Ona tili va adabiyot fanidan ko’rgazmali qurollar

7. Uzoq muddatli pedamaliyot davrida yuritiladigan ish qog’ozlari yuzasidan suhbat
o‘tkazish.
Pedamaliyot uzoq muddatli bo‘lganligi uchun talabalar bu davrda yuritiladigan asosiy ish
qog’ozlari va qoidalar quyidagilar:
– kundalik va uni qanday yuritish;
– kuzatilgan darslarni qanday tahlil qilish;
– yordamchi sinf jurnalini yuritish,
– dars konspektlari;
– o‘quvchilarga yozilgan tavsifnomalarini ko‘rib chiqish;
– bajarilgan ishlarning hisobot tahlili;
8. Talabalar ish rejalarini ko‘rib borish, ularning darslarini kuzatish, o‘z vaqtida tahlil
qilish;
Metodistlar har bir talabaning ish rejalarini ko‘rib borishi, xato-kamchiliklarini
tushuntirib, bartaraf etishi, ularning darslarini sinf o‘qituvchisi, talabalar bilan birgalikda
kuzatish va o‘z vaqtida tahlil qilib, baholashi kerak. Bu keyingi o‘tiladigan darslarning
samaradorligini ta’minlaydi.
9. «8- mart – Xalqaro xotin-qizlar kuni» tadbirini guruhlarda o‘tkazish.
Har bir talaba o‘z guruhida «8-mart – Xalqaro xotin-qizlar kuni» tadbirini tarbiyaviy
saotlarda o‘tishi, kuzatishi, tahlil qilinishi kerak. Shu bilan birga bu sana guruhlar bilan
birgalikda ham o‘tkaziladi. Uning ssenariysi muhokama etiladi. Adabiy-badiiy bu kechada
o‘quvchilar bilan birga talabalar ham turli chiqishlar bilan ishtirok etishlari lozim.
10. «21- mart – Navro‘z umumxalq bayrami»ga bag’ishlangan tadbirda faol ishtirok
etish.
Navro‘z bayramiga talabalar o‘z o‘quvchilari bilan birga katta tayyorgarlik ko‘radilar.
Yangi yil kirib kelishi kuniga bag’ishlangan ushbu adabiy-badiiy kechada bu bayramning
xalqimiz hayotida muhim ahamiyat kasb etishi, qadriyatlarimizning qayta tiklanayotgani,
sumalak pishirish tarixi va hodisalar haqida qiziqarli chiqishlar tayyorlashlari kerak.
11. O‘zbek adabiyotining taniqli adiblaridan biri A.Qodiriy tavalludi munosabati
bilan o‘tkaziladigan tadbirda faol ishtirok etish.
Bunda eng avvalo metodist – o‘qituvchilar rahbarligida mazkur kechaning ssenariysini
tuzib oladilar. A.Qodiriy asarlarining namunalaridan berilgan holda devoriy gazeta chiqaradilar.
A.Qodiriy ijodi namunalaridan ko‘rgazma tayyorlaydiloar. Kechaga taklifnomalar tayyorlanib,
universitet ped.amaliyot rahbariyatiga, fakultet dekanatiga, o‘zbek tili va adabiyot o‘kitish
metodikasi kafedrasi mudiri va a’zolariga tarqatiladi.

Ona tili va adabiyot hamda chet tili fanlaridan tayyorlanib qaysi yo‘nalishlarga hujjat topshirish mumkin?

O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish bo‘yicha Davlat komissiyasining 10-son bayoni bilan 2021-2022-o‘quv yili uchun respublika oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga mos test sinovi topshiriladigan fanlar majmuasi, test topshiriqlari soni hamda baholash mezonlari tasdiqlandi.

Unga ko‘ra, ona tili va adabiyot hamda chet tili fanlaridan oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonlariga tayyorlanayotgan abituriyentlar quyidagi taʼlim yo‘nalishlariga hujjat topshirishlari mumkin:

Teglar

Ulashing

O‘xshash xabarlar

2023/2024 o‘quv yili bakalavriat qabuli uchun imtihon fanlari majmuasi tasdiqlandi

21.12.2022 19:29

Abituriyent ruxsatnomasini olish tartibi. Abituriyent-2021

28.07.2021 00:57

Qo‘shma ta’lim dasturlariga o‘qishga qabul qilish tartibiga o‘zgartirish kiritildi

25.07.2021 19:02

DTM ga jiddiy taklifimiz bor

23.07.2021 01:17

IELTS imtihonlariga Professional ustozlarning IELTS videodarslari bilan BEPUL tayyorlaning.

Ommabop

IELTS o‘qish uchun 500 ta Grant – umumiy miqdor 900 million so‘m

15.01.2023 13:38

Qishki taʼtil ko‘plab viloyatlarda yana uzaytirildi. Bu oxirgisimi?

15.01.2023 13:59

Jamoatchilik g‘olib keldi: Qishki ta’til yana cho‘zilmoqda.

12.01.2023 16:01

Xotin-qizlarga OTMga kirish uchun yana bir imtiyoz berilmoqda

22.01.2023 18:00

Hokimlarning ish ermagi topildi: Qishki ta’til 23-yanvargacha uzaytirildi

16.01.2023 23:33

Exclusive axborot hamkorimiz:

Ommabop teglar
Ijtimoiy tarmoqlarda

2023 © Oliygoh.uz, Barcha huquqlar himoyalangan

Pedagogik amaliyot hujjatlari jamlanmasi

Mazkur metodik ko’rsatma amaliyot jarayonida yuritiladigan hujjatlarni o’z ichiga olib
pedagogik amaliyot davomida talab qilinadigan hujjatlardagi har xillikka barham berish, bu
borada amaliyotchi talabalarga yengillik tug’dirish maqsadida tuzildi.

Tuzuvchilar: p.f.n. Q. Yadgarov
k.o‘qit: S.Boysinov

Taqrizchilar: A. Qodiriy nomidagi JDPI “O‘zbek tili va uni o‘qitish uslubiyati kafedrasi”
dotsenti, T. Almamatov
JDPI pedagogika instituti oquv amaliyot bo’limi boshlig’i:
dots. E. Shomuratov .

Dastur A.Qodiriy nomidagi Jizzax davlat pedagogika instituti o‘quv-uslubiy kengashida
ko‘rib chiqilgan va tasdiqqa tavsiya etilgan.

KIRISH
1.1
Talabalar pedagogik amaliyotining maqsad va vazifalari.
Pedagogik amaliyotda talabalar ona tili va adabiyoti hamda boshqa fanlardan olgan
bilim va ko‘nikmalarini sinab ko‘radilar, amalga tatbiq qiladilar. Shuning uchun ham pedagogik
amaliyot o‘zining ilmiy-tadqiqot obyekti, predmeti, maqsadi va vazifalariga ega.
Pedagogik amaliyot samaradorligini oshirish, o‘quvchining ta’lim jarayonining
subyektiga aylantirish, o‘quvchilarning egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini bilishning
qulay yo‘llarini aniqlash, ona tili va adabiyotidan sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilish singarilar
pedagogik amaliyotning ilmiy tadqiqot obyekti hisoblanadi.
Talabalar pedagogik amaliyot davrida fan tarixi, o‘quv-tarbiya jarayonini tashkil qilish,
o‘qitishning maqsadi, metod va prinsiplari kabilarni bilishlari zarur. Bundan tashqari til va
adabiyot nazariyasini amaliyot asosida o‘rganish, har bir darsni zamonaviy pedagogik
texnologiya asosida olib borish hamda fanlararo aloqani bilishlari maqsadga muvofiq.
Bugun jamiyatimizda tub burilishlar sodir bo‘ldi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da
ta’kidlanganiday:

«Inson, uning har tomonlama uyg’un kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini
ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini yaratish, eskirgan tafakkur va
ijtimoiy xulq-atvorning andozalarini o‘zgartirish respublikada amalga oshirilayotgan
islohotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir».

Ana shu isloxotlar silsilasida ta’lim bosqichlari orasidagi uzviylik va uzluksizlikni, ular
orasidagi aloqa va bog’lanishlarni kuchaytirish alohida ahamiyat kasb etadi. Ayni shu vazifani
amalga oshirishni ta’minlash ko‘p jihatdan pedagogik amaliyotga ham bog’liqdir.

Pedagogik amaliyot akademik liseylar, o‘rta ta’lim maktablari bilan oliy ta’lim tizimini
jips bog’laydigan bo‘g’in hisoblanadi. Bu davrda talabalar institut auditoriyalarida olgan nazariy
bilimlarga, amaliy va laboratoriya mashg’ulotlarida sinalgan tajribalarga tayanib mustaqil
faoliyat olib boradilar; yuqori malakali metodist o‘qituvchilarning ish faoliyati bilan tanishadilar,
ulardan o‘rganadilar, turli ruhiyat egalari-o‘quvchilar bilan hamkorlikda o‘quv-tarbiya ishlarini
olib boradilar.

O‘qituvchilik kasbini egallashga intilgan har bir talaba 1- kursdan boshlab mutaxassislik
faoliyati ustida ishlashi, bilim maskanida yaratilgan imkoniyatlardan to‘la foydalanib, nazariy
bilimlarni puxta va chuqur egallab bormog’i shart.

Talabalarning pedagogik amaliyoti mazkur vazifalarni o‘z ichiga oladi:
1. O‘z mutaxassisligi bo‘yicha institutda olgan nazariy bilimini Amaliy ish bilan
mustahkamlash.
2. Yuqori malakali, ko‘p yillik ish tajribasiga ega o‘qituvchilarning ish tajribalarini
o‘rganish. O‘z mutaxassisligidan dars olib borish malakasini egallash.
3. Maktabdagi o‘quv O‘quv yurti hayoti, uning o‘quv-metodik yo‘nalishi, o‘quv-tarbiya
jarayoni bilan tanishish, o‘quv yurtidagi tarbiya ishlarida faol qatnashish, mustaqil ish
yuritish malakasini hosil qilish.
4. Ona tili va adabiyot fanlaridan sinfdan tashqari olib boriladigan ishlarni o‘rganish va
tashkil etishda qatnashish.
5. O‘zlashtirmovchi o‘quvchilar bilan darsda va darsdan tashqari individual ishlash
usullarini o‘rganish. O‘quvchilarning o‘zlashtrish darajasini ko‘tarishga hissa qo‘shish.

6. Maktab hayotida o‘z mutaxassislik fani yuzasidan olib boriladigan ilmiy-tekshirish ishlari
ustida fikr yuritish mavzu tanlash, material to‘plash, ayrim sinov-tajriba ishlarini olib
borish, tajribali metodist o‘qituvchilar bilan suhbatlar o‘tkazish.
7. Amaliyot davomida sinf rahbarlari ish uslubini o‘rganish, tarbiyaviy ish rejasiga mos
tadbirlar tashkil etib, o‘tkazishga rahbarlik qilish. O‘quv yurti miqyosida o‘tadigan
tadbirlarda faol qatnashish.
8. Ona tili va adabiyotdan o‘quv xonasini jihozlashga, ko‘rgazmali qurollar, metodik
qo‘llanmalar bilan boyitishga yaqindan yordam berish.

1.2. Pedagogik amaliyot bo‘yicha talabalar bilimi va ko‘nikmalariga
qo‘yiladigan talablar:
–
til bo‘limlarini (fonetika, so‘z yasalishi, leksikologiya, grammatika, orfografiya, orfoepiya,
punktuasiyalarni semantika va uslubiyat bilan uyg’unlikda tahlil qilish va baholash mezonlarini
amaliyotda qo‘llay bilish:
– ona tili va adabiyot bo‘yicha maktab, akademik lisey, kasb-hunar kollejlari ta’limining
mohiyati anglab yetishlari:
– ona tili va adabiyot kabinetini tashkil etish, jihozlash, texnik vositalardan foydalanishni
o‘rganish:
– ona tili sathlarini mustaqil tahlil qila olishi:
– adabiy ta’limga oid materiallarni o‘quvchilar ongiga to‘g’ri va oson yetkazish;
– ona tili va adabiyotini o‘qitishda o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, fikrlash mahsulini
og’zaki va yozma yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirish, malaka hosil qilish yo‘llarini
bilishlari zarur:
– so‘zning ichki (lug’aviy) ma’nolarini, ma’no darajalarini, so‘zni to‘g’ri tanlash va nutqda o‘z
o‘rnida qo‘llash sirlarini anglab yetishi, uning ilmiy-grammatik talqinini bilib olishlariga
erishsish va amalda qo‘llash;
– dars jarayonida qo‘shimcha adabiyotlar, zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalana
bilishi:
– sinf va sinfdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil qila olishi kerak.
IV kursda talabalar uzluksiz pedagogik amaliyotni o‘taydilar. O‘quv yurti: maktab,
akademik lisey va kasb-hunar kolleji pedagogik jamoasi faoliyati bilan tanishadilar; ish rejalari
tuzib, kundalik daftar yuritish, dars kuzatish, haftalik, choraklik o‘quv rejalaridan foydalanish
malakasini hosil qiladilar. O‘quvchilar bilimini, og’zaki, yozma va mustaqil ishlarini baholash
tajribasini o‘rganadilar. Dars konspektini tayyorlab, uni tashkil etish va o‘tkazishga oid mashq
darslarini boshlaydilar. Metod birlashma ishi bilan tanishadilar, birlashma yig’ilishlarida ishtirok
etadilar, sinfdan tashqari ishlarni olib borish tajribalarini o‘rganadilar, tadbirlar tashkil etib
o‘tkazishda qatnashadilar.
1.3. Talabalarning uzluksiz pedagogik amaliyoti pedagogika, psixologiya, falsafa, mantiq,
tilshunoslikka kirish, hozirgi o‘zbek adabiy tili, shevashunoslik, adabiyot tarixi, nutq madaniyati,
til tarixi, tarix, geografiya, fizika fanlari bilan aloqadorligi mavjud. Pedagogik amaliyotning
boshqa fanlar bilan aloqasi dars jarayonida o‘quvchilar bilimini, dunyoqarashini kengaytirishga
yordam beradi.

1.4. Uzluksiz pedagogik amaliyotga yangi pedagogik texnologiyani olib kirish. Ona tili va
adabiyoti o‘qitishning faol metod va shakllari o‘z ichiga muammolilik, ilmiy izlanish, ta’lim
oluvchilarning mustaqil ishlaridan keng foydalanish kabilarni o‘z ichiga oladi. Yuqorida qayd
qilingan metod va usullarni amaliyotda qo‘llanadi.

1.5. Bitiruvchi kurs talabalarining pedagogik amaliyot dasturi
1 hafta 36 soat.
O‘qituvchilarning metodik kengashlarida ishtirok etish.

Pedagogik amaliyotni tashkil etishga oid amaliy konferensiya tashkil etish. Pedagogik
amaliyotning maqsad va vazifalari, tashkil etish yo‘llari, olib borish uslubi haqida suhbatlashish.

Talabalar biriktirilgan maktab, akademik lisey yoki kasb-hunar kollejlarida pedagogik
amaliyotni boshlash oldidan umumiy maqsad va vazifalar bayoni.

O‘quv yurti hayoti, pedagogik jamoa faoliyati, ta’lim muassasasini boshqarishning
zamonaviy talablariga oid direktor suhbatini tashkil etish va o‘tkazish.

O‘quv yurtining o‘quv tarbiyaviy ishlari holati bilan tanishuv, o‘quv ishlari bo‘yicha
mudir suhbatini tashkil etish.

Maktabda joriy yilda o‘tkazish rejalashtirilgan ma’naviy ma’rifiy ishlar bilan tanishish.

Fan o‘qituvchilarining yillik va choraklik o‘quv rejalari bilan tanishish.

Sinf rahbarining tarbiyaviy ishlar rejasi bilan tanishtirish.
Ona tili adabiyot fanlari metod kengashi bilan tanishish; o‘qituvchilarning ish yuritish hujjatlari,
sinf jurnalini yuritish bilan tanishtirish. Talabalarni sinflarga taqsimlash ona tili adabiyot
darslarini o‘tkazish jadvalini tuzish. Amaliyotchi talabalar bilan fan o‘qituvchilarining darslarini
kuzatish. Amaliyotchi burchagini tashkil etish.

II hafta, 36 soat.
I – IV bosqichlar o‘quv rejasiga ko‘ra talabalarning mustaqil darslarini tashkil etishga
rahbarlik. Darslarni kuzatish va tahlil qilish. Metodist o‘qituvchi va fan o‘qituvchilarining ochiq
darslarini o‘tkazish, darslarni kuzatish, tahlil qilish va baholash.

«Zamonaviy dars qanday bo‘lmog’i kerak», «Ta’limdagi an’anaviy va noan’anaviy
usullar» mavzularida suhbat o‘tkazish.

Darsning reja va konspektini tuzish. Dars usubini belgilash. Ta’lim metodlaridan
foydalanish yo‘llarini o‘rgatish. Darsni jihozlash, darsda ko‘rgazmalilik, va texnik vositalardan
foydalanish, tarqatmalar, didaktik vositalar tayyorlash, ulardan foydalanish. O‘quvchilarnig
mustaqil va yozma ishlarini tashkil etish va baholash. Baho me’yorlari. O‘quvchi daftarini
nazorat qilish. O‘quv predmeti materiallaridan foydalanish. Dastur va darsliklar ustida ishlash.
Dars tiplari va tuzilishiga oid suhbat.

Sinfdan tashqari ishlar bilan tanishtirish. Turli bayramlarga bag’ishlangan kechalar
tashkil qilish.

III – IV hafta.

Talabalarning ona tili va adabiyot fanlaridan mustaqil holda tashkil etgan darslarini
kuzatish, tahlil qilish, baholash.

“Badiiy asarni tahlil qilish”, “Bir dars tahlili”, “Ish qog’ozlari va davlat tilida ish yuritish”
mavzularida suhbat.

Ota – onalar majlisini tashkil etish, tabel yuritish.

Talabalarning pedagogik amaliyot davomidagi ish qog’ozlari namunalarini tashkil etish
va kafedrada namoyish etish.

Hisobot hujjatlari (dars konspektlari, amaliyot davomidagi ishlarning hisobot tahlili,
amaliyotchiga ma’muriyat, o‘qituvchilar tomonidan berilgan tavsifnomani tayyorlash va
boshqalar).

