh uchun sozlar: mana bu, ikkinchi qavatda, qiziq kitob, jurnallar, tez-tez, boramiz, qiziq, yangi, oqiymiz. 2-guruh uchun sozlar: ozoda, keng, yorug, mazali, taomlar, oshpaz. 3-guruh uchun sozlar: katta, yorug, yugurish, uchun, sakrash, sharoit, qishda, yozda, kochada.
30 IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Animatsiya. Test: Oyin avvalida Ruscha, Tojikcha, Qirgizcha, Turkmancha, Qozoqcha, Qoraqalpoqcha tug-malari tasviri paydo boladi. Oquvchilar ozlariga tegishlisini bel-gilaydilar. Masalan Ruscha tugmachasini bosish bilan: Ozbek tilidagi sozlar ustuncha qilib ekranga yozilgan boladi. Sozlarning ustiga sichqoncha tugmasini bosish bilan sozlar ozbekcha talaffuz etiladi. Berilgan sozlar tagida aralash holda ruscha sozlar beriladi. Oquvchilar ozbekcha berilgan sozlarning ozlariga tegishli tildagi tarjimasini togri topib oz orniga qoyishlari talab etiladi. Yakka tartibda ishlash. Vazifa bajarilgach, oquvchilar bir-biri-ning daftarini tekshiradilar. Nuqtalar orniga k va q tovushlarini va foydalanish uchun beril-gan sozlardan mazmuniga mos sozlarni qoyib soz birikmalarini hosil qilish: . ol, . ator, . iyin, . iyin, . iyim. Foydalanish uchun sozlar: katta, oldingi, misol, tezroq, issiq. Xatoni tuzating! oyini. Oquvchilarga javobi xato berilgan lugatlar korsatiladi. Ular lugatni oqiydi, xatoni aniqlaydi va ja-vobini togri joylashtirib yozadilar. Namuna: yorug keng parvarish qilmoq har kuni V. Oquvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi. VI. Uyga vazifa berish. Oz maktabingiz haqida 3-4 gapdan ibo-rat boglanishli matn tuzish. 4-dars. QADRDON MAKTABIM Darsning maqsadi: a) talimiy: Maktabimiz mavzusidagi tayanch sozlar, -nchi, -in- chi qoshimchalarining yozilishi, hafta kunlari haqida malumot berish. b) tarbiyaviy: manaviy va madaniy merosini avaylab asrash, odob-axloq qoidalariga rioya qilish, ozaro muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish;
31 d) rivojlantiruvchi: oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini, husnixat bilan yozish, kirishimlilik konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini oshirish. Dars turi: yangi bilim beruvchi va mustahkamlvchi. Dars metodi: interfaol, aqliy hujum, suhbat, Aql charxi, Xotira mashqi, Zanjir oyiniDars shakli: yakka tartibda, guruhlarda ishlash.Dars jihozi: darslik, AKT, maktab tasviri aks etgan rangli rasmlar, didaktik tarqatma materiallar, multimedia vositalari. Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Mavzuga oid tayanch tushunchalar: maktabimiz, oqituvchi, sinfdoshim, ikki qavatli, oshxona, sport zali, sinf, parta, stol, stul, kitob javoni, kiyim javoni, katta, yorug, keng, ozoda, chi-royli, oqiymiz, yozamiz, qoshiq aytamiz, dars tayyorlaymiz sinf xonalari, sport zali, oqituvchilar xonasi, kompyuter xonasi, sport maydonchasi, kutubxona, maktab oshxonasi, oshxona binosi, yo-rug, shinam. Kutilayotgan natija: oquvchilarning egallagan bilim, konikma va malakalarni turli hayotiy vaziyatlarda mustaqil qollashga qara-tilgan kundalik hayotida nutqiy vaziyatga kora muloqotga kirisha olish qobiliyatini shakllantirish. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Darsning borishi:I. Tashkiliy qism: oquvchilarni darsga tayyorgarligini tekshirish; davomatni aniqlash;II. Otilgan mavzuni mustahkamlash.Oquvchilarga maktab haqida qisqacha matn oqib beriladi. Oqituvchi oquvchilarning tinglab tushunish, yozish konikmalarini rivojlantiradi. Oquvchilar tinglaydilar va tushunganlarini gapiradi-lar va eslab qolgan soz va gaplarini daftarlariga yozadilar. Namuna: Maktabimiz chiroyli. Maktab binosi ustida respublikamiz bayrogi hilpiraydi. Keng va yorug sinflarda oqiymiz. Maktab hovlisida gul va daraxtlar kop. Biz ularni parvarish qilamiz. Maktabimizni juda sevamiz. Audio: Qadrdonim maktabim sherini oqituvchi oquv-chilarga diqqat bilan eshitishni soraydi.
