Osteoartroz sabablari, tasnifi va davolash usullari haqida malumot

Osteoartroz — bo’g’imlarning keng tarqalgan kasalligi bo’lib, so’ngi paytda osteoartroz kasalligi sonining ko’payishi tendentsiyasi mavjud. Tizza bo’g’imining osteoartrozi erkaklar va ayollarda nogironlikning asosiy sabablaridan biridir.

Osteoartroz kasalligi

Osteoartroz — bu turli xil etiologiya va shunga o’xshash biologik, morfologik va klinik ko’rinishlarning geterogen guruhi. Osteoartrozda og’irlik asosan og’irlik ko’taradigan bo’g’imlar ta’sirlanadi: tizza, son, yelka va bel-dumg’aza bo’g’imlari. Distal va proksimal falangalararo bo’g’imlar va panja-bilak bo’g’imlari ta’sirlanishi mumkin, ammo bunday lokalizatsiya juda kam uchraydi. Kasallikning rivojlanishida kunlik bemor ko’taradigan og’irlik muhim rol o’ynaydi, chunki ular asosan qo’llab-quvvatlovchi bo’g’imlarga ta’sir ko’rsatadi.

Osteoartroz tasnifi

Artroz birlamchi yoki idiopatik bo’lishi mumkin bo’lib, uning sababi noma’lum bo’lib qolmoqda. U mahalliy bo’lishi mumkin (bir yoki ikkita bo’g’im ta’sir qiladi) va umumlashtirilgan (uch yoki undan ortiq bo’g’im ta’sirlanadi). Mahalliy osteoartroz ko’pincha tizza bo’g’imlari (gonartroz) va son bo’g’imlari (koksartroz) zararlanishi bilan bog’liq. Ikkilamchi Osteoartrozda kasallikning aniq sababi bor: travma, metabolik kasalliklar, boshqa revmatologik kasalliklar.

Osteoartroz xavf omillari

Osteoartrozning sabablari quyidagicha bo’lishi mumkin:

• keksa yosh
• semirish
• jarohat
• irsiyat (Osteoartroz oilaviy tarixi)
• ayollarda estrogen darajasining pastligi
• mushaklarning kuchsizligi
• ishning o’ziga xos xususiyatlari (masalan, muntazam og’ir jismoniy mashqlar)
• infeksiya
• akromegaliya
• yallig’lanishli artroz (masalan, revmatoid artrit)
• irsiy metabolik kasalliklar (masalan, alkaptonuriya, gemoxromatoz, Uilson kasalligi)
• gemoglobinopatiyalar (masalan, o’roqsimon hujayra kasalligi, talassemiya)
• Sharko bo’g’imini rivojlanishiga olib keladigan neyropatik kasalliklar (siringomieliya, qandli diabet)
• morfologik xavf omillari (masalan, tug’ma son chiqishi)
• suyak to’qimalariga shikast yetkazish (Pedjet kasalligi, aseptik nekroz va boshqalar)
• bo’g’imlarda jarrohlik tarixi (masalan, meniskektomiya)

Osteoartroz patofiziologiyasi

Birlamchi va ikkilamchi osteoartroz bitta patologik asosga ega. Ilgari, osteoartroz sinovial bo’g’imlarda va gialin tog’ay biokimyoviy parchalanishi natijasida hosil bo’lgan degenerativ buzilish deb taxmin qilingan. Biroq, bugungi kunda biroz boshqacha nuqtai nazar qabul qilindi, osteoartroz nafaqat tog’ay bo’g’imigagina emas, balki butun bo’g’im, shu jumladan subxondral suyak, sinovial qatlam va yaqin atrofdagi to’qimalarga ta’sir qiladi.

Osteoartrozning degenerativ xususiyatiga qaramay, xondrositlar sintezi va sitokinlarning bo’g’im bo’shlig’iga chiqarilishidan so’ng yallig’lanish jarayoni rivojlanib borishi to’g’risida tobora ko’proq ma’lumotlar mavjud. Yallig’lanishga qarshi mediatorlar matritsa degradatsiyasida ishtirok etmaydi, bali tog’ay sirt qatlamining xondrositlarini faollashtiradi, bu esa matritsali metalloproteinazalar sintezini va natijada artikulyar tog’ay buzilishini keltirib chiqaradi.

Osteoartrozning dastlabki bosqichida matritsaning asosiy komponenti bo’lgan proteoglikanlar sintezining ko’payishi tufayli tog’ayda shish paydo bo’ladi. Ushbu bosqich bir necha yil yoki hatto o’nlab yillar davom etishi mumkin va uning asosiy alomati — artikulyar tog’ay gipertrofiyasidir.

Bundan tashqari, osteoartroz rivojlanib borishi bilan proteoglikanlarning darajasi juda past ko’rsatkichlarga pasayadi va ularning sifat tarkibi o’zgaradi. Zarar ko’rgan tog’ayga ortiqcha yuk tushadi, natijada metalloproteinazalar (kollagenaza, stromelizin va boshqalar) sintezi kuchayadi. Ular proteoglikanlarning va butun kollagen tarmog’ining kelgusida yo’q qilinishiga yordam beradi, bu esa tog’ayga tushadigan degeneratsiyani oldindan belgilab beradi. Natijada tog’ay yumshayadi va elastikligini yo’qotadi natijada tobora ko’proq zararlanadi. Mikroskopik kuzatuvda kasallikning ushbu bosqichida artikulyar tog’ay silliq yuzasida po’stlanishlar va vertikal yoriqlar ko’rinadi.

Osteoartroz tog’ayda qon tomirlar ko’payishi va subxondral suyakdagi o’zgarishlar bilan tavsiflanadi. Unda faol minerallashuvchi osteoid hosil bo’ladi, so’ngra subxondral kistalar va kichik sinishlar hosil bo’ladi. Bu subxondral sklerozning rivojlanishiga olib keladi.

Osteoartroz differentsial diagnostikasi

Shifokor oldida turgan dastlabki maqsad osteoartrozni artritdan, shu jumladan revmatoid artritdan farqlashdir. Differentsial diagnostika fizik tekshiruv ma’lumotlari va anamnezga asoslanadi. Tashxis rentgen tekshiruvi va laboratoriya parametrlari bilan to’ldiriladi.

Osteoartroz belgilari

Davolashni talab qiluvchi odatiy alomatlar:

• bog’imlarda og’riqlar (kasallikning dastlabki belgisi, dastlabki bosqichlarda paydo bo’lishi mumkin);
• harakatlanishning pasayishi, krepitus — bo’g’imlarning siqilishi (ko’pincha);
• dam olish paytida yoki undan keyin taranglik hissi. Oyoq va qo’llar tarangligi uyqudan keyin tez-tez uchraydi — odatda 30 daqiqadan kam.

Bilak osteoartrozining belgilari:

•  ko’pincha distal falangalararo bo’g’imlar ta’sirlanadi;
• proksimal falangalararo bo’g’imlar va bosh barmog’i tagidagi bo’g’imlarga ta’sir qilishi mumkin;
• Geberden tugunlari (distal falangalararo bo’g’imlarda seziladigan osteofitlar) ayollarda erkaklarnikiga qaraganda ko’proq uchraydi;
• yallig’lanishli o’zgarishlar, odatda, bo’lmaydi yoki sezilmasdan o’tib ketadi.

Revmatoid artrit asosan bilaklarga, shuningdek metakarpofalangeal va proksimal falsafalararo bo’g’imlarga ta’sir qiladi. Distal falsafalararo yoki bel-dumg’aza bo’g’imlarning zararlanishi revmatoid artritga xos emas. Bundan tashqari, revmatoid artritda uzoq muddatli (1 soatdan ortiq) ertalabki taranglik, bo’g’imlarda shish va isitma kuzatiladi.

Shuningdek, osteoartrozni quyidagi kasalliklarda farqlash kerak:

• suyak to’qimalarining avaskulyar nekrozi
• fibromiyalgiya
• podagra va psevdopodagra
• ankilozan spondiloartrit
• neyropatik artropatiya (Sharko bo’g’imi)
• Laym kasalligi
• patellofemoral sindrom
• psoriatik artrit

Osteoartroz diagnostikasi

Osteoartroz diagnostikasi klinik va rentgen tekshiruvi ma’lumotlariga asoslanadi. 

Odatda, Osteoartrozda yallig’lanishning o’tkir bosqichining ko’rsatkichlari normal oraliqda. Eroziv artritda bo’lsa, yallig’lanishning ko’rsatkichlari ko’payishi mumkin. Sinovial suyuqlikda leykotsitlar bir yadroli hujayralar ustunligi bilan, ml dan 2000 gacha bo’lgan miqdorda aniqlanadi.

• Osteoartroz diagnostikasida tashxis usuli — rentgen tekshiruvi. Rentgenda ko’rinmaydigan tog’ay va yumshoq to’qimalarning ayrim xususiyatlarini MRT yordamida ko’rish mumkin. Biroq, osteoartroz bilan og’rigan bemorlarning ko’pchiligida MRT zarur emas.

• Ultratovush tekshiruvi osteoartroz bo’lgan bemorni muntazam klinik baholashda rol o’ynamaydi. U tog’ay degeneratsiyasini kuzatish uchun, shuningdek, bo’g’im ichin inyeksiyasi uchun vosita sifatida ishlatilishi mumkin.

• Artrosentez turli xil mikrokristallarning cho’kishi bilan bog’liq yallig’lanishli artrit, infeksiyalar yoki kristalli artropatiyani istisno qilishga yordam beradi.

Artrozni davolashda qanday usullar qo’llanilishi tashxis natijalariga bog’liq.

Osteoartrozni davolash

Osteoartroz davolash — og’riqni yengillashtirish va bo’g’imning funksional holatini yaxshilashga qaratilgan. Odatda, bemorlarni davolashda farmakologik bo’lmagan vositalar va farmakoterapiya qo’llaniladi.

Osteoartrozni nazorat qilishning dorivor bo’lmagan usullari:

• vaznni normalizatsiya qilish
• fizioterapiya
• umumiy terapiya
• ba’zi bo’g’imlardan og’irlikni olib tashlash (masalan, tizza, son)

Osteoartrozni davolash uchun quyidagi dorilar qo’llaniladi:

2010 yilgi meta-tahlil osteoartrozda parasetamolning yengil og’riq qoldiruvchi vosita sifatida samaradorligini tasdiqladi. Shu bilan birga, tadqiqotlar parasetamoldan, shu jumladan oshqozon-ichak kasalliklarida va bir nechta organ kasalliklarda kelib chiqadigan yon ta’sir xavfini oshadi. Ushbu ma’lumotlarni hisobga olgan holda, OARSI preparatni dozasini va kurs davomiyligini qat’iyan qo’llashni tavsiya qiladi.

2011 yilda tizza osteoartrozi bilan og’rigan 100 nafar bemorni randomizatsiyalashgan tadqiqotida mahalliy og’riq qoldiruvchi kapsaitsin osteoartroz uchun og’riq qoldiruvchi dori sifatida platsebodan 50% ko’proq samaraliroq ekanligini ko’rsatdi.

• Kortikosteroidlar (inyeksiya sifatida)

So’nggi tadqiqotlar klinik jihatdan qisqa muddatli og’riq qoldiruvchi ta’sirini namoyish etadi.

Osteoartrozni davolash uchun yana bir necha tavsiya etilgan dorilar mavjud.

• Xondroitin
• Diatserein
• Duloksetin
• Glyukozamin
• Gialuron kislotasi (inyeksiya sifatida)
• Og’iz orqali qabul qilingan NSAID (steroidsiz og’riq qoldiruvchilar)
• Rizedronik kislota
• Opioidlar

Maqoladagi maʼlumotlar tanishish maqsadida berilgan. Ushbu maqolada berilgan dori preparatlarini qoʻllashga qarshi koʻrsatmalar mavjud. Qoʻllashdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashishingiz zarur.

manba: katrenstyle.ru