O‘quv yurti jamoasi bilan birgalikda pedagogik amaliyot yakuniga bag’ishlangan
anjuman o‘tkazish. Pedagogik amaliyot yakuniga bag’ishlangan hisobotni tayyorlash.
Amaliyot muddati 11 hafta (2015 -yil 2- martdan 16 – maygacha)

№
Ishning mazmuni
Mas’ul shaxs
muddati
1
Fakultetda pedagogik amaliyotga
bag’ishlangan ilmiy-metodik konferensiya
O‘tkazish
Ped. amaliyot
boshlig’ich deka-nat,
metodistlar

2
Guruh talabalari bilan metodistlar suhbati
Metodistlar, pedag. va
psixol.
kaf.o‘qituvchilari
2.03.15.
3
O‘quv yurti bilan talabalarni tanishtirish
Metodist
2.03.15.
4
O‘quv yurti rahbarlari bilan suhbati (Ushbu
ilm dargohining qisqacha tarixi bilan
tanishtirish)
O‘quv yurti rahbari va
o‘qituvchilari
2.03.15-
4.03.15.
5
Talabalarni ona tili va adabiyoti
o‘qituvchilarining ish rejalari bilan
tanishtirish
Fan o‘qituvchi-lari,
talabalar
4.03.15.
5.03.15.
6
Hafta (10 kun) davomida talabalar-ning o‘quv
yurtidagi dars kuzatishlari. Dars haqidagi
fikr-mulohazalar (suhbat)

7
«Dars tahlili » mavzusida suhbat o‘tkazish,
namuna berish
Metodist
5.03.15.
8
«Birinchi dars» – har bir o‘qituvchi ish
faoliyatida asosiy o‘rinni egallaydi» mavzusi
yuzasidan suhbat
Metodist
9.03.15.
9
Talabalarni birinchi darsga nazariy, metodik,
pedagogik va ruhiy tomondan tayyorlash
Metodist
Dastlabki hafta
10
Talabalarning darslarini kuzatib borish va
o‘z vaqtida tahlil qilish
Metodist va
o‘qituvchilar
Amaliyot
davomida
11
«Majlis bayoni – qaror yozish usuli»
yuzasidan suhbat
Metodist
Birinchi hafta
12
O‘quv yurtida o‘tkaziladigan barcha
tarbiyaviy tadbirlarda faol ishtirok etish va
taassurotlarni kundalikka yozib borish
Talabalar
Amaliyot
davomida
13
Talabalarning guruh rahbarlari bilan tuzgan
tarbiyaviy ish rejalarida quyidagi tadbirlar
e’tiborga olinadi:
– 8 -mart – Xalqaro xotin-qizlar kuni.
– 21- mart – Navro‘z bayrami.
– 1 -aprel – Kulgisevarlar kuni.
– 12- aprel – A.Qodiriy tavalludi kuni
– 9 -may Xotira va qadrlash kuni

Amaliyot
davomida
14
O‘quv muassasasining turli tadbirlarida
qatnashish.
Talabalar
Amaliyot
davomida
15
Pedagogik amaliyotni yakunlash uchun o‘quv
yurtidagi hisobot yig’ilishi

O‘quv yurti ma’-
muriyati, talabalar,
o‘qituvchilar
Amaliyotning
so‘nggi kuni
16
Fakultetda pedagogika amaliyoti yakuniga
bag’ishlangan ilmiy-metodik konferensiya
o‘tkazish.

Pedamaliyot bosh-
lig’i, dekanat,
metodistlar
2015- yil
may

O‘zbek tili va adabiyoti fakultetiining talabalari bilan o‘tkaziladigan pedagogik
amaliyotga oid
U s l u b i y k o‘ r s a t m a
Pedagogik amaliyotni umumiy o‘rta ta’lim maktablari, akademik litsey va kasb-hunar
kollejlari bilan o‘tkazish rejalashtiriladi. Dastlab o‘quv muassasalari bilan shartnoma tuziladi.
1. Fakultetda pedagogik amaliyotga bag’ishlangan ilmiy-metodik koferensiya o‘tkazish ;
Pedagogik amaliyot boshlanishdan avval amaliyotga chiquvchi IV kurs talabalari uchun
fakultet miqyosida ilmiy–amaliy metodik konferensiya tashkil etiladi. Unda institut bo‘yicha
pedamaliyotning boshlig’i, fakultet ma’muriyati, kafedra mudiri, metodist-o‘qituvchilar,
amaliyotga biriktirilgan pedagog va psixologlar, guruh rahbarlari ishtirok etadi.
Konferensiyada pedamaliyotdan kutilgan maqsad va vazifalar, tashkil etish yo‘llari, olib
borish uslubi haqida ma’lumot beriladi. Kafedra mudiri har bir guruhga biriktirilgan metodist
rahbarlar, ular boradigan o‘quv muassasalari manzillarini e’lon qiladi.
Shundan so‘ng har bir guruh alohida xonalarda metodistlardan amaliyotga tegishli
ko‘rsatmalarni oladilar, uni boshlash oldidan umumiy maqsad va vazifalar, kiyinish, yurish-
turish odobi, darslarga puxta tayyorlanish haqida ko‘rsatmalar oladilar.
2. «Maktab, litsey, kollej – ulug’ ilm dargohlari» mavzusida suhbat o‘tkazish, o‘quv
yurt iva uning tarixi bilan tanishish.
Direktor, direktor muovini, kafedra mudiri, tajribali o‘qituvchilar bilan suhbat.
Har bir guruh metodist-rahbarlar bilan pedamaliyot o‘tish lozim bo‘lgan o‘quv yurtiga
keladi. Bu yerda o‘quv yurti, pedagogik jamoa faolligi, ta’lim muassasasini boshqarishning
zamonaviy talablariga oid direktor suhbati tashkil etiladi.
Shuningdek, tajribali o‘qituvchilar, direktor muovinlari bilan uchrashib, ular bilan ham
savol-javob, suhbat o‘tkaziladi.
O‘quv yurti bo‘yicha direktor o‘rinbosarlari talabalarni o‘quv yurtining o‘quv-tarbiyaviy
ishlari holati bilan, shuningdek joriy yilda o‘tkazilishi lozim bo‘lgan ma’naviy va ma’rifiy ishlar
rejasi bilan tanishtiradi.

3. Talabalarni o‘qituvchilarga biriktirish, ularning rejalari bilan tanishish. Metodist
o‘qituvchilarning darslarini kuzatish.
Talabalar o‘quv yurtidagi tajribali fan o‘qituvchilariga biriktirilib, ularning yillik, oylik
o‘quv-taqvim rejalari, ish yuritish hujjatlari, sinf jurnalini yuritish ishlari bilan tanishtiriladi. Ona
tili va adabiyot metod kengashi ishlarini ham ko‘rib chiqadilar.
Shundan so‘ng amaliyotchilar bilan fan o‘qituvchilarining darslarini kuzatish va tahlil
qilish boshlanadi. Shu kuniyoq «Amaliyotchi burchagi» tashkil etiladi.
4. O‘quv yurti o‘qituvchilarning tarbiyaviy, ma’naviy-ma’rifiy ish rejalari bilan
tanishish.
Amaliyotchilar o‘quv yurti o‘qituvchilarining tarbiyaviy, ma’naviy-ma’rifiy ish rejalari
bilan tanishib, amaliyot davrida o‘tkazilishi shart bo‘lgan tarixiy sanalar bilan tanishadilar.
Shuningdek, tarbiyaviy saoatlarda o‘tkaziladigan mavzular, ularning mazmun-mohiyati
bilan tanishadilar.
5. Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludi munosabati bilan tashkil
qilingan tadbirlarga talabalarning ishtirok etishlari.
Ulug’ bobokalonimiz, g’azal mulkining sultoni Mir Alisher Navoiy hamda mumtoz
adabiyotimizga katta hissa qo‘shgan shoirimiz Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludi
munosabati bilan talabalar o‘zlari biriktirilgan o‘quvchilar bilan birga adabiy kechalar
o‘tkazadilar. Bunda shoirlarning ijodiy faoliyatiga bag’ishlab, gazeta, bukletlar tayyorlanadi,
asarlari ko‘rgazmasi tashkil qilinadi, g’azallaridan namunalar yodlanadi, mumtoz qo‘shiqlar
tinglanadi.
Tadbirda fan o‘qituvchisi, metodistlar, talabalar qatnashadi. So‘ngra tadbir haqida fikr-
mulohazalar bildiriladi.
6. Birinchi dars o‘qituvchilarnig ish faoliyatida asosiy o‘rinni egallaydi:
Talaba birinchi darsga nazariy, metodik, pedagogik va psixologik tomondan tayyorlanadi.
Talabaning darsiga kirgan metodist, uning ham nazariy, ham metodik jihatdan darsga
tayyorgarligini kuzatadi, kamchiligini ko‘rsatadi hamda metodik maslahatlar beradi.
Nazariy jihatdan bo‘sh talabalarga qo‘shimcha maslahatlar berib, nazariy va ilmiy
adabiyotlar ro‘yxatini o‘qishni tavsiya etadi.

7. Uzoq muddatli pedamaliyot davrida yuritiladigan ish qog’ozlari yuzasidan suhbat
o‘tkazish.
Pedamaliyot uzoq muddatli bo‘lganligi uchun talabalar bu davrda yuritiladigan asosiy ish
qog’ozlari va qoidalar quyidagilar:
– kundalik va uni qanday yuritish;
– kuzatilgan darslarni qanday tahlil qilish;
– yordamchi sinf jurnalini yuritish,
– dars konspektlari;
– o‘quvchilarga yozilgan tavsifnomalarini ko‘rib chiqish;
– bajarilgan ishlarning hisobot tahlili;
8. Talabalar ish rejalarini ko‘rib borish, ularning darslarini kuzatish, o‘z vaqtida tahlil
qilish;
Metodistlar har bir talabaning ish rejalarini ko‘rib borishi, xato-kamchiliklarini
tushuntirib, bartaraf etishi, ularning darslarini sinf o‘qituvchisi, talabalar bilan birgalikda
kuzatish va o‘z vaqtida tahlil qilib, baholashi kerak. Bu keyingi o‘tiladigan darslarning
samaradorligini ta’minlaydi.
9. «8- mart – Xalqaro xotin-qizlar kuni» tadbirini guruhlarda o‘tkazish.
Har bir talaba o‘z guruhida «8-mart – Xalqaro xotin-qizlar kuni» tadbirini tarbiyaviy
saotlarda o‘tishi, kuzatishi, tahlil qilinishi kerak. Shu bilan birga bu sana guruhlar bilan
birgalikda ham o‘tkaziladi. Uning ssenariysi muhokama etiladi. Adabiy-badiiy bu kechada
o‘quvchilar bilan birga talabalar ham turli chiqishlar bilan ishtirok etishlari lozim.
10. «21- mart – Navro‘z umumxalq bayrami»ga bag’ishlangan tadbirda faol ishtirok
etish.
Navro‘z bayramiga talabalar o‘z o‘quvchilari bilan birga katta tayyorgarlik ko‘radilar.
Yangi yil kirib kelishi kuniga bag’ishlangan ushbu adabiy-badiiy kechada bu bayramning
xalqimiz hayotida muhim ahamiyat kasb etishi, qadriyatlarimizning qayta tiklanayotgani,
sumalak pishirish tarixi va hodisalar haqida qiziqarli chiqishlar tayyorlashlari kerak.
11. O‘zbek adabiyotining taniqli adiblaridan biri A.Qodiriy tavalludi munosabati
bilan o‘tkaziladigan tadbirda faol ishtirok etish.
Bunda eng avvalo metodist – o‘qituvchilar rahbarligida mazkur kechaning ssenariysini
tuzib oladilar. A.Qodiriy asarlarining namunalaridan berilgan holda devoriy gazeta chiqaradilar.
A.Qodiriy ijodi namunalaridan ko‘rgazma tayyorlaydiloar. Kechaga taklifnomalar tayyorlanib,
universitet ped.amaliyot rahbariyatiga, fakultet dekanatiga, o‘zbek tili va adabiyot o‘kitish
metodikasi kafedrasi mudiri va a’zolariga tarqatiladi.

– A.Qodiriy hayoti va ijodi bo‘yicha qisqacha ma’ruza tayyorlanadi.
– A.Qodiriy asarlaridan kichik sahna ko‘rinishlari talabalar tomonidan tayyorlanadi.
– O‘qituvchilar va talabalar ishtirokida adibning so‘z ustasi ekanligini ko‘rsatuvchi turli
namunalar, raqslar, qo‘shiqlar ijro etiladi.
Kelgan mehmonlarning ayrimlariga so‘z beriladi.

Ona tili va adabiyot fanidan ko’rgazmali qurollar

II. А s о siy qism:

1. Adabiyot d а rsl а rid а ko’rg а zm а lilikning ahamiyati.

2. Z а m о n а viy t ех n о l о giyal а rd а n f о yd а l а nishd а ko’rgazmalilik

3. Multim е diya – ko’rg а zm а lilik а s о si

Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko‘ra adabiyotning o‘zi borlikning ko‘rgazmali tasviridan iborat. Ammo adabiyot darslarida san’atning boshqa turlari: kino, televideniye, musiqa, tasviriy san’at, shuningdek, tabiatdagi oddiy predmetlar ham yordamga kelishi mumkin. Bular adabiyot darslariga qo‘shimcha axborot manbasi bo‘lib xizmat qiladi, o‘quvchilarda estetik tuyg‘ularning shakllanishi va rivojiga imkon beradi, shuningdek, adib yaratgan obrazlarning o‘quvchi ongida yanada puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi. Hozirgi paytda turli kinoapparatlar, televizor, epidiaskop, magnitofon v.b. har bir maktabda mavjud. Bularning hisobiga ko‘rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi. Ayniqsa, hozirgi kunda deyarli har bir maktab bor bo‘lgan kompyuter, ulangan bo‘lsa, internet imkoniyatlaridan foydalanish lozim. Qolaversa, mobil telefonlarning surat, lavha va ovoz yozish imkoniyatlari yuqoriki, undan istaganicha ko‘rgazmalilik uchun oqilona foydanish mumkin. Ko’rg а zm а lilik biliml а rning о nglili v а f ао l eg а ll а nishg а yord а m b е r а di. О ngd а q а yt а ishl а ng а n, kuyl а shd а о ngli v а to’g’ri if о d а qiling а n musiq а а s а rl а ri must а hk а m eg а ll а n а di. O’quvchil а rg а tushun а rli bo’lg а n а s а rl а r, ya’ni ul а rning yosh v а individu а l х ususiyatl а rig а h а md а t а yyorg а rlik d а r а j а sig а m о s k е l а dig а n а s а rl а r о ngli o’zl а shtirilishi mumkin. Sist е m а l а shtirilg а n bilim pu х t а r о q o’zl а shtiril а di. O’quv m а vzul а rini o’zl а shtirishning must ах k а mligi ko’pgin а о mill а rg а : o’qitishning ilmiyligi v а sist е m а lilig а , tushunishining о ngliligig а , o’quvchil а rning bilish f ао lligig а , o’qish s а b а bl а rig а , musiq а d а rslikl а rining sif а tig а , musiq а o’qituvchisining m а h о r а tig а b о g’liqdir. Bilimlarni qabul qilish va o’zlashtirishga barcha sezgi a’zolarining faoliyatini to’g’ri uyuushtirish katta ahamiyatga ega. Sezgi a’zolari qanchalik ko’p ishtirok qilsa, bilish shuncha osonlashadi. 4 Ko’rgazmalilik adabiyot talimini o’qitishning muhim qonuniyati sanaladi. Chunki bu fanning tabiati ko’rgazmalilikni ko’proq talab etadi. Tildagi mavhum tushunchalarning mohiyatini anglash bu prinsipdan keng foydalanishni taqazo etadi. O’quvchi ko’rish orqali narsa-hodisa, ularning tildagi ifodasini xususida aniq tushunchaga ega bo’ladi. Adabiyot darslaridagi ko‘rgazmalilikning bosh vazifasi o‘quvchilarga adabiy asarni idrok etishda ko‘maklashish, yozuvchi ijodini to‘laroq tasavvur etishga yordamlashish, adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo‘shimcha imkon yaratish, o‘quvchilar nutqini o‘stirishni ta’minlash, bir so‘z bilan aytganda, adabiyot o‘qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat. Ko‘rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo‘lishi mumkin. Hozirda ko‘rgazmalilikning turlari xilma-xil: illyustrativ-badiiy hamda grafik /chizma/ materiallar, gramofon yozuvi va radioeshittirishlar, kinofragment va o‘quv filmlari, telefragment va televizion darslar v.b. Ularning har biri ko‘rish, eshitish, sintetik shakldagi ko‘rgazmalilikka tegishli bo‘lishi mumkin.