32 Salom maktab(Muhiddin Omon) Eshitilgan sher savollar yordamida mustahkamlanadi. 1. Sher nima haqida ekan?2. Maktabga nima uchun kelamiz?3. Tarbiya, bilim qayerda berilar ekan?4. Vatan va maktab haqida yana nimalarni bilasiz? III. Yangi mavzuning bayoni. Slayd. Unli harf bilan tugagan sanoqni bildiruvchi sozlarga nchi qoshimchasi, undosh bilan tugagansozlarga esa inchi qoshimchasi qoshiladi.Masalan: olti+nchi=oltinchisakkiz+inchi=sakkizinchi kabi.Oqituvchi slaydda korsatilgan sozlarni daftarga yozish topshirigini beradi. Eslab qoling. Oqituvchi oquvchilar bilan eslab qoling ruknida korsatilgan hafta kunlarini birgalikda talaffuz qiladi. Hafta kunlari nomini yodda saqlang! 1-kun Dushanba 2-kun Seshanba 3-kun Chorshanba4-kun Payshanba 5-kun Juma 6-kun Shanba7-kun Yakshanba Darslik bilan ishlash. 1-mashq. Ikkitadan oquvchi namuna asosida sinf doskasida bajaradi. Salom, maktab, jon maktab,Bilimlarga kon maktab.Aql-u odob, tarbiyaBerguchi makon maktab.Ustozlarim mehribon,Oqi, derlar bearmon,Sen Istiqlol farzandi,Barkamol bol, bolajon!Soglom bolu, polvon bol,El-u yurtga posbon bol. Bel olishsang maydondaOr-nomusi osmon bol!. Vatanning baxti uchunSarf aylagin bor kuching,Olib elning duosin,Ravo qil muddaosin.Bu tilakka labbay, deb,Javob beraman tayin.Marifat ziyosidanUlgayaman kun sayin.Ozbekiston nominiJahonga qilgum doston.Chunki boshqa topilmasDunyoda bunday boston.
33 2-mashq. Nuqtalar orniga -nchi, -inchi qoshimchalarini qoyib raqamlarni soz bilan yozadilar. 1-topshiriq. Bu topshiriq ogzaki bajariladi. Oquvchilar zanjir usulida suhbat matnini oqiydilar. Suhbat asosida savollarga javob beradilar. Lugat bilan ishlash. Xotira mashqi oyini otkaziladi. Oquvchilarga lugatda berilgan sozlarni oqish va eslab qolish, kitoblarini yopish topshirigini beradi. Oqituvchi eslab qolgan sozlarni daftarlariga yozishni soraydi. Oquvchilar eslab qolgan sozlarni daftarga yozadilar. Oqituvchi tekshiradi. Sport zaliOqituvchilar xonasiOshxona IV. Darsni mustahkamlash. Zanjir oyini. Oqituvchi birinchi bolib soz aytadi. Oquvchilar bu soz qaysi harf bilan tugagan bolsa, shu harf bilan boshlanuvchi sozni topib aytadilar. Soz oyini shu tarzda davom etadi. Masalan: tabiat, maymunjon, non, nok, kitob, botir, ruchka. 2-variant: lola, ayiq, qirol, limon. 3-variant: atirgul, Laziza, Amerika, anor va h.k. Interaktiv mashq. Ovoz orqali topshiriq elon qilinadi.Tushirib qoldirilgan harflarni nuqtalar orniga qoyib, sozlarni alifbo tartibida yozing.Kito., dos., har., de.qon, .nor, .odring, pa.ta, .at.Foydalanish uchun harflar: b,t,h,x,a,f. V. Oquvchilarni baholash. Oquvchilar darsdagi ishtirokiga kora baholanadi, darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi.VI. Uyga vazifa berish. Lugatda berilgan sozlar ishtirokida gap- lar tuzish. 5-dars. KOCHAMIZ Darsning maqsadi:a) talimiy: oquvchilarga nutqiy va grammatik mavzu ha- qida Kochamiz mavzusidagi tayanch sozlar, -ga, -ka, -qa qoshimchali sozlarning talaffuzi va yozilishi, qayerga, qayerda sorogi haqida malumot berish. b) tarbiyaviy: oquvchilarda vatanparvarlik, insonparvarlik, oz burch va huquqlarini bilish, mulkni asrab-avaylash tuygularini tar-biyalash.
34 d) rivojlantiruvchi: oz fikrini ogzaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, husnixat bilan yozish konikmasini r ivojlantirish, lugat boyligini boyitish. Dars turi: yangi bilim beruvchi. Dars metodi: interfaol metod, aqliy hujum, suhbat, Kim top- qir?, Togri toping, Xatoni tuzating oyinlari. Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash.Dars jihozi: darslik, AKT, didaktik tarqatma materiallar, mav- zuga oid rangli tarqatma rasmlar, multimedia vositalari.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Mavzuga oid tayanch tushunchalar: kocha, kop, uylar, xo- nadonlar, hovli, zamonaviy, yorug, keng, chiroyli, gullar, daraxtlar, bir qavatli, kop qavatli, ozoda, aziz, yashamoq, yoqmoq, ketmoq, Kutilayotgan natija: kundalik muloqotga oid oddiy jumlalar-ni tinglab tushunish, oqish, gapirish, yozish boyicha dastlabki konikmalar shakllantiriladi. Oz fikrini ogzaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzudan kelib chiqib savollar-ni togri qoya olish va javob berish, mavzuga oid tayanch sozlar ozlashtiriladi va malumotlarga ega bolinadi. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Darsning borishi:I. Tashkiliy qism: davomatni aniqlash; oquvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Oldingi mavzuning oquvchilar tomonidan ozlashtirilganlik darajasi slayd yordamida aniqlanadi. Oquvchilar slaydda berilgan topshiriqlarni ogzaki ba-jaradilar. Slaydda quyidagi topshiriqlar beriladi: Berilgan sozlar asosida oquvchilar gaplar tuzadilar. Namuna: juda, maktabimizni, gullar, sevamiz, binosi, hovlisida, katta, bor. Togri toping oyini. Oquvchilarga sozlar beriladi. Oquvchilar togri yozilgan sozlarni topib daftarlariga yozadilar. Namuna: gul-lar, maktap, boramis, sevamiz, joylashkan, qaerda, joylashgan, sinif III. Yangi mavzuning bayoni. Grammatik mavzu slayd asosida tushuntiriladi. Jonalish kelishigi -ga, (-ka -qa) qoshimchalari bilan yasala-di. Harakatning yonalishini bildiradi. Kimga, nimaga, qayerga sorogiga javob boladi.
35 Uy QishloqIsh Qirgoq Kocha BuzoqGulzor Tuzoq SirkEshik EtakToshak Kim topqir? oyini. Oquvchilarga slayd korsatiladi. Slaydda berilgan sozlarga nuqtalar orniga mos qoshimchalarni qoyish topshirigi beriladi. Oquvchilar topshiriqni mustaqil bajaradilar. Birinchi bajargan 3 ta oquvchi vazifani sinf doskasiga yozadi. Na-muna: tog..a, eshik..a, bog..a, Darslik bilan ishlash. 1-topshiriq ogzaki bajariladi. Berilgan rasm asosida tayanch sozlardan foydalanib oquvchilar soz birikmalari va gaplar tuzadilar. 2-topshiriq. Oqituvchi matnni oqib beradi songra oquvchilar zanjir usulida oqiydilar. Quyidagi savollar asosida matn mustahkamlanadi. Kochangizning nomini bilasizmi? Kochangizning atrofida qanday binolar bor? Kochangiz katta va ozodami? Kochangizning tozaligi uchun qanday ishlarni amalga oshirasiz? Lugat bilan ishlash. Oquvchilar lugatni oqiydilar. Ularga lugatda berilgan sozlarni eslab qolish vazifasi beriladi. Oqituvchi oquvchilardan zanjir usulida eslab qolgan lugatlarini yoddan soraydi. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Animatsiya. Test: Oyin avvalida Ruscha, Tojikcha, Qirgizcha, Turkmancha, Qozoqcha, Qoraqalpoqcha tugmalari tasviri paydo boladi. Oquvchilar ozlariga tegishlisini belgilaydilar. Masalan Ruscha tugmachasini bosish bilan: Ozbek tilidagi sozlar ustuncha qilib ekranga yozilgan boladi. Sozlarning ustiga sichqoncha tugmasini bosish bilan sozlar ozbekcha talaffuz etiladi. Berilgan sozlar tagida aralash holda ruscha sozlar beriladi. Oquvchilar ozbekcha berilgan sozlarning ozlariga tegishli tildagi tarjimasini togri topib oz orniga qoyishlari talab etiladi. joshiboynaymizshod-xurramyangramoqbaxtiyorbarchae ga ka qa
36 Xatoni tuzating! oyini. Oquvchilarga javobi xato berilgan lugatlar korsatiladi. Ular lugatni oqiydi, xatoni aniqlaydi va javobini togri joylashtirib yozadilar. Namuna: yorug keng parvarish qilmoq har kuni V. Oquvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi.VI. Uyga vazifa berish. 3-topshiriq. Sherni yod olish. 6-dars. KOCHAMIZ Darsning maqsadi: a) talimiy: oquvchilarning nutqiy va grammatik mavzu haqi- dagi bilimlarini mustahkamlash; b) tarbiyaviy: oquvchilarda vatanparvarlik, insonparvarlik, oz burch va huquqlarini bilish, kirishimlilik, mulkni asrab-avaylash tuygularini tarbiyalash; d) rivojlantiruvchi: ozaro muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, jamoaviy hamkorlikda ishlay olish; oz fikrini ogzaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, husnixat bilan yozish konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini boyitish. Dars turi: mustahkamlash. Dars metodi: interfaol metod, aqliy hujum, suhbat. Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash. Dars jihozi: darslik, AKT, didaktik tarqatma materiallar, rangli tarqatma rasmlar, multimedia vositalari.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi.Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Mavzuga oid tayanch tushunchalar: kocha, kop, uylar, xo- nadonlar, hovli, zamonaviy, yorug, keng, chiroyli, gullar, daraxtlar, bir qavatli, kop qavatli, ozoda, aziz, yashamoq, yoqmoq, ketmoq. Darsning borishi:I. Tashkiliy qism: davomatni aniqlash; oquvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.
37 II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Oquvchilarga slaydda quyidagi topshiriq beriladi. Namuna: 1-slayd. Nuqtalar orniga, -ga, -ka, -qa qoshimchalar- dan mosini qoyib yozing. Toq. boq. bog. tok. eshik. Berilgan gaplarni oquvchilar davom ettirib daftarlariga yozadilar. 2-slayd: Uyimiz kochasi . .va . . Kochamiz atrofida . . . 3-slayd. Kochamiz oldida . . . Har bir inson oz kochasini . . . Animatsiya:Ekranda ogil bola va uning orqasida xarita tasvirlanadi. Tasvirda: 1. Ormon. 2. Kol. 3. Tog. 4. Uy. 5. Bog.Bola oyin shartini quyidagicha tushuntiradi:Oyin sharti: Ushbu xaritada berilgan tasvirlarning ustiga ket- ma-ketlikda bosib, berilgan savollarga togri javob berish orqali yuqorida berkitilgan sehrli gapni toping. Tasvirda berkitilgan savol-larga ketma-ket togri javob topsangizgina oyinning keyingi shar-tiga otasiz. Savollar: 1. Qushga oxshar, qush emas,Daraxtlarga qonolmas.Odam tashir, yuk ortar,Yolning tanobin tortar. (Samolyot, burgut, poyezd)2. Buyuk soziga manodosh sozni toping.a. Erka.b. Ulug.d. Kichik.3. Berilgan matnda nechta gap bor? Mahbuba opa xontaxta ustiga paxtaday oppoq dasturxon yozdi Yumshoqqina non, idishda qaymoq keltirib qoydi Buvisi faqat shu idishchada qaymoq yeyishni yoqtiradi a. 4ta.b. 3ta.c. 5ta.4. Ushbu sher muallifini toping. Bahor keldi Keldi bahor, gul bahor,Erib bitdi oppoq qor.Uchib keldi qushlarjon,Daraxtlar taqdi marjon. Quyosh nurlarin sochdi,Atirgul guncha ochdi.Bogda qizil lolalar,Terib oling, bolalar.
38 a. Shukur Sadullab. Tursunboy Adashboyevd. Muhiddin Omon5. Tushirib qoldirilgan x-h harflarini oz orniga togri qoying..alq, .ato, tu.um, .amma, ba.or, me.nat .Oyin yakunida xazinaning ornida quyidagi gap hosil boladi. Darslik bilan ishlash. 2-topshiriq. Kocha odobi matnini oqituvchi oqib beradi. Songra oqvuchilar zanjir usulida oqiydilar. Aqliy hujum. Oqilgan matn quyidagi savollar asosida mustahkamlanadi. Kocha odobi deganda nimalarni tushunasiz?Kochada yurganda kattalarga yol berasizmi?Kochada ozingizni qanday tutasiz?1-mashq bilan ishlashda oquvchilar ikki guruhga bolinadilar. Har bir guruhdan 2 tadan oquvchi chiqib, sinf doskasiga qayerda sorogiga javob boladigan sozlarni topib oqiydilar va sinf doskasiga yozadilar. Guruhlar bir-birlarining xatolarini topib, tuzatib boradilar. 3-topshiriq. Maktabimiz kochasi sheri zanjir usulida oqiladi. Bunda oqituvchi oquvchilarning sozlarni togri talaffuziga ham-da ifodali oqishiga etibor qaratadi. Quyidagi savollar bilan suhbat olib boriladi. She nima haqida ekan?Ozingiz oqiydigan maktab kochasi haqida gapirib bering?Maktabingiz kochasi sizga yoqadimi?Maktabingiz kochasi ozoda bolishi uchun nimalar qilasiz? Mustaqil ish. Oquvchilar savollarga yozma javob beradilar. 1-topshiriq. Oquvchilar berilgan savollarni oqiydilar. Savol- larga ogzaki javob beradilar. Guruhlarda ishlash. 1-guruh oquvchilari q harfi ishtirok etgan, 2-guruh oquvchilari esa -k harfi ishtirok etgan sozlarga misollar topib daftarga yozadilar. Bunda eng kop soz topib, togri yozgan guruh golib sanaladi. Interaktiv mashq.Oquvchilardan sichqoncha yordamida kataklarni birlashtirish orqali mavzuga mos sozlarni topish topshirigi beriladi. k o q i l y ub ch b sh l x ti a o a o a rn o g ch q d a
39 III. Oquvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi va baholanadi. IV. Uyga vazifa berish. Kocha, mahalla, bog, qishloq, uy sozlariga -ga qoshimchasini qoshib, soz birikmalari tuzish va yozish. 7-dars. UYIMIZ Darsning maqsadi:a) talimiy: uyimiz mavzusiga oid tayanch sozlar, harakatni bildiruvchi sozlar, orin-joy va harakat yonalishini bildirgan sozlar haqida malumot berish; b) tarbiyaviy: odob-axloq qoidalariga rioya qilish, ozaro mulo-qotda muomala madaniyatiga amal qilish, togrilik kabi sifatlarni shakllantirish; d) rivojlantiruvchi: oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini, husnixat bilan yozish, kirishimlilik konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini boyitish. Dars turi: yangi bilim beruvchi. Dars metodi: interfaol usul, aqliy hujum, suhbat. Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash. Dars jihozi: darslik, AKT, sinf xonasi aks etgan rangli rasmlar, didaktik tarqatma materiallar, multimedia vositalari.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi.Mavzuga oid tayanch tushunchalar: uyimiz, hovli, bir qavatli, ay- von, yotoqxona, hojatxona, zina, tom, devor, gulzor, hammom, osh xona, bolalar xonasi, yolak, yashamoq, tepada, yonida, yoqmoq, joylashmoq Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Darsning borishi:I. Tashkiliy qism: oquvchilarning davomatini aniqlash; oquvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Oldingi mavzuning oquvchilar tomonidan ozlashtirilganlik darajasi slayd yordamida aniqlanadi. Oquvchilar slaydda berilgan topshiriqlarni ogzaki ba-jaradilar. Slaydda quyidagi topshiriqlar beriladi: Berilgan javoblarga savollar tuzish: . . Kochamiz keng va ozoda. . .
40 Kochamizga suv sepamiz va supuramiz.Interaktiv mashq.Ovoz orqali quyidagi topshiriq oqiladi: Qiz bolalar familiyasining birinchi harfiga qarab alifbo tartibida yozing.Ilhomova, Lazizova, Yoldoshev, Gulomova, Kamolova, Murodov, Olimov, Tohirova, Samadov.III. Yangi mavzuning bayoni. Slayd. Oqituvchi slayd asosida oquvchilar bilan birgalikda sozlarga savol berib javobini oqiydi. Orin-joy va harakat yonalishini bildirgan sozlarni farqlang! Qayerda ?Uyda (otirmoq)Hovlida (ishlamoq)Hammomda (chomilmoq)Devorda (kormoq)Gulzorda (uchrashmoq)Oshxonada (ovqatlanmoq)Ayvonda (otirmoq) Qayerga ?Uyga (bormoq)Hammomga (tushmoq)Gulzorga (kirmoq)Oshxonaga (kirmoq)Ayvonga (chiqmoq)Hovliga (chiqmoq)Devorga (osmoq) Video: Bir oilaga tegishli bolgan uy tasviri ekranda paydo boladi. Tasvirda hovli, ayvon, yotoqxona, hojatxona, zina, tom, devor, gul-zor, hammom, oshxona, bolalar xonasi, yolak korsatib otiladi. Video asosida 1-topshiriq bajariladi. Zanjir usulida oqitiladi. Matn asosida oquvchilar oz uylari haqida sozlab beradilar. Oquvchilarga quyidagi savollarni berish orqali nutqiy mavzu mustahkamlanadi: Uyingiz qaysi kochada joylashgan bilasizmi?Sizning uyingiz qanday?Uyingizda nechta xona bor?Sizning xonangizda nimalar bor? Tasvirlab bering.Uyingiz doim ozoda bolishi uchun nimalar qilasiz?Shu jarayonda 1-mashq bajariladi. Rasm asosida berilgan savol- larga javob beradilar. Lugat bilan ishlash. Xotira mashqi. Matn yuzasidan berilgan lugat oquvchilar tomonidan oqiladi. Oqib bolingach, oqituvchi oquvchilarning qay darajada eslab qolganliklarini ogzaki soraydi. Eslab qolgan sozlarini oquvchilar lugat daftarlariga yozadilar. UyimizMehmonxonaXonadonBolalar xonasi DahlizYuvinish xonasiAyvonJihozYoqadi
41 Keyingi bosqichda Xatoni tuzatamiz didaktik oyini otkaziladi. Oquvchilar slaydda korsatilgan lugatdagi xatolarni tuzatib, javo-bini oz orniga qoyib yozadilar. keng ozoda osilgan navbatchi Darslik bilan ishlash. 2-topshiriq ogzaki bajariladi. Oquvchilar Adham Rahmatning Mehmonga keling nomli sherini zanjir usulida oqiydilar. Qu-yidagi savollar asosida sher mustahkamlanadi. Sher nima haqida ekan?Uyning tori sizniki deganda nimani tushunasiz?Sherda yana nimalar haqida aytilgan?Lugat bilan ishlash. Slayd. Slaydda sherga berilgan lugatdagi sozlar aralashtirib beriladi. Oquvchilar tarjimasini lugatdan topib daftarlariga yozadilar. Guruhlarda ishlash. Oquvchilar 4 guruhga ajraladilar. 2-mashqdagi maqollar 4 guruhga bittadan beriladi. Guruhlar maqol-larning mazmunini sharhlab berishlari lozim. Togri va batafsil sharhlagan guruh golib sanaladi. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Interaktiv mashq (test):1. Oquvchilardan sichqoncha yordamida kataklarni birlashti- rish orqali mavzuga mos sozlarni topish topshirigi beriladi. m n x o n a h le o o n a d a ih m x o n a n zx a sh x q o o ao n o y o t v y V. Oquvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi va baholanadi. VI. Uyga vazifa berish. 3-topshiriqdagi sherni yod olish.
42 8-dars. UYIMIZ Darsning maqsadi:a) talimiy: Mavzuga oid tayanch sozlar va jumlalarni togri ta- laffuz qilish, ularni nutqda belgi va faoliyat bildiruvchi sozlar bilan qollab gaplar tuzish, shu mavzuda berilgan gaplarning tallafuzi va yozilishi boyicha oquvchilarning bilimlarini mustahkamlash; x va h tovushlarining talaffuzi va yozilishini orgatish; b) tarbiyaviy: oquvchilarni Vatanga sadoqat li, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga etiqodli bolish; oilada, jamiyatda muomala odobi, ularda insonparvarlik tuygularini tarbiyalash; d) rivojlantiruvchi: oz fikrini ogzaki va yozma tarzda aniq va tushu narli bayon qila olish, jamoaviy hamkorlikda ishlay olish, oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini, husnixat bilan yozish konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini oshirish. Dars turi: yangi bilim beruvchi va mustahkamlash. Dars metodi: interfaol usul, aqliy hujum, suhbat. Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash. Dars jihozi: darslik, AKT, sinf xonasi aks etgan rangli rasmlar, didaktik tarqatma materiallar, multimedia vositalari.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi.Mavzuga oid tayanch tushunchalar: uyimiz, hovli, bir qavatli, ayvon, yotoqxona, hojatxona, zina, tom, devor, gulzor, hammom, osh xona, bolalar xonasi, yolak, yashamoq, tepada, yonida, yoqmoq, joylashmoq. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Darsning borishi: I. Tashkiliy qism: davomatni aniqlash; oquvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Slayd. Nuqtalar orniga kerakli sozlarni qoyib talaffuz qiling. 1. Uyimiz . . . . . . . 2. Nechanchi uyda . ?3. Uyimizda . va . .4. Uyimizda gullar . . . .Oquvchilar slaydda berilgan muomala odobiga oid gaplarni nuqtalar ornini toldirib davom ettiradilar.
