Onixofagiya – Tirnoqni tishlash kasalligi

Onixofagiya — bu insonning o‘z tirnoqlarini tishlash odati yoki kompulsiv xatti-harakatidir. Bu holat psixologik muammo hisoblanadi va ko‘pincha bolalik davrida boshlanadi. Odatda bu holat vaqtincha tuyuladi, biroq ba’zi insonlarda uzoq davom etishi mumkin. Onixofagiya ko‘proq stress, xavotir, zerikish, qo‘rquv, ichki ziddiyatlar va ruhiy bosim ostida namoyon bo‘ladi. Tibbiyotda bu holat obsesiv-kompulsiv buzilish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ba’zi hollarda bu xatti-harakat mustaqil holat bo‘lsa, boshqa holatlarda u boshqa ruhiy buzilishlarning bir belgisi bo‘lishi mumkin.

Onixofagiyaning sabablari

Tirnoq tishlash odati turli sabablarga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Eng keng tarqalgan sabablardan biri — psixologik omillardir. Insonlar ko‘pincha o‘zlarini asabiy, xavotirli yoki bosim ostida his qilganda bu odatni avtomatik tarzda bajaradilar. Bolalar ko‘pincha maktabdagi muammolar, oilaviy ziddiyatlar yoki do‘stlar orasidagi tushunmovchiliklar tufayli tirnoqlarini tishlashga o‘rganib qolishadi. Shuningdek, onixofagiya genetik moyillik, atrof-muhit ta’siri, tarbiya va o‘rnak bo‘lish holatlari bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ya’ni bola ota-onasidan yoki yaqin kishilardan ushbu odatni o‘zlashtirib oladi.

Onixofagiyaning turlari

Onixofagiya yengil va og‘ir shakllarda bo‘lishi mumkin. Yengil shaklda tirnoqlar faqat biroz tishlanadi, asosan stress holatlarida. Og‘ir shaklda esa tirnoqlar doimiy ravishda shikastlanadi, hatto teri qatlamiga ham zarar yetadi. Ayrim hollarda odamlar faqat bitta qo‘l tirnoqlarini tishlaydi, boshqa hollarda esa barcha barmoqlardagi tirnoqlar ham zarar ko‘radi. Og‘ir holatlarda bu odat infektsiyalarga, qon ketishiga, og‘riqlarga va estetik muammolarga olib keladi. Bu esa o‘z-o‘zini qadrlashda, ijtimoiy hayotda noqulaylik tug‘diradi.

Onixofagiyaning oqibatlari

Tirnoqni tishlash sog‘liq uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Avvalo, bu odat og‘iz va tirnoq sohasida infeksiyalar tarqalishiga sabab bo‘ladi. Tishlar shakli buzilishi, milklar yallig‘lanishi yoki og‘iz atrofidagi teri shikastlanishi mumkin. Shuningdek, tirnoq ostida bakteriyalar, viruslar va zamburug‘lar to‘planib, organizmga osonlikcha kirib boradi. Doimiy tirnoq tishlash tishlarning o‘zgarishiga, emalning yemirilishiga, hatto chaynov mexanizmining buzilishiga ham olib kelishi mumkin. Teri yirtiqlari, qon ketishi va og‘riq bo‘lgan joylarda yallig‘lanish rivojlanadi. Bundan tashqari, bu holat odamning o‘ziga nisbatan ishonchsizligiga, ijtimoiy muammolarga, masalan, boshqalar oldida qo‘llarni yashirish, uyalish, or-nomus hissining pasayishiga olib keladi.

Kimlarda ko‘proq uchraydi?

Onixofagiya har qanday yoshdagi odamlarda uchrashi mumkin, biroq u ko‘proq bolalar va o‘smirlarda kuzatiladi. Tadqiqotlarga ko‘ra, 3-10 yosh oralig‘ida ushbu odat tez-tez uchraydi. Odatda o‘smirlik davrida ushbu holat kuchayadi, chunki bu bosqichda ruhiy zo‘riqishlar, shaxsiylik shakllanishi va tashqi ta’sirlar kuchayadi. Ayrim hollarda bu odat katta yoshlarda ham saqlanib qoladi. Onixofagiya erkaklar va ayollar orasida deyarli teng taqsimlangan, lekin erkaklar orasida bu odat ko‘proq yashirilgan holatda kechadi.

Onixofagiya nafaqat jismoniy, balki psixologik va ijtimoiy oqibatlarga ham olib keladi. Bunday odatga ega odam o‘zining tashqi ko‘rinishidan uyaladi, tirnoqlarini ko‘rsatmaslikka harakat qiladi. Bu esa o‘z-o‘zini baholash darajasining pasayishiga olib keladi. Ayrim hollarda odamlar tirnoqlarining holatidan qattiq xijolat bo‘lib, ijtimoiy faollikdan chetlashadilar. Bu holat o‘z navbatida ruhiy tushkunlik, yolg‘izlik va xavotir darajasining oshishiga olib keladi. Shu bilan birga, tirnoqni tishlash odati ko‘pincha o‘zini nazorat qila olmaslik, impulslarni to‘xtata olmaslik bilan bog‘liq bo‘lib, bu holat boshqa psixologik buzilishlar — masalan, obsesiv-kompulsiv buzilish, DEHB (diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik) bilan birga namoyon bo‘lishi mumkin.

Onixofagiyani davolash usullari

Onixofagiyani davolashda eng muhim qadam — bu muammoning ildiz sabablari va ruhiy omillarini aniqlashdir. Odatda birlamchi yondashuv psixologik yordamlardan iborat bo‘ladi. Kognitiv xulq-atvor terapiyasi (CBT) tirnoq tishlashni kamaytirish va uni boshqa sog‘lom odatlar bilan almashtirishda juda samarali hisoblanadi. Bu terapiya orqali odam o‘z xatti-harakatlarini anglaydi, stress va xavotirni boshqarishni o‘rganadi. Ba’zida psixologik maslahatlar, masalan, oilaviy maslahat yoki guruh terapiyasi ham foydali bo‘ladi.

Jismoniy yondashuvlar orasida esa tirnoqlarga achchiq moddali maxsus laklar surtish, tirnoqlarni to‘g‘ri parvarish qilish, manikyurga borish yoki tirnoq ustiga bandaj yoki plastir yopishtirish kabi choralar mavjud. Shuningdek, stressni kamaytirish uchun meditatsiya, nafas olish mashqlari, sport, san’at bilan shug‘ullanish kabi usullar ham foydali hisoblanadi. Ba’zi hollarda, ayniqsa obsesiv-kompulsiv buzilish bilan bog‘liq holatlarda shifokor tomonidan dori-darmon bilan davolash tavsiya etilishi mumkin.

Oldini olish va nazorat qilish

Onixofagiyani erta aniqlash va unga nisbatan to‘g‘ri yondashish orqali bu odatning ildiz otishining oldi olinadi. Bolalarda bu odatning boshlanishi darhol aniqlansa, ota-onalar tomonidan muloyim va qo‘llab-quvvatlovchi yondashuv orqali uni yo‘qotish mumkin. Jazolash, masxara qilish yoki qo‘rqitish bu holatni kuchaytirishi mumkin. Ota-onalar bolani rag‘batlantirish, uning e’tiborini boshqa foydali faoliyatlarga qaratish, hamda tirnoqlarni chiroyli holatda saqlashga o‘rgatish orqali muammoni hal qilishlari mumkin.