O’pka saratoni nima va uni qanday oldini olish mumkin?

O’pka saratoni nima va uni qanday oldini olish mumkin?

O’pka saratoni bu – o’pkada boshlanadigan saraton turidir. Sizning o’pkangiz ko’krak qafasidagi ikkita shimgichli organ bo’lib, ular nafas olayotganda kislorodni qabul qiladi va nafas olayotganda karbonat angidridni chiqaradi.

Butun dunyo bo’ylab saraton kasalliklaridan o’pka saratoni o’limlar sonining asosiy sababchisi bo’lib kelmoqda.

Chekuvchi odamlarda o’pka saratoni xavfi yuqori, ammo bu chekmaydigan kishilarda uchramaydi degani emas, kasallik chekmaydigan odamlarda ham rivojlanishi kuzatilishi mumkin albatta. Agar siz chekishni tashlasangiz, ko’p yillar davomida o’pka saratoni rivojlanish ehtimolini sezilarli darajada kamaytirishingiz mumkin.

Alomatlar

O’pka saratoni odatda dastlabki bosqichlarida belgilari ochiq ko’zga tashlanmaydi. O’pka saratonining belgilari va alomatlari odatda kasallik rivojlanganda paydo bo’ladi.

O’pka saratonining belgilari quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:

• O’tmaydigan yo’tal
• Yo’talayotganda qon kelishi, (oz miqdorda)
• Nafas qisilishi
• Ko’krak qafasida og’riq
• Harakat qilmasdan vazn yo’qotish
• Suyaklar og’rig’i
• Bosh og’rig’i

Sabablari

Ko’p holatlarda chekish o’pka saratonini keltirib chiqaradi – chekuvchilarda ham, tutunga duchor bo’lgan odamlarda ham. Ammo o’pka saratoni hech qachon chekmagan va uzoq vaqt davomida tutunga duchor bo’lmagan odamlarda ham uchraydi. Bunday hollarda o’pka saratonining aniq sababi bo’lishi mumkin emas.

Chekish qanday qilib o’pka saratoniga olib keladi?

Shifokorlarning fikriga ko’ra, chekish o’pka saratonini keltirib chiqaradi va bu o’pka hujayralariga zarar etkazadi. Saraton qo’zg’atuvchi moddalar (kanserogenlar) bilan to’la bo’lgan sigaret tutuni orqali nafas olayotganda o’pka to’qimalarida o’zgarishlar boshlanadi.

Avvaliga tanangiz bu ta’sirni tuzatishi mumkin. Ammo har bir takroriy ta’sir qilish bilan o’pkangizni qoplaydigan normal hujayralar tobora ko’proq shikastlana boshlaydi. Vaqt o’tishi bilan bu shikastlanish hujayralarning g’ayritabiiy harakatiga olib keladi va oxir-oqibat saraton rivojlanishi ehtimolini yuzaga keltiradi.

O’pka saratoni turlari

Shifokorlar kasallikni mikroskop ostida o’pka saratoni hujayralarining ko’rinishiga qarab ikkita asosiy turga ajratadilar. Shifokor o’pka saratonining qaysi asosiy turiga ega ekanligingizga qarab davolanish to’g’risida qaror qabul qiladi.

O’pka saratonining ikkita turiga quyidagilar kiradi:

• Kichik hujayrali o’pka saratoni. Kichik hujayrali o’pka saratoni deyarli faqat og’ir chekuvchilarda uchraydi va kichik hujayrali bo’lmagan o’pka saratoniga qaraganda kamroq uchraydi.
• Kichik hujayrali bo’lmagan o’pka saratoni. Kichik hujayrali bo’lmagan o’pka saratoni o’pka saratonining bir nechta turlari uchun umumiy atamadir. Kichik hujayrali bo’lmagan o’pka saratoniga skuamoz hujayrali karsinoma, adenokarsinoma va katta hujayrali karsinoma kiradi.

