Musiqa darsliklari skachat

MANAS
Kuychan.
J
= 72
Qirg Hz xalq kuyi
Sinf fonotekasidan qozoq va qirg’iz xalq musiqasidan namuna tinglang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
I
» II
Savol va topshiriqlar
• • 1. Qozoq xalqi ma’naviy madaniyatining ko‘p jihatlari bilan qaysi xalqqa yaqin
keladi?
2. Xalq musiqasi qozoq xalqi an’analari bilan sug‘orilgan holda qanday janrlar
ko‘rinishida shakllangan?
3. Chuqur tarixga ega bo‘lgan «doston» janri va musiqiy cholg‘ulari haqida gapirib
bering.
4. Qirg‘iz xalqi musiqasiga xos xususiyatlarni aytib bering.
SHARQ XALQLARI KASBIY
M U SIQ A SIN IN G 0 ‘X SH ASH LIG I
Ma’lumki, jahon xalqlari azal-azaldan bir-birlari bilan siyosiy, ijtimoiy, savdo-
sotiq va madaniy aloqada bo‘lib kelgan. Har bir xalqning go‘zal, mukammal va
arziguli an’anasi, odati boshqa xalqlar an’analariga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Buni
biz hozirgi davrimizdagi yoshlarimiz orasida G’arb estrada uslubidagi musiqa
janrlarining ommalashgani bilan solishtirsak to‘g‘ri bo‘ladii Demak, o ‘tmishdan
47
www.ziyouz.com kutubxonasi

Musiqa darsliklari skachat

Открытие iTunes Store. Если iTunes не открывается, нажмите значок iTunes на рабочем столе Windows или панели Dock. Индикатор выполнения

Открытие Apple Books. Если приложение Apple Books не открывается, нажмите на значок приложения на панели Dock. Индикатор выполнения

iTunes — самый простой в мире способ систематизации и добавления цифровых медиафайлов в коллекцию.

Не удалось обнаружить iTunes на Вашем компьютере. Для загрузки файлов из iTunes Store установите iTunes прямо сейчас.

Уже есть iTunes? Нажмите «У меня есть iTunes», чтобы открыть продукт прямо сейчас.

• радио Россия: Top Radios
• Auxy Studio
• Blue Harmonica
• Пианино – Песни без лимита
• Voloco: Вокальная студия
• Glazba – Музыкальный плеер
• Sony | Music Center
• Рингтоны для iPhone – RingTune
• Меломан Оффлайн Музыка
• Изменение голоса,аудио эффекты
• Радио и музыка – PCRADIO плеер
• Music Manager
• Метроном и Тюнер – Metronome
• Capriccio Pro
• Радио – Музыка Онлайн (Radio)
• Сканер нот
• BeatMaker 2
• Neutron Music Player (Нейтрон)
• Tenuto
• Стащи свою музыку
• Аудиоредактор – Звук редактор
• Яндекс Музыка, книги, подкасты
• Apple Music for Artists
• iPeng
• K Machine audio visual engine
• Clear Wave
• Guitar Tabs – Песни под гитару
• Bloom
• Bebot – Robot Synth
• YouTube Music – музыка и клипы
• AirMusic
• Про Микрофон: Запись голоса
• Мой Звук HiFi-музыка, подкасты
• PLAYBACK With Metronome
• AmpliTube
• ScaleBud 2 AUv3 MIDI Keyboard
• Bridge Music
• SoundHound∞ – поиск музыки
• Song Maker : Music Mixer Beats
• Плеер для Apple Music: Meows
• Radio Record: Dance Music
• GuitarToolkit – tuner, metronome, chords & scales
• Genius: Song Lyrics Finder
• BEST DEEP FM
• Radio Garden Live
• Evermusic Pro: оффлайн плеер
• Onkyo HF Player
• Ringtone Designer Pro 2.0
• KORG iKaossilator
• NanoStudio 2
• Маруся ФМ
• Synkd
• Тунец радио ooTunes
• Метроном Ударов
• Music Player Pro – аудио плеер lossless музыки
• insTuner – Chromatic Tuner with Tone Generator
• PocketGuitar – Virtual Guitar in Your Pocket
• рингтоны для iPhone Музыка
• iTablaPro
• VK Музыка
• Fluss – Granular Playground
• TouchOSC Mk1
• StarMaker-Sing Karaoke Songs
• Voice Band
• Koala Sampler
• Water Eject ~ Speaker Cleaner
• JBL Portable

• AST Catalog
• JBL Headphones
• Оффлайн – плеер для музыки:MP3
• Радио
• Gravitarium Live – Music Visualizer +
• Loopy HD: Looper
• JamUp Pro
• Things – Texture
• Medly
• Gusli
• FL Studio Mobile
• Music Studio
• EZMP3 Player Pro
• Staty for Spotify
• DM1 for iPhone
• eSound Music – музыка плеер
• Mp3 Cutter – обрезать музыку
• Гитарные аккорды – Guitar Chords
• TONALY: Создавай музыку!
• myTuner Radio Pro Россия
• SAGA Synth | 16-Bit Super Fun!
• Radio
• WhoSampled
• Петь караоке, песни без лимита
• Метроном
• Musixmatch
• BLEASS Megalit
• Cloud Music – музыка оффлайн
• Salsa Rhythm
• Tuba Fingering & Tuning
• Evermusic: оффлайн аудиоплеер
• iMusic – Music & Equalizer
• Рингтон : Рингтоны для iPhone
• Тыва ырылар
• iReal Pro
• Песенник с аккордами
• iStroboSoft
• Tunable – Tuner & Metronome
• Яндекс.Радио
• Music Player ‣
• soundcore
• MIXTRAX App
• Audyssey MultEQ Editor app
• Prology Audio
• ScoreCloud Express
• BASS Hz!
• Easy Ringtone Maker – Создайте БЕСПЛАТНЫЕ рингтоны на основе своей музыки!
• сделать рингтон -извлечь аудио
• Clear wave – Работа Динамика
• Music Player – аудио плеер lossless музыки
• Europa Plus – радио онлайн
• Новое Радио!
• Шедевры классической музыки
• Эквалайзер с усилителем басов
• mconnect Player
• Perfect Piano
• Аккорды – Песенник для гитары
• SunVox
• Ringer – Ringtone Maker
• Cross DJ Pro
• Пианино играть аккорды музыки
• Zaycev.net: музыка и песни
• Аудиоредактор – Обрезка музыки
• Tempo – Метроном с Сетлистах
• Vocal Pitch Monitor
• Garage Ringtones
• AVSub

• Garage Ringtones
• AVSub
• Музыка без Интернета — Зайцев
• Flacbox: Hi-Res аудиоплеер
• Собака – Музыка на iPhone
• Эквалайзер : Усилитель Звука
• FLAC Player
• Ultimate Guitar: Chords & Tabs
• TabToolkit
• Drumtune PRO | Drum Tuner
• Marshall Bluetooth
• SomaFM Radio Player
• vRadio Pro – радио с записью
• Монтаж музыки – редактировать
• Радио-приёмник
• Drums! – A studio quality drum kit in your pocket
• Moises: Приложение Музыкантов
• miniSynth 2
• Smule: Запись пения в караоке
• GPlayer – video player
• MusicOZ: плеер для музыки
• GuitarTuna: Тюнер для гитары
• Groovepad – Драм Машина
• Тюнер Гитары: Guitar Tuner Pro
• Укулеле Тюнер базовый
• Pianist
• Impaktor
• Извлечь аудио – музыки,рингтон
• Shazam
• Reactable mobile
• Радио Онлайн ManyFM
• MP3 Конвертер Плюс
• МТС GOOD’OK – замени гудок
• GarageBand
• Guitar Tuner – GuitarTunio
• Music Player
• Ноты: чтение нот. Фортепиано.
• BandLab – Music Making Studio
• Cloud Music Player – Listener
• SoundHound – поиск музыки
• Оффлайн – плеер для музыки
• DefleMask Mobile
• Drum Pad Machine – Битмейкер
• linotune
• Handy Recorder PRO
• SoundCloud – музыка и звук
• AudioStretch
• Magma : sound as matter
• Golden Ear
• GyroSynth
• Лучшие Рингтоны: Топ Музыка
• Music Buddy – Учите ноты и ключевые знаки
• Усилитель Громкости Звука
• Элита Гитара – играйте аккорды
• iMPC for iPhone
• Cleartune
• Учитель Пианино
• РАДИО PRO – МУЗЫКА И ПЕСНИ
• ab vortEx X
• Усилитель громкости-Бас Бустер
• МТС Music – музыка и подкасты
• fMusic Музыка без ограничений
• Музыка без интернета – Плеер
• Tap DJ – Mix & Scratch Music
• Guitar Pro
• SynthStation

Begmatov, D. Karimova, Q. Mamirov musiqa 6-sinf uchun darslik

$
s
–
0
–
0
–
f
I Savol va topshiriqlar
/ ‘ 1. Katta ashula qanday janr va Respublikamizning qaysi vohasiga xos?
2. Katta ashula janrining xususiyatlarini aytib bering.
3. Nimaga patnisaki ashula deyiladi?
4. Katta ashula ijrochilaridan kimlarni bilasiz?
FARG‘ONA – TO SH K EN T V O H ASIN ING
M U M T O Z M U SIQ A SI
0 ‘zbekistonda har bir vohaning o‘ziga xos musiqiy an’analari mavjud.
Farg‘ona-Toshkent vohasining mumtoz musiqasi shu yerda yashaydigan
xalqlarning turmush tarzi, mashg’uloti va etnik hayoti asosida vujudga kelgan.
Ushbu voha mumtoz musiqasiga maqom yo‘llarida yaratilgan asarlar kiradi.
Bular:«Bayot I—V», « Gulyor-Shahnoz I—V», «Dugoh Husayniy I—VII»,
«Chorgoh I-V » lar. Shu bilan birga, vohaga xos bo‘lgan cholg‘u turkumlari,
surnay yo‘llari va ayniqsa, katta ashula janri alohida e’tiborga loyiqdir.
DUGOH HUSAYNIY TARONASI
M.M.
J
= 92
Xalq musiqasi
i i B
S
m
Kel-sang a-gar
kul-bam
a-ro
boshus- ti-
J 1 H
bosh us- ti- na.
Farg‘ona — Toshkent mumtoz musiqa namunalari orasida Shashmaqomga
nisbatan soddaroq, xalq ashulalari, katta ashulalar va qo’shiq janrlarining
ta ’sirida yaratilgan juda ko‘p asarlar mavjud.
Bu vohaning mumtoz musiqasiga seijilolik, kuychanlik, joziba va shu bilan
birga, erkinhk xosdir. Shu bois, bu vohadan ijrochilik yo‘llariga ega bo‘lgan
sozanda va xonandalar k o ‘p chiqqan. Jum ladan, Erka qori Karimov,
Mamatbuva Sattorov, Jo‘raxon Sultonov, Ma’muijon Uzoqov, Usta Ro’zimat
Isaboyev, A bduqodir Ismoilov, G ‘anijon Toshm atov, Yunus Rajabiy,
Faxriddin Sodiqov, Fattohxon Mamadaliyev kabi ustoz san’atkorlarni tilga
olishimiz mumkin.
2 – Musiqa 6-sinf
j^y
www.ziyouz.com kutubxonasi

Yunus Rajabiy nomidagi maqomchilar ansambli.
Badiiy rahbar Abduhoshim Ismoilov.
®
S in f fonotekasidan «Bayot 1», «Mushkiloti Dugoh» va «Nasrulloi 1»
asarlarini tinglang.
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarini aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang;
%
Sho‘xchan
3
e
:
18
www.ziyouz.com kutubxonasi

? I Savol va topshiriqlar
• •
1. Farg‘ona—Toshkent vohasi musiqasi an’analari haqida gapirib bering.
2. Voha qanday mumtoz musiqaga ega? Nomlarini sanab o‘ting.
3. Vohaning ustoz san’atkorlaridan kimlarni bilasiz?
4.
«Bayot
I»
asaridan namuna kuylab bering.
XORAZM V O H A SIN IN G M U M T O Z M U S IQ A SI
Xorazm eng qadimiy madaniyatga ega bo’lgan, o‘zining madaniyati va
san’ati bilan 0 ‘rta Osiyo madaniyati taraqqiyotiga katta hissa qo‘shgan
vohalardan biri.
Xorazm mumtoz musiqasi janrlarga boy. Chunonchi, maqom, maqom
yollarida yaratilgan mumtoz kuy va ashula hamda o‘ziga xos doston ijrochiligi
san’atlariga ega. Xorazm maqomlari «Rost», «Buzruk», «Navo», «Dugoh»,
«Segoh», «Iroq» va «Panjgoh» (to‘liq bo’lmagan qism) lardan iborat. Umuman,
ular «Olti yarim maqom» deb yuritiladi.
Xorazm maqomlaridan tashqari, bu vohaga xos bo’lgan «Suvora», «Naqsh»,
«Faryod» kabi mumtoz kuy va ashulalar ham bor. Bular aynan Xorazm
mumtoz musiqasining namunalaridir. Ularning ijro uslublarida o’ziga xoslik
mavjud. Ular cholg‘u va ashula ijrochiligida yaqqol seziladi. XIX asrda esa
Xorazm maqomlari «Xorazm tanbur chizig‘1» asosida notaga olingan.
Xorazm mumtoz musiqasining yana bir turi – bu doston ijrochiligidir.
Chunki bu vohada dostonlar ham ashula uslubida ijro etiladi. Doston ijrochilari
xalq orasida baxshi nomi bilan yuritiladi (jumladan, Bolabaxshi).
Xorazm vohasi mumtoz musiqa ijrochiligiga xos cholg‘ular quyidagilardir;
tor, g‘ijjak, qo‘shnay, tanbur, dutor, surnay va doyra.
Xorazm mumtoz musiqasining ustozlari Madrahim Sheroziy, Hojixon
Boltayev, Komiljon Otaniyozovlar.
CHAPANDOZI SUVORA
U1 oy rux-so-
19
ri kim,
on-din ha-ma
www.ziyouz.com kutubxonasi

0
-lam mu-nav-var-dur,
W
l ‘ p ‘ Q
La-to- fat os-
mo-m
®
Sinf fonotekasi­
dan «Suvora»
va «Feruz 1»
asarlarini ting­
lang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyga
dirijorlik qilib, notala­
rini aniq, ravon va sof
tovush bilan kuylang:
Xorazm vohasi xonanda va sozandalar ansambli.
Sho‘x, quvnoq
m
V
-• —J
m
L-#— 0
“m m
–
»—J— m J
4=^ ■
J
4 – ^
– ■
-0 —
20
www.ziyouz.com kutubxonasi

^ I Savol va topshiriqlar
• • 1. Xorazm vohasi madaniyati haqida nima bilasiz?
2. Xorazm mumtoz musiqasi namunalari xususida gapirib bering.
3. Qaysi Xorazm maqomlarini bilasiz?
4. Xorazm dostonchilik san’atini aytib bering.
5. «Ufori Suvora» kuyidan namuna kuylab bering.
SURXONDARYO VA QASHQADARYO
M U M T O Z M U SIQ A SI
Surxondaryo va Qashqadaryo vohasi o‘zining mahalliy urf-odatlari va
an’analari bilan alohida ajralib turadi. Ularning mumtoz musiqasi asosan
dostonchilik bilan bog‘liqdir. Doston ijrochilik an’analarida esa adabiy-nasriy
va musiqiy xislatlar mujassamlashgan.
Doston ijrochiligining o‘ziga
xosligi
–
u la rn in g
ovoz
ishlatishida (tomoqda kuylaydi) va
d o ‘m b ira
c h o lg ‘u sid a j o ‘r
bo‘Hshidadir. Shu bois, bu voha
ko‘proq dostonchilik san’ati bilan
mashhur. Doston ijrochilari xalq
orasida dostonchi, baxshi, shoir
deb ataladi. Dostonlaming qo‘shiq
qilib aytiladigan qismi esa «noma»
deyiladi.
Bu vohada eng ko‘p tarqalgan dostonlardan «Alpomish», «Sohibqiron»,
«Avazxon», «Iskandarnoma», «Go‘ro‘g‘li», «Oshiq G ‘arib va Shohsanam» va
boshqalar. Ular tarixiy bahodirlik va ishqiy dostonlar hisoblanadi.
TAMOSHOSINI
M.M.
J.
= 60
«Oshiq G ‘arib va Shohsanam» dostonidan
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

i
EE
j ) -h -b i l í
=1 ‘ y é —0 é ^
ES
Kel, G^a-ri-bim,
r>
g r~
gasht e-tay-lik
bu bog‘-da (yo),
^J| J
Bul-bul
ko‘r-sin
m
S
£
1
gul-ning ta-m o-sho- si-ni.
Sinf fonotekasidan «Alpomish» dostonidan namunalar tinglang.
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarini aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
Shoshilib, tez
ip i
i
91

