Mandarin Xitoy tili tarixi va media

Zuo Yuezi an’anasini “oyni yarating” deb tarjima qilish mumkin edi. Garchi u tanazzulga uchragan bo’lsa-da, qishloq joylarida va kamroq bo’lsa-da, yirik shaharlarda ham qo’llaniladi.

Xitoy tili tarixi

Hozirda o‘zbek yoshlari orasida sharq tillarini o‘rganishga bo‘lgan talab oshib bormoqda. Ko‘plab hamyurtlarimiz Xitoy, Janubiy Koreya, Yaponiya, Malayziya va boshqa mamlakatlarda tahsil olishmoqda. Bu esa o‘z navbatida O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan do‘stona munosabatlarini yanada mustahkamlashga yordam beradi.

Ko‘pchilik koreys, xitoy tillarini mukammal o‘rganishni istaydi. Biroq buning uchun ishonchli o‘quv markazini topishda qiynalishadi. Biz bugun sizga bir sirni ochamiz. Toshkentda qad rostlagan Smart Nimble Education o‘quv markazi bo‘lajak talabalarni, til o‘rganishga qiziquvchi yoshlarni o‘z mashg‘ulotlariga taklif etadi. Siz birgina darsning o‘zidayoq ustozlar mahorati va tilga bo‘lgan muhabbatni his etasiz.

Endi esa o‘quvchilar va ularning ota-onalarini qiziqtirishi mumkin bo‘lgan savollarga javob beramiz.

Qanday kurslar mavjud?

Bu yerda siz ingliz, koreys va xitoy tillarini mukammal o‘rganishingiz mumkin. Chet el fuqarolari uchun esa rus va ingliz tillari o‘rgatiladi.

Foto: Smart Nimble Education

Kimlar dars beradi?

O‘quv markazida faqatgina yuqori malakali, professional mutaxassislar saboq berishadi. Koreys tili kursidan 3 nafar Janubiy Koreyalik o‘qituvchilar ta’lim berishadi. Darslarning yana bir afzal jihati shundaki, ular nafaqat o‘zbek, balki ingliz va koreys tillarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘qitiladi. Xitoy tilini Xitoy davlatida ko‘p yillar davomida yashab “Xitoy filologiyasi” yo‘nalishi bo‘yicha ikkita oliygohning magistratura yo‘nalishini muvaffaqiyatli tugatgan yuqori malakali o‘qituvchi dars beradi. O‘z navbatida darslar nafaqat uzbek tilida, balki, rus va ingliz tillarida olib boriladi.

Shuningdek, ingliz tili o‘qituvchisi yosh bo‘lishiga qaramasdan, o‘z bilimini namoyon qilgan holda bir qator yo‘nalishlar bo‘yicha mukofot va grantlarga ega bo‘lib, faoliyati davomida bir qancha til o‘rganuvchilarni milliy, hamda, xorij universitetlariga tayyorlagan.

Foto: Smart Nimble Education
Foto: Smart Nimble Education
Foto: Smart Nimble Education

Bu maskanda shuningdek, 180 kun ichida IELTS sertifikatini olishga ham kafolat beriladi.

Foto: Smart Nimble Education
Foto: Smart Nimble Education

Nima uchun aynan Smart Nimble Education?

* Koreys, xitoy va ingliz tillarida qiziqarli va interaktiv darslar

* Mahoratli va tajribaga ega xorijlik o‘qituvchilar

* O‘qituvchilar xorijda tahsil olgan yuqori malakali kadrlardir

* Mashg‘ulotlar vaqtida mazali kofe-breyklar ulashiladi

* Bir oila vakillari uchun chegirmalar mavjud (faqat ingliz tili kursida)

* Agar darslar va berilgan topshiriqlar o‘z vaqtida amalga oshirilsa o‘quv markazi oliygohga kirishingizga to‘liq kafolat beradi

* Barcha tillar bo‘yicha individual darsliklar va elektron qo‘llanmalar o‘quv markazi tomonidan ta’minlanadi

* Chet ellik mehmonlar va universitet vakillari bilan doimiy uchrashuvlar o‘tkaziladi

* Xonalar zamonaviy mebellar va uskunalar bilan jihozlangan

* Xitoy va Janubiy Koreyaning bir qator davlat universitetlari bilan to‘g‘ridan- to‘g‘ri imtiyozli shartnomaga ega

* Xitoy va Janubiy Koreya xalqaro universitetlari bo‘yicha ma’lumotlar ochiq holda taqdim etiladi

Bundan tashqari, o‘quv markazi talabalarni Janubiy Koreya va Xitoyga o‘qishga ham jo‘natadi.

Foto: Smart Nimble Education
Foto: Smart Nimble Education
Foto: Smart Nimble Education

Yana qanday imkoniyatlar bor?

Bu yerda siz tillarni mukammal egallash natijasida IELTS (ingliz tili), TOPIC (koreys tili), HSK (xitoy tili) imtihonlariga tayyorlanib, muvaffaqiyatli o‘tishingiz mumkin.

Narxlar qanday?

Ingliz tili: jamoaviy dars – 200.000 so‘m bir oyga (12 mashg‘ulot). Individual – 550.000 so‘m.

IELTS – 660.000 ming (12 mashg‘ulot)

Koreys tili: jamoaviy dars – 200.000 so‘m (boshlang‘ich). TOPIC – 300.000 so‘m.

Xitoy tili: jamoaviy dars – 300.000 so‘m (8 mashg‘ulot)

Foto: Smart Nimble Education

Qayerda?

Toshkent shaxhar, Yakkasaroy tumani, Sarabuston ko‘chasi, 3B-uy.

Mo‘ljal: “Kosmonavtlar” metro bekati, IIV qoshidagi “Korzinka” supermarketi yonida

Telefonlar:

+(99890) 955 36 86
+(99871) 256 66 56

Sayt: SNE

O‘quv markazining shiori :

“TODAY A READER, TOMORROW A LEADER. “. Unutmang, bugungi o‘quvchilar, ertaga yetakchilarga aylanishadi.

Mandarin Xitoy tili tarixi va media

Xitoy – eng yirik aholi bilan keng mamlakat. Endi u bir milliarddan ortiq odamlar yashaydi. davlat lahjalari va Lahjalari turli foydalanish nega Balki, deb. Bu erda bo’lsa-da, juda ko’p hududlarida iste’mol rasmiy tili, bor. Bu, shuningdek, og’zaki va yozma bir turli bor. Shunday qilib, biz bugun bilib bo’lsin umumiy Mandarin Turunçgil bilan tilida, shuningdek qaerda va kim tomonidan u ishlatiladi nimadir.

Qayerda?

Bu lahjasida haqida gapirganda, biz uydan boshlash kerak. Mandarin Xitoy faqat eng keng tarqalgan mamlakatda ishlatiladigan emas. Bu, shuningdek, asosiy sheva guruhlar hisoblanadi. Bu erda amal va Xitoy Mandarin tili. haqiqiy Mandarin Dungan bo’lish bilan bir qatorda, u tez-tez uning “Mandarin” (so’zidan “Putonghua”) deb ataladi. Bu nom oqladi mumkin. Mandarin til Bu yerda bir guruh faqat bir qismini egallaydi da. Lekin, bu ism tufayli Mandarin G’arb adabiyoti, ayniqsa evropaliklar edi. MDH aholisini tushunishda Xitoy tili – Mandarin, yoki Putonghua turlari hisoblanadi.

estrada Mandarin

Yuqorida aytib o’tilganidek, bu sheva faqat Putonghua (Mandarin), lekin boshqa lahjalari emas. Ular 8 guruhga bo’lingan birgamiz. Va mamlakat tasniflangan sohalarida rahmat. Misol uchun, shimoliy-sharqiy Lahjalari bir kichik guruh bor. Bu Xitoy bu mintaqa aholisi tomonidan ishlatilgan, deb taxmin qilish qiyin emas. poytaxt aholisi gapirish Pekin, bir kichik guruh ham bor.

qiyin oddiy odamlar sheva tegishli tashuvchi tushunish orqali yanada murakkab birlashmalari, albatta, bor. Misol uchun, tszyanhuayskaya kichik guruh Yangtze daryosi joylashgan kichik maydoni, egallaydi. boshqa narsalar orasida, bor chzhunyuanskaya, moda-yin, Chi-Lu va Jiao-Liao kichik guruhlar. Ular katta maydon egallaydi. Lekin, ehtimol, janubi-g’arbiy kichik guruh eng keng tarqalgan, deb atash mumkin. Quyida ko’rsatilgan rasmda, to’q yashil Mandarin ishlatiladi maydonlarni bo’yalgan.

Kiritilgan

Mandarin tili bilan bir qatorda, shuningdek, Mandarin guruhda kam tarqalgan bor. Misol uchun, Jin uni faqat 45 million kishini foydalanadi. Ular, shuningdek, Şaanksi va shēng shimoliy qismida sifatida, Şanksi viloyatida yashaydi.

Pekin filiali

Bu etti asosiy lahjalarga o’z ichiga oladi. Orasida eng mashhur: Pekin va Putonghua (Mandarin tili) ham. boshqa narsalar orasida, asosan standart Xitoy tilida o’xshash ildizlarga ega bo’lgan maxsus sheva bor. Ular, chunki uning tarqalishi va tashuvchilarning ayırdedilemezdir.

Karamay, Hailar, chifensky lahjalari, shuningdek Adverbs va Chengde Jin, ilgari bor aytib o’tdi. Bu barcha lingvistik shakllari Pekin filiali va eng standartlashtirilgan bo’lib Xitoy o’rganish kishilar uchun eng tushunarli, xususan, mavjud.

rasmiy

Xitoy rasmiy til Mandarin Xitoy hisoblanadi. U 10 sheva guruhlar bor. Aholini muloqot qilish Putonghua deb ataladi bu yerda standart Xitoy tilini foydalanadi. Bu, shuningdek, Singapur (Huayu) va Gonkong ishlatiladi, va Tayvan u guoyu deyiladi. Putonghua tez-tez sheva og’zaki og’zaki deyiladi. Baihua deb nomlangan standarti yozma.

tashkilot

Yuqorida aytib o’tilganidek, Putonghua Mandarin guruhiga tegishli Pekin lahjasida, degan ma’noni anglatadi. tilining grammatikasi adabiy asarlarida mustahkamlab qo’yilgan barcha standartlarga, mos keladi.

ism

Putonghua turli xil yo’llar bilan turli hududlarida deb atash mumkin. rasmiy nomi Pekin va atrofidagi hududda bevosita ishlatiladi. Yuqorida aytib o’tilganidek, Singapurda bu hamda Malayziya kabi, Huayu deyiladi. Lekin Tayvanda – guoyu. Mandarin tili – G’arb va barcha Putonghua g’alati nom bor. Bu barcha Evropa adabiyotlar bilan aynan boshladi. Bundan tashqari, deb atalmish sevgi faqat Mandarin va Mandarin butun guruh bor emas.

Standard Mandarin – Bundan tashqari, G’arb ko’pincha bu alohida sheva muddatga ishlatiladi. Bu variantlar ko’p bor: .. “Mandarin”, “Mandarin”, va hokazo Rossiyada, hali Putonghua va uning tegishli Lahjalari farqlash uchun. A “sitrus” variant akademik hamjamiyat tomonidan qabul qilinmaydi. “Dono” uchun media, bu nom foydalanish kabi bo’lsa-da.

Portugaliya ildizlari

Mandarin bu “sitrus” Portugaliya unvonini qarzdorman. Bir necha kishi Mandarin Xitoy ba’zan GUANHUA deb ataladi, deb bilaman. So’zma-so’z, u tarjima – “. Byurokratik nutqida” Bu yana bir bor Putonghua faqat bilimli va o’qimishli odamlar ekanligini isbotlaydi.

Portugaliyada, ko’pincha yuqori martabali rasmiylari deyish, “Mandarin” deb nomlangan “vazir, bir ofitser.” Imperial Xitoy kunlarda Portugaliya so’zda nufuzli odamlar hisoblanadi. Shuning uchun, bir oz keyinroq u kalka GUANHUA ustida paydo bo’ldi va Putonghua norasmiy nomi qabul – “Mandarin”.

“Mandarin” bir xil

Umuman olganda, bir-biridan Putonghua haqiqatni – sheva juda keng tarqalgan bo’lib, u hali ham kichik guruhlar bir qator bor. Bu, birinchi navbatda, rasmiy lahjasida sifatida boshqariladi bo’lsa, Mandarin har qanday Lahjalari ilgari emas edi o’sha joylar, Putonghua uning versiyada reformasyon, aslida tufaylidir. Yuqorida aytib o’tilganidek, deb Natijada, Mandarin tilining dialektlari, boshqa hududlarida keng tarqalgan. guandunsky – Ular orasida Tayvan, Singapur Huayu, shuningdek Putonghua turli xil guoyu.

tarixiy asosi

GUANHUA – oldin Putonghua ilgari shimoliy lahjasida norasmiy og’zaki shakli ishlatiladi. Bu kabi erta 1266 kabi shakllanishga boshladi, bir sababi bor. So’ngra Xitoy poytaxti Pekin zamonaviy hududida berildi. O’sha paytda, u hukmronlik qila boshladi Yuan sulolasi. 1909-yilda, u bir necha vaqt rasmiy standart edi guoyu, ma’lum bo’ldi. Keyinchalik, u Putonghua yilda o’zgartirildi. Bu standart faqat og’zaki norma yozilgan balki o’z ichiga oladi.

Kim aytadi?

organlari oldin bir muammo bor edi: Boshqa lahjalarga foydalanish Xitoy o’sha qismlari, so’z, bir og’iz teng Putonghua yoyilishini rivojlantirish uchun qanday. Bu savol ham Xitoy Konstitutsiyasida qayd etildi. Lekin jarayonning tarqalishi etarli sekin bo’ladi. Putonghua endi televidenie va radio ishlatiladi, lekin aholining faqat yarmi tilida izohlash mumkin. Faqat 18% bilan gaplashish uchun uyda bir ma’lumoti foydalaning. Va aholisi 42% maktabda va ishda Putonghua gapirish.