ADABIYOT DARSLARIDA KO’RGAZMALILIKNING AHAMIYATI

Ko’rg а zm а li m е t о dl а r d е g а nd а t а ’lim j а r а yonid а qo’l а nil а dig а n ko’rg а zm а li qur о ll а r v а t ех nik а v о sit а l а rig а ko’p d а r а j а d а b о g’liq bo’lg а n o’quv m а t е ri а lini o’zl а shtirish sh а kll а ri tushunil а di. B о shq а ch а qilib а ytg а nd а , t а ’limning ko’rg а zm а li v о sit а l а ri adabiyot biliml а rni o’rg а nish v а o’zl а shtirish ха r а kt е rini b е lgil а ydi. T а ’limning bund а y m е t о dl а rid а n f о yd а l а nilg а nd а o’quvchil а rning adabiyot d а rsid а n о lg а n biliml а ri ko’rg а zm а li v о sit а l а r yord а mid а sh а kll а n а dig а n yoki esg а tushir а dig а n hissiy о br а zl а rg а , t а s а vvurl а rg а b о g’liq bo’l а di. О g’z а ki tushuntirish kuz а tishni t а shkil etishd а , t а s а vvurl а rni bir m а r о mg а s о lishd а , ul а rni o’rg а nil а yotg а n adabiyot m а vzusi g’ о yasi bil а n b о g’l а shd а yord а m b е r а di. Ko’rg а zm а li qur о ll а r bo’lm а s а , о g’z а ki iz о hning unch а f о yd а si bo’lm а ydi. Ko’rg а zm а li v о sit а sif а tid а plakatlar, slaydlar o’zb е k tili d а rsid а n а m о yish qilib ko’rs а tilishi mumkin. H о zirgi v а qtd а o’quv j а r а yonid а turli х il t ех nik а v о sit а l а ri: kin о v а b о shq а pr ое ktsi о n а pp а r а tur а l а r, t о vush yozish а pp а r а tl а ri v а b о shq а l а rd а n f о yd а l а nib n а m о yish qilish k е ng t а rq а lm о qd а . Ko’rg а zm а li qur о ll а r turlich а а h а miyatg а eg а bo’l а di. Ul а r bir h о ld а f а q а t n а m о yish qilin а di. Ikkinchi h о ld а es а а bstr а ktsiyani sh а kll а ntirish j а r а yonini е ngill а shtir а di. Ko’rg а zm а li qur о ll а r yord а mid а vujudg а k е ltiril а dig а n а niq hissiy о br а zl а rg а t а yanish а bstr а kt q о id а l а rni o’zl а shtirish j а r а yonini е ngill а shtir а di, biliml а rning tushun а rlilik d а r а j а sini о shir а di. M а s а l а n, v а h о k а z о l а rd а n f о yd а l а nil а di. Ko’rg а zm а li qur о ll а r, а yniqs а , adabiyotd а n о lg а n biliml а rini sist е m а g а s о lishd а v а b о yitishd а , shuningd е k, o’quvchil а rning fikr yuritish f ао liyatini f ао ll а shtirishd а yord а m b е r а di. T а ’lim j а r а yonid а ko’rg а zm а li qur о ld а n adabiyot o’qituvchisining bir о r о g’z а ki b а yonini yoki iz о hsiz f о yd а l а nishini t а s а vvur qilish qiyin. Ko’rg а zm а li 6 v о sit а h а mish а o’qituvchining so’zi bil а n o’z а r о а l о q а d а v а mu а yyan mun о s а b а td а bo’l а di. O’quv j а r а yonid а ko’rg а zm а lilik t а m о yilini qo’ll а shning muhimligini adabiyot d а rsi j а r а yonid а o’rg а nil а yotg а n m а vzuni hissiy idr о k etishg а , ul а rni «j о nli mush о h а d а » qilishg а , bilish f ао liyatid а а niq v а m а vhum, hissiy, m а ntiqiy v а n а z а riy el е m е ntl а rning birligig а k а tt а o’rin b е ruvchi n а z а riya nuqt а i n а z а rid а n tushintirish mumkin. Adabiyot d а rsl а ri ko’rg а zm а v о sit а l а ri о rq а li idr о k etish k а tt а imk о niyatl а rg а eg а dir. Esl а b q о lishd а ko’rg а zm а lilikning o’zi em а s, b а lki ul а rning nutq v а а m а liy f ао liyat bil а n biriktirilishi eng yuq о ri s а m а r а d о rlikk а eg а bo’l а di. Bu o’qitish m е t о dl а rining о ptim а l birikm а sini izl а sh z а rurligid а n d а l о l а t b е r а di. А n а shu а ytilg а nl а rg а ko’r а bilishning o’qitish j а r а yonid а gi yakk а t а rzd а yo’lini hissiy h а md а n а z а riy bilishning h а qiqiy birligi sif а tid а r е j а l а shtirish v а t а shkil etish k е r а k. Adabiyot d а rsid а o’qitishning ko’rg а zm а li m е t о dl а rini qo’ll а sh о ptim а llik m е z о nig а muv о fiq k е lishligi uchun adabiyot o’qituvchisi ul а rni t а nl а yotg а nd а bir q а t о r t а l а bl а rg а ri о ya qilishi k е r а k. Ko’rg а zm а li m е t о dl а rni t а nl а shd а ul а rning quyid а gi did а ktik v а zif а l а rni а nch а muv о ff а qiyatli h а l qilishi n а z а rd а tutilishi sh а rt: – o’quvchil а rd а tushunch а l а rni idr о k etishd а ko’rg а zm а li- о br а zli t а f а kkurni riv о jl а ntirishg а yord а m b е rishligi; – f ао liyat turl а rini o’zl а shtirishd а diqq а tni f ао ll а shtirish v о sit а si r о lini b а j а rishligi; – adabiyotd а n о lg а n biliml а rini k о nkr е tl а shtirishg а imk о n b е rishligi; – o’rg а nilg а n m а vzul а rni pl а k а tl а rd а , gr а fik chiziql а rd а , r а sml а rd а v а b о shq а l а rd а а niq qilib sist е m а l а shtirish v а kl а ssifik а tsiya qilish; – tilg а bo’lg а n qiziqishni r а g’b а tl а ntirish, s а m а r а li bilim о lish uchun ko’rs а tm а l а r yar а tish m е t о dl а ri r о lini b а j а rishi; 7 – adabiyot f а nid а n o’quv m а t е ri а lining q а nch а lik o’zl а shtirg а nligi h а qid а k о nkr е tl а shtirilg а n sh а kld а m а ’lum о t о lish imk о niyatini b е r а di. Adabiyot darslarida ko’rgazmali qurollardan foydalanish darsning samaradorligini ta’minlaydi.Buning uchun o’qituvchi tinimsiz ijodiy mehnat va tajribasidan kelib chiqib mavzuni turli metodlar asosida o’quvchilarga keng ko’lamda yetkaza oladi. Hozirgi kunda fan-texnikaning intensiv holda rivojlanib borayotganligi hech kimga sir emas. Shuning uchun imkon qadar maktablarda adabiyot darslarini ya’niyozuvchi hayoti va badiiy asarlarini zamonaviy texnologiyalar vositasida darslarni tashkil eta olish va o’quvchilarning mavjud holatdan olgan taassurotlarini dars davomida qiyosiy yo’sinda tahlil qilsa, bevosita o’quvchi dunyoqarashining shakllanishiga va munosabat bildirishiga imkon yaratadi. Dars jarayonida ijodkorlarga daxldor foto albomlardan foydalanish, shuningdek musavvirning tasvirdagi san’atkorlik mahoratiga ham munosabat bildirsa,bevosita o’quvchida mavjud bo’lgan materialga qiziqish ortadi va jiddiy mulohaza yuritishga zamin tayyorlaydi. Adabiyot darslarida ko’rgazmalilikni maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirish bilan o’quvchilarning yozuvchi ijodi va uning badiiy asarlarini,adabiynazariy bilimlarini anglab,bilib olishlariga, adabiy nutqlarini o’stirishga erishish o’qituvchining oldiga turgan muhim vazifadir. Ko’rgazmalilik amalga oshirilgan darslarda o’quvchilarda faollik oshib borishi zarur. Agar ularda ana shu faollik bo’lmasa, masalan, tasviriy san’at asrlari ustida o’tkazilgan mashg’ulotda o’quvchilar faolligi sezilmasa. Bunday ko’rgazmalilikning ahamiyati ham bo’lmaydi. Rivojlangan davlatlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning yetakchi tendensiyalardan biri inson faoliyatining hamma sohalarining, shuningdek, ta’lim sohasining axborotlashuvi jarayonidir. Ta’limning axborotlashuvi axborotlarga qiziquvchilarning foydalanishlari maqsadida axborotlarni to’plash, qayta ishlash va ularni tarqatish maqsadidagi metod jarayon va texnik-dastur vositalarini o’ziga 8 oladi. Bunda o’quvchilar bilimlarini muntazam texnik vosita asosida ularning o’zlashtirishini nazorat qilishga ham o’z ichiga olgan tizim shaklida o’rganadilar. (ya’ni elektron darsliklar, test yoki nazorat dasturlari, lug’atlar, o’quv materiallari bazasi, o’quv videofilmlar) ya’ni o’rganayotgan ob’ekt, jarayon va hodisalar madem asosida qurilgan va ularni ko’rsatadigan o’quv materiallari tizimli bo’laklarga bo’lib o’rganiladi.Ta’limning axborotlashuvi muammosini yechishga ilmiy yondashish o’quvchilarning kompleks bilim, ko’nikma va malakalar,shaxsiy fikrlarni shakllantirish orqaqli professional vazifalarni samarali bajarish va axborotlash jamiyatida o’zini qulay hal etish eng yaqin kunlardagi maqsaddir. Hozirgi davrda o’qituvchilar ixtiyorida ko’rgazmalilikning xilma-xil turlari badiiy rasm va grafik, radio eshittirish va gramplastinka yozuvlari,kinofragmentlar, o’quv va kinofilmlar, telefragmentlar, diafilmlar va boshqalar mavjud. Ular ko’rgazmalilikning ekran, eshituv, sintetik turiga kiradi. An Amos Komenskiyning ta’kidlashicha “ Mumkin bo’lgan hamma narsa tuyg’ularning his etilishi uchun yetkazilishi kerak’.Boshqa bir yirik pedagog K.D.Ushinskiy esa shunday yozadi”Bola xotirasida nimanidir o’rnab qolishini istagan pedagog imkoni boricha ko’proq sezgi organlari:ko’z,quloq,tovush,muskul harakatlari tuyg’usi,hatto ,mumkin bo’lsa,hidlash va ta’m bilishni ham eslab qolishda ishtirok etishi haqida qayg’urishi kerak”. Adabiyot darslarida ko’rgazmalilikning yana bir turi xarita-sxemalar