Makula kasalligi nima?

Tibbiyotda «makula nasli» deb nomlanuvchi sariq dog’ kasalligi – bu to’r pardaning markazida joylashgan va aniq ko’rishni ta’minlaydigan makula mintaqasining yomonlashishi natijasida yuzaga keladigan ko’z kasalligi. Ushbu kasallik markaziy ko’rishning yo’qolishiga olib keladi, bu odamning o’qish, yozish, haydash va yuzni tanib olish kabi kundalik faoliyatiga salbiy ta’sir qiladi. Ikkita asosiy tur mavjud: quruq (atrofik) va nam (neovaskulyar) makula nasli.

Quruq makula nasli

Quruq makula degeneratsiyasi eng keng tarqalgan shakl bo’lib, bemorlarning taxminan 80-90 foizida uchraydi. Ushbu shakl makula hujayralarining asta-sekin yupqalashishi va yomonlashishi bilan tavsiflanadi. Quruq makula naslining dastlabki bosqichida makula ostida druzen deb ataladigan sarg’ish rangli qatlamlar to’planadi. Ushbu qatlamlar vaqt o’tishi bilan makula hujayralariga zarar etkazadi, bu esa ko’rishning yo’qolishiga olib keladi.

Nam makula nasli

Nam makula nasli kamroq tarqalgan bo’lsa-da, ko’rishning tezroq va jiddiy yo’qolishiga olib kelishi mumkin. Ushbu shaklda g’ayritabiiy qon tomirlari o’sadi va makula ostida oqadi, bu suyuqlik yoki qonning to’planishiga olib keladi. Bu holat makula hujayralariga jiddiy zarar etkazadi, bu esa ko’rishning tez yo’qolishiga olib keladi.

Makula kasalligining belgilari qanday?

Makula degeneratsiyasining belgilari kasallikning turi va bosqichiga qarab farq qilishi mumkin. Odatda, kasallik asta-sekin bilan rivojlanadi va uning dastlabki bosqichlarida aniq alomatlar ko’rsatilmasligi mumkin. Ammo ba’zi umumiy simptomlar:

1. Markaziy ko’rishning yo’qolishi

Makula degeneratsiyasining eng aniq belgisi markaziy ko’rishning yo’qolishidir. Bu odamning ko’rish markazida loyqalik, qorong’ilik yoki bo’shliq kabi muammolarning paydo bo’lishi. Bu yo’qotish, ayniqsa, o’qish, yuzni aniqlash yoki nozik tafsilotlarni talab qiladigan vazifalarni bajarishda aniq bo’ladi.

2. To’g’ri chiziqlar egri yoki to’lqinli ko’rinadi

Bu alomat nam makula degeneratsiyasida tez-tez uchraydi. To’r pardaning shishishi yoki shikastlanishi g’ayritabiiy qon tomirlarining oqishi tufayli yuzaga keladi, bu esa to’g’ri chiziqlar egri yoki to’lqinli ko’rinishga olib keladi. Bu holat «metamorfopsi» deb ataladi va bemorlarning hayot sifatiga jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.

3. Rangni idrok etishda buzilish

Makula rangni ko’rish uchun mas’ul bo’lganligi sababli, makula degeneratsiyasi rangni idrok etishda buzilishlarga olib kelishi mumkin. Ranglar xira yoki xira ko’rinishi mumkin va ranglar orasidagi kontrastni farqlash qiyin bo’lishi mumkin.

4. Xira yorug’likda ko’rishning qiyinligi

Makula degeneratsiyasi ko’rish qobiliyatiga ta’sir qiladi, ayniqsa zaif nurda. Bemorlar kam yorug’lik sharoitida ko’proq qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin va qorong’uda ko’rish qobiliyati sezilarli darajada pasayishi mumkin.

5. Vizual maydondagi qorong’u yoki bo’sh joylar

Makula degeneratsiyasining ilg’or bosqichlarida ko’rish sohasida qorong’u yoki bo’sh joylar (skotomalar) paydo bo’lishi mumkin. Bu bo’shliqlar bemorlarning ko’rish o’rtasida katta qorong’u nuqta sifatida qabul qilinishi mumkin.

6. Vizual gallyutsinatsiyalar

Ba’zi bemorlar ko’rish sohasida bo’lmagan narsalarni yoki shakllarni ko’rishlari haqida xabar berishlari mumkin. Bu holat «Charlz Bonnet sindromi» deb ataladi va odatda keksa bemorlarda kuzatiladi. Vizual gallyutsinatsiyalar miyaning makula degeneratsiyasi tufayli etishmayotgan vizual ma’lumotni to’ldirishga urinishi tufayli yuzaga keladi.

Xavf omillari

Makula nasli rivojlanishida turli xavf omillari rol o’ynaydi. Bu omillarga genetik moyillik, yosh, chekish, yuqori qon bosimi, semirib ketish va noto’g’ri ovqatlanish odatlari kiradi. Xavf, ayniqsa, 60 yoshdan oshgan va oilada makula nasli kasalligi bo’lgan odamlarda yuqori.

Diagnostika va davolash usullari

Makula degeneratsiyasi tashxisi oftalmologlar tomonidan o’tkaziladigan batafsil ko’z tekshiruvi orqali amalga oshiriladi. Makula mintaqasidagi o’zgarishlarni baholash uchun fundus fotosurati, optik kogerent tomografiya (OKT) va fluoressensiya angiografiya kabi tasvirlash usullari qo’llaniladi.

Davolash usullari

Davolash usullari kasallikning turi va bosqichiga qarab farqlanadi. Quruq makula degeneratsiyasida kasallikning rivojlanishini sekinlashtirish uchun oziqaviy qo’shimchalar va turmush tarzini o’zgartirish tavsiya etilishi mumkin. Antioksidantlar, sink va luteinni o’z ichiga olgan qo’shimchalar kasallikning rivojlanishini sekinlashtirishga yordam beradi.

Nam makula degeneratsiyasida anti-VEGF (qon tomir endotelial o’sish omili) in’ektsiyalari, lazer bilan davolash va fotodinamik terapiya kabi usullardan foydalanish mumkin. Anti-VEGF in’ektsiyalari g’ayritabiiy qon tomirlarining o’sishini bloklaydi, suyuqlik oqishini kamaytiradi va ko’rish yo’qotilishini sekinlashtiradi.

Xulosa

Makula degeneratsiyasi jiddiy ko’z kasalligi bo’lib, ayniqsa keksa odamlarda keng tarqalgan va markaziy ko’rish qobiliyatini yo’qotadi. Erta tashxis qo’yish va tegishli davolash usullari bilan kasallikning rivojlanishini sekinlashtirish va bemorlarning hayot sifatini saqlab qolish mumkin. Shu sababli, ko’rish qobiliyati zaif odamlar uchun muntazam ravishda ko’zni tekshirish va ko’z sog’lig’ini himoya qilish uchun ehtiyot choralarini ko’rish juda muhimdir.