Bu muammoni nazorat qilish, bir imtihon lahjasida bilim darajasini ko’rsatadi, joriy etildi. Mandarin tilini gapiradi kim aniqlash, bu ancha oson bo’ldi. Lekin bu natijalar biz, 30 dan ortiq yil o’tib Putonghua joriy ko’rishni istayman emas, nima ekan.

eng yuqori darajasi “1-A” hisoblanadi. Bu kam 3% xato qilgan kishilar uchun tayinlanadi. Eng tez-tez, bu sinovdan ona tug’ilgan Beijingers natijalari. Va aholining dam olishi o’rtasida, bu raqam juda kam. Pekindagi bu nomzodlar 90% olgan bo’lsangiz, Tianjin eng yaqin shahar o’tgan 25% bilan rahbari bo’ldi.

radio va televidenieda ishlash uchun, siz xatolar hech 8% dan, albatta, va “1-B” darajasida, deb mumkin. Bu ommaviy axborot vositalari a’zolari test natijalarini olish kerak. “2-A” darajasini – Xitoy adabiyoti fani o’qituvchisi olish uchun, u xatolar hech 13% dan bo’lishi mumkin. Bunday og’ir tomosha Putonghua tarqatmaslik qaramay, hali bu Lahjalari ko’p Xitoy tushunish ega. Ular, Lahjalari ega bo’lmasligi mumkin-da.

Xitoy madaniyati: tarixi, urf-odatlari, urf-odatlari, tili

Video: XİTOYNİNG ASL YUZİ / XİTOY XAQİDA SİZ BİLMAGAN XAQİQATLAR / ХИТОЙ ХАКИДА ФАКТЛАР / Buni Bilasizmi?

Tarkib

The Xitoy madaniyati Xitoyda rivojlanadigan urf-odatlar, e’tiqodlar, an’analar va badiiy ifodalar to’plamida. Ushbu Osiyo mamlakati dunyodagi eng ko’p aholiga ega va etnik va tillarning xilma-xilligiga ega. Hozirda mamlakatning rasmiy nomi – Xitoy Xalq Respublikasi.

Ushbu madaniyat dunyodagi eng qadimiy madaniyatlardan biri hisoblanadi. Ularning ko’pgina an’analari, urf-odatlari va fikrlari 5000 yildan ortiq vaqt davomida hujjatlashtirilgan. Qadimgi davrlarda bu mamlakat Samoviy imperiya sifatida tanilgan va qog’oz, porox kabi ixtirolarning va Buyuk devor kabi buyuk inshootlarning kelib chiqishi bo’lgan.

Xitoy madaniyatining asosiy namoyandalari orasida uning falsafasi, musiqasi, falsafasi yoki san’ati bor. Ushbu madaniyat mamlakatda yashovchi turli xil etnik guruhlarning hissalari bilan bir qatorda, Osiyodagi buddizmni qabul qilgan Hindiston kabi boshqa joylardan ham ta’sir ko’rsatdi.

1949 yildan beri hokimiyat tepasida bo’lgan Xitoy Kommunistik partiyasi ajdodlarning ba’zi urf-odatlarini o’zgartirishga harakat qilgan bo’lsa-da, bugungi kunda uning uzoq tarixi davomida paydo bo’lgan ko’plab urf-odatlar hanuzgacha saqlanib kelinmoqda.

Kelib chiqishi va tarixi

Mamlakatning nomi, Xitoy, “dunyo mamlakati” yoki “dunyoning markazidagi mamlakat” degan ma’noni anglatadi. Uning madaniyati 5000 yildan ortiq tarixni qamrab olgan hujjatli yozuvlarga ega. Bu bugungi kungacha uning evolyutsiyasini batafsil bilishimizga imkon berdi.

Xitoy madaniyatining kelib chiqishi miloddan avvalgi 2 100 yillarga to’g’ri keladi. C., hozirgi Xenan viloyatida. Unda Anyang va Erlitu madaniyatlari va birozdan keyin birinchi sulola Xia paydo bo’ldi.

Xitoy mifologiyasiga ko’ra, ularning madaniyati 5000 yil oldin Sariq imperator Xuang Di bilan boshlangan. Bu Xitoyning asoschilari hisoblangan beshinchi avgust kunlaridan biri edi.

Uch avgust va beshta imperator

Xitoy madaniyatining mifologik kelib chiqishi Sya sulolasidan oldingi mamlakat hukmdorlariga tegishli: uchta avgust va beshta imperator. Mamlakat an’analari shuni ko’rsatadiki, bu afsonaviy belgilar Xitoyning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy muassasalarining yaratuvchilari bo’lgan.

Afsonalarga ko’ra, bu belgilar hayoti juda uzoq, har biri yuzlab yillar bo’lgan va ular mo”jizaviy voqealar uchun mas’ul bo’lgan.

Barcha manbalar ularning soniga to’g’ri keladigan bo’lsa-da, ularning nomlari qaysi hujjatga murojaat qilinganiga qarab farqlanadi. Ba’zi tarixchilar, ular haqiqiy qabila hukmdorlariga asoslangan bo’lishi mumkin deb taxmin qilishadi.

Sya sulolasi

2 100 yilda. 1 600 a.gacha hukmronlik qilgan birinchi Xitoy sulolasi – Sya paydo bo’ldi. Uning kelib chiqishi Sariq daryo bo’yida bo’lgan. Uning ikkita buyuk xizmatlari bu daryoning toshqinlarini nazorat qilish va o’sha paytda yuz bergan qabila urushlarini tugatish edi. Bundan tashqari, ular birinchi xitoy taqvimini yaratdilar.

Uning mavjudligiga shubha tug’dirsa ham, Sima Tsianning (miloddan avvalgi 1-asr tarixchisi) tarixiy xotiralarida sulola 17 ta podshodan iborat bo’lganligi tasdiqlangan.

Shang sulolasi

Shang sulolasi (miloddan avvalgi 1660 – miloddan avvalgi 1100) birinchi bo’lib uning mavjudligi hujjatlashtirilgan edi, chunki yozuvlar suyak va bronza buyumlarda topilgan.

Bu davrda yozuv jamiyat uchun eng muhim bilimlardan biriga aylandi. Ularning tizimi 3000 ga yaqin turli xil belgilarga ega edi va hozirgi tilning asosi hisoblanadi.

Chjou sulolasi

Shangni mag’lubiyatga uchratgandan so’ng, Chjou sulolasi (miloddan avvalgi 1050 – miloddan avvalgi 256) Xitoyda hokimiyatni qo’lga kiritdi. Uning choralaridan biri shohlikni davlatlarga bo’lish orqali tashkil qilish edi.

Bu davr uch xil bosqichga bo’lingan: G’arbiy Chjou sulolasi (miloddan avvalgi 1045 – 771 yillar); bahor va kuz davri (miloddan avvalgi 770 – 476 yillar) va urushayotgan davlatlar davri (miloddan avvalgi 475 – 221 yillar).

Ushbu sulolaning tarkibiga kirgan 39 ta shoh qabila jamiyatidan feodal jamiyatiga o’tishni rivojlantirdi.

Ushbu bosqichda keyingi asrlarda Xitoy madaniyatini belgilab bergan va unga hali ham katta ta’sir ko’rsatib kelayotgan asosiy dinlar va falsafalar paydo bo’ldi: daoizm va konfutsiylik.

Tsin sulolasi va birinchi imperator

Qisqa Tsin sulolasi (miloddan avvalgi 221 – 206 yillar) birinchi bo’lib Xitoyni hukmron klanlarga emas, balki imperator boshqaruvi ostidagi mamlakat sifatida birlashtirdi.