Xavf omillari

Bir qator omillar o’pka saratoni xavfini oshirishi mumkin. Ba’zi xavf omillarini, chekishni tashlash orqali nazorat qilish mumkin. Boshqa omillarni, masalan, oilangiz tarixini nazorat qilib bo‘lmaydi.

O’pka saratoni uchun xavf omillari:

• Chekish. O’pka saratoni xavfi har kuni chekadigan sigaretalar soni va chekilgan yillar soni bilan ortadi. Har qanday yoshda chekishni tashlash o’pka saratoni rivojlanish xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.
• Ikkilamchi tutunga ta’sirchanlik.Siz chekmasangiz ham, tutunga duchor bo’lsangiz o’pka saratoniga chalinish oshib boradi.
• Oldingi radiatsiya terapiyasi. Agar siz saratonning boshqa turi uchun ko’krak qafasiga radiatsiya terapiyasidan o’tgan bo’lsangiz, o’pka saratoni rivojlanish xavfi yuqori bo’lishi mumkin.
• Radon gaziga ta’sirchanlik. Radon tuproq, tosh va suvda uranning tabiiy parchalanishi natijasida hosil bo’lib, oxir-oqibat bu gazlar siz nafas olayotgan havoning bir qismiga aylanadi. Radonning xavfli darajasi har qanday binoda, jumladan, uylarda to’planishi mumkin.
• Asbest va boshqa kanserogenlarga ta’sirchanlik. Ish joyida asbest va saratonga olib kelishi ma’lum bo’lgan boshqa moddalar (mishyak, xrom va nikel) o’pka saratoni rivojlanish xavfini oshirishi mumkin, ayniqsa chekuvchi bo’lsangiz.
• O’pka saratonining oilaviy tarixi. Ota-onasi, aka-uka yoki bolasi o’pka saratoni bilan kasallangan odamlarda kasallik xavfi ortadi.

Murakkabliklar

O’pka saratoni o’zidan keyin asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin, masalan:

• Nafas qisilishi. O’pka saratoni bilan og’rigan odamlarda, agar saraton katta nafas yo’llarini to’sib qo’ysa, nafas qisilishi mumkin. O’pka saratoni, shuningdek, o’pka atrofida suyuqlik to’planishiga olib kelishi mumkin, bu esa nafas olayotganda ta’sirlangan o’pkaning to’liq kengayishini qiyinlashtiradi.
• Yo’talayotganda qon kelishi. O’pka saratoni nafas yo’llarida qon ketishiga olib kelishi mumkin, bu sizning qon yo’talishingizga olib keladi(gemoptiz). Ba’zida qon ketish og’irlashishi kuzatiladi. Qon ketishini nazorat qilish uchun davolash usullari mavjud.
• Og’riq. O’pkaning shilliq qavatiga yoki tananing boshqa sohasiga, masalan, suyakka tarqaladigan rivojlangan o’pka saratoni og’riq keltirishi mumkin. Agar og’riq sezsangiz, shifokorga ayting, chunki og’riqni nazorat qilish uchun ko’plab davolash usullari mavjud.
• Ko’krak qafasidagi suyuqlik (plevral efüzyon). O’pka saratoni ko’krak bo’shlig’ida (plevral bo’shliq) ta’sirlangan o’pkani o’rab turgan bo’shliqda suyuqlik to’planishiga olib kelishi mumkin. Ko’krak qafasida to’plangan suyuqlik nafas qisilishiga olib keladi. Ko’krak qafasidagi suyuqlikni to’kish va plevra oqishi qayta paydo bo’lish xavfini kamaytirish uchun davolash usullari mavjud.
• Tananing boshqa qismlariga tarqaladigan saraton (metastaz). O’pka saratoni ko’pincha tananing boshqa qismlariga, masalan, miya va suyaklarga tarqaladi (metastazlar). Tarqaladigan saraton og’riq, ko’ngil aynishi, bosh og’rig’i yoki qaysi organga ta’sir qilganiga qarab boshqa belgilar va alomatlarga olib kelishi mumkin. O’pka saratoni o’pkadan tashqariga tarqalgach, uni davolash mumkin emas. Alomat va simptomlarni kamaytirish va uzoq umr ko’rishga yordam beradigan davolash usullari mavjud.