Savol va topshiriqlar
• • 1. Surxondaryo va Qashqadaryo mumtoz musiqasi janrlari xususida so‘zlab bering.
2. Qanday dostonlarni bilasiz?
3. Shoir-baxshilarning nomlari ni aytib bering.
M U M T O Z M U SIQ A N IN G MADANIYATIMIZDAGI 0 ‘RNI
Musiqa madaniyati xalqlar orasidagi yaqinlikni, do’stlikni mustahkamlaydigan
omil. Ma’naviyati buyuk bo‘lgan xalqning kelajagi ham buyukdir. Ma’naviyati
boy bo‘lgan xalqimizning mumtoz musiqa merosi beqiyos ekanligiga o‘tgan darslar
davomida guvoh bolindi. Mumtoz musiqa xalqimizning ustoz sozanda, xonanda
va bastakorlari tomonidan yaratilgan ma’naviy oziqadir. Ularning mukammalligi,
serko‘lamligi, salohiyatliligi va salobatliligi esa buyuklik nishonasidir.
22
www.ziyouz.com kutubxonasi

Shu bois, har bir davr ijodkorlari o‘z xalqining o‘tmishiga tayansa, mumtoz
musiqasini ardoqlasa va an’analarini davom ettirsa, kelajak uchun munosib
ish qilgan bo‘ladi. Har qanday zamonaviy ijod o ‘tmish a n ’analari bilan
sug‘orilsa, u ijod namunasi millat faxriga aylanadi.
0 ‘zbekiston xalq artisti Zamira Suyunova.
Sinf fonotekasidan Xalq dostonlaridan namunalar tinglang.
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarini aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
23
www.ziyouz.com kutubxonasi

¡J
^
/m ^
–
= J =
m “m
—n
a
—
^ ^ ——– •
—
J
L-^—- «
^ ^ m
—- «
É
m
s
J
| j
i
i p
J
91

Savol va topshiriqlar
• • 1. Mumtoz musiqa haqida nimalarni bilasiz?
2. Mumtoz musiqaning hayotimizdagi o ‘rni va ahamiyati.
3. Zamonaviy ijodga mumtoz musiqa nima beradi?
4. Siz mumtoz musiqani qanday tasaw ur etasiz?
5. Mumtoz musiqaning madaniyatimizga ta’siri.
CQ
Mustaqil o‘qish
KLASSIKi MUSIQA
Klassik musiqa deb, muayyan shakl asosida yaratilgan musiqiy asarlarga
aytiladi. 0 ‘zbek xalq klassik musiqasi janrlariga maqomlar, maqom yo‘lida
yaratilgan ashulalar va kuylar, katta ashula va suvoralar kiradi. Klassik
musiqani o ‘tmishda yashab ijod qilgan bastakorlar, sozanda va xonandalar
yaratganlar. Klassik musiqa janrlarining har biri o‘z shakliga ega.
Klassik musiqa mukammal musiqiy cholg‘ularda ijro etiladi. 0 ‘zbek
maqomlari, odatda, tanbur sozida ijro etilgan. Maqomlarda usul tizimi juda
muhimligi sababli, doyra cholg‘usi xonandalarning sozi bo‘lgan. Doyrani
chertib xonish qilganlar. Hozirgi davrga kelib maqomlami chang, qonun, nay,
surnay, rubob, g‘ijjak va dutorlarda ijro etish mumkin.
‘Klassik iborasi mumtoz so‘zi bilan ma’nodosh. Amaliyotda butun jahon musiqasiga
nisbatan tushunilganligi bois, o’quvchilarga «klassik» deb bayon etish lozim ko‘rildi.
24
www.ziyouz.com kutubxonasi

Klassik musiqada o ‘tmishda yashab o‘tgan klassik adabiyotimiz namo-
yandalari Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Bobur, Ogahiy, Hofiz g‘azal-
laridan foydalanilgan.
Klassik musiqamiz – maqomlar juda katta diapazonga ega. Shuning uchun
ularni ijro etuvchi xonandada juda keng va tarbiyalangan ovoz bo‘lishi kerak.
Klassik musiqa namunalarini yaxshilab o‘rganish, ustozdan ijrochilik yo‘llari
va mahoratini o’zlashtirish kerak. M aqomlar ijrosida milliy an’analar va
ijrochilik uslublari muhim ahamiyat kasb etadi.
Oldinlari maqomlar og’zaki an’anada ustoz-shogird qabilida o ‘rganilib,
avloddan avlodga o‘tib kelgan. Hozirgi davrga kelib klassik musiqa Respub-
likamiz ta’lim tizimining barcha bosqichlarida o ‘rgatiladi. Chunonchi, bolalar
musiqa maktablari, akademik litsey va kollejlar hamda Oliy ta ’lim muas-
sasalarida dars sifatida o‘tiladi.
Klassik musiqamiz bo‘lmish maqomlarni ijro etadigan eng yirik jamoa
0 ‘zbekiston Teleradiokom paniyasi qoshidagi Yunus Rajabiy nom idagi
Maqomchilar ansambhdir. Ansamblning badiiy rahbari 0 ‘zbekiston xalq artisti,
bastakor Abduhoshim Ismoilovdir.
? ! Savol va topshiriqlar
• • 1. Klassik musiqa deganda nimani tushunasiz?
2. 0 ‘zbek maqomlari haqida gapirib bering.
3. Klassik musiqa janrlari qaysi?
4. Klassik musiqa qanday cholg‘u asboblarida chalinadi?
5. Maqomlar qaysi uslubda o‘rgatiladi.
6. Maqomlar qaysi shoirlar so‘zi bilan aytilishini gapirib bering.
7. 0 ‘zbekistonda maqomlarni o ‘qitish tizimini bilasizmi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

II CHORAK
SHARQ XALQLARI MUMTOZ MUSIQASI
SHARQ TARONALARI
Sharq xalqlari mumtoz musiqasi qadimdan bir-
biri bilan o ‘zaro bog‘liq holda rivojlanib kelgan.
Xususan, Sharq mumtoz musiqasi «maqom» janri
orqali uzviy bog‘lanadi. 0 ‘rta va Yaqin Sharq xalqlari
musiqasiga xos ladlar, usullar, nola va bezaklarda juda
ko‘p umumiylik mavjuddir.
%
Samarqand shahrida an’anaviy tarzda o ‘tkazi-
layotgan «Sharq taronalari» Xalqaro musiqa festiva-
% “
lining m ohiyati ham Sharq m um toz m usiqasi
vositasida millatlararo m a’naviy rishtalarni qayta
tiklamoq va ularga zamonaviy mazmun bag‘ishlamoqdan iboratdir.
Bu festival YUNESKO va musiqa bo‘yicha Xalqaro Kengash tomonidan
tasdiqlangan va unda o ‘zbek, tojik, turkman, qirg‘iz, qozoq, ozarbayjon,
afg‘on, eron, turk, arab, xitoy, yapon va boshqa millat vakillari o‘z san’atlari
hamda mumtoz musiqalarini namoyish etadilar.
®
S in f fonotekasidan D. Omonullayevaning Usmon Azim she ’riga bastalagan
«Sharq taronasi» festivali madhiyasini tinglang va kuylang.
SHARQ TARONASI
(Festival madhiyasi)
Usmon Azim

she’ri
Dilorom Omonullayeva

musiqasi
s
—
H
L>
t i E
E
S
9—–
tf
/
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

i s #
m
— m
—
r
■ ~ T T T
I—
I B
J
I J 1 1 T ” l“T m
%
–
—— •
– »
m m
d
J
4
4**Sj
I
mf
Dun-yo-ning ko‘ng-li-ga
sen ber-ding ha-yot.
Ruhingdan, ona – Sharq,
ya-ral- di
ba-yot.
Kuy-la-moq shav-qi-da
mo- hir o‘-zing-san,
i>J
W ) h J T h
Ho-fiz o‘-zing-dir-san, sho- ir
o‘-zing-san.
Jo ‘r bo‘l-gin in-son-ga
i U A j
mu-si- qa — qa-not.
Qo‘-shiq-dan ko‘n-gil-lar bo‘l- g‘u- si bun-yod.
Qo‘-shiq-da o‘r-tan-gan ti- lak- san, o Sharq! Jum-la- i
ja-hon-ga yurak-
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

san,
o Sharq!
– o –
I
/
Sa- lorn,
Sa- mar-
qand –
. ^
^
————-
W
–
p F ^
4 «
_
^
5
z _
—————– 1
^
5
^
•
.
M±z/:
Sharq
dar-vo- za-
si,
Ta-ral
ja-hon- ga —
. j ‘ . I
E
Sharq
ta- ro-
na-
si!
Ta- ral
ja- hon-
5 :
ga
Sharq ta- ro-
na-
si!
D unyoning k o ‘ngliga sen herding hayot,
R uhingdan, o n a-S h arq , yaraldi bayot.
K uylam oq shavqida m o h ir o ‘zingsan,
H ofiz o ‘zingdirsan, shoir o ‘zingsan.
N a q a r o t :
Salom , S am arqand — Sharq darvozasi,
T aral jah o n g a — Sharq taronasi!
J o ‘r b o ‘lg in insonga m usiqa – qanot,
Q o ‘shiqdan k o ‘ngillar b o ‘lg‘usi bunyod.
Q o ‘shiqda o ‘rtangan tilaksan, o Sharq!
Jum lai jah o n g a yuraksan, o Sharq!
N a q a r o t
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

I
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
NORIM-NORIM
Savol va topshiriqlar
• • 1. «Sharq taronalari» festivali haqida nimalarni bilasiz?
2. «Sharq taronalari»ning vazifasi va mohiyati haqida so‘zIab bering.
3. «Sharq taronalari» festivalida qaysi millat musiqachilari o‘z san’atini namoyish etadi?
4. Mazkur mavzu bo‘yicha test savollari tuzing.
5. «Sharq taronalari» Xalqaro musiqa festivali madhiyasini kuylab bering.
TURK VA OZARBAYJON
XALQLARINING M U M T O Z M U SIQ A SI
Turk musiqasi Markaziy Osiyo xalqlari, ayniqsa, o‘zbek musiqasi bilan
ko‘p jihatlardan o‘xshashdir. Turk musiqasining asosiy kasbiy janri «maqom»
deb nomlanadi va u quyidagi tarkibiy qismlardan iborat — taqsim, kor, basta,
og‘ir samoiy, sharqiylar, yuruq samoiylar, soz samoiysi. Turk maqomlari
ijrosida zuma, bog‘lama, soz, kamoncha, tanbur, yoyli tanbur (o‘zbek satosiga
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

o‘xshash), qonun, ud, sumbut, doyra, daff kabi milliy cholg‘ular ishlatiladi.
Turklarda diniy marosim janrlaridan azon, tavjid, movlaviy o‘yin, zikr va
boshqalar keng qo’llaniladi.
Zamonaviy turk estrada musiqasi o ‘zining milliy tarovati, sharqona
o‘ynoqiligi bilan jahonga mashhur.
BU DAGLAR NAZLI DAGLAR
(Turk xalq qo‘shig‘i)
Ba- har- li
yaz-
bag‘-
lar.
Bü-
ran-miiç
çi-
çek- le- re
gül-
le-
re
ne
çe-
li nag
T»—–0-
u-
daç- lar.
Ozarbayjon xalqi turkiy xalqlar avlodiga mansub bo‘lib, o’zining uzoq
o‘tmishiga va milliy qadriyatlariga ega. Ozarbayjon xalqining ijtimoiy hayoti
negizida janrlarga boy bo‘lgan an’anaviy madaniy merosi to‘plangan.fUlar,
asosan, turmush tarzi qo‘shiqlaridan iboratdir.
Tasniflar ozarbayjon xalqining usulda ijro etiladigan ko’plab tizimdagi
qo‘shiqlari bo‘lsa, mug‘omlar erkin ijroga asoslangan badiha uslubiga xos
bo‘lgan yirik mumtoz janrdir.
0 ‘rtacha tez
zgc
GIZIL GUL
(Ozarbayjon xalq q o‘shig‘i)
Gi-zil gul- sen, bu- ta-san, ba-Iam, me-ni sal- ma
o- da-sen.
Men ogulden de- yi- lem, ba-lam, iy- le ye-
sen
a- ta-san.
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

Ozarbayjon xalqi musiqiy clioIg‘ularga ham boy. Xalq orasida tutek, tulup-
zurna, balabon, duduk, kemoncha, soz, tor, daff, gabal, nog‘ora, bala-nog‘ora
yoki dumbul kabi milliy musiqiy cholg‘ulari keng ommalashgan.
TURKMAN XALQ M UMTOZ M USIQ ASI
Turkmaniston 0 ‘rta Osiyo xalqlari orasida qadimiy tarixga ega davlatlardan
biridir. Uning uzoq o ‘tmishiga munosib boy qadriyatlari va milliy an’analari
shakllangan. Turkmanistonning yana bir olamshumul jihati, bu hududdan
«Buyuk Ipak yo‘ü» o ‘tganligida va qadimiy ilm maskanlaridan bo‘lgan Marv
shahri shu yerda joylashganligidadir.
Barcha xalqlar singari turkmanlarda ham xalq musiqasi, uning sodda va
mumtoz yo‘llari mavjud. Turlonan xalq musiqasida, asosan, mehnat, marosim,
maishiy, epik va mumtoz namunalar o‘z aksini topgan. Xalq orasida keng
ommalashgan musiqiy namunalardan «Huvdi» (alla), «Yagish yagara keldi»
(bolalar qo‘shig‘i), «Yar-yar» kabi bir qator asarlarni misol qilib keltirish
mumkin.
Turkman mumtoz musiqasining asosiy janrlari: dostonlar, badiiy adabiyot
namunalariga asoslangan ashulalardir. Turkman xalq ashula va qo‘shiqlarining
o ‘ziga xos tomoni shundaki, ular ko‘proq deklamatsion, ya’ni so‘zlashuv
xarakterida ijro etiladi. Turkman xalqi epik janr ijrochilarini «baxshi» deb
ataydilar. Turkmanlarning eng qadimiy dostoni bu « 0 ‘g‘iznoma»dir. Bundan
tashqari, ularning merosidan «Go‘ro‘g‘li», «Oshiq G ‘arib va Shohsanam»,
«Asl va Karim» kabi dostonlar ham joy oigan.
Turkman musiqasidagi asosiy cholg‘u sozlari: g‘ijjak, dutor, tuyduk, dilli
tuyduk va qo‘bizlardir.
Turkman xalqi o ‘zining o‘tmishda yashab ijod qilgan buyuk allomalari
bilan faxrlanadi. Ular orasida turkman xalq shoiri Maxtumqulining adabiy
merosiga ko‘pchilik xonandalar murojaat qiladilar. Shu bois, mumtoz musiqa
merosida Maxtumquli so‘zlari bilan aytiladigan juda ko‘p musiqiy namunalar
mavjud. Maxtumquh XVIII asrda (1730—1782) yashab, juda katta meros
qoidirgan buyuk shoirdir. Uning merosi nafaqat turkmanlar, balki boshqa
xalqlar orasida ham keng ommalashgan.
S in f fonotekasidan turk va ozarbayjon xalq kuylaridan tinglang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
31
www.ziyouz.com kutubxonasi

ZOHRE JAN
192
Turkman xalq kuyi
^
..a —- *
á
.
£
Turkman sozchisi.
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

GUSHLAR
Tezroq
«
Veli Ahmedov musiqasi
Shermat Yormatov bolalar
xori uchun moslashtirgan
Yak­
kaxon:
S.
1
.
2
.
A.
«I’
ft
I»
и
Gish
so-
vul- di,
ba-
har
gel-
di.
Ш
и
Sal-
kin
ba-
gi
ge-
kol-
di.
m
m
. Л
•
, Y akkaxon:
-L

. ^. . – – 4 – ^ . — Д – –
Ge-lin giisli-lar,
say-rang gush-lar,
ya-
зШ ba- ga
3 – M usiqa 6 -sin f
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

yay-rang gush-lar,
r
r
j
Ge-lin gush-lar,
r r r
Say-rang gush-lar,
1
.
-iS>
ya-
shil ba- ga
yay-rang gush-lar, yay-rang gush- lar.
.
n——————– ^ imi ——
.-m— jtr » — _
f
lar.
Ge-iin gush-lar,
Say-rang gush-lar,
^

^ -i S
ya-
shil ba-__ga
yay- rang gush-Jar.
———- –
–
^
T T 7
Ge- lin
e
gush-lar,
s
* 1
Say-rang gush-lar,
ya- shil ba- ga
yayj-ang gush-lar.
i
J- J..
yay- rang
gush-
lar.
G ish sovuldi, b a h a r geldi,
Salkin bagi gekoldi.
N a q a r o t :
G elin gushlar, sayrang gushlar,
Yashil baga yayrang gushlar.
G ayduk bezep jaynizi,
G ayduk dene paynizi.
N a q a r o t :
G elin gushlar, sayrang gushlar,
Yashil baga yayrang gushlar.
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

?î
Savol va topshiriqlar
• • 1. Turk xalq musiqasi haqida nimalarni bilasiz?
2. Ozarbayjon xalq musiqasi hamda cholg‘ulari haqida-chi?
3. Turkman xalq musiqasi va V.Ahmedovning «Gushlar» qo‘shig‘i haqida gapiring.
4. «Gushlar» qo‘shig‘ini birgalikda kuylang.
5. Ularning qanday musiqiy cholg‘ularini bilasiz?
ERON XALQ M U M T O Z M U SIQ A SI
Eron musiqasining tarixiy ildizlari o ‘zbek, tojik va turkm an xalqlari
madaniyatining ko‘hna sahifalari bilan chambarchas bog‘langan.
0 ‘zbek va tojik musiqasining bobokaloni-Barbod Marviy (VII asr) Eron
musiqasining ham asoschisi hisoblanadi. Buyuk ajdodlarimiz—Abu Nasr
Forobiy, Ibn Sino, Rudakiy, Firdavsiy va boshqa mutafakkirlarning musiqa
sohasida qoldirgan ulkan merosi Eronda ham milliy-ma’naviy qadriyat sifatida
e’zozlanadi.
0 ‘zbek-tojik maqomlariga o ‘xshash bo‘lgan Eron kasbiy musiqasining
asosiy janri «dastgoh» deb ataladi.
Eronda 7 ta dastgoh turkumi mavjud; Shur, Mohur, Humoyun, Segoh,
Chorgoh, Navo, Rost-Panjgoh.
Har bir dastgoh, o‘z navbatida, Muqaddima, Daromad, Qarashma, Gusha,
Ovoz, C hahor M uzrob, Bayoti Turk, Abu Ato kabi tarkibiy qismlarga
bo‘linadi.
Eronda soz, tanbur, santur, nay, surnay, ud, doyra, chang kabi milliy
cholg’u asboblaridan keng foydalaniladi.
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang;
SHUR
m
m
Ш
S in f fonotekasidan Eron xalq musiqasidan namuna tinglang.
35
www.ziyouz.com kutubxonasi

m.
;.”S
N T “
W
/
M M .
J .
Eronlik cholg‘uchi Husayn Malik — santur sozining mohir ijrochisi.
ILM ISTANG!
Muhammad Yusuf she’ri
0 ‘rtacha tez
Muhammad Otajonov musiqasi
J
»
. —
^
»• iff – 1«
h i »
T iT – ^ K – T –
F ^ P
Alp o ‘g‘-lon-lar o‘l-ka- si
bu ko‘h-na Tu-
ron
ji r J I
Qal-qon-
la- ri,
qa-not-
la- ri,
ilm
is-
tang.
Ya- rim ja- hon bun-yod et- gan
36
So- hib-
qi-
ron,
www.ziyouz.com kutubxonasi

A-
li-
sher-ning av- lod- la- ri,
iltn
is- tang.
Haq yo‘- li- da hi- do- ya-
ti, hik- mat-
la- ri,
É
10— 10
Bo- bo Mash-rab
ba- yot- la- ri.
É
ilm
is-
tang.
Ix- lo-
sin- giz,
shah-din- giz- dan
shid-dat
yog‘-sin
Mul-ki Tu-ron
na- jot-la- ri,
ilm
is-
tang!
Alp o ‘g ‘lonlar o ‘lkasi bu k o ‘h n a T urón
Q alqonlari, qanotlari, ilm istang.
Y arim ja h o n bunyod etgan Sohibqiron,
A lisherning avlodlari, ilm istang.
K o ‘z ochganda kezib yetti bahri u m m o n ,
Y etti tilda so’zlashgan biz tili biyron.
V atanida T ojm ahallar tiklar sulton —
Boburlari, B ehzodlari, ilm istang!
H aq y o ‘lida hidoyati, hikm atlari,
Bobo M ashrab bayotlari, ilm istang.
Ixlosingiz, shahdingizdan shiddat yog‘sin –
M ulki T u ró n najotlari, ilm istang.
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang;
DIG‘AJON
Xalq kuyi
m
m
m m
Savol va topshiriqlar
1. Eron musiqasining bobokaloni Barbod Marviy haqida nimalami bilasiz?
2. Eron kasbiy musiqasining asosiy janri nima deb ataladi?
3. Eronda ijodiy merosi qadrlanadigan Sharq allomalaridan kimlarni bilasiz?
4. Dastgoh turkumlari va Eron milliy cholg‘ulari haqida gapiring.
5. «Ilm istang!» qo‘shig‘ining mualliflari kimlar? Qo‘shiqning mazmuni haqida
gapiring.
ARAB XALQLARI M U M T O Z M U SIQ A SI
Arab xalqlari ko‘hna va boy musiqa an’analariga ega. Bu mintaqada jozibador
va o’ziga xos tarovati bilan farqlanuvchi samoniy, taqasim, bashraf muvanshoh,
mawal, dar, kuba, ma’ruf kabi aytim janrlari hamda taxlima, samoniy, taqasim,
bashraf singari cholg‘ular keng tarqalgan. Qadimda asli Markaziy Osiyoda ixtiro
qilingan al-ud barcha arab xalqlarining milliy cholg‘u asbobi hisoblanadi.
Shuningdek, damli cholg‘u turlaridan — nay, sumay, arg‘ul; torli cholg‘ulardan —
qonun, santur, rubob, tanbur; zarbli cholg‘u asboblardan — nog‘ora, daff,
tabla arablarda keng qo‘llaniladi. Diniy marosim janrlari — tavjid, madh, zikr,
ramazón qo‘shiqlari arab musiqasida azaldan shakllanib kelgan.
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

Arab m usiqasining m ashhur nam oyandalari Uim K ulsim va Said
Darveshning nomlari jahonga mashhurdir.
Arab cholg‘uchisi Uim Kulsim.
S in f fonotekasidan arab xalq musiqasidan namuna tinglang.
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, ilotalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
Tez
i
V
J i P j
Savol va topshiriqlar
• • 1. Arab xalq musiqasi haqida nimalarni bilasiz?
2. Arab xalqining milliy cholg‘ulari haqida gapiring.
3. Arab musiqasining mashhur namoyandalaridan kimlarni bilasiz?
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

XITOY XALQ M U M T O Z M U SIQ A SI
Xitoy qadimiy va boy madaniy an’analarga ega mamlakatdir. Xitoy musiqasi,
ayniqsa, xalq qo‘shiqchiligi qadim zamonlardan pentatonika tovushqatorlariga
asoslanadi. Tan sulolasi davrida xitoy musiqasining asosiy pardalari va tovush-
qatorlari Lyuy-lyuy tizimi asosida sliakllanadi. XII – XIV asrlarda an’anaviy
xitoy operasi rivojlanadi. XIX asrda bu janrning 300 dan ortiq shakllari yuzaga
keladi. Ashula, rechitativ raqs va cholg‘u musiqasiga asoslangan xitoy operasining
mumtoz namunasi sifatida Pekin musiqa teatri Sitszuy keng rivojlangan.
Zamonaviy xitoy musiqasi mashhur kompozitorlari Si Sin-Xay, Nye Er,
Chjan Shu, Xuan Sen, Xe Lu-Tin va boshqalar ijodida taraqqiy etmoqda.
UYG‘U R XALQ M U M T O Z M U SIQ A SI
Uyg‘ur xalqi ko‘p asrlik tarixga ega b o iib , o‘zining boy madaniy merosi
bilan Markaziy Osiyo xalqlari orasida alohida o‘rin tutadi. Uyg‘ur xalq musiqa
san’ati ikki yo‘nalishda, ya’ni folklor va og‘zaki an’anadagi kasbiy musiqa
yo‘nalishida shakllangan.
Uyg‘ur kasbiy musiqasi uchta katta hududga ajratiladi. Bular: Qashqar, Kumul
(markazi Turfon) va Hi vodiysi (markazi G ‘ulja). Kasbiy musiqada Hi vohasining
musiqa san’ati yetakchi hisoblanadi. Uyg‘ur musiqasining kasbiy tizimiga kiruvchi
janrlar; maqom va muqom tizimiga kiruvchi turkumiy janrlar — doston, naxsho
va sanam. Uyg‘urlarning yetakchi milliy cholg‘u sozlari: tanbur, dutor, safoil
qashqar rubobi, g‘ijjak, nog’ora va surnay. Odatda, musiqa ijrochilari xalq
orasida muqomchi, dostonchi, naxshichi, sanamchi, mashrapchi, usulchi,
aytimchi va cholg‘uchi kabi iboralar bilan nomlanadi. Uyg‘ur musiqasi o‘ziga
xos jozibali va serqochirimdir.
QAY KELADUR
(Hi «Sanam»i)
Qay ke-la-dur qo
bi- Ian, yar-
yar.
or-gi-la-raan,
^ = F —
——–
№
~
~
]
L
,
1
Bir- bi- ri- ning i- zi
bi- Ian, yar, san-ga moy-lim bor.
40
www.ziyouz.com kutubxonasi

®
S in f fonotekasidan Xitoy va uyg‘ur xalqlari musiqalaridan namunalar
tinglang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, n o talarn i an iq, ravon va
so f tovush bilan kuylang:
OLG‘A BOS
M.Niyozov
musiqasi
Mardonavor
–
9
–—w
I S T I Q L O L I M
Po‘lat M o‘min
she’ri
0 ‘rtacha tez
Avaz Mansurov
musiqasi
——-
y –
Is- ti(
= F = f F
T
*—– #>— ‘
:i-
lo-
———
P –
lim,
is- tiq- lo-
—
^—
fv-N ———– K— ^ V 4
—
m-
lim,
==p-
Ku-lib tur-
.
4 ^ :
gan
—
J ‘ tf i. #
1J— ^ — « —« —
*
Baxt mi- so-
lim. Is- tiq- lo-
—— —————- —
iim,
—
I f
– p p
– 1
1
is- tiq- bo-
lim,
Yax- shi-lik-
dir
o‘y – xa-yo-
lim,
41
www.ziyouz.com kutubxonasi

Is- tiq- lo-
lim,
> 4 A
j
:
j
I
±
is- tiq-lo-
m
lim.
r:?’
o.
o.
o.
i
E
o.
o.
l i>
^
#
Is- tiq- lo-
lim. Ey.
c
I Savol va topshiriqlar
; * 1. Xitoy xaiq mumtoz musiqasi va xitoy operasi haqida nimalarni bilasiz?
2. Uyg‘ur xalq musiqasi va muqomlari iiaqida gapiring.
3. «Istiqlolim» qo‘shig‘ining mualliflari kimlar? Qo‘shiqni sinfdoshlar bilan
birgalikda kuylang.
YAPON XALQ M U M T O Z M U SIQ A SI
Yaponiya qadimdan Xitoy va Koreya xalqlari bilan yaqin madaniy aloqalar
o‘rnatgan bo‘lib, keyinchalik, 0 ‘rta asrlarda o‘z orollari chegarasida cheklanib
qoladi. XIX asrda Yaponiya madaniyatida Yevropa ta ’siri kuchayadi. 1879-
yili Musiqa san’ati instituti, 1886-yilda esa Tokio musiqa maktabi tashkil
etiladi va ushbu ta’lim dargohlarida yaponiyaliklar G ‘arb mamlakatlari musiqasi
42
www.ziyouz.com kutubxonasi

bilan tanisha boshlaydi. Yaponiya musiqasida cholg‘u
janrlari rivojlangan bo‘lib, milliy cholg‘ular — syamisen
va koto keng qo’llaniladi. Yaponiya butxonalari va saroy
marosimlarida shakllangan bugaku musiqasi ansambl
jo ‘rligida ashula va raqslar bilan ijro etiladi. Yapen kasbiy
musiqasining boshqa janri gigaku samuraylar muhitida
shakllangan bo‘lib, ashula, raqs va cholg‘u musiqa
turlaridan tarkib topgan. Yaponiyada, shuningdek, noo
va kabuki musiqiy teatr janrlari shakllangan.
Zamonaviy yapon kompozitorlari milliy an’analar va
Yevropa musiqa shakllarini Yaponiya musiqasi asosida
rivojlantirgan holda ijod qilishmoqda. Yapon dirijorlari
Kasaku Yamada va Xide-Moru Kanoa, skripkachilardan
Masuko Ksioda va Yakko Soto, kom pozitorlardan
Yasuki Akudagova, M assao Oki, Asude Kiosi va
boshqalar ijodiyoti jahonda mashhur.
Sinf fonotekasidan yapon xalq musiqasidan namuna tinglang.
Musiqa savodi. Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
Hazil, quvnoq
n n i

J
IJ J
V
i
V
p
m m
7 1 . Savol va topshiriqlar
• • 1. Qadimda Yaponiya qaysi xalqlar bilan madaniy aloqalar o‘rnatgan?
2. Nechanchi asrda Yaponiya madaniyatiga Yevropa ta’siri kuchaygan?
3. Nechanchi yillarda Yaponiyada musiqa maktablari, Musiqa san’ati instituti tashkil
etildi?
4. Bugaku musiqasi qayerda shakllangan va qanday ijro etilgan?
5. Mashhur yapon kompozitor va dirijorlari haqida gapirib bering.
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

H IN D XALQ M U M T O Z M U SIQ A SI
Hindiston mamlakati jahon miqyosida tan olingan buyuk musiqiy san’at
an’analari vatani ekanli¿;i m a’lum. 0 ‘rta Osiyo va Hindiston san’atlarining,
shuningdek, hindlarning «Santur» musiqiy cholg’usining o‘zbek «chang»iga,
«bansuri»ning «nay»ga o‘xshashligi kabi va yana boshqa misollarni keltirsa
bo‘ladi.
Hind xalq musiqasi janrlari juda
boy va xilma-xildir. Bunda turli xil
fo lk lo r ja n rla ri bilan birgalikda
jahonga mashhur bo‘lgan mumtoz
ja n r – «Raga»larni ham alohida
ta ’kidlash lozim. M a’lumki, hind
ragalari o ‘z o ‘rnida o ‘zbek-tojik
«Shashmaqom»i singari mukammal
shakl va falsafiy mavqedagi ja n r
sanaladi.
Hind musiqiy cholg‘ulari ham
ancha rang-barang. Hind mumtoz
musiqasini dunyoga tanitishda Ayan
A kbar
X on,
X a rip ro s t
va
Y u.V .N arayaposvali kabi m o h ir
ijrochilarning hissalari katta.
RAGA KAJRI
Hind cholg’uchisi.
S in f fonotekasidan hind xalq musiqasidan namuna tinglang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
44
www.ziyouz.com kutubxonasi

Shoshilmay
I
^
1
L
• —
L-©
m
—
•
—
« —
•
——
^
—–
(y
I Savol va topshiriqlar
» . 1. Hind musiqasining 0 ‘rta Osiyo xalqlari musiqasiga o‘xshashligi haqida misollar
keltiring.
2. Ragalarning raaqom janriga xos xususiyatlari haqida gapiring.
3. Hind musiqasining mohir ijrochilaridan kimlarni bilasiz?
QOZOQ XALQ
M U M T O Z M U SIQ A SI
Q ozoq xalqining m usiqiy m adaniyati k o ‘p jih atlari
bilan qirg‘iz xalqi madaniyatiga yaqin. Qozoqlar o’tm ishda
k o ‘c h m a n c h i xalq b o ‘lib, asosan, c h o rv a c h ilik b ilan
shug‘ullangan. M usiqa san ’ati, asosan, og‘zaki a n ’ana
ta rz id a rivojlanib kelgan. U xalq q o ‘shiqchiligi, dos-
to n c h ilik , c h o lg ‘u m u siq a si kasbiy ja n rig a xos aq in
(professional) darajadagi m usiqiy nam unalardir.
Q ozoqlar q o ‘shiqni – «an» va «o‘lan» deb yuritadilar.
Q o‘shiqchilar esa «anshi», «o‘lanshi» deb ataladi. D oston
q o zo q m u siq a s a n ’a tid a c h u q u r ta rix g a ega b o ‘lgan
yetak ch i ja n rla rd a n h iso b lan ad i. M a sh h u r d o sto n la ri
«Qizjibek», «Aman va S ho‘lan» va boshqalar. D oston,
asosan, d o ‘m bira cholg‘usi bilan ijro etiladi. Bu jan rn i
ular «jir» deyishadi va ijrochisi «jirshi» nom ida yuritiladi.
Shu bilan birga, qozoq xalqi orasida «aytishuv» jan ri keng
om m alashgan. M usiqiy cholg‘ulari esa xaiqning ijtim oiy
hayotidan kelib chiqqan. Bunga d o ‘mbira, q o ‘biz, sibizg‘a,
shanqobiz, ch an g q o ‘biz kabilarni m isol qilish mumki n.
Qozoq xalq musiqa m adaniyati X!X va XX asrlarda Yevropa musiqasi ta ’siri
ostida keng rivojlandi.
45
www.ziyouz.com kutubxonasi

KORO‘G‘LI-SULTO N
Andante
Qozoq xalq kuyi
m
Q IR G ‘IZ XALQ M U M T O Z M U SIQ A SI
Qirg‘izlar turkiy xalqlar jumlasiga kirib, etnik jihatdan qozoqlarga yaqin
hisoblanadi. Qirg‘iz musiqasida keng m a’nodagi qo‘shiq janri «Ir» deb
nomlanadi. Jumladan, bu shakl turli xil shart-sharoitlar va marosimlar bilan
bog‘liq bo‘lgan aytimlarda keng qo‘llaniladi.
Bunda mehnat, turli xil marosim, maishiy va lirik kayfiyatdagi hamda
nasihatomuz-tarbiyaviy ahamiyat kasb etadigan qo‘shiqlarni ham aytib o‘tish
lozim. Qirg‘iz xalq musiqasida dostonchilik birmuncha qadimiyligi bilan ajralib
turadi. Mazmun jihatdan esa ko‘proq afsonaviy qahramonlik mavzulariga
tayanadi. Bunda afsonaviy xalq qahramoni «Manas» haqidagi doston turkumi
juda mashhur.
Doston ijrochilarini, asosan, «aqim» va aksariyat hollarda «manaschi» deb
ham atashadi. Musiqiy cholg‘ular doirasi unchalik keng emas. Bu yerda,
asosan, chertib chalinadigan «qo‘muz», kamonli cholg‘u «qilq», damli
cholg‘ular, «cho‘o‘r» va «temir qo‘muz» (vorgan) nomli musiqiy cholg‘ular
keng qo‘llaniladi. Ularning kompozitorlik ijodiyoti ham milliy yo‘nalish
bo‘yicha o‘z rivojini davom ettirib kelmoqda.
46
www.ziyouz.com kutubxonasi

MANAS
Kuychan.
J
= 72
Qirg Hz xalq kuyi
Sinf fonotekasidan qozoq va qirg’iz xalq musiqasidan namuna tinglang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va
sof tovush bilan kuylang:
I
» II
Savol va topshiriqlar
• • 1. Qozoq xalqi ma’naviy madaniyatining ko‘p jihatlari bilan qaysi xalqqa yaqin
keladi?
2. Xalq musiqasi qozoq xalqi an’analari bilan sug‘orilgan holda qanday janrlar
ko‘rinishida shakllangan?
3. Chuqur tarixga ega bo‘lgan «doston» janri va musiqiy cholg‘ulari haqida gapirib
bering.
4. Qirg‘iz xalqi musiqasiga xos xususiyatlarni aytib bering.
SHARQ XALQLARI KASBIY
M U SIQ A SIN IN G 0 ‘X SH ASH LIG I
Ma’lumki, jahon xalqlari azal-azaldan bir-birlari bilan siyosiy, ijtimoiy, savdo-
sotiq va madaniy aloqada bo‘lib kelgan. Har bir xalqning go‘zal, mukammal va
arziguli an’anasi, odati boshqa xalqlar an’analariga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Buni
biz hozirgi davrimizdagi yoshlarimiz orasida G’arb estrada uslubidagi musiqa
janrlarining ommalashgani bilan solishtirsak to‘g‘ri bo‘ladii Demak, o ‘tmishdan
47
www.ziyouz.com kutubxonasi

xalqlarning turli hayotiy tizim-
larida boshqa xalq an’analariga
o ‘xshagan jaray o n m uqarrar
ekan. Biz shu om ilni kasbiy
musiqa san’ati tizimida tasavvur
qilishga harakat qilamiz.
O datda, m usiqiy asarning
«nom i», «shakli», «tovush-
qatori», «matni» bo‘ladi. Asrlar
davom ida xalqlarning o ‘zaro
m u n o sa b a tla rid a esa n o m –
lanishlar (iboralar), asarlarning
tuzilish shakllari, s o ‘z tu zi-
lishlari, musiqiy cholg‘ularda
qiyosiy o ‘x s h a tm a la r k o ‘p
b o ‘lgan. M aqomlarning nom-
lanishida, umuman olganda, bu
tizim maqomot deyiladi. Ammo,
Ozarbayjonda mug‘om, o‘zbek-
tojik x alqlarida m aqom deb
yuritiladi. Ayrim xalqlarda o‘z-
gacha (hindlarda raga-, mag‘rib,
arablarda nuba) nomlanadlgan
bu musiqa turi kasbiy musiqaning eng yirik shaklidir. Sharq xalqlarining
musiqiy cholg‘ularida ham juda ko‘p o ‘xshashliklar mayjud. Jumladan, mbob
sozi o ‘tm ishda Sharq xalqlarida «rebaba», «rabab» nomlari bilan keng
ommalashgan. Tanbur sozi ham hindlarda – tampura, arablarda – tambura,
uyg‘urlarda — tombur deb yuritilib kelinadi. Urma cholg‘ular ko‘pgina Sharq
xalqlarida daf, daff, dapp, def degan nomlarda uchragani kabi, damli sozlar
ham nay, nyey, ney, noy; surnay esa zuma, suma, pomi deb qo‘Ilaniladi.
Ushbu jarayon nafaqat ularning nomlarida, balki cholg‘u sozlarida ham yaqqol
ko‘rinib turadi. Shuni alohida ta ’kidlash lozimki, bular Sharq xalqlarining
turmush tarzi, e ’tiqodi, mashg‘uloti birligidan kelib chiqqan. Shu bois, Sharq
xalqlari an’analarining ko‘p jihatlarida biz turli o‘xshashliklar borligining guvohi
bo‘lamiz.
48
www.ziyouz.com kutubxonasi

0 ‘ZBEKIST0N – ONA, ONAJON!
Abdusaid K o ‘chimov
she’ri
A vaz Mansurov
musiqasi
iO‘rtacha tez
£
O- na yur- tim
go‘-
zal
bir
cha-man,
. t
£
Shu cha-man-da men gul-g‘un-cha-man.
Gul-la- ri- ga
o- shiq bul-bui-lar,
p
j . . .
–
F=l^
S
i

–
1

c
.«
« m 4 J 1
^
“
1
N a q a ro t:
Biz
ya- rat-
gan
mo‘-ji- za-lar-ga
i
** r r
r
r 1
|^-=—–1
ha-
T—– ^
f
—
1
——-
li ko‘p- lar
^
——–
i = i =
t = ^ —— ? =
qo- lish- gay
hay- ron.
*
&
Yuk-sal- gay- san
qu-yosh-ga
qa- dar,
4 – M usiqa 6 -sin f
49
www.ziyouz.com kutubxonasi

t
o
:E
J
bS.M
0 ‘z- be-kis-
ton — O-
na, o- na- jon.
~
1
к n
——X _ J— J— J——————-
Л
—– ‘ ^
—-
—–J —
d — d
—
d – j l
——>-|——————–
——-
—
s U——— J —
I –
0 ‘z- be- kis-
ton
–
O –
na,
o- na-
I *
о .
0 ‘z- be-kis-
jon.
I— 3-
t o n –
O-
na,
o- na
jon.
*
0 ‘z- be-kis-
to n—
O-
na, o- na- jon.
fc
0 ‘z-
be-
kis-
ton —
O-
na,
o – na-
jon.
Ona yurtim go‘zal bir cham an,
Shu cham anda men gulg‘uncham an.
Gullariga oshiq bulbullar,
M en sayroqi sho‘x bulbulchaman.
C hinor kabi viqorga to ‘lib,
Yuksalmoqda kundan-kun o ‘lkam,
Shu Yatanga munosib bo ‘Iib,
0 ‘qiyapman, o’syapm an m en ham.
N a q a r о t :
Biz yaratgan m o ‘jizalarga
Hali ko‘plar qolishgay hayron.
Yuksalgaysan quyoshga qadar,
0 ‘zbekiston—Ona, onajon!
Quchoq ochdi yurtimga olam,
U bag‘riga bosdi jahonni.
K o‘z-k o ‘z etib endi dunyoga
Ko‘rsatamiz yashnar bo ‘stonni.
Ona yurtim go‘zal bir cham an,
Shu cham anda m en gulg‘uncham an.
Gullariga oshiq bulbullar.
M en sayroqi sho‘x bulbulchaman.
N a q a r о t
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

Sinf fonotekasidan o ‘zbek xalq musiqasidan namuna tinglang.
Musiqa savodi.
Quyidagi kuyni dirijorlik qilib, notalarni aniq, ravon va soi’
tovush bilan kuylang:
m
i
5 = = *
m
^ I Savol va topshiriqlar
• • 1. M umtoz musiqa haqida nimalarni bilasiz?
2. M umtoz kuylar va ashulalardan misollar keltiring.
3. 0 ‘zbek zamonaviy musiqasi haqida nimalarni bilasiz?
4.M um toz musiqa janrlari va uning namoyandalaridan kimlarni bilasiz?
5. Sharq xalqlarining m um toz musiqasi haqida nimalarni bilasiz?
Mustaqil o‘qish
YAPON TEATRI
Y apon xalq teatrining o ‘ziga xos tarixi mavjud. «Noo», «Bugaku» va
«Kabuki» deb nomlanuvchi an’anaviy yapon teatri shakllari yuzaga kelib, faoliyat
olib borgan va rivojlangan. Xalq teatrining eng qadimiy shakli «Noo» deb atalib,
IV
asrda asosiy yapon an ’anaviy teatrining ilk ko‘rinishini tashkil etgan. Uning
ijodiy faoliyati ham o ‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Eng muhimi shundaki,
uni oddiylikka asoslangan teatr yoki namoyish deyish mumkin. Teatr sahnasi
har qanday dekoratsiyadan voz kechgan. Unda zarhal fonda sahna ciaraxti
chizilgan katta ipak mato tortilgan. Shu bilan birga, bir necha savatchilarda
yashil gullar qo‘yilgan.
Bu uslub bir yarim asr mobaynida o ‘zgarmay amalda bo ‘lib kelgan.
Ko’rinishi sekin, tantanali sur’atda o ‘tadi. Faqat aktyorlar tomonidan kerakii
sur’at harakati lozim bo‘lganda nog‘oralar ovozidan foydalaniladi. Teatrning
barcha spektakllari pantom im a uslubida q o ‘yiladi. Ya’ni, aktyorlar ovozsiz
o ‘ynaydilar. Sujet asosan qadimiy ertak va rivoyatlarga, shu bilan birga, Budda
hayoti tarixiga asoslanadi. Ayrim hollarda ko‘rinishda ertakchi ishtirok etadi.
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

Uning tomoqdagi va so‘zlashuvga yaqin ijrosi aktyorlar harakatlariga mosdir.
Ular yorqin kiyim kiyib rol ijro etadilar, vaziyat taqozo etsa qo‘rqinchli niqob
kiyishadi. «N
00
» teatrida faqat erkaklar o‘ynaydi. Ayollar rolini odatda bolalarga
topshiradilar.
XII asrga kelib yapon teatrining «bugaku» shakli paydo bo‘Iadi. Bunda,
asosan, Budda dini marosimlari tasvirlanadi, uning asosiy qismi raqqoslarning
niqoblardagi harakatlari orqali ifodalanadi. Unda aktyorlar bilan birga nay,
litavra, mi tarelkalar bilan musiqachilar ham ishtirok etishgan (ya’n i,«bugaku»
ansambli). A ktyorlar Buddalar hayotidan hikoya qiluvchi sahnalarni ijro
etishgan. Musiqiy cholg‘ular esa «sehr-jodu» xususiyatlariga qarab tanlangan.
«Kabuki» teatri Yaponiyada XVII asrning oxiriga kelib shakllangan. Uning
oldingi teatrlardan farqi, shahar madaniyatiga moslashganligidadir. «Kabuki»
so‘zining o ‘zi og‘ishma m a’nosini beradi. Bunday nomni olishiga sabab, bu
teatr oldingilaridan keskin farq qilgan. Lekin, sahna dekoratsiyalarida farq
sezilmaydi. Binoning devorlari fon vazifasini bajaradi. «Kabuki» teatrida ham
rollarni faqat erkaklar ijro etganlar. Ko‘rinishlar raqslardan va ularni almashtirib
turadigan dramatik sahnalardan tashkil topgan. Shu sababli «Kabuki» teatrining
aktyorlari uchun nafaqat harakatlar, balki ularning ovoz imkoniyatlari ham katta
ahamiyat kasb etgan.
Yapon xalq teatrlari o ‘zining soddaligi, oddiyligi va milliy xususiyatlarga
sodiqligi bilan ajralib turadi.
7 Î
Savol va topshiriqlar
• * 1. Yaponiya haqida nimani bilasiz?
2. Yapon musiqiy cholg‘ularini aytib bering.
3. «Bugaku» ansamblini ng tarkibi qanday shakllangan?
4. «N
00» va «Kabuki» teatrlari haqida so‘zlab bering.
5. Teatriarning bir-biridan farqi nimada?
6. Yapon xalq teatri aktyorlari haqida so‘zlab bering.
52
www.ziyouz.com kutubxonasi

I ll CHORAK
ZAMONAVIY MUSIQA VA UNING
ASOSIY XUSUSIYATLARI
0 ‘ZBEK ZAMONAVIY M USIQASI
0 ‘zb ek z am o n a v iy m usiqasi d e g an d a , hozirgi k u n d a ijro etilay o tg an
b a rc h a m u siq a tu rla rin i tu sh u n a m iz . U la r ja n r n u q ta y i n a z a rid a n ran g –
b a ra n g b o ‘lib, o d d ly m u siq iy n a m u n a la r h a m d a m u ra k k a b asarlarn i
o ‘z ichiga oladi. D e m ak , b u la r o ‘zbek xalq folklor m usiqasi, m aq o m lar,
a n ’an av iy b a sta k o rlik va z a m o n a v iy k o m p o z ito rlik ijo d ig a m a n su b
m u siq iy n a m u n a la r d ir. Z a m o n a v iy o ‘z b e k m u s iq a si o ra s id a k o m ­
p o z ito rlik ijodi ju d a keng rivojlanib, xalq o rasid a o m m a la sh d i. Y a’ni,
ja h o n m usiqa m ad an iy atid an jo y oigan opera, balet, sim foniya, oratoriya,
k a n tata, m usiq ali d ram a, suita, p o e m a ja n rla rid a y etu k asarlar yaratildi.
Q isqa d av rd a q a to r k o m p o z ito rla r elga ta n ild ila r. U la r o ra sid a M u x to r
A shrafiy, T o lib jo n Sodiqov, S obir B oboyev, S u lay m o n Y udakov, M u tai
B u rh o n o v , R u sta m A b dullayev, M u sta fo B afoyev, Sayfi Jalil, A vaz
M an su ro v , sh u n in g d ek , b a let ijo d k o rlari — A leksey K ozlovskiy, Ikrom
A kbarov, U lu g ‘b e k M usayev, sim fo n iy a va k o n sert asarlari m u a llif­
la ri – M irs o d iq T o jiy ev , T o ‘lq in Q u rb o n o v , M irx a lil M a h m u d o v ,
R ash id H a m ro y ev , G eo rg iy M u sh el, N u rid d in G ‘iyosov, o ‘z ijodlari
b ila n o ra to riy a d a n to rtib to estrad a v a b o la la r q o ‘sh iq la rid a zam o n av iy
talablarga m os ijod qilayotgan S h erm at Y o rm ato v , N a d im N o rx o ‘jayev,
A lisher R asulov, A lisher Ikrom ov, D ilo ro m O m onullayeva, M u h am m ad
O tajo n o v larn i san ab o ‘tish m u m k in .
S hu n i e ’tiborga olish lozim ki, «Z am onaviy m usiqa» tu sh u n ch asi faqat
k o ‘p o v o z li m u s iq a ja n r la r ig a te g is h li b o ‘lib , y a n g i a v lo d g a m os
y a n g ic h a y o ‘lIa r b ila n riv o jla n ib b o ra y o tg a n a n ’,anaviy b a sta k o rlik
ijodiyotiga h a m taallu q lid ir.
53
www.ziyouz.com kutubxonasi

r,- ^ ^ -iar. -W.,
M ashhur kompozitor va dirijor M uxtor Ashrafiy.
0 ‘ZBEGIMDAN AYLANAY
Dildora A ’zamova
she’ri
Gulnora Q o ‘chqorova
musiqasi
I i’J’J IJ
IJ. y – x i
Q u-cho-g‘ingda yay-rab o ‘- sar- m an, yur- tim.
Ta- ri-xing-dir
i :
i
bu- yuk, ey o-
zod
xal-
qim.
Ja- hon-ga yuz tut-ding, m ag‘rur-
r
Hm.
san, e-
0 ‘z- be-gim -san, o ‘z- 11- gim-san,
o ‘z-
be-
gim!
0 ‘- zlm ay-
la-
nay,
o ‘- zim o ‘r-
gi-
lay.
54
www.ziyouz.com kutubxonasi

4
-G ^
0 ‘z-be- gim- san,
o ‘z- li-
gim -san,
o ‘- zim
ay- la-
nay.
^
•
1
J
J
>