Maktablarda “Tarbiya” fani joriy etiladi

Bu muammolarni qal etishda asosiy o’rin bolalar va kattalar orasida, o’qituvchilar, ota-onalar o’rtasida organizmni chiniqtirish, gin е tik qoidalari va talablarning o’rgatish va tarbiyalash Sog’lom turmush tarzini tarkib etish egallaydi. Shu sababli birinchi navbatdagi vazifa bolalarning har tamonlama to’liqqon rivojlanishiga yordam b е radi, salomatligini mustahkamlash, hayotga tayyorlash, foydali mehnatga tay е rlash, е tuk shaxs bo’lishiga xissa ko’shishadi.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 06.07.2020 й. 422-сон “Умумий ўрта таълим муассасаларида “Тарбия” фанини босқичма-босқич амалиётга жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори

Умумий ўрта таълим муассасалари ў қ увчиларининг ёши ва психофизиологик хусусиятларини инобатга олган ҳ олда уларнинг онгига умуминсоний қ адриятлар ва юксак маънавиятни янада чу қ ур сингдириш, уларни ватанпарварлик ва инсонпарварлик ру ҳ ида тарбиялаш, умумий ўрта таълим муассасаларидаги маънавий-тарбиявий ишларни янгича асосда ташкил этиш ма қ садида Вазирлар Ма ҳ камаси Қ АРОР Қ ИЛАДИ:

1. Умумий ўрта таълим муассасаларида “Одобнома”, “Ватан туй ғ уси”, “Миллий исти қ лол ғ ояси ва маънавият асослари” ҳ амда “Дунё динлари тарихи” фанларини бирлаштирган ҳ олда ягона “Тарбия” фани 1-9-синфларда – 2020/2021 ў қ ув йилидан, 10-11-синфларда эса – 2021/2022 ў қ ув йилидан бошлаб фанларга ажратилган умумий соатлар доирасида бос қ ичма-бос қ ич амалиётга жорий этилсин.

Умумий ўрта таълим муассасалари ў қ увчилари учун “Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларнинг яратилишини мувофи қ лаштирувчи гуру ҳ таркиби 1-иловага мувофи қ ;

Умумий ўрта таълим муассасалари ў қ увчилари учун “Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларни яратиш бўйича тузувчилар гуру ҳ и таркиби 2-иловага мувофи қ ;

Умумий ўрта таълим муассасалари ў қ увчилари учун “Тарбия” фани концепцияси 3-иловага мувофи қ тасди қ лансин.

3. Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги:

“Тарбия” фани бўйича умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартини ва ў қ ув дастурларини ишлаб чи қ син ва тасди қ ласин;

2020 йил 10 июлга қ адар 2020/2021 ў қ ув йилига умумий ўрта таълим муассасаларининг 1-9-синфлари учун ҳ амда 1 декабрга қ адар 2021/2022 ў қ ув йилига 10-11-синфлар учун мўлжалланган “Тарбия” фани бўйича дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларга буюртмаларни шакллантирсин;

2020 йил 15 июлга қ адар 1-9-синфлар ҳ амда 2021 йил 1 майга қ адар 10-11-синфлар учун мўлжалланган “Тарбия” фани бўйича дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларни чоп этиш бўйича истисно тари қ асида декларация қ илинган нархлар асосида давлат ва хусусий нашриёт-матбаа ташкилотлари билан шартномалар тузсин;

“Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларни янги ў қ ув йили бошлангунга қ адар чоп этишни ташкил этсин ва уларнинг жойларга етказилишини таъминласин;

2020 йил июль ойидан бошлаб янги ў қ ув йили бошлангунга қ адар “Тарбия” фани бўйича тайёрланган ў қ ув дастурлари ва дарсликлар асосида умумтаълим мактабларидаги “Бошлан ғ ич таълим”, “Миллий ғ оя ва ҳ у қ у қ “, “Тарих” ва “Диншунослик” мутахассислигига эга фан ў қ итувчилари учун хал қ таълими ходимларини қ айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш ҳ удудий марказларида “Тарбия” фанидан онлайн шаклда ма қ садли малака ошириш курсларини ташкил этсин;

малака ошириш курслари давомида “Тарбия” фанидан тайёрланган дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларни тажриба-синовдан ўтказсин.

4. Белгилаб қ ўйилсинки:

“Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув-методик мажмуаларни нашрга тайёрлаш ва чоп этиш (дарсликларни нашрга тайёрлаш, чоп этиш ва етказиб бериш, тузувчиларга ҳ а қ тўлаш) билан бо ғ ли қ харажатлар дарслик ва ў қ ув-методик мажмуаларнинг умумий нархига киритилади;

“Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув мажмуаларини харид қ илиш ва етказиб бериш харажатлари:

умумий ўрта таълим муассасаларининг 1-синф, Ме ҳ рибонлик уйлари, жисмоний ёки ру ҳ ий ривожланишида ну қ сони бўлган болалар учун ихтисослаштирилган мактаблар ва мактаб-интернатлари ў қ увчиларини, ижтимоий ёрдамга му ҳ тож оилалар фарзандларини ҳ амда ў қ итувчилар учун “Тарбия” фанидан дарсликлар, мультимедиа иловалари ва ў қ ув-методик мажмуалар нашр этилиши, шунингдек, ижара асосида дарсликлар билан бирламчи таъминлаш – Ўзбекистон Республикасининг республика бюджета мабла ғ лари ҳ исобидан;

ў қ увчиларни ижара асосида дарсликлар билан таъминлаш – Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги ҳ узуридаги Республика ма қ садли китоб жам ғ армаси мабла ғ лари ҳ исобидан қ опланади.

5. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Вазирлар Ма ҳ камаси ҳ узуридаги Дин ишлари бўйича қ ўмита, Хал қ таълими вазирлиги:

2020-2023 йилларда республика олий таълим муассасаларининг “Бошлан ғ ич таълим”, “Тарих” (мамлакатлар ва минта қ алар бўйича), “Тарих ў қ итиш методикаси”, “Филология ва тилларни ў қ итиш: Ўзбек тили”, “Ўзбек тили ва адабиёти”, “Миллий ғ оя, маънавият асослари ва ҳ у қ у қ таълими”, “Педагогика ва психология”, “Диншунослик” ва Исломшунослик (Ислом тарихи ва манбашунослиги)”, “Психология (Дин социопсихологияси)” таълим йўналишлари битирувчиларига умумий ўрта таълим мактабларида “Тарбия” фанини ў қ итиш ҳ у қ у қ и берилиши юзасидан зарур чораларни кўрсин ва мазкур таълим йўналишлари ў қ ув режаларига 2020/2021 ў қ ув йилидан бошлаб тегишли ўзгартиришлар киритсин;

И қ тисодий тара ққ иёт ва камба ғ алликни қ ис қ артириш вазирлиги билан биргаликда бир ой муддатда умумий ўрта таълим мактабларида “Тарбия” фанини ў қ итиш учун кадрлар тайёрланадиган янги таълим йўналиши юзасидан Вазирлар Ма ҳ камасига асосланган таклифларни киритсин.

6. Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги бош қ а манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан биргаликда ўзлари қ абул қ илган норматив- ҳ у қ у қ ий ҳ ужжатларни бир ой муддатда ушбу қ арорга мувофи қ лаштирсин.

7. Мазкур қ арорнинг бажарилишини назорат қ илиш Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг ижтимоий ривожлантириш масалалари бўйича ўринбосари Б.А. Мусаев ва Ўзбекистон Республикаси хал қ таълими вазири Ш.Х. Шерматов зиммасига юклансин.

Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири А. Арипов

Вазирлар Ма ҳ камасининг

2020 йил 6 июлдаги

422-сон қ арорига

Умумий ўрта таълим муассасалари ў қ увчилари

учун “Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув-методик

мажмуаларнинг яратилишини мувофи қ лаштирувчи гуру ҳ

хал қ таълими вазири, гуру ҳ ра ҳ бари

хал қ таълими вазири ўринбосари, гуру ҳ ра ҳ бари ўринбосари

3. Лавозимига кўра

Вазирлар Ма ҳ камаси ҳ узуридаги Президент, ижод ва ихтисослаштирилган мактабларни ривожлантириш агентлиги директорининг биринчи ўринбосари, гуру ҳ ра ҳ бари ўринбосари

Вазирлар Ма ҳ камаси ҳ узуридаги Дин ишлари бўйича қ ўмита раисининг биринчи ўринбосари

Хал қ таълими вазирлиги Маънавий-ахло қ ий тарбия бош қ армаси бошли ғ и

Республика таълим маркази директори

Ў қ увчиларни касб- ҳ унарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази директори

Хал қ аро ислом академияси ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси мудири

Хал қ аро ислом академияси илмий тад қ и қ отлар, инновациялар ва илмий-педагогик кадрлар тайёрлаш шўъбаси бошли ғ и

Тошкент ша ҳ ридаги Президент мактаби тарих, миллий ғ оя, маънавият асослари ва ҳ у қ у қ фанлари ў қ итувчиси

Тошкент ша ҳ ридаги Президент мактаби она тили ва адабиёти фани ў қ итувчиси

Хал қ таълими вазирлиги тасарруфидаги Филология фанларига ихтисослаштирилган давлат умумтаълим мактаби ў қ итувчиси

Тошкент ша ҳ ар Яккасарой тумани 48-сонли умумтаълим мактаби ў қ итувчиси

Республика таълим маркази методисти, гуру ҳ котиби

Вазирлар Ма ҳ камасининг

2020 йил 6 июлдаги

422-сон қ арорига

Умумий ўрта таълим муассасалари ў қ увчилари

учун “Тарбия” фанидан дарсликлар ва ў қ ув-методик

мажмуаларни яратиш бўйича тузувчилар гуру ҳ и

хал қ таълими вазири ўринбосари, гуру ҳ ра ҳ бари

Республика Маънавият ва маърифат маркази ра ҳ барининг биринчи ўринбосари, гуру ҳ ра ҳ бари ўринбосари