Oldini olish

O’pka saratonining oldini olishning aniq bir yo’li yo’q, ammo siz quyidagi hollarda xavfni kamaytirishingiz mumkin:

• Chekmang. Agar siz hech qachon chekmagan bo’lsangiz, boshlamang. Farzandlaringiz bilan chekmaslik haqida gaplashing, shunda ular o’pka saratoni uchun ushbu asosiy xavf omilidan qanday qochish kerakligini tushunishlari mumkin. Farzandlaringiz tengdoshlarining bosimiga qanday munosabatda bo’lishni bilishlari uchun ular bilan chekishning zarari haqida suhbatni erta boshlang.
• Chekishni to’xtating. Hozir chekishni to’xtating. Chekishni tashlash, hatto yillar davomida chekayotgan bo’lsangiz ham, chekishni tashlashingiz o’pka saratoni xavfini kamaytiradi. Chekishni tashlashga yordam beradigan strategiyalar va chekishni to’xtatish vositalari haqida doktor bilan gaplashing. Variantlar orasida nikotinni almashtiruvchi mahsulotlar, dori-darmonlar va qo’llab-quvvatlash guruhlari mavjud.
• Ikkilamchi tutundan saqlaning. Agar siz chekuvchi bilan yashasangiz yoki ishlasangiz, uni chekishni tashlashga undang. Hech bo’lmaganda, undan tashqarida chekishni so’rang. Odamlar chekadigan joylardan, masalan, bar va restoranlardan qoching va chekmaydigan variantlarni qidiring.
• Uyingizda radon borligini tekshiring. Uyingizdagi radon darajasini tekshirib ko’ring, ayniqsa siz radon muammosi bo’lgan hududda yashasangiz. Yuqori radon darajalari sizning uyingizni xavfsizroq qilish uchun tuzatilishi mumkin.
• Ishda kanserogenlardan saqlaning. Ishda zaharli kimyoviy moddalar ta’siridan o’zingizni himoya qilish uchun ehtiyot choralarini ko’ring. Ish beruvchingizning ehtiyot choralariga rioya qiling. Misol uchun, agar sizga himoya qilish uchun yuz niqobi berilsa, uni doimo taqing. Ishda o’zingizni himoya qilish uchun yana nima qilishingiz mumkinligini shifokordan so’rang. Agar siz cheksangiz, ish joyidagi kanserogenlardan o’pkaga zarar yetkazish xavfi ortadi.
• Meva va sabzavotlarga boy parhezni iste’mol qiling. Turli xil meva va sabzavotlar bilan sog’lom ovqatlanishni tanlang. Vitaminlarning katta dozalarini tabletka shaklida qabul qilishdan saqlaning, chunki ular zararli bo’lishi mumkin. Masalan, chekuvchilarda o’pka saratoni xavfini kamaytirishga umid qilgan tadqiqotchilar ularga beta-karotin qo’shimchalarini berishdi. Natijalar shuni ko’rsatdiki, qo’shimchalar chekuvchilarda saraton xavfini oshiradi.
• Haftada muntazam mashq qiling. Agar siz muntazam ravishda mashq qilmasangiz, asta-sekin mashq qilishni boshlang. Doimiy mashq qilishga harakat qiling.

Ushbu kasallik bo’yicha konsultatsiya bera olmaymiz va mazkur kasallik bilan og’rigan bemorlarni klinikamiz davolamaydi. Maqola faqatgina ma’lumot sifatida joylangan.

Salomatlik sirlari
O’pka saratoni nima va uni qanday oldini olish mumkin?