Maktabgacha tarbiya pedagogikasi fani bo`yicha ma`ruza matnlari

Hozirgi vaqtda Rossiyada “Ta’lim” loyihasi muvaffaqiyatli ishlamoqda, uning doirasida jismoniy nuqsonlari bo’lgan bolalarni o’qitish muvofiqlashtirilmoqda. Axborot texnologiyalari tufayli maxsus tayyorgarlikdan o’tgan o’qituvchilar sog’lig’i tufayli oddiy umumiy ta’lim muassasalariga bora olmaydigan maktab o’quvchilari bilan ishlaydi.

Pedagogika fanining tizimi, vazifalari va tuzilishi

Pedagogