METALLAR TEXNOLOGIYASI
METALLAR TEXNOLOGIYASI — metallarni olish, ulardan turli detal va buyumlar tayyorlash usullarini oʻrganadigan fan; bunday usullar majmui. Metallar texnologiyasi tarixi juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Tosh qurollar yasashdan metall qurollarhyasashga oʻtilishi insoniyat tarixida muxim ahamiyat kasb etdi. Arxeologik kuzachishlar shundan dalolat beradiki, odamh|yetall qurol yasashda dastlab misdan fDdalangan (choʻkich, xanjar, ixcham bolta, k^yza va 19274-28 y. larda V. Pauli va A. Zommerfelыd metallarning paramagnit kirituvchanlik «anomaliyasi» va issiqlik sigimini elektron nazariya asosida/ gushuntirdi, 1930-y. da esa L. Landau metallardagi diamagnetizm oʻq-yoy uchlari neolit davrida, yaʼtg»hodisasini asoslab berdi. mil. av. 4—3 ming yillikda yasalgan). Ibtidoiy odam dastlab tabiiy misni eritish, quyish va uni bolgʻalab har xil shakl berish, misni sovuqlayin ishlash usullarini bilgan. Inson asta-sekin tarkibida boshka metallar boʻlgan rudalarni kulolchilik oʻchoqlarida eritib, metallar olishning yangi-yangi usullarini bilib oldi. 6-a. ga kelib metall eritish oʻchogʻi (gorn), 16-a. da domna pechi, 19-a. da martenʼ pechi, 20-a. da elektr metall eritish pechlari paydo boʻldi, metallga ishlov berish usullari ham astasekin takomillashib bordi (bosqonlar, pres-slar, metall kesish va qirqish sta-noklari paydo boʻldi). Oʻzbekiston hududida mil. av. 3 ming yillik oxirlaridan sof misni eritib, quyib, bolgalab, asosan, bezak buyumlar yasashgan, asta-sekin qalay, kumush, oltin va b. rudali metallarni eritish, quyish va qizdirib ishlash usullari oʻrganib olingan; ayniqsa, zargarlik, qurol-aslaha yasash rivojlangan. Hozir ham temirchilik ustaxonalarida puflama metall eritish oʻchoqlari (gornlar) va qoʻlda bolgʻalash usullari saqlanib qolgan (q. Metallurgiya, Metallshunoslik).
Ensiklopediya.uz
METALLAR TEXNOLOGIYASI