Birlashgan Xitoyning birinchi imperatori Shi Xuangdi bo’lib, u boshqa shohliklarni mag’lubiyatga uchratib, ularni zabt etishga muvaffaq bo’ldi. Shundan so’ng u markazlashgan hokimiyatni o’rnatdi va mamlakatni yangi tumanlarga ajratdi. Xuddi shunday, u imperiya bo’ylab yo’llar, kanallar va postlar tarmog’ini qurishni buyurdi.

Imperiya ehtimoliy bosqinlardan himoya sifatida o’z hududining shimolida buyuk devor qurishni boshladi.

Birinchi imperator tibbiyot, dorixona yoki boshqa foydali deb hisoblagan narsalar bundan mustasno, mavjud bo’lgan barcha kitoblarni yoqib yuborishni buyurdi.

Uning buyuk meroslaridan yana biri uning qabrida dafn etilgan taniqli terakota jangchilari edi.

Xan sulolasi

Birinchi imperatorning o’g’li zaif hukmdor bo’lib chiqdi, u tez orada o’z xalqining adovatini qozondi. Qo’zg’olonda dehqonlar etakchisi Lyu Bang uni ag’darib tashladi va imperatorlik davridagi eng uzoq vaqt bo’lgan Xan sulolasini (miloddan avvalgi 206 – milodiy 220 yil) vujudga keltirdi.

Xan hukmdorlari G’arb bilan Ipak yo’li orqali savdo qilishni boshladilar. Bundan tashqari, ular hunarmandchilik va qishloq xo’jaligini rivojlantirdilar.

Miloddan avvalgi 140 va 85 yillar orasida Vudining hukmronligi bilan eng katta farovonlik davri keldi. Turli xil etnik guruhlarni birgalikda tinch yashashga majbur qilgan C.

Sui sulolasi

Mamlakatning parchalanishiga sabab bo’lgan bir necha asrlik tanazzuldan so’ng Suy sulolasi (581 – 618) Xitoyni birlashtirishga muvaffaq bo’ldi. U hukmronlik qilgan davrda kanallar va Buyuk devor tiklandi va kengaytirildi.

Asosiy ishlardan biri Xuang Xeni janubiy daryolari bilan bog’laydigan Katta Kanal deb nomlangan. Ushbu qurilish tufayli imperiyaning janubidan shimoliga guruch va oziq-ovqat transporti yaxshilandi.

Tang sulolasi

Miloddan avvalgi 618 yilda yangi sulola Tang hokimiyatni qo’lga oldi. Uning deyarli 300 yillik hukmronligi mamlakat uchun haqiqiy Oltin asrga aylandi.

Imperiyaning poytaxti Changan o’sib, milliondan ortiq aholisi bo’lgan dunyodagi eng katta shaharga aylandi. Hindistondan kelib chiqqan buddizm yoyila boshladi. Bu davrda she’riyat, uch rangli kulolchilik, rassomchilik va yog’och-matbaa eng yuqori darajaga ko’tarildi.

Imperiya chegaralari kengaytirildi va Ipak yo’li bo’ylab tobora ko’proq savdo almashinuvi mavjud edi. Xitoyliklar Evropaga qog’oz, chinni va ipakni eksport qilishdi, qimmatbaho metallar yoki jun sotib olishdi.

Harbiy isyon 868 yilda sulolani zaiflashtirdi. 13 yil o’tgach, qo’zg’olonchilar poytaxtni bosib oldilar va viloyat hokimlari o’zlarining mustaqilligini e’lon qilishdi. So’nggi Tang imperatori 907 yilda ag’darilgan.

Yuan sulolasi

Xitoyni boshqargan birinchi chet el sulolasi Mo’g’ulistondan bo’lgan Yuan edi. 1206 yilda Chingizxon o’sha mamlakat qabilalarini birlashtirgan va Mo’g’ullar imperiyasiga asos solgan. Keyinchalik, o’z hududini ko’paytirish uchun kampaniya boshlandi.

Uning nabirasi Xubilay Xon XIII asrning 70-yillarida Xitoyni bosib olishga muvaffaq bo’ldi. Uning birinchi choralaridan biri poytaxtni hozirgi Pekinga, Daduga ko’chirish edi.

Ushbu sulola davom etgan davrda, 1279 yildan 1368 yilgacha muhim texnologik rivojlanish yuz berdi. Savdo, o’z navbatida, mustahkamlanib boraverdi. Masalan, o’sha paytda Marko Polo Venetsiyadan Xitoyga savdo qilish uchun kelgan.

Bu san’at va fan uchun yorqin davr edi. Rassomlik va yozuvchilarda yangi uslublar paydo bo’ldi, ular hatto Evropada ham obro’li bo’ldi.

Min sulolasi

1368 yilda Chju Yuanjang uni ag’darishga va o’z sulolasi Mingni (1368-1644) hokimiyatga o’rnatishga muvaffaq bo’lganda, Yuan sulolasi juda zaiflashdi.

Chju Yuanjangning o’g’li Chju Di Taqiqlangan shaharni qurishga buyruq berdi va rasmiy ravishda Pekinni o’zining poytaxtiga aylantirdi.

Tsing sulolasi

1644 yilda yangi chet el sulolasi hokimiyatni qo’lga kiritdi. Bu holda Xitoyni shimoliy-sharqidagi manjurlar qo’lga kiritishga urinib, bir necha yil davomida Tsin sulolasini o’rnatishga muvaffaq bo’lishdi (1644 – 1911). Aynan shu bosqichda Xitoyning zamonaviy hududi tashkil etildi.

Ayniqsa, bu sulola ichida ikkita imperator ajralib turardi: Kanxi va Tsianlun. Tarixchilarning fikriga ko’ra, ularning hukmronligi oltin va farovonlikning ikki bosqichi bo’lgan.

Biroq, bu sulolaning oxiri Xitoy uchun dahshatli edi. G’arbiy kuchlarning aralashuvi va Yaponiyaga qarshi urush mamlakatni yarim mustamlakaga aylantirishiga olib keldi.

Xitoy Respublikasi

1911 yilda Sun Yatsen boshchiligidagi inqilob Xitoydagi imperatorlik tizimini tugatib, respublikani tashkil etdi. Biroq, inqilobiy g’alaba butun mamlakatni qamrab olmadi, bu esa bir necha o’n yillar davom etgan fuqarolar urushi boshlanishiga olib keldi.

Zamonaviy Xitoy

Xitoy Yaponiya istilosiga uchragan Ikkinchi Jahon Urushidan so’ng, 1949 yilda Mao Tse-Dong kommunistik armiyasining fuqarolar urushidagi g’alabasi Xitoy Xalq Respublikasining tashkil topishiga olib keldi.

An’analar

Xitoy madaniyatining qadimiyligi, shuningdek, mamlakatning keng kengayishi va u erda yashaydigan etnik guruhlar soni juda ko’p turli xil urf-odatlar mavjudligiga olib keldi. Umumiy foydalaniladiganlarning ba’zilari to’y, tug’ilish yoki dafn marosimlari bilan bog’liq.

Zuo Yuezi

Zuo Yuezi an’anasini “oyni yarating” deb tarjima qilish mumkin edi. Garchi u tanazzulga uchragan bo’lsa-da, qishloq joylarida va kamroq bo’lsa-da, yirik shaharlarda ham qo’llaniladi.

Bu asosan farzandi bo’lgan ayollarni kamida 30 kun davomida uydan chiqishiga yo’l qo’ymaslikdan iborat. Shunday qilib, ular shu vaqt ichida yotishdan chiqmaslik tavsiya etilgunga qadar dam olishga majbur. Ularning derazaga qarashlari yoki televizor ko’rishlari ham yaxshi ko’rinmayapti.

Xitoy choy an’anasi

Dastlab choy ba’zi kasalliklarni davolash va umrni uzoqroq qilish usuli sifatida qaraldi. Bugungi kunda ham an’anaviy xitoy tibbiyoti ba’zi kasalliklarni engillashtirish uchun ushbu ichimlikning har xil turlaridan foydalanishda davom etmoqda.

Vaqt o’tishi bilan buddist rohiblar choy iste’mol qilishni meditatsiyaga yordam sifatida joriy etishdi. Asta-sekin bu odat imperator saroyida juda mashhur bo’lguncha zodagonlar tomonidan qabul qilindi.

Ming sulolasi davrida ko’plab maxsus choy do’konlari ochila boshlandi va ichimlik butun mamlakat bo’ylab iste’mol qilinishni boshladi. Nihoyat, u o’z aholisi uchun kunlik ichimlikka aylandi.

Bugungi kunda choy madaniyati xitoyliklar uchun muqaddas hisoblanadi. Choyxonalar jamiyat uchun uchrashuv joyiga aylandi.

Xitoy Yangi Yili

An’anaviy xitoy taqvimi oylik xarakterga ega, chunki yangi yil sana g’arbiy taqvim bilan o’lchanadigan bo’lsa farq qiladi. Bayram oyning birinchi kunida bo’lib, o’n besh kun davom etadi.

Ushbu sanalar davomida an’analar shuni ko’rsatadiki, bolalar muhokama qilinmasligi yoki jazolanmasligi kerak. Xitoyliklar yangi yilda bola yig’lasa, u butun yil davomida shunday qiladi deb o’ylaydi.

Yana bir odat – yomonlar chiqib ketishi uchun soat o’n ikkidan boshlab uyning barcha deraza va eshiklarini ochish. Shu tarzda, yangi yil uyga barcha yomonliklardan toza kirib keladi.

Chiroqlar festivali

Yangi yil tantanalari oxirida xitoyliklar chiroqlar bayramini nishonlaydilar. Ko’cha chiroqlari o’chiriladi va ipakdan yasalgan va hayvonlar yoki boshqa narsalarga o’xshash shaklda chiroqlar bilan qayta yoritiladi.

Festival davomida bir nechta paradlar va shoular bo’lib o’tadi. Oilalar birlashib, shirin guruch koptoklarini iste’mol qilishadi, bu ovqat oilani birga va umidvor bo’lishiga olib keladi.

Dafn marosimlari

Marhumning qarindoshlari dafn paytida shokolad tangalarini tarqatishadi. Maqsad, inson o’lganiga qaramay, hayot davom etayotganini eslashdir.

An’anaga ko’ra, xitoyliklar marhumning qabrlarini ziyorat qilmaydi. Buning o’rniga ular sham yoqib, fotosurati oldiga meva qo’yishadi. Bundan tashqari, ular u uchun uch marta bosh egib ibodat qilishadi.

Ushbu sohadagi yana bir urf-odat – marhumlarni hech qachon erga qo’ymay, baland joyda ko’mishdir.

Bojxona

Chopsticks

Xitoyliklarning tayoqchalar bilan ovqatlanish odati qadimgi xurofotlarga asoslangan o’z qoidalariga ega. Shunday qilib, ular hech qachon guruchga tik turmasliklari kerak, chunki bu o’lim ramzi.

Sovg’alar va maqtovlar

Sovg’alarni qabul qilishdan oldin ularni uch martagacha rad etish odoblidir. Maqtovlar, o’z navbatida, yaxshi qabul qilinmaydi, chunki ular bekorchilikning belgisi hisoblanadi.

Xitoyning o’ziga xos xususiyati mansublikka katta ahamiyat beradi. Yozilmagan bir qoidaga amal qilish kerak: birovni uyatda xijolat qilmang, tanqid qilmang yoki kamsitmang, chunki bu sizning qadr-qimmatingizni yo’qotadi.

Bundan tashqari, jamoat joylarida har qanday xatolarni tan olish odatiy hol emas. Xitoyliklar har doim qarama-qarshiliklardan qochishga moyildirlar. Ular g’azablansalar ham, odatdagi reaktsiya – bu tabassum.

tug’ilgan kun

Tug’ilgan kunni nishonlashda eng keng tarqalgan taom – bu piyola makaron. Ular uzoq bo’lishi kerak, chunki ular hayot davomiyligini ramziy ma’noga ega. Darhaqiqat, bu makaronlarning nomi Shaumianda, ya’ni “uzoq umr ko’rishga mo’ljallangan makaron” degan ma’noni anglatadi.

Xitoy bolalari uchun eng muhim tug’ilgan kun – bu ikkinchi, chunki xitoyliklar ularni bir yoshga to’lgan deb hisoblashadi.

Ushbu bayramlarda eng yaxshi sovg’a – bu pulli qizil konvert – hongbao.

Salomlar va xayrlashuvlar

Biror kishini tanishtirganda, eng ko’p uchraydigan narsa shundaki, avval familiya, so’ngra ism aytiladi. Boshqa tomondan, xitoyliklar ketish vaqti kelganida yuz o’girmaydilar, chunki bu qo’pollikning belgisi.

An’anaviy to’ylar (hun qi)

To’y – bu ijtimoiy urf-odatlarga olib boradigan an’analarga to’la yana bir jihat. Dastlab kuyov kelinning ota-onasiga tashrif buyurib, uning yaxshi niyatlarini anglatuvchi sovg’alarni olib kelishlari kerak.

Ota-onalar bog’lanishni ma’qullashganda, sana oy taqvimiga muvofiq tanlanadi. Xuddi shu tarzda, birinchi bolaning ismi ham omadni jalb qilish uchun tanlanadi.

Marosimda qizil rang ustundir, bu xitoyliklar uchun sodiqlik, farovonlik va muhabbat belgisidir.

Til

Qadimgi davrlarda yozma til klassik xitoy deb nomlangan. Bu ming yillar davomida ishlatilgan, ammo faqat ziyolilarga ma’lum bo’lgan.

XX asrga qadar Xitoyda savodsizlik darajasi juda yuqori edi. To’rtinchi may harakatidan so’ng, xalq tilida so’zlashadigan xitoyliklar ustun bo’lib, fuqarolar uchun o’qishni osonlashtirdi.

Turli tillar

Aslida, Xitoyda bitta til emas, balki turli xil mintaqaviy tillar va lahjalar mavjud.

Mandarin tili rasmiy til bo’lib, ispan tilida putonghua, “umumiy nutq” deb nomlanadi. Hisob-kitoblarga ko’ra, u aholining deyarli 70 foizida gaplashadi.

Kanton tilidagi boshqa muhim tillar, ayniqsa mamlakat janubida. Boshqa tomondan, janubi-sharqda va janubi-g’arbda Wu, Min, Gan va Hakka ustunlik qiladi.

Tonallik

Xitoy tilining o’ziga xos jihati ohangdorlikning muhimligidir. So’zning qaysi ohangda talaffuz qilinishi uni boshqa ma’noga ega qiladi. Masalan, “ma” so’zi ona, ot, qoralash yoki kenevir ma’nosini anglatishi mumkin va aynan shu ohang uning ma’nosini belgilaydi.

Kiyim

Garchi G’arbning ta’siri mamlakat kiyimlariga etib kelgan bo’lsa-da, an’anaviy kiyimlardan har kuni ham foydalanilmoqda.Mamlakatda kiyinish uslubini belgilaydigan voqea – Kommunistik partiyaning hokimiyatga kelishi. Bir muncha vaqtgacha yangi hukmdorlar an’anaviy kiyimlardan foydalanishni taqiqladilar, chunki ular uni burjua deb hisoblashdi.

O’z o’rnida hukumat “marksistik kostyum” ni ilgari surdi, bu ijtimoiy sinf va jinsni tenglashtirdi. Biroq, bu taqiq bir necha yil o’tgach bekor qilindi.

Xitoy kiyimlarining o’ziga xos jihatlari orasida rangga berilgan ahamiyat ajralib turadi. Shunday qilib, sarg’ish Tsin sulolasiga qadar imperatorlar uchun saqlanib qolgan. Boshqa tomondan, qizil rang omad keltiradi, oq motamni, qora esa yomonlikni anglatadi.

Hozir

Xitoy madaniyatidagi kostyumlarning katta qismi sulolalar davriga tegishli. Biroq, ularning ba’zilari hanuzgacha ma’lum hollarda qo’llaniladi.

Ulardan biri – Qipao, tekis bitta kostyum. Yopiq bo’yin va yon yoriqlari bor va tabiiy ipakdan qilingan. Undan erkaklar ham, ayollar ham foydalanadilar.

Ushbu ko’ylaklardan yana biri – har ikkala jins vakillari ham kiyadigan hanfu. Xan sulolasi davrida ishlatila boshlangan bu kiyim keng yenglari bilan ajralib turadi va tizzagacha uzun ko’ylak va oyoqlariga torroq yubkadan iborat.

Va nihoyat, changshan faqat erkaklar kiyimidir va ko’ylagi va shimlardan iborat. Uning ishlatilishi to’y va bayramlarda juda keng tarqalgan.

Din

Xitoyda din haqida gapirganda, ba’zi e’tiqodlar G’arbda tushunilgan dinlarga qaraganda madaniy amaliyotlarga, hayot falsafalariga yoki fikrlash tizimlariga yaqinroq ekanligini ta’kidlash kerak.

Ajdodlarga sig’inish bu odatlarning ko’pchiligining umumiy omillaridan biridir. Bu bilan xitoyliklar ajdodlarining marhamatiga va shuning uchun ularni himoya qilishga erishamiz deb o’ylashadi.

Boshqa jihatlarda bo’lgani kabi, Xitoyda ham katta diniy xilma-xillik mavjud. Biroq, ularning boshqalaridan ajralib turadigan uchtasi bor: Konfutsiylik, Daosizm va Buddizm. Bundan tashqari, uchta eksklyuziv e’tiqod tizimi mavjud, shuning uchun har bir inson o’z postulatlarini birlashtirishi odatiy holdir.

Konfutsiylik

Ushbu ta’limotning muallifi, diniydan ko’ra ko’proq falsafiy bo’lib, eramizdan avvalgi XVI asrlar orasida yashagan faylasuf Konfutsiy edi. C. va V a. S

Konfutsiychilik odatlanib yashash va jamoat bilan aloqada yashash uchun bir qator axloqiy me’yorlar va tamoyillardan iborat.

Uning ta’limotiga ko’ra, inson ko’rgan narsalari bilan yolg’iz qolmasligi kerak, balki mavjud bo’lgan har bir narsada ichki go’zallikni topish uchun orqaga qarash kerak. Shuningdek, bu hayotiy tajribalardan o’rganishni rag’batlantiradi.

Daosizm

Daosizm Xitoyda paydo bo’lgan birinchi dinlardan ilhomlangan falsafa sifatida tug’ildi. Bular ajdodlarga va tabiatga sig’inishni amalda qo’llashgan.

Ushbu dinda belgilangan me’yorlar va majburiy ravishda bajarilishi kerak bo’lgan marosimlar mavjud emas. Uning yaratuvchisi Lao Tsuning so’zlariga ko’ra, siz faqat taoga ergashishingiz va o’zingizni narsalarning tabiiy ritmi bilan olib ketishingizga to’g’ri keladi.

Buddizm

Xitoyda eng muhim va keng tarqalgan din buddizmdir. Ushbu e’tiqod Hindistonda paydo bo’lgan va taxminan 2000 yil oldin xitoyliklar tomonidan qabul qilingan.

Aynan o’sha paytda Xan imperatori ba’zi rasmiylarni Hindistonga buddizm matnlarini to’plash va ularni o’rganish uchun yuborgan. Vaqt o’tishi bilan butun mamlakat bo’ylab ushbu dinning ibodatxonalari ko’tarila boshladi.

Musiqa

Xitoyda ijro etiladigan an’anaviy musiqa G’arb musiqasidan uchta asosiy xususiyati bilan ajralib turadi: ritm, ohang va ritm. Bundan tashqari, uning kelib chiqishi muqaddas bilan chambarchas bog’liq edi.

Musiqa va konfutsiylik

Xitoy musiqasi 2500 yil davomida Konfutsiy ta’limotining ta’sirida katta bo’lgan. Ushbu faylasuf musiqa ehtiroslarni tinchitadigan va uyg’unlikni ta’minlaydigan vositasiz ko’ngil ochish emasligini tasdiqladi

Ushbu bayonot sudda bo’lib o’tgan qadimgi Xitoy dini marosimlarida musiqadan foydalanish bilan bog’liq edi. Shu tarzda, musiqachilar bo’sh vaqt haqida o’ylamasliklari kerak, aksincha o’z fikrlarini poklashlari kerak.

Asboblar

An’anaviy musiqa asboblarini tasnifi ularni tayyorlash uchun ishlatilgan materialga qarab amalga oshirildi: metall, charm, tosh, ipak, oshqovoq, loy, yog’och yoki bambuk.

Ulardan ba’zilari eng uzun ishlatilgan uzun zitlar, pan fleyta, sheng va fleyta edi. Bundan tashqari, gong, baraban yoki qarsakchalar ham keng qo’llanilgan. Keyinchalik, Markaziy Osiyodan lyutlar va skripkalar paydo bo’ldi.

Xitoy operasi

Xitoyda eng mashhur janrlardan biri bu opera. Qadimgi davrlarda uning mavzusi g’ayritabiiy ertaklar yoki qahramonlarning hikoyalaridan kelib chiqqan.

Bugungi kunda Xitoy operasida ko’pincha inqilob qahramonlari yoki yaqin o’tmishdagi buyuk voqealar haqida hikoya qilinadi.

Gastronomiya

Xitoyni tashkil etadigan buyuk hudud uning gastronomiyasining kengligi bilan ajralib turadi. Har bir mintaqada an’anaviy taomlar va ingredientlar mavjud.

Xitoy gastronomiyasi dunyodagi eng qadimiylardan biri hisoblanadi va unga yaqin atrofdagi boshqa madaniyatlar ta’sir ko’rsatgan.