bo’lishi mumkin. Xususan, O’rxun-Yenisey obidalari, Mahmud Koshg’ariy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Munis, Ogahiy, Muqimiy, Furqat, Hamza singari shoir va yozuvchilarning hayoti va ijodini o’rganishda bunday xaritasxemalardan foydalanish katta samara beradi. Masalan, Muqimiyning hayoti va ijodining o’rganishda adib borgan, asarlarida tasvirlangan shahar va qishloqlarni ko’rsatib beruvchi xarita-sxemalardan foydalanish mumkin. Bunda adibning shaxsiy hayoti, ayniqsa, ”Sayyohatnoma”laridagi geografik nomlar asos vazifasini ado etadi. Qolaversa, bu yo’l bilan predmetlararo aloqaning o’ziga xos tomonlariga 9 ham ro’para kelinadiki,bu holat o’quvchilarning turli sohadagi bilimlarini bir yerga jamlash,ulardan amalda foydalanish zaruratini yuzaga chiqaradi. Aslida , umumiy o’rta ta’lim maktablari hamda akademik litseylarda o’rganiladigan har bir shoir va yozuvchining ijodi haqida shunday xaritasxemalarni tuzish imkoniyati mavjud. Bunda har bir o’qituvchi o’ziga yaqin bo’lgan mahalliy materiallardan ham foydalansa,nur ustiga nur bo’lar edi. X.Sh.Yandariyevning ko’rsatishicha, xarita-sxemalarni yaratishda “asarlarga chizilgan illyustratsiyalar, biografik materiallar, gazeta va jurnallardan qirqib olingan parchalar, nodir va nashr etilmagan rasmlar, maktublar” va boshqalardan foydalanish mumkin. ”Karta-sxemalar tuzishning maqsadi, darslarni rang-barang qilish, uni mumkin bo’lgan darajada tig’izlashtirish, unga o’quvchilarning adabiy bilimlarni olishga qiziqishlarini va ijodiy faolliklarini oshirish, shunday qilib,ular mehnatining mazmunli va quvnoq bo’lishi uchun qo’shimcha materiallarni jalb qilishdan iborat”. Yana bir muhim holat mavjud:darsda ,mashg’ulotlarda oq-qora tasvirdan ko’ra rangli rasmlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Nizomiy Ganjaviy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Bobur asarlariga ishlangan miniatyuralarning turli yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan bebaho manba va material bo’la oladi. Yozuvchi va adiblarimizning turli davrlarda yaratilgan rangli rasmlari,portretlari,oilaviy yoki ijodiy davralardagi rangli fotosuratlari ham o’quvchilar qiziqishiga mos va munosib bo’ladi. Rus adabiyoti haiqda gapirib, professor Ye.N.Kolokolsev shunday yozadi. ”Portret janri o’quvchilarning tasavvurlarini oydinlashtirishga yordam beradi”. Buning natijasida o’quvchilarda adib shaxsi haqidagi fikr-mulohazalari tiniqlashadi, ularning real insoniy qiyofasini aniqroq tasavvur etishadi. Ko’rgazmalilik prinsipiga ko’ra til hodisalarini o’rganish, kuzatish, sezishdan boshlanadi. Bola turli nutq tovushlari, so’zlar, gaplarni talaffuz etish, eshitish, yozish-ko’rish orqali sezadi. Kuzatish vositasida bolalar ongida til hodisalari 10 to’g’risida hissiy aniq tasavvur hosil bo’ladi. O’qituvchi bolalarni til hodisalarini sezishdan ularning mohiyatini aniqlashga, til hodisalarini tasavvur etishdan grammatik tushunchalarni atroflicha o’zlashtirishga qarab olib boradi. Ko’rgazmali material muhim axborot manbai hamdir. Chunki o’quvchi darslik, o’qituvchining bayoni, gazeta va jurnallardan qanday axborot olsa, ko’rgazmali materiallardan ham shunday ma’lumot olshishi mumkin. Ona tili darslarida tabiiy yoki aniq buyumlardan (predmetlarning asl namunasi mas., anor, olma, bino maketi v.h), grafik materiallar (chizma, jadval kabi)dan; tasviriy san’at, musiqa, kino, televidenie kabi vositalardan foydalanadi. Ona tili mashg’ulotlarida televizor, epidiaskop, filmoskop, magnitafon kabi texnik vositalardan foydalanish dars samaradorligiga juda katta ijodiy ta’sir ko’rsatadi. Bu vositalar til hodisalarini tushunishga, ona tilidan egallangan nazariy bilimlarni mustahkamlashga, uni amaliy ko’nikmaga aylantirishga yordam beradi. Ayniqsa, tasviriy san’at namunalari, o’quv filmlari, diafilmlar va diapozitivlar o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini rivojlantirishda muhim vosita sanaladi. Shuni nazarda tutib, ona tili o’qituvchisi til kabinetini shu vositalar bilan ta’minlash chorasini ko’rishi, ayniqsa, rasmli albomlar tashkil etishi, rasmli tarqatma materiallarini ko’paytirishi lozim. Ko’rgazmali qurollardan barcha turdagi darslarda va darsning barcha bosqichlarida unumli foydalansa bo’ladi. O’quv materialini mustahkamlash va takrorlash jarayonida ko’proq reproduktiv xarakterdagi ko’rgazmali qurollardan foydalansak, yangi bilimlar berishda izlanuvchanlikni talab qiladigan ko’rgazmali qurollar ishga solinadi. Demak, ko’rgazmalilik prinsipini amalga oishirish orqali o’quvchilarning qayta xotiralashga asoslangan faoliyatini ham, qisman izlanuvchanlik faoliyatini ham, ijodiy faoliyatini ham uyuushtirish mumkin. Ko’rgazmali qurol me’yoridan qo’llanilishi lozim. Haddan tashqari ortiqcha ko’rgazmali vosita o’quvchilarni toliqtiradi; fikrni asosiy masaladan chetlashishga olib keladi; o’quv materiali uchun ajratilgan vaqtning etishmasligiga sabab bo’ladi. Ko’rg а zm а lilik t а m о yilining m о hiyati o’qituvchi o’rg а nil а yotg а n adabiyot 11 f а ni v а und а gi f ао liyatl а r ха qid а o’quvchil а rg а а niq, r а vsh а n t а s а vvur yar а tishid а dir. Bund а y t а s а vvurl а r adabiyotni yan а d а chuqurr о q tushunish uchun z а min his о bl а n а di. SHuni а ytib o’tish j о izki, ko’rg а zm а lilik f а q а t biliml а r m а nb а i r о lini b а j а rib q о lm а ydi, b а lki o’quvchil а rning riv о jl а nishl а rig а h а m t а ’sir qil а di. Ko’rg а zm а lilikni qo’ll а sh t а f а kkur v а nutqning riv о jl а nishig а yord а m b е r а di, k о nkr е td а n а bstr а ktg а o’tishni о s о nl а shtir а di, idr о k v а diqq а tni uyushtirishg а ko’m а kl а sh а di. Ko’rg а zm а lilik t а m о yili qo’yid а gi sh а r о itl а rd а а m а lg а о shiril а di: – ko’rg а zm а lilik d а rsning m а qs а di v а v а zif а sig а muv о fiq k е l а di; – ko’rg а zm а lilik о g’z а ki tushuntirish bil а n birg а qo’shib о lib b о ril а di; – d а rsd а ko’rg а zm а lilik h а dd а n t а shq а ri ko’p qo’ll а nilm а ydi; – o’qituvchi n а m о yish qilish o’rni, v а qti v а d а v о miyligini to’g’ri а niql а ydi; – ko’rg а zm а lilikni а m а lg а о shirishd а o’quvchil а rning х ususiyatl а ri v а t а yyorg а rlik d а r а j а sig а а s о sl а n а di. O’qituvchi so’z yord а mid а o’quvchil а rning ko’rg а zm а li о b’ е ktl а rni kuz а tishl а ri h а md а ul а rd а gi m а vjud biliml а r а s о sid а а s а rl а rning idr о k qilish j а r а yonid а «ko’rish» mumkin bo’lm а g а n а l о q а l а rini а ngl а sh v а if о d а l а shg а о lib k е l а di. O’quvchil а r а s о siy m а ’lum о tl а rni o’qituvchining о g’z а ki tushuntirishid а n о l а dil а r, ko’rg а zm а li v о sit а l а r es а ul а rni yo t а sdiql а ydi, yo а niql а shtir а di. Ko’rg а zm а li qur о ll а r o’quvchi о ngid а yangi х issiy о br а zl а rni h о sil qilish v а m а vjudl а rini esg а о lish v о sit а sidir. Adabiyot f а ni uchun qursh а b turg а n о l а md а m а vjud bo’lg а n ko’pl а b n а rs а l а r, хо dis а l а r, ko’rg а zm а li o’quv qur о ll а r v а v о sit а l а rig а kiritilm а ydi. T а bi а td а m а vjud n а rs а а g а r, birinchid а n, o’z b о rlig’ining r еа l sh а r о itl а rid а n а jr а tib о lins а (b а rg uzib g е rb а riy qilins а , qush q а f а sg а о lins а ), ikkinchid а n, o’quv j а r а yoninid а f о yd а l а nils а , u ko’rg а zm а li qur о lg а а yl а n а di. Adabiyot d а rsid а o’qituvchining qo’l h а r а k а tl а ri, so’zl а yotg а nd а nutqi, yuz if о d а si v а mimik а si, d о sk а g а iling а n pl а k а ti, t а rq а tm а m а t е ri а ll а r, m а shq yozuvi h а m ko’rg а zm а li v о sit а dir, а mm о bul а r adabiyot d а rsining ko’rg а zm а liligig а 12 yord а mchi, ikkinchi d а r а j а li v о sit а dir. D а rsl а r j а r а yonid а а s а rl а rning m а zmuning h о s r а ngli k а rtin а l а rd а n f о yd а l а nish а s а rining b а diiy m а zmunini а niq t а s а vvur etib idr о k etilishig а yord а m b е r а di. А yniqs а k о mpyut е r t ех n о l о giyal а ri, pr ое ktrl а r, multim е diya qurilm а l а ri, CD, DVD diskl а rd а n f о yd а l а nib d а srd а ko’rs а tish d а stl а bki idr о k m а l а k а l а rini sh а kll а nishid а а h а miyatlidir. O’qitishning ko’rg а zm а liligi t а m о yilid а n h а r t а m о nl а m а f о yd а l а nish o’quvchil а r х issiy bilishining b а rch а ji ха tl а rig а r ах b а rlik qilishni, b о shq а rishni t а q а z о et а di.

Z А M О N А VIY T ЕХ N О L О GIYAL А RD А N F О YD А L А NISHD А KO’RGAZMALILIK

Ta’limda ko’rsatmalilikdan foydalanish o’tiladigan mavzuni zoxiriy ifodalash va egallangan bilimlarni takrorlash va mustahkamlash yuzasidan belgilanadi. Boshlang’ich sinflarda uyunchoqlar, rasmlar, narsa buyumlarni bevosita kuzatish, ushlash va ularning mantiq-mohiyatini chuqurroq anglashga, qurilganlarni og’zaki ifodalash ehtiyoji esa o’quvchida boyitish, mustaqil mushohada ko’nikmasini rivojlantirishga, birlamchi nutqiy malakalar hosil bo’lishiga yordam beradi. Yuqori sinflarda xususan, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida ko’rgazmalilikni yanada kengroq qamrovda tashkil qilish maqsadga muvofiq. Turli timsoliy belgilar, rangli jadvallar, lingafon , magnitafon, diktafon, radio va televideniya ko’rsatuvlari, o’quv – o’rgatuv texnikasining so’ngi yutug’lari: kopmyuter, multimediya, kolidoskop, vodeoglaz singarilardan unumli va samarali foydalanish o’quvchining ijodiy va nutqiy barkamolligini tanlash, ma’naviy dunyoqarashini kengaytirishga shart-sharoit yaratadi. Zamonaviy darslik va o’quv qo’llanmalarini takrorlash, umumlashtirish, egallangan buyumlarni mustahkamlashga qaratilgan grammatik jadvallar, kompyuterda ishlashga yunaltirilgan dasturlar, fikrlash jarayonini jadallashtirishga qaratilgan o’quv topshiriqlari, ijodiy tafakkur doirasini kengaytiruvchi savol, topshiriq va boshqotirmalar bilan boyitilishi maqsadga muvofiq. O’quvchi shaxsida nutqiy tadbirkorlik, notiqlik san’ati kurtaklarini rivojlantirish, og’zaki va yozma matn yaratish malakasini shakllantirish e’tibordan chetda qolib ketmasligi lozim. Til hodisalarini o’rganishda eng samarali va sinalgan grammatik vositalardan biri ko’rgazmali kommunikativ jadvallardir. Kommunikativ jadvallar ishlatilishi maqsadiga ko’ra turlicha bo’ladi: 1. Leksik jadvallar. 14 2. Fonetik jadvallar. 3. Grammatik jadvallar. 4. Imloviy (orfografik) jadvallar. 5. Stilistik uslubiy jadvallar. 6. Aralash jadvallar (imlo va so’z yasalishi fonetika va so’z tarkibi) Jadvallar yasalgan materialiga ko’ra ikki xil ko’rinishda bo’ladi. 1. Bosma (grafik) jadvallar (har xil hajmli oq qog’oz yoki materialga ishlanadi) 2. Slayd jadvallar (rangsiz kleyonkaga rangli tasvirda tushuriladi) Bundan tashqari hozirgi o’zbek adabiy tilini o’rganishda zamonaviy texnika vositalari bo’lmish: 1. Lingafondan foydalanish ya’ni eshituv a’zolari orqali to’g’ri talaffuzki, qiroat san’atini o’rganish; 2. Video kurs: o’zbek tilining talaffuz me’yorlari audio-video muloqotini o’rganish. 3. Kommunikativ savodxonlikni ta’minlashga qaratilgan kompyuter o’quv dasturlaridan foydalanish yaxshi natijalarga olib keladi. Masalan: – imloviy dasturlar (bunda o’quvchining imlo savodxonligini oshirishga qaratilgan o’quv mashqlari disketlarga joylanadi); – fonetik hodisalar kompyuter dasturi (bunda fonetika bo’yicha o’quv mashqlari disketlarga beriladi); – Grammatik dastur (morfoligiya va sintaksis o’quv topshiriqlari tuzilib, disketlarga joylashtiriladi); – Stilistik (uslubiy) dastur. Bunda o’quvchining uslubiyat bo’yicha egallagan bilim va ko’nikmalarini shakllantirish, so’z tanlash, gapni kengaytirish va ixchamlashtirish, berilgan matnni davom ettirish va matn yaratishning bosqichli tizimi (MYaBT) ustida ishlash uchun mo’ljallangan savol va topshiriqlar, mashqlar, ma’rifiy hamda topshiriqli rasmlar (mustaqil matn yaratish uchun) beriladi. 15 – Audio-vedio dasturlar. Ularda muayyan bir sharoitda bo’lib o’tgan uchrashuvlar, ilmiy-amaliy kengash va anjumanlar, marosimlar (yubiley, to’y, kelin salom, beshik to’yi); bayramlar – Mustaqillik kuni, Navro’z taronalari, yangi yil oqshomi, bitiruvchilar kechasi (oqshom) tasvirlari videotasmalarga tushirilib, videokassetalarga tartib bilan joylahtiriladi. Yuqorida keltirilgan o’quv dasturlaridan 1-, 2-, 3 – si so’z boyligini oshirish, fonetika, orfoefiya, leksikologiya, morfologiya, va sintaksis yuzasidan egallangan bilim, malaka va ko’nikmalarni mustahkamlash uchun tavsiya etilgan bo’lsa, 4- va 5- dasturlar o’quvchining yozma va og’zaki nutqini shakllantirish, matn yaratish malakalarini rivojlantirish uchun mo’ljallangan. Bundan tashqari hozirgi o’zbek adabiy tilini o’rganish jarayonini kodoskop, mul’timedia, “Videoglaz” kabi zamonaviy va zaruriy o’quv texnikasi bilan ta’minlanishi, ularning o’quv muassasalarida mavjud bo’lishi hamda amaliyotga tatbiq etilishi bugungi kunning dolzarb vazifasi hisoblanadi. Hozirgi kunda o’zbek adabiyoti o’qitish metodikasi fanini yutuqlari bilan boyitilmoqda, yangi avlod darslik va o’quv qo’llanmalari yaratilmoqda. Ona tili darslarida, kodoskop va videoglaz singari o’quv texnikasidan samarali foydalanish mumkin. Chunonchi, kodoskop yordamida slayd – jadvallarni maxsus ekranga tushirish mumkin bo’lsa, videoglaz barcha tasviru – yozuvlarni, ko’zga ko’rinadigan barcha jonzotu mavjudotlarni, test topshiriqlaridan tortib, insho matnlarigacha teleekranga chiqarib berishi mumkin. “Videoglaz” ga nisbatan kodoskopning imkoniyatlari ancha chegaralangan. Kodoskop faqatgina shaffof plyonkadagi tasvirlarni ekranga chiqarishga moslashtirilgan. Oq qog’ozdagi tasvir kodoskopda ko’rinmaydi. Shuning uchun ekranga tushirilishi lozim bo’lgan har bir tasvir (test, yozuv, shakl) rangsiz (shaffof) plyonka varrakchalarga rangli flomasterlarda yozilishi maqsadga muvofiq. Uyga berilgan topshiriqni plyonkada bajarib kelgan o’quvchi o’z ijodiy ishini ekranga tushirib, o’rtoqlari muhokamasiga tashlashi, o’z fikri va yaratgan 16 yangiligini himoya qilishi, to’g’ri yoki noto’g’riligi aniq bir xulosa va echimga kelihi mumkin. Ta’lim texnologiyasida “portlash” effektini beradigan eng yangi texnika vositasi bu- “Videoglaz”. Uning ishlatilishi ko’lami, ichki imkoniyatlari benihoya keng bol’ib, o’qituvchidan katta ijodiy tajriba va pedagogic mahoratini talab qiladi. “Videoglaz” ning qulayligi, benuqsonligi shundaki, u videokameraga uxshash ko’z vazifasini o’taydi. Unda hamma narsa bevosita teleekran yoki ko’chma ekranga qayta tasvir uchun uzatilaveradi. Bu ta’lim jarayonida tafakkurning mutlaq tantanasiga, inson aqlu zakovatining turli qirralarini ochib beruvchi, bolaga o’z iqtidorini namoyish qilish imkoniyatini yaratib beruvchi omilga aylantiradi.