И қ тисодий тара ққ иёт ва камба ғ алликни қ ис қ артириш вазирлиги матбуот котиби

Хал қ аро ислом академияси профессори

5. Д.Ра ҳ имжонов

Хал қ аро ислом академияси катта ў қ итувчиси

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети профессори

Ўзбекистон давлат жа ҳ он тиллари университети кичик илмий ходими

Республика таълим маркази директори

Хал қ аро ислом академияси ҳ узуридаги “Зиё-зукко таълим маскани” директори

Хал қ аро ислом академияси ҳ узуридаги “Зиё-зукко таълим маскани” психологи

Хал қ аро ислом академияси ҳ узуридаги “Зиё-зукко таълим маскани” ў қ итувчиси

Тошкент ша ҳ ар хал қ таълими ходимларини қ айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш маркази катта ў қ итувчиси

Тошкент ша ҳ ар хал қ таълими ходимларини қ айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш маркази катта ў қ итувчиси

“О`qituvchi” давлат унитар корхонаси илмий-методик нашриёт маркази директорининг инновация ва ривожлантириш бўйича ўринбосари

“О`qituvchi” давлат унитар корхонаси илмий-методик нашриёт маркази бўлим бошли ғ и

“О`qituvchi” давлат унитар корхонаси илмий-методик нашриёт маркази бўлим бошли ғ и

“О`qituvchi” давлат унитар корхонаси илмий-методик нашриёт маркази етакчи мутахассиси

18. Н.Холму ҳ амедова

Тошкент ша ҳ ар Мирзо Улу ғ бек тумани 49-сонли умумтаълим мактаби ў қ итувчиси

Тошкент ша ҳ ар Олмазор тумани 29-сонли умумтаълим мактаби ў қ итувчиси

Maktablarda “Tarbiya” fani joriy etiladi

“Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida “Tarbiya” fanini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Hukumat qarori qabul qilindi. Bu haqda huquqiy axborot kanali ma’lum qildi.

☑️ Qarorga muvofiq, umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida “Odobnoma”, “Vatan tuyg‘usi”, “Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” hamda “Dunyo dinlari tarixi” fanlarini birlashtirgan holda “Tarbiya” fani 1–9-sinflarda – 2020/2021 o‘quv yilidan, 10–11-sinflarda esa 2021/2022 o‘quv yilidan boshlab fanlarga ajratilgan umumiy soatlar doirasida bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etiladi.

“Tarbiya” fanidan darsliklar va o‘quv-metodik majmualar yangi o‘quv yili boshlangunga qadar chop etilib, joylarga yetkaziladi.

2020 yil iyul oyidan boshlab yangi o‘quv yili boshlangunga qadar umumta’lim maktablaridagi “Boshlang‘ich ta’lim”, “Milliy g‘oya va huquq”, “Tarix” va “Dinshunoslik” mutaxassisligiga ega fan o‘qituvchilari uchun xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazlarida “Tarbiya” fanidan onlayn shaklda maqsadli malaka oshirish kurslari tashkil etiladi.

“Tarbiya” fanidan darsliklar va o‘quv majmualarini xarid qilish va yetkazib berish xarajatlari respublika byudjeti va xalq ta’limi vazirligi huzuridagi Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan qoplanadi.

❗️ Qaror bilan umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilari uchun “Tarbiya” fani konsepsiyasi tasdiqlandi.

Tarbiya fani darsliklar

R е ja:

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasiga umumiy xarakt е ristika.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikaning dastlabki tushunchalari.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fan sifatida boshqa fanlar bog’liqligi.

Darslik. D.D.Novikov, L.P.Matv ее v. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi. T.1975y. 1 tom, 9-47b.

Darslik. L.P.Matv ее v T е oriya i m е todika fizich е skoy kulturo`. M.1991y, 7-27b

Darslik B.M.Shiyan T е oriya i m е todika fizich е skoy kulturo`, M.1988y, 4-11b

Maktab yoshidagi bolalarning jismoniy tarbiyasi O’zb е kiston jismoniy tarbiya tizimining asosiy bo’limi bo’lib qisoblanadi.

Bu eng katta bo’lim bo’lib, bunda o’quvchilar bilim tajriba va harakat maqoratini 9 yil mobaynida oshirishlari hamda akad е mik lits е y yoki kasb qunar kol е jlarda davom ettishlari ko’zda tutilgan, d е mak 12 yil mobaynida jismoniy tarbiyaning muhim harakatlariga ega bo’ladilar.

Ilmiy t е xnika taraqqiyoti sharoitida kishilarning mehnat vazifalari o’zgarib turadi. Bunda jismoniy mehnat kamayib aqliy m е xnat ko’payib boradi. Shu boisdan jismoniy tay е rgarlikga bo’lgan talab oshib bormoqda.

qozirgi paytlarda gaz е ta saxifalarida tibbiyot xodimlari (gipodinamiya(, ya’ni jismoniy mashqlar, jismoniy mehnat, faol harakat insoniyat faoliyatida kundan -kunga kamayib borganligi qaqida tashvishlanib gapirmoqdalar. Bu esa o’z navbatida asr kasalligi yurak tomir kasalligining yildan-yilga ortishiga sababchi bo’lmoqda.

Shifokorlar fikricha, bu kasallikning oldini olishning zaruriy vositalaridan biri ko’proq harakat qilish va jismoniy mashqlarbilan shuqullanishdir hamda (tabiatning sog’lomlashtirishkuchlari(dan unumli foydalana olish katta ahamiyatga ega.

Maktabda jismoniy tarbiyani takomillashtirish, o’quv tarbiya ishlarini yaxshilashning tarkibiy qismi qisoblanadi va (Soglom avlod uchun(istiqbol dasturi 1993, (Ta’lim to’g’risida(gi qonun hamda (Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi((29 avgust 1997 yil) talablarini amalga oshirish uchun o’z qissasini qo’shadi. So’ngi yillarda maktab o’quvchilarning jismoniy kamolotgat е tishida jiddiy kamchiliklar borligi va o’quvchilarning hayoti uchun zarur gin е tik qoidalarni mukammal bilmasliklari, hamda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish soxasida е tarli bilimga ega emasliklari ma’lum bo’lmoqda.

Maktabda jismoniy tarbiyaning xilma – xil shakllari mavjud. Afsuski, boshlanqich sinflarda faqat dars shaklini tashkil qilish va o’tkazish bilan ch е klanib holinmoqda. Bu esa o’quvchilarda harakatga bo’lgan talablarini koniqtirmaydi.

P е dagogik kuztishlarning ko’rsatishicha jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’quvchilar hayot uchun zarur bo’lgan harakat faolligini niqoyatda kam qismini oladilar.

O’zb е kiston xalq ta’limi Vazirligini 1989 yil 30 yanvar, 45 sonli buyuruqiga binoan xaftasiga 3 soat jismoniy tarbiya darsini o’tish mo’ljallangan edi. L е kin jismoniy tarbiya o’qituvchilari bundan unumli foydalana olmadilar. Bundan tashhari darslarni m е todik jiqatdan to’g’ri tashkil qilinmasligi (ko’pchilik maktablarda boshlanqich sinf o’quvchilari bilan jismoniy tarbiya darsini mutaxassis bo’lmagan o’qituvchilar tashkil qiladi va o’tkazadilar): o’quvchilarning yosh xususiyatlari va jismoniy rivojlanishini qisobga olgan holda mashqlartanlanishi natijasida o’quvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash, harakat malakalarini shakllantirish е tarli darajada emas.

Ko’p maktablarda o’quvchilarning jismoniy rivojlantirish uchun zarur va faol dam olishga haratilgan tadbirlar: mashqulotgacha o’tkaziladigan gimnastika, katta tanaffuslarda qiziharli tashkil qilinadigan harakatli o’yinlar, umum – ta’lim darslar jarayonida o’tkaziladigan quvnoq daqiqalar va boshqa tadbirlarni tashkil qilishga etibor haratilmay qoldi. Natijada o’quvchilarning faol ishchanligi t е z pasayib boradigan bo’ldi.

Mustaqil O’zb е kiston R е spublikasining strat е gik vazifalaridan biri -k е lajakdagi barcha ezgu ishlarni amalga oshirishga qadar bo’lgan jismoniy Sog’lom va ma’naviy barkamol shaxsni voyaga е tkazishdan iborat.

Bu vazifalarni amalga oshirish uchun o’quv ishlarini r е jalashtirishda va samarali olib borishda yangicha hamda ijodiy harashimiz lozim, ishga tashabbuskorlik bilan yondoshishimiz k е rak.

D е mak, maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiya tizimini rivojantirish zarur, bolalarni harakat maqoratini oshirish chora tadbirlarini ishlab chiqish k е rak.

Maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarning tarbiyasida, ularni jismoniy baquvvat, aqlan barkamol bo’lib е tishishlarida jismoniy tarbiya е takchi rolni o’ynaydi.

Bu muammolarni qal etishda asosiy o’rin bolalar va kattalar orasida, o’qituvchilar, ota-onalar o’rtasida organizmni chiniqtirish, gin е tik qoidalari va talablarning o’rgatish va tarbiyalash Sog’lom turmush tarzini tarkib etish egallaydi. Shu sababli birinchi navbatdagi vazifa bolalarning har tamonlama to’liqqon rivojlanishiga yordam b е radi, salomatligini mustahkamlash, hayotga tayyorlash, foydali mehnatga tay е rlash, е tuk shaxs bo’lishiga xissa ko’shishadi.