Issiq idish yoki Huo Guo

Xitoy fondi sifatida tanilgan Huo Guo – Mo’g’ulistonda paydo bo’lgan retsept. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, u Tang sulolasi davrida iste’mol qilingan va bugungi kunda butun mamlakat bo’ylab ko’plab variantlar mavjud.

Ushbu taom turli xil ingredientlar bilan tayyorlanadi, go’shtdan tortib baliqgacha, sabzavotlar, makaron va qo’ziqorinlar orqali. Tanlangan ingredientlar issiq bulonda pishiriladi va keyin turli xil souslar bilan aralashtiriladi. Idish stolning o’rtasiga qo’yilgan va pechka yordamida iliq holda saqlanadi.

Dim sum

Kanton gastronomiyasidan kelib chiqqan bo’lsa-da, dim sum butun mamlakat bo’ylab tarqalib, eng mashhur taomlardan biriga aylandi.

Ushbu retseptning nomi “yurak qoniqmaguncha buyurtma” yoki “tishlash” deb tarjima qilinishi mumkin. Odatda ertalab yoki tushdan keyin iste’mol qilinadi va uni choy bilan iste’mol qilish odatiy holdir.

Chow mein

Ushbu retseptning yuzlab variantlari mavjud, ularning asoslari qovurilgan makarondir. Ushbu tarkibiy qismga qo’shimcha ravishda, odatda sabzavot, mol go’shti yoki tovuq go’shti, dengiz mahsulotlari yoki qisqichbaqasimonlar mavjud.

Pekin o’rdak

Pekin uslubidagi o’rdak – butun Xitoyda eng mashhurlaridan biri. Uning nomi ko’rsatilgandek, u asrlar davomida iste’mol qilingan poytaxtda paydo bo’lgan.

Parrandachilar terisini ingichka va tiniq qoldirib, yog’och pechda lak bilan ishlangan. Uni iste’mol qilish uchun terini va go’shtni piyoz va bodring bilan birga aylantiring.

Zongzi

Dunyoning ko’plab boshqa joylarida bo’lgani kabi, guruch ham Xitoy oshxonasining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Ushbu don tarkibida son-sanoqsiz retseptlar mavjud, ular orasida zongzi ajralib turadi.

Ushbu taom go’sht yoki loviya bilan to’ldirilgan va bambuk barglariga o’ralgan yopishqoq guruch uchburchagidir. Keyin u qaynatiladi yoki pishiriladi. Zongzi – Dragon Boat festivali paytida asosiy taom.

Gong Bao yoki Kung Pao tovuqi

Ushbu tovuq retsepti Sichuan mintaqasidan kelib chiqadi, uning an’anaviy oshxonasi ziravorlar bilan ajralib turadi. Gong Bao ushbu qoidadan istisno emas va taomga ko’p miqdorda qalampir va chili qalampiri kiradi.

Uni tayyorlash uchun tovuqni marinadlab, so’ngra chilimchani va Sichuan qalampirini aralashtirib qovurilgan vokda pishirish kerak. Go’sht sabzavot va yerfıstığı bilan qovuriladi.

Adabiyotlar

1. Xitoy madaniyati. Xitoyning urf-odatlari. Ushbu qadimiy tsivilizatsiyaning urf-odatlari va urf-odatlari. Cultura-china saytidan olingan
2. Qadimgi Xitoy. Xitoy tsivilizatsiyasining kelib chiqishi. Chinaantigua saytidan olingan
3. Zimmermann, Kim Ann. Xitoy madaniyati: Xitoyning urf-odatlari va an’analari. Livescience saytidan olingan
4. Mamlakatlar va ularning madaniyati. Xitoy madaniyati. Everyculture saytidan olingan
5. Malm, Uilyam P. Xitoy musiqasi. Britannica saytidan olingan
6. Vertz, Richard R. oshxonasi. Ibiblio saytidan olingan
7. Umumjahon tarixi. Xitoy madaniyati. Mihistoriauniversal saytidan olingan

Xitoy tili tarixi – History of the Chinese language

Ushbu maqolada bir nechta muammolar mavjud. Iltimos yordam bering uni yaxshilang yoki ushbu masalalarni muhokama qiling munozara sahifasi. (Ushbu shablon xabarlarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

Bu maqola uchun qo’shimcha iqtiboslar kerak tekshirish. Iltimos yordam bering ushbu maqolani yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo’shish. Ma’lumot manbasi bo’lmagan material shubha ostiga olinishi va olib tashlanishi mumkin.
Manbalarni toping: “Xitoy tili tarixi” – Yangiliklar · gazetalar · kitoblar · olim · JSTOR ( 2007 yil fevral ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

Bu maqola kabi yozilgan shaxsiy mulohaza, shaxsiy insho yoki bahsli insho Vikipediya tahrirlovchisining shaxsiy his-tuyg’ularini bayon qiladigan yoki mavzu bo’yicha asl dalillarni keltiradigan. Iltimos uni yaxshilashga yordam bering uni qayta yozish orqali entsiklopedik uslub. ( Noyabr 2019 ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

(Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

Yilda tarixiy tilshunoslik, xitoy tili tarixi vaqt ichida turli xil o’zgarishlarni o’z ichiga oladi Xitoy tili uning turli xil mujassamlanishlarida. Xitoy tilining eng qadimgi kelib chiqishi 6000 yilga to’g’ri keladi. [1]

Mundarija

• 1 Xitoy-Tibet ajdodlari
• 2 Qadimgi Xitoy
• 3 O’rta xitoy
• 4 Og’zaki xitoycha
• 5 Xitoy tilida yozilgan
• 6 Shuningdek qarang
• 7 Izohlar
• 8 Adabiyotlar

Xitoy-Tibet ajdodlari

Xitoy tili Xitoy-Tibet tillar oilasi, barchasi kelib chiqadigan tillar guruhi Proto-Xitoy-Tibet. Xitoy tili va boshqa xitoy-tibet tillari o’rtasidagi munosabatlar proto-xitoy-tibetni qayta tiklashga urinish kabi faol tadqiqotlar va tortishuvlar sohasidir. Ikkala harakatning ham asosiy qiyinchiliklari shundaki, xitoyliklarning qadimgi tovushlarini qayta tiklashga imkon beradigan juda yaxshi hujjatlar mavjud bo’lsa-da, xitoylar boshqa xitoy-tibet tillaridan ajralib chiqqan joyning yozma hujjatlari yo’q. Bu aslida tarixiy tilshunoslikda tez-tez uchraydigan muammo bo’lib, uni ko’pincha o’z ichiga oladi qiyosiy usul ushbu turdagi o’zgarishlarni chiqarish. Afsuski, xitoy-tibet tillari uchun ushbu texnikadan foydalanish hali qoniqarli natijani bermagan, ehtimol proto-xitoy-tibet tilini to’liq qayta tiklashga imkon beradigan ko’plab tillar juda yomon hujjatlashtirilgan yoki tushunilmagan. Shuning uchun, ularning yaqinligiga qaramay, xitoy va tibet-burman tillarining umumiy ajdodi isbotlanmagan gipoteza bo’lib qolmoqda. [2] Xitoy tilining rivojlanish turkumlari ilmiy munozaralarning mavzusi. Dastlabki tizimlardan biri tomonidan ishlab chiqilgan Shved tilshunos Bernxard Karlgren 1900-yillarning boshlarida. Tizim ancha qayta ko’rib chiqilgan, ammo har doim Karlgrenning tushuncha va uslublariga tayanar edi.

Qadimgi Xitoy

Qadimgi Xitoy, ba’zan “arxaik xitoylar” nomi bilan tanilgan, genetik jihatdan xitoy tilining barcha hozirgi lahjalari bilan bog’liq. Xitoy yozuv tizimidan ma’lum bo’lgan birinchi foydalanish toshbaqa chig’anoqlari va suyak suyaklari ichida Shang sulolasi (Miloddan avvalgi 1600-1050). [3] Keyinchalik erta va o’rtada Chjou sulolasi (Miloddan avvalgi 1122-256), shangdan kelib chiqqan yozuvlar tarkibiga bronza asarlaridagi yozuvlar, Shitsin, tarixi Shujing, va qismlari Yekin. Ko’pgina xitoycha belgilarda uchraydigan fonetik elementlar ularning eski xitoycha talaffuzlariga ham ishora beradi. Qarzga olingan xitoycha belgilarning yapon va vyetnam tillarida talaffuz qilinishi ham qimmatli tushunchalarni beradi. Qadimgi xitoyliklar umuman ta’sir o’tkazmagan. Unda intilish yoki qo’pol nafas olish undoshlarni farq qiladigan boy ovoz tizimiga ega edi, lekin hanuzgacha ohangsiz edi. Qadimgi xitoylarni tiklash bo’yicha ish boshlandi Tsing sulolasi filologlar.

O’rta xitoy

O’rta xitoy davomida ishlatilgan til edi Suy, Tang va Qo’shiq sulolalar (eramizning VI-X asrlari). Buni aks etadigan erta davrga bo’lish mumkin Qieyun rime lug’ati (AD 601) va uning keyinchalik redaksiyasi the Guangyun va 10-asrning kech davri tomonidan aks ettirilgan rime stollari kabi Yunjing. O’rta xitoy tilini talaffuz qilishning dalillari bir nechta manbalardan olingan: zamonaviy dialekt turkumlari, rime lug’atlari, xorijiy translatsiyalar, qadimiy xitoy filologlari tomonidan fonetik tizimni umumlashtirish uchun tuzilgan rime jadvallari va chet el so’zlarining xitoycha fonetik tarjimalari.

Og’zaki xitoycha

Erta tarixiy davrdan to hozirgi kungacha gaplashadigan xitoy tilining rivojlanishi murakkab bo’lgan. Ko’pgina xitoyliklar Sichuan va shimoliy-sharqdan (Manchuriya) janubi-g’arbiy tomon keng yoyda (Yunnan ), turli xil Mandarin lahjalarini o’zlari kabi foydalaning uy tili. Mandarin tilining Xitoyning shimoliy qismida keng tarqalishi asosan shimoliy Xitoy tekisliklari bilan bog’liq. Aksincha, janubiy Xitoyning tog’lari va daryolari lingvistik xilma-xillikni yoqtirar edi.20-asrning o’rtalariga qadar janubiy xitoylarning aksariyati faqat o’zlarining mahalliy xitoy tillarida gaplashar edilar. Biroq, turli xil xitoy lahjalarida gaplashadigan amaldorlar va oddiy odamlar aralashganiga qaramay, Nankin Mandarin hech bo’lmaganda Tsing sulolasi. 17-asrdan boshlab imperiya barpo etdi orfoepiya akademiyalar (soddalashtirilgan xitoy : 正音 书院 ; an’anaviy xitoy : 正音 書院 ; pinyin : Zhénggyn Shūyuàn ) Qing poytaxti Pekin me’yoriga mos ravishda talaffuz qilish uchun, ammo unchalik muvaffaqiyatga erishmadi. 19-asr oxirida Tsinning so’nggi 50 yilligi davomida, Pekin Mandarini imperator saroyida Nanjing Mandarin o’rnini egalladi. Umumiy aholi uchun, o’sha paytlarda Xitoyda Mandarinning xilma-xilligi keng tarqalgan bo’lsa-da, Mandarinning yagona standarti mavjud emas edi. Xitoyning janubidagi mandarin bo’lmaganlar ham o’zlarining mahalliy tillaridan foydalanishda davom etishdi tillar hayotning har bir jihati uchun. Pekin Mandarin sudining yangi standarti shu qadar cheklangan edi: bu vaziyat o’qitishga sodiq bo’lgan boshlang’ich maktab ta’limi tizimini yaratishda (XXR ham, ROCda ham, Gonkong va Makaoda emas) o’zgargan. Zamonaviy standart xitoy (Mandarin). Natijada, hozirgi kunda Mandarin tilida deyarli barcha odamlar gapirishadi materik Xitoy va boshqalar Tayvan [ iqtibos kerak ] . Mandarin tilini keng joriy etish davrida materik Xitoy va Tayvan, Gonkong Buyuk Britaniyaning mustamlakasi bo’lgan va Mandarin hech qachon ishlatilmagan. Yilda Gonkong, Makao, Guandun va ba’zan Guansi, kundalik hayot, ta’lim, rasmiy nutq va biznes tili mahalliy tilda qolmoqda Kanton. Biroq, mandarin tobora ta’sirchan bo’lib bormoqda, bu esa tahdid sifatida qaraladi mahalliy aholi, ularning ona tili pasayishiga olib kelishi mumkinligidan qo’rqib o’lim. [4] [5]

Xitoy tilida yozilgan

Hozirgi vaqtda Shang sulolasining asl xitoy yozuv tizimi amalda bo’lib, uni tarixda doimiy qo’llaniladigan qadimiy tillardan biriga aylantiradi. [6] Sulolalar hukmronligi davrida, Guanxua (“amaldorlarning nutqi”), undan deyarli faqat o’qimishli odamlar foydalangan Pekin va byurokratlar (yoki mandarinlar), yozuvning eng ko’p ishlatiladigan shakli edi. Barcha rasmiy hujjatlar va aloqa uchun standartlashtirilgan yozuv tizimi yordamida o’zaro tushunarsiz so’zlashuv shevalarini birlashtirish mumkin edi. Tashkil etilganidan keyin Xitoy millatchi partiyasi, 1913 yilda talaffuzni birlashtirish bo’yicha konferentsiyada keng foydalanish va o’qitish rejalashtirilgan mandarin rasmiy milliy standart sifatida o’zgaruvchan Guanxua ga Guoyu (“Milliy til”). [7] Oldingi siyosatni davom ettirish, Xitoy Xalq Respublikasi endi dublyaj qilingan umumiy tilni yanada standartlashtirishga intildi Putongxua (“Umumiy nutq”), milliy va siyosiy birlik uchun. Mamlakatda taxminan 80% savodsizlikni kamaytirish maqsadida “Qaror Xitoy Kommunistik partiyasi Markaziy Komitet va Savodsizlikni yo’q qilish bo’yicha Davlat Kengashi “1956 yil mart oyida Kommunistik partiyaning mamlakatni isloh qilish rejalarini mustahkamladi. an’anaviy belgilar a soddalashtirilgan yozuv tizimi. [8]

Hukumat tomonidan ilgari surilgan standart yozuv tizimlaridan tashqari, boshqa hech qanday yozma xitoy tili keng qo’llanilmagan va qo’llanilmagan. [9]

Shuningdek qarang

• Qadimgi Xitoy
• Til tarixlari ro’yxati