43 Iltimos, . . Iltimos, . . . Iltimos, . . . Rahmat, . . . 1-mashq. Oquvchilar savollarga javob beradilar. III. Yangi mavzuning bayoni. X tovushi tilning eng orqa qismidan sirgalib chiquvchi undosh bolib, nisbatan qattiq talaffuz qilinadi. H tovushi esa bogizdan sirgalib chiqadi va yumshoq aytiladi.Qiyoslang:shox shoh, xol hol, xalta halqa.X va h tovushlarini togri talaffuz qiling! Oqituvchi oquvchilar bilan birgalikda sozlarni talaffuz qiladi. xona hovlixontaxta dahlizxizmat hurmatdasturxon hashamatliixcham ishtahaoshxona mahalla Darslik bilan ishlash. 2-mashq. Oquvchilar sinf doskasida ik-kitadan bolib bajaradilar. Nuqtalar orniga x va h harflaridan mo-sini qoyib sozlarni oqiydilar va yozadilar. Matn bilan ishlash. 3-mashq. Oquvchilar Sen yashaydigan uy matnini zanjir usulida oqiydilar. Matn ichida kelgan savollarga ja-vob beradilar. X va h undoshlari ishtirok etgan sozlarni daftarlariga yozadilar. Matn quyidagi savollar asosida mustahkamlanadi. 1. Siz qanday uyda yashaysiz?2. Kop qavatli uylardami yoki hovlida?3. Uyimiz atrofi, uyimiz ozoda bolishi uchun nimalar qilishi- miz kerak?4. Ozoda soziga yaqin manodosh sozlarga misollar keltiring. Lugat bilan ishlash. Xotira mashqi. Matn yuzasidan berilgan lugat oquvchilar tomonidan oqiladi. Oqib bolingach, oqituvchi oquvchilarning qay darajada eslab qolganliklarini ogzaki soraydi. Eslab qolgan sozlarini oquvchilar lugat daftarlariga yozadilar. Kop qavatliAtrofKorkamXohlamoq YolakChiqindiMaxsusBeparvoTasir
44 III. Yangi mavzuni mustahkamlash. 2-topshiriq. Oquvchilar savol-larga javob bergan holda suhbatni davom ettiradilar. Interaktiv mashq.1. Ekranda ustunning ikki tomoni tasvirlanadi. Bir tomonida gap, boshqa tomonida sozlar beriladi. Oquvchilardan gapni topish topshirigi beriladi.Soviy, boshladi, havo. Havo soviy boshladi.Alisher, yasadi, qayiq, Alisher qogozdan qayiq yasadi. qogozdanOqiydi, baholarga, alo, Rahmatulla alo baholarga oqiydi.Rahmatulla. IV. Oquvchilarni baholash. Oquvchilar darsdagi faol ishtirokiga kora ragbatlantiriladi va baholanadi. V. Uyga vazifa berish. 3-topshiriqdagi topishmoqni yod olish. 9-dars. BOGDA Darsning maqsadi:a) talimiy: Mavzuga oid tayanch sozlar va jumlalarni togri talaffuz qilishga, hisob sozlarini nutqda belgi va faoliyat bildiruvchi sozlar bilan qollab gaplar tuzishga orgatish; b) tarbiyaviy: odob-axloq qoidalariga rioya qilish, ozaro mulo-qotda muomala madaniyatiga amal qilish, mehnatsevarlik, togrilik kabi sifatlarni shakllantirish. d) rivojlantiruvchi: oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini, husnixat bilan yozish, kirishimlilik konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini oshirish. Dars turi: yangi bilim beruvchi. Dars metodi: interfaol usul, aqliy hujum, suhbat.Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash. Dars jihozi: darslik, AKT, bog tasviri, mevalar aks etgan rangli rasmlar, didaktik tarqatma materiallar; multimedia vositasi.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Mavzuga oid tayanch tushunchalar: bog, dala, hovli, daraxtlar, olma, uzum, anor, nok, kochat, shirin, achchiq, bogbon, shirin, maza-li, achchiq, suvli, suvsiz, parvarish qiladi, sugoradi, otqazadi, teradi.
45 Darsning borishi: I. Tashkiliy qism: oquvchilarning davomatini aniqlash; oquvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish. II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Uyda mavjud bolgan uy jihozlari tasvirlangan rangli, rasmli kartochkalar har bir oquvchiga tarqatiladi. Oquvchilar rasmga qa-rab jihozning nomini aytadilar va bittadan gap tuzadilar. III. Yangi mavzuning bayoni. Video: Tasvirda qator boglar tasvirlanadi. Tasvir vaqtida mayin kuy bilan quyidagi sher oqiladi. Boglar tasviri aks etgan videorolik asosida nutqiy mavzu tu-shuntiriladi. Shu jarayonda 2-topshiriq Bogda matni bilan ishla-nadi. Oquvchilar matnni zanjir usulida oqiydilar. Quyidagi savol-lar asosida mavzu mustahkamlanadi. 1. Bogda nimalar pishadi?2. Bogga borganmisiz?3. Mevalarga nimalar kiradi sanang. 4. Mevalar va sabzavotlarning farqli tomonlarini izohlang. 5. Bogda ozingiz ham meva terganmisiz?6. Qancha meva tergansiz?7. Bogdagi daraxtlarni kim parvarish qiladi?8. Bogbon qanday ishlarni qiladi? 9. Nima uchun boglarni asrash kerak. Lugat bilan ishlash. Xotira mashqi. Oquvchilar lugatni oqiydilar. Oquvchilarga oqigan lugatlarini eslab qolish topshirigi beriladi. Kitobni yopib, oquvchilar eslab qolgan sozlarini lugat daftariga yozadilar. QishloqBogParvarishTotliDarslik bilan ishlash. 1-mashq. Oquvchilar ikkitadan bolib sinf doskasida bajaradilar. Gaplarni oqiydilar. Qavs ichida berilgan sozlardan mosini qoyib, gaplarni yozadilar.
46 IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Guruhlarda ishlash. AnimatsiyaEkranda qator mevali daraxtlar tasviri paydo boladi. Daraxt ustiga sichqoncha tugmasini bosish bilan ustiga daraxtning nomi yoziladi hamda shu mevaga tegishli bolgan sher aytiladi. Anvar ObidjonUzumDonalarimMarjoncha.Bir boshim-Naqbirjomcha.Quritsangiz,Mayizman.Dasturxonga fayzman.KuzdaYeb-yeb toyishar.Qishga osib qoyishar.Boqar shodYosh-qarilar.Maqtar hattoArilar. AnjirKecha-kunduzUxlamay,Meva tugdimGullamay.Mevam oziGulchadir.Tillo rangliKulchadir.Godaymayman,Sipoman.Kop dardlarga shifoman.Meni yesaMutallib,Yurmas ediYotalib. OrikTanishaylik,Orikman.Gaynoliga Sherikman.Yeging kelsaKok gora,Bahor chogidaSora.Yozda esa Pishaman.Qorqma,Ozim tushaman.Xohlasang,Ye magzingni.Qani,,Och-och ogzingni NokQaydaSalqin havodir,Tan-jonimgaDavodir.MevalarimQand-bollik,Qilmasang basQopollik.Uzgan choqda Kulib ol.PishganimniBilib ol.Kimki otsaMenga tosh,Dunyoda u-Eng xumbosh. ShaftoliMen turamanBukib shox.KamtarinmanVa yumshoq.Shundan hamma GilosBir qiz,Boldoq qilay deb,QulogimgaIlay deb,Qosh mevamni
47 Shirin der,Uzib olayBirin der.BolakaylarChugirlab,Meni bogdanOgirlab,Qoyinlarga UrisharSongQichinib yurishar. Uzvoldi. UyqumniyamBuzvordi.Qarab tursamOrtidan,Bir chekkagaBordi-da,Har ikkalaBoldoqni-Yeb qoydi-yaAldoqchi! AnorHar donachamBir askar.Bir qaladaMing lashkar.Ular yotarPanada-Oq pardaliXonada.Xonalar tinch,Atrofjim.QalachaniBuzsa kim,BoshlanadiTopolonVa tokilarYana qon. OlmaMikrofonniBaland tut.Men sozlay,Sen solak yut.Alang-jalangKuzatma.BeshpanjangniUzatma.KopningKozin kuydirgan,Qornini hamToydirganMenman osha Naqsh olmaEndiYolingdan qolma! V. Oquvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi. VI. Uyga vazifa berish. Maktab bogi mavzusida 3-4 ta gap tuzish. 10-dars. BOGDA Darsning maqsadi:a) talimiy: Bogda mavzusidagi tayanch sozlar, hisob bildiruv- chi sozlarning ifodalanishi, shu mavzuda berilgan gaplar va matn-larni oqish, topshiriqlarni yozishga orgatish va mustahkam lash.
48 b) tarbiyaviy: odob-axloq qoidalariga rioya qilish, ozaro mulo-qotda muomala madaniyatiga amal qilish, mehnatsevarlik, togrilik kabi sifatlarni shakllantirish. d) rivojlantiruvchi: oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini, husnixat bilan yozish, kirishimlilik konikmasini rivojlantirish, lugat boyligini boyitish. Dars turi: yangi bilim beruvchi va mustahkamlash.Dars metodi: interfaol usul, aqliy hujum, suhbat, Togri toping va talaffuz qiling, Ha, yoq oyini.Dars shakli: yakka tartibda, guruh bilan ishlash.Dars jihozi: darslik, AKT, poliz tasviri, poliz mahsulotlari aks et- gan rangli rasmlar, didaktik tarqatma materiallar; multimedia vositasi.Nazorat: oquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: oquvchilar reytingi dars oxirida elon qilinadi.Mavzuga oid tayanch tushunchalar: bog, dala, hovli, daraxtlar, olma, uzum, anor, nok, kochat, shirin, achchiq, bogbon, shirin, maza-li, achchiq, suvli, suvsiz, parvarish qiladi, sugoradi, otqazadi, teradi Darsning borishi: I. Tashkiliy qism: oquvchilarning davomati aniqlanadi; oquvchilarning darsga tayyorgarligi tekshiriladi. II. Otilgan mavzuni mustahkamlash. Slaydda quyidagi topshiriq beriladi. Qavs ichida berilgan sozlarni ozbek tiliga ogirib yozing. Bu (). Bu () olma. Bu (). Bu (). Bu (). Berilgan top-shiriqni togri va tez bajargan oquvchi golib sanaladi. Animatsiya: Interaktiv mashqEkranda gaplar beriladi. Quyidagi tovush orqali topshiriq sharti tushuntiriladi.Qavs ichida berilgan yaqin manoli sozlardan mazmunga mo- sini tanlab, maqollarni yozing.1. Dost (sozini, gapini) tashlama,Tashlab, boshing qashlama.2. Dosting (ming, bir) bolsa ham oz,Dushmaning (bir, ming) bolsa ham kop.3. Olim bolsang, (olam, jahon) seniki.4. Bilim (davlatdan, boylikdan) ham qimmat.5. Vatan qadrini bilmagan(Oz, ozga) qadrini bilmas.
49 Togri toping va talaffuz qiling! oyini. Oqituvchi oquvchilarga mevali daraxtlarning nomlari yozilgan kartochkalarni tarqatadi. Oquvchilar kartochkaga qarab poliz mahsulotlarini topadilar va ta-laffuz qiladilar. III. Yangi mavzuning bayoni. Slayd asosida grammatik mavzu hisob sozlarning ishlatilishi talaffuzi tushuntiriladi. Ozbek tilida narsalarning olchovini ifodalash maqsadida sanoq sonlar bilan birga hisob bildiradigan sozlar ham qollanadi. Masalan: ikki dona olma, uch yashik uzum, bir piyola choy, olti kilogramm gilos. Darslik bilan ishlash. 1-topshiriq ogzaki bajariladi. Oquvchilar rasm asosida berilgan hisobni bildirgan sozlardan mosini tanlab gaplar tuzadilar. 1-mashq. Oquvchilar zanjir usulida gaplarni oqib, hisobni bildirgan sozlarni aniqlaydilar. Hisobni bildirgan sozlarni daftar-lariga yozadilar. 2-mashq ogzaki bajariladi. Oquvchilar suhbat matnini nuqtalar orniga hisobni bildirgan sozlarni qoyib oqiydilar. Matn bilan ishlash. Oqituvchi Bogi Boburiy matnini ifodali oqib beradi. Oqituvchi oquvchilarga matndan bog, daraxt, me-valarning nomi, qovun sozlarini topib gaplarni oqish topshirigini beradi. Oqituvchi oquvchilarning eshitib tushunganlari yuzasidan suhbat tashkil etadi. 1. Kim Hindistonga boribdi?2. Hindiston qanday shahar ekan?3. Boburshoh Hindistonda nima qilibdi?4. Bogga nimalar ekibdi?5. Boburshoh nimani yaxshi korar ekan?6. Boburshoh nima uchun xafa bolibdi?7. Boburshohga nima olib kelishibdi?8. Bogbon Boburshohga nima debdi? Lugat bilan ishlash. Xatosini tuzat oyini. Oquvchilar matn asosida berilgan lugatni oqiydilar va eslab qoladilar. Oquvchilar kitoblarini yopadilar. Oqituvchi slaydda aralashtirilgan holda xato berilgan lugatlarni korsatadi. Oquvchilar lugatda berilgan sozlarni tuzatib oqiydilar.
50 IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Xotira mashqi. Oltita soz oqib beriladi va oquvchilar yodda saqlab qolganlarini yozadilar. Namuna: sabzavot, meva, bozorda, yaxshi koradi, sotib olyapti, yeyapti. Interaktiv mashq.Topishmoq beriladi. Ovoz orqali topishmoqlar oqiladi. Oquvchilar javoblarini ekrandagi tasvirlangan rasm

4 sinf yangi darsliklar

Fizika 5-sinf ×

Fizika 6-sinf ×

Fizika kitobni Yuklash
Massa haqida mashg’ulot
Muallif:Yondaftar
Atmosfera bosimi
Muallif:Yondaftar

Fizika 7-sinf ×

Fizika kitobni Yuklash
Og’irlik va Vaznsizlik kuchi
Muallif:Yondaftar
SIRPANISH ISHQALANISH KOEFFISENTINI ANIQLASH
Muallif:Yondaftar

Fizika 8-sinf ×

Fizika kitobni Yuklash
ELEKTR LAMPASI
Muallif:Yondaftar
TABIATDA ELEKTR HODISALARI(chaqmoq)
Muallif:Yondaftar
Elektr toki
Muallif:Yondaftar
Iste’molchilarni parallel ulash
Muallif:Yondaftar
Iste’molchilarni ketma ket ulash
Muallif:Yondaftar

Fizika 9-sinf ×

Fizika kitobni Yuklash
Yupqa linza
Muallif:Yondaftar
Suyuqlik
Muallif:Yondaftar
Atom yadrosining tuzilishi Protonlar va neytronlar
Muallif:Yondaftar

Fizika 10-sinf ×

Fizika kitobni Yuklash
AYLANA VA ILGARILANMA HARAKATNING O’ZGARISHI
Muallif:Yondaftar

Fizika 11-sinf ×

Qiziqarli malumotlar
Ozbek tili metodikasi 4-sinf