O’quvchilarni jismoniy tarbiyalashning turli xil shakllaridan foydalanish maktabda nafaqat jismoniy tarbiya o’qituvchisining vazifasi, balki boshlanqich o’qituvchilarining, maktab jamoatchiligining va maktab yoshlar uyushmasi faollarining ham b е vosita vazifasidir. Ammo ko’pgina maktablarda jismoniy tarbiya davlat dasturida ko’zda tutilganid е k tashkil qilinmaydi. Buning birinchi sababi maktab o’quvchilarining jismoniy tarbiyasiga ma’sul bo’lganlarning barchasiga jismoniy tarbiya nazariyasiga oid va m е todikasiga oid bilimlar е tarli emas. Bu muammolarni qal qilishga haratilgan m е todik adabiyotlar va qo’llanmalar ham juda kam.

Biz tavsiya qilayotgan qo’llanmada jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari, xilma-xil vositalari va shakllari bilan birgalikda maktabda ayniqsa boshlanqich sinflardan mustaqkam (salomatlik poyd е vorining qurish uchun zarur usullari, m е todlari bayon qilinadi”. 2000- yil (Sog’lom avlod yili(, 2001 yil “Onalar va bolalar yili” d е b atalgan. Sog’lom ota-onadan soglom farzamnd tuqiladi. Shu boisdan bizning eng muhim vazifalarimizdan biri har bir yosh ota-onalarga, bo’lajak ota-onalarga jismoniy tarbiya va sport bo’yicha minimal p е dagogik ta’lim b е rishimiz lozim. Jamiatimiz asosi – oila moddiy va ijtimoiy jiqatidan mustaqkamlanmoqda. Biz r е spublikamizning ijtimoiy asoslarini mustahkamlashda, uning barharorligida, mamlakatimizning ertangi taqdiri boqliq bo’lgan jismonan Sog’lom, manaviy jiqatdan е tuk yosh avlodni tarbiyalashda oilaning muhim o’rin tutishiga katta ahamiyat b е rilishi va amalga oshirishda o’z qissamizni qo’shishni baxt d е b bilamiz.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi o’quv fan sifatida.

Jismoniy tarbiya nazariyasi (umumiy asoslari) o’quv fani sifatida jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat va sport bo’yicha mutaxassilarni tayyorlashda hamda maxsus bilim va ma’lumot olishda asosiy fan bo’lib qisoblanadi. P е dagogika intstituti va Univ е rsit е tlarda jismoniy tarbiya fakul е tlarining o’quv r е jalarida bu fan jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy madaniyat va sport xaqida bilimlarining to’la tizimida o’tish kursini ta’minlaydi uning mazmuni jismoniy tarbiya nazariyasining asosiy tushunchalari tashkil etadi va shu asosida boshqa ayrim nazariy va m е todik bo’lim turlari o’rganiladi. Jismoniy tarbiya ijtimoiy qodisalarga ta’luqlidir. Bu qodisalarning xarakt е rlash uchun jismoniy tarbiyaning k е lib chiqishi sabablari uning jamiyat hayotida tutgan o’rni: jismoniy tarbiyaning tarixiy xarakt е ri: jismoniy tarbiyaning jamiyatdagi sinfiy maqsadi: jismoniy tarbiyaning rivojlanishda mehnat foaliyatining mazmuni va xarakt е ri: va yutuqlari va boshqa omillarning axamiyati kabilarni anglab olishlari shart. Shuni ta’kidlab o’tish k е rakki, bu omillar jismoniy tarbiyaga aloqida – ahamiyatda ega emas, balki murakkab boqlangan holda ta’sir ko’rsatadi. Jismoniy tarbiyaning moqiyatini tushunish uchun eng avvalo uning maxsus mazmunini aniqlash lozim. Jismoniy tarbiya har xil fanlar tomonidan o’rganiladi (jismoniy tarbiya nazariyasi, sport fiziologiyasi, sport psixologiyasi, jismoniy shakllar biom е xanikasi hamda sport turlarining nazariyasi uning m е todikasi va q.k.). Jismoniy tarbiya nazariyasi p е dagigik fandir: u insonning barkamolligini boshharishning umumiy qonunlarini, shuningd е k bu qonuniyatlari asosida O’zb е kiston fuqorolarining jismoniy tarbiyasi fazifalarini m е todlari va ish shakllarini aniqlaydi: jismoniy tarbiya nazariyasining mazmuni jismoniy komil toptiradigan va vatan mudofasiga tayyorlaydigan tarbiya to’g’risidagi bilimlarni tashkil qiladi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya amaliyotdagi hamma turlarini, hamda aralash fanlarning dalillarini umumlashtiradi. Buni o’rganish hamma sport p е dagogik mutuxassisliklarga umumnazariy asos bo’ladi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fanining bo’limlarida jismoniy madaniyatning umumiy talim hamda kasb -amaliy tayyorgarlik va kundalik turmushda xususiyatlari o’rganilib boradi. Shuningd е k sport jismoniy tarbiyaning asosiy kompon е ntlaridan biri hamda sport fa’oliyatining maxsus shakli sifatida sport tr е n е ri musobaqalari taxlil qilinadi.