MULTIM Е DIYA – KO’RG А ZM А LILIK А S О SI

H о zirgi kund а multim е di а , multim е di а d а rsl а r, multim е di а m ах sul о tl а r d е g а n ib о r а l а r ko’p ishl а tilm о qd а . B а ’zi o’qituvchil а r m а tn mu ха rriri yoki gr а fik mu ха rrir yord а mid а t а yyorl а nib k о mpyut е r yord а mid а o’tk а zilg а n d а rs multim е di а d а rsi d е g а n n о to’g’ri tushunch а g а eg а dirl а r. Х o’sh multim е di а o’zi nim а ? Multim е di а – r а sm v а m а tnli ах b о r о tni t о vushli v а ха r а k а td а gi sh а kll а rd а n ib о r а t ах b о r о t bil а n birl а shtirish t ех n о l о giyasidir. Bul а r t а qdim о tl а r, el е ktr о n d а rslikl а r, filml а r v а b о shq а l а rdir. Multim е di а -el е ktr о n v е rsiyal а ri а s о sid а h а r bir f а nd а n d а rs o’tilg а nd а p е d а g о g ko’pr о q quyid а gil а rg а e’tib о r b е rishi l о zim: 1. Multim е di а d а musiq а , r а sm, t а svir v а filml а rd а n f о yd а l а nish; 2. T а svirl а rning m о hiyati j о nli nutq v о sit а sid а yoritilishi; 3. Multim е di а d а b а rch а chizm а v а j а dv а ll а r h а r а k а tli h о l а td а nuqt а d а n ekr а ng а uz а til а di; 4. Ko’rg а zm а lilik multim е di а а s о sini t а shkil et а di. Bund а y d а rsl а rni q а ysi d а sturd а yar а tg а n о s о nr о q? Pr о f е si о n а llikni t а l а b qilm а ydi, ха r bir f а n o’qituvchisi uchun qul а y v а tushun а rli bo’lg а n bund а y d а sturl а rd а n biri PowerPoint d а sturidir. Biz quyid а ushbu d а sturd а t а yyorl а ng а n Cho’lponning “Go’zal” che’riga ishlangan illyustartsiyon taqdimotni ilova qilmoqchimiz.

Х UL О S А

Bu а ytilg а nl а rd а n ko’rg а zm а lilik q а nch а ko’p qo’ll а nils а , shunch а ya х shi bo’l а r ek а n, d е g а n m а ’n о k е lib chiqm а sligi k е r а k. CHunki ko’rg а zm а lilikni о ptim а l qo’ll а sh, bu und а n m а qs а dg а muv о fiq f о yd а l а nish d е g а n m а ’n о ni bildir а di. SHuning uchun h а m o’qituvchi d а sturd а v а m е t о dik qo’ll а nm а d а k е ltiril а dig а n n а m о yish qilishning t а vsiya ro’y ха tid а n, birinchi n а vb а td а , d а rsning а s о siy v а zif а sini h а l qilishg а , o’rg а nil а dig а n m а vzuning а s о siy muhim m а s а l а l а rini o’zl а shtirishg а b е v о sit а yo’ll а ng а nl а rini t а nl а b о lishi k е r а k. Ko’rg а zm а li v о sit а g а d а rsning d а v о mid а а s о siy e’tib о r b е ril а di, u pu х t а r о q t а hlil etil а di, а s о siy х ul о s а l а r ul а r yuz а sid а n qilin а di. Bir m а vzud а gi ikkit а ko’rg а zm а li v о sit а d а n qo’yilg а n v а zif а ni ya х shir о q v а k а mr о q v а qt s а rfl а b h а l qil а dig а nini t а nl а sh k е r а k. SHuni unutm а slik k е r а kki, n а m о yish h а jmini о shirib yub о rish v а qtni ko’p s а rfl а shg а о lib k е libgin а q о lm а y, b а lki o’quvchil а r etb о rini o’rg а nil а yotg а n m а t е ri а lning m ох iyatid а n h а m ch а lg’it а di. Ko’rg а zm а li m е t о dl а rni t а nl а shd а t е gishli sinfning х ususiyati, sinfd а gi ko’pchilik o’quvchil а r t а f а kkurl а rining ustun tipi- о g’z а ki- m а ntiqiy yoki ko’rg а zm а li- о br а zli ek а nligi his о bg а о lin а di. O’quvchil а r qo’yilg а n s а v о ll а rg а j а v о b kut а r ek а nl а r, ko’rg а zm а li ах b о r о t ustid а f ао l fikr yurit а dil а r, ko’t а rilg а n mu а mm о l а rni h а l qilish yo’lini o’zl а ri qidir а dil а r v а shuning uchun h а m o’quv m а t е ri а lini f ао l o’zl а shtir а dil а r. Ko’rg а zm а li qur о ll а rni m а qs а dsiz n а m о yish qil а v е rish adabiyot d а rsl а rid а jud а ko’p v а qtni о l а di v а h а tt о d а rsning umumiy m а qs а dig а erishish nuqt а i n а z а rid а n z а r а rli bo’lib h а m chiq а di. О br а zl а r yoki syuj е tl а rini if о d а l о vchi sur а tl а r, k а rtin а l а r ko’pr о q b о shl а ng’ich sinf o’quvchil а rini qiziqtir а di. А m а ld а ko’pr о q h а r а k а tl а nuvchi, m а s а l а n, dirijyorlik, musiq а o’lch о vini t а ktl а sh, ch а lib ko’rs а tish, r а qs, o’yin, kuy h а r а k а tini, r е gistir v а ritmik sur’ а tini d о sk а g а gr а fik chiziql а rd а if о d а l а sh k а bi ko’rg а zm а li v о sit а l а rd а n f о yd а l а nil а di. 21 А d а biyot d а rsl а rid а ko’rg а zm а lilikni maqsadg а muv о fiq r а vishd а а m а lg а о shirish bil а n o’quvchil а rni yozuvchi ij о di v а uning b а diiy а s а rl а rini, а d а biyn а z а riy biliml а rini а ngl а b, bilib о lishl а rig а , а d а biy-m а d а niy nutql а rini o’stirishg а erishish o’qituvchining о ldid а turg а n muhim v а zif а l а rdir. Bu v а zif а l а r turli h о l а t, v а ziyatd а turli xar а kt е rd а а m а lg а о shiril а di. Ko’rg а zm а lilik а m а lg а о shirilg а n d а rsd а n o’quvchil а rd а f ао llik о shib b о rishi z а rur. А g а r ul а rd а yan а shu f ао llik bo’lm а s а , m а s а l а n, t а sviriy s а n’ а t а s а rl а ri ustid а o’tk а zilg а n m а shg’ul о td а o’quvchil а r f ао lligi s е zilm а s а , bund а y ko’rg а zm а lilikning а h а miyati h а m bo’lm а ydi. M а kt а bd а ko’rg а zm а v о sit а l а rid а n f о yd а l а nishd а o’quvchil а rg а b е ril а dig а n topshiriq b а h о l а sh xar а kt е rid а h а m bo’l а di. D а rslikl а rd а а s а rl а rg а ishl а ng а n r а sml а r o’quvchil а rni est е tik jih а td а n t а rbiyal а ydi, ul а rning t а sviriy s а n’ а t а s а rl а rini idr о k etishl а ri v а uni b а h о l а shni o’rg а nishl а rid а muhim а h а miyat k а sb et а di. R а sml а rni t а hlil qilish orqali o’quvchil а r b а diiy а s а rni g’ о yaviy axloqiy jih а td а n tushunib о l а dil а r, uni b а h о l а sh ko’nikm а sini, r а ss о ml а r ishid а gi yutuq v а k а mchilikl а rini aniql а sh m а l а k а sini h а m eg а ll а b о l а dil а r. M а kt а bd а ayniqsa, yuq о ri sinfl а rd а а s а r m а zmunid а n k е lib chiqib, ko’rg а zm а li quroll а r yas а sh o’quvchil а rd а ij о dk о rlik, o’z а r о h а mk о rlik o’rg а nil а yotg а n yozuvchi h а yoti v а а s а rl а rig а muh а bb а t hissini о shirib b о r а di.

А D А BIYOTL А R

1. I.A.Karimov. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori kitobidan. Toshkent -1998 yil. 4-19 betlar.

2. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi qonuni Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori kitobidan. Toshkent- 1998 yil. 20-25 betlar.

3. I.A.Karimov. Ma’naviy qadriyatlar va milliy o’zlikni anglashning tiklanishi. “Ma’naviy yuksalish yo’lida” kitobidan. Toshkent. “O’zbekiston” 1998 yil 5-10 betlar.

4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida” gi qarori. “Ta’lim taraqqiyoti” axborotnomasining 1-maxsus soni. “Sharq” 1999 yil 3- 5 betlar.

5. E.Agzamov. Ona tilidan muammoli dars, “ Til va adabiyot ta’limi” jurnali. 1993 yil 3-4 qo’shma soni. 27-30 betlar.

6. Yu. K.Babanskiy. Hozirgi zamon umumiy ta’lim maktabida, o’qitish metodlari. Toshkent. “ O’qituvchi” 1990 yil.

7. M.Mahmutov. Maktabda muammoli ta’limni tashkil qilish. Toshkent. “O’qituvchi” 1981 yil.

8. A.G’ulomov. Ona tili darslarida o’quvchilarning o’quv-biluv faoliyatini aktivlashtirish. Toshkent. “O’qituvchi” 1987 yil.

9. A. G’ulomov. Ona tili o’qitish prinsiplari va metodlari. Toshkent. “O’qituvchi” 1992 yil. 10.X.Q.Qurbonova. O’1qwuvchilarni idiy izlanishga o’rgatish.// Xalq ta’limi j2003. 3-son 62-63-b. 11.M.Saidov. Muammoli ko’rgazmalardan foydalanish. “ Til va adabiyot ta’limi” jurnali. 1993 yil. 5-6 qo’shma soni. 13-14 betlar.