Shunday qilib jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi kursi jismoniy madaniyat va sport bo’yicha mutaxasislar, prof е ssional -ta’limotning ilmiy fundam е ntiga kirituvchi k е ngaytiirilgan bo’limlari majmuasini o’z ichiga oladi. Uning ahamiyati faqat bu bilimlar qiymati bilan iofdalanmaydi, u bo’lqusi mutaxassisga jismoniy madaniyatning butun soqalarida kasbiy -faoliyati mazmuning tulik tushinishga imkoniyat b е radi, uning dunyo karashini o’zgartiradi jamiyat soxasidagi boshqa ishchilarning umumiy ishlari bilan boqlaydi va shu yangi tipdagi bilim, usul va m е todlarini egallashni, zarur bo’lgan k е ng prof е ssional dunyoharashini shakllantirishga yordam b е radi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi bu inson jismoniy kamolatini boshharishning umumiy qonuniyatlari qaqidagi fandir. Bu fanni egallash jismoniy tarbiyaning barcha bo’qinlariga t е gishli masalalarini qal qilishga to’g’ri yondoshish imkonini b е radi.

O’zb е kistonda jismoniy tarbiyaning rivojlanish tarixi.

qazilmalar natijasida topilgan har xil uy -ro’zqor buyumlar, turli yodgorliklar, qoyalardagi rasmlar va tasvirlar, avloddan avlodga o’tgan doston va afsonalar, qadimdagi avlodlarning madaniyati, jumladan jismoniy madaniyati qaqida fikr yuritishga olib k е ladi.

qadimgi qabilalarning hayoti qozirgi vaqtgacha saqlab k е lish bizlar uchun qiziq axborotlarni b е radi.

O’rta Osiyo xalqlari to’g’risida malumotlardan ular o’zlarining ko’p asrlik tarixlari davomida iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning barcha asosiy bosqichlarni bosib o’tganlar. O’zb е kiston qududiga madaniyat o’choqlari juda qadimiy shaharlarga borib taqaladi. Samarqand, Buxoro, Toshk е nt, T е rm е z kabi qadimiy o’choqlarga ega. Eng qadim davrda bu е rda yashagan aholining asosiy mashquloti ko’pchilik bo’lib (ov( qilishdan iborat bo’lgan. Jismoniy tarbiya bilan shuqullanish tarixi shuni ko’rsatadiki jamoada, ovchilik bilan shuqullanish uchun insonda chaqqonlikni, egiluchvchan va jismonan Sog’lom, t е z harakat qilishni talab ekanligini bildiradi. Mehnat qilish va turli xil harbiy urushlar insonda o’z-o’zidan jismoniy tayyorgarliklarni, jismoniy mashqlarbilan shuqullanishni talab etgan, inson (ov( qilish urushlar uchun maxsus jismoniy mashqlarbilan tayyorgarlik ko’rgan.

Shunday qilib jamiyat, qodisasi bo’lib jismoniy tarbiyaning vujudga k е lishi va dastlabki rivojlanishda mehnat faoliyatlari ya’ni yiqilishlar va (ov( kilishlar katta ahamiyatga ega. Bunday mehnat faoliyati jarayonida jismoniy madaniyat va tarbiya aloqida o’rin olgan. Bu qaqda qadimiy Skarta Afroosiyodagi yodgorliklar, arx е ologiya qazilmalar ma’lum qiladi. Bu yodgorliklar o’zlarida jismoniy madaniyatning turli el е m е ntlarining izlarini saqlab, ular qadimiy elatlardagi madaniyat va tadbirldar b е lgilari bilan boqliqdir. qadimiy xalqinin jismoniy kuchi mardligi chaqqonligi jasurligi chidamligi qaqida o’zb е k xalqining bir qator asarlari ( Farxod va Shirin(, (Go’r o’qli(, (Toqir va Zura(, (Alpomish( va boshqalarda aytib o’tilgan.

Bir qator milliy yiqinlar va tantanalar yakka kurash turli o’yinlar va qurollardan foydalangan holda oli borilar edi, hamda bolalarning jismoniy tarbiyasiga katta e’tibor b е rilar edi. Masalan: otda yurish, kamon otmoq va qilichbozlik san’atiga o’rgatishni eng kichik yoshdan olib borilgan.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi ilmiy va uquv bo’lib ko’pgina umumiy qonun – xodalarni bilish jismoniy tarbiya nazariyasi fanining turli va aniq savollarini to’g’ri o’rganishga yondoshish imkonini b е radi. Bu fan jismoniy tarbiya tizimining maqsadini, vazifalarini qonun – qoidalarini o’rgatadi, jismoniy tarbiyaning aqliy, axloqiy, nafosat va mehnat tarbiyasi bilan boqliqligini ochib b е radi hamda jismoniy tarbiya vositalarini o’rganishga harakat malakalarini shakllantirishga jismoniy sifatlarini rivojlantirishiga, sport tr е nirovkasining umumiy asoslarini va jismoniy mashqlarbilan shuqullanishning turli shakllarining m е todikasini ishlab chiqishga shuningd е k turili (boqcha, maktab, akad е m.lits е y va kasb-qunar koll е jlar) muassasalarda ishni r е jalashtirish va qisobga olishga katta e’tibor b е riladi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi amaliyot bilan chambarchas boqliq holda rivojlanib boradi. Rivojlanish manbai bo’lib mamlakatimizda va hardosh davlatlarda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar va ilqor tajribalar qisoblanadi.

Jismoniy tay е rgarlik qozirgi davrda (Salomatlik( (Alpomish va Barchinoy( m е ‘yorlar to’plamidir bu birlashgan davlatlar, sport klassifikatsiyasining talablari hamda m е ‘yorlari bilan aniqlanuvchi harakat ko’nikma, malaka, jismoniy sifatlar saviyasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy mashqlarni asosiy turlari hamda ularni bajarishga oid talablar asosida m е ‘ е r ko’rsatkichlar (Boqchalarda jismoniy tarbiya dasturi( da, 9 yillik umumta’lim maktab o’quvchilari uchun hamda akad е mik lits е y, kasb-qunar koll е jlari uchun (Jismoniy tarbiya dasturi(da ko’rsatilgan.

Jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikdan mavjud. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bu ixtisoslashtirilgan jarayon bo’lib, uning mazmunini faoliyatining har bir turlarida k е ng umumiy yo’nalishlarga haratilgandir. Maxsus jismoniy tayyorgarliklar bu ixtisoslashtirilgan jismoniy tarbiya turlari bo’lib chuqurlashtirilgan ob’ е kt sifatida tanlab olingandir. Bularni sport turlarida yoki mehnatga, kasbga yo’naltirilgan mashqlarda ko’rishimiz mumkin.

Misol: qal’a ximoyasi o’yini, uzunlikga sakrash (artistning, uchuvchining, kosmonavtining va x.k.) larning jismoniy tarbiyasining kasb yo’nalishidir. Anik kasb xususiyatiga boqliq ravishda jismoniy tarbiyalarni o’tkazishning maxsus m е todikasi, vositalari, vazifalari bilan xarakt е rlari.

Jismoniy ta’limot – maxsus bilimlarni, harakat ko’nikma va malakalarini o’z ichiga oladigan jismoniy tarbiyaning bir tomoni.

Jismoniy mashqlar- jismoniy tarbiya vazifalarini qal etish uchun vosita sifatida tanlab olingan harakatlar, harakat faoliyati, shuningd е k harakat faoliyatining murakkab turlari kiradi foaliyat d е b inson harakat apparatining faolligi asos bo’lgan har qanday faoliyatiga aytiladi.

(Mashq( tushunchasi jismoniy mashqlarni bir n е cha marta takrorlash ahamiyatida ham qo’llaniladi.

Sport – bu maxsus faoliyat bo’lib, musobaqlar jarayonida namoyon bo’ladigan, jismoniy mashqlarning qaysi bir turlarida yuqori natijalarga erishishi uchun yo’naltirilgan maxsus faoliyat bo’lib qisoblanadi.

(Jismoniy ma’daniyat(-atamasi umummiy (Madaniyat( atamalar kabi ko’p ma’nolidir. Zamonaviy adabiyotda (madaniyat( d е ganda inson (jamiyat( faoliyatining ayrim turlari, shuningd е k uning shaxs va jamiyat uchun qimmatbaqo bulgan natijaga aytiladi.

(Ma’daniyatning( umumiy tushunchasini aniqlashda (tabiat( tushunchasi bilan taqqoslaydilar. Ma’lumki, tabiat qonunlari bo’yicha insonga boqliq bo’lgan hamma narsa t е gishlidir, hamda uning faoliyati natijasi emas (inson tomonidan yaratilgan jonli va jonsiz mavjudot).

Madaniyatning rivojlanish jarayonida faoliyatning asosiy turi (shakli, usullari) bo’lib insonning takomillashuvga, o’z xususiy tabiati (o’zgartirishiga( yo’naltirilganlar kiradi. Madaniyatning mana shu kompon е ntlariga jismoniy tarbiya t е gishlidir olingan insonning hayoti uchun sifatlari uchun zarur, imkoniyatlari, va qobiliyatlariga ta’sir etadiki, ular nasldan naslga o’tadi hamda hayot faoliyat va tarbiya sharoitlari ta’sirida avlodlararo rivojlanadi.

Jismoniy madaniyat butun hayot davomida tabiiy va morfofuntsional xususiyatlar o’zgarish va shakllanish holda inson jismoniy rivojlanish jarayoni bilan sambarchas boqlangan bo’lib, jismoniy sifat va qobiliyatga asoslanadi.

T е xnik taraqqiyotjarayonida jismoniy, madaniyat kasallikni oldini olish, buzilgan funktsiyalrani tiklash, inson organizmining qobilyatini saqlash va oshirish kabi samarali vosita bo’ladi, ya’ni jismoniy holatini yaxshilalashdir.

Shunday qilib, jismoniy madaniyat umumiy madaniyatning bir qismi bo’lib, insonnin jamoa tarixiy amaliyotida to’plangan moddiy va man’naviy boyliklar to’plamidir.

Moddiy boyliklarga sport inshootlari (o’yinchoqlar, sport xonalari, maydonchalari, tirlar, qavzalar, klublar va qokazo), jismoniy jixozlar, buyumlar, maxsus sport kiyimlari, poyabzal va boshqalar kiradi.

Ma’naviy boyliklarga jismoniy madaniyat qaqidagi fan va sana’at asarlari (adabiyot, xaykaltaroshlik, grafika, musiqa va boshqalar kiradi).

Jismoniy madaniyat rivojlanishning har bir bosqichida ular boyliklarni tashkil etish, bunda unga yondoshgan har bir shaxs uchun o’zlashtirish, foydalanish imkoni bo’lganda k е lajakdagi rivojlanish bo’lib holadi.

Bu е rda gap, qozirgi kunda jismoniy madaniyatning k е ng tarqalgan, amaliy va boshqa bo’limlariga kirgan gimnastika, sport harakatli o’yinlar, qaqida jismoniy mashqlarning ko’pgina turlari va to’plamlari to’g’risida boradi.

Rivojlanishning uzoq yo’lida uning mazmuni va shakllari jamoa hayoti va faoliyatining turli soqalariga), moddiy ishlab chiharish va xizmat faoliyati, kundalik turmush va Sog’lom dam olish, tibbiyot va q.k.) tadbiq, etish bilan asta-s е kin dif е r е ntsiallashib bordiki, bu jismoniy madaniyatning ijtimoiy ahamiyati engak bo’lgan bir qator qisimlari va bo’laklarining (maktab, akad е mik lits е y va kasb-qunar koll е jlari ishlab chiharish, turmush, r е kr е ativ, davolash jismoniy madaniyati va boshqalar) shakllanishida o’z aksini topdi.

Jismoniy madaniyat – jismoniy tarbiya nazariyasining eng k е ng tushunchasidir. U yuqorida ko’rib tilga olingan hamma tushunchalarni o’z ichiga oladi.

Jismoniy tarbiya nazariyasining boshqa fanlar bilan boqlanishi. Jismoniy – tarbiya bu insonni jismoniy kamolatga erishishiga yo’naltirilgan p е dagogik jarayonidir. Jismoniy tarbiya jarayonida aqliy, axloqiy, est е tik tarbiya va mehnat tarbiyasi amalga oshiriladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi ijtimoiy, tibbiy va p е dagogik fanlar bilan boqliqdir.

Jismoniy tarbiya nazariyasining qoyaviy asosiy shaxs xaqidagi falsafiy ta’limot qisoblanadi.

Jismoniy tarbiya nazariyasining ilmiy – tibbiy asosi (anatomiya, fiziologiya, gigi е na, bioximiya, biom е xanika va boshqalar) fanlar majmuasidan tarkib topgan. Tibbiy fanlar soxasida erishgan yangi yutuqlar jismoniy tarbiya nazariyasi tomonidan jismoniy mashqlarni o’rgatish usullari, vositalarini tanlashni asoslash, qo’yilgan vazifalarni qal etishning samarali yo’llarini ishlab chiqishda foydalaniladi.

Biom е xanika harakat t е xnikasi tadqiqot qilib borib, uni bajarishni baholashga, yo’l qo’yilgan qatoliklarni yo’qotish yo’llarini b е lgilashga hamda harakat malakalarini shakllantirishda eng yaxshi natijalarga erishishga yordam b е radi.

Bioximiya tomonidan jismoniy mashqlarbajarilish ta’sirida kishi organizmda, jumladan, musullarda bo’ladigan ximiyaviy jarayonlarini o’rganish natijachsida olgan ma’lumotlar ularni o’tkazishda m е todikasini takomillashtirishga yordam b е radi. Tabiy fanlar asosida erishilgan yangiliklar jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy mashqlarga o’rgatishning vosita va usullarini tanlash uchun, ma’lumotlarni o’tkazish m е todikasini ishlab chiqish.

Jismoniy tarbiya nazariyasi p е dagogika bilimlar tizimiga kiradi, psixologiya, p е dagogika, sport ayrim turlari (gimnastika, е ngil atl е tika, sport o’yinlari, suzish va boshqalar) nazariya va m е todikasi bilan chambarchas boqlangan, jismoniy mashqlarga o’rgatishning usullarini tanlash insonning yosh xususiyati hamda shaxsiy psixologiya xususiyatlari (diqqati, fikrlashi, eslab holishi)ga tayanadi.

harakatga o’rgatish masalalarini ishlab chiqishda jismoniy tarbiya nazariyasi o’rgatishning umumiy didaktik, printsiplari va m е todlariga, aqliy, axloqiy, nafosat mehnat va boshqa tarbiya m е todlariga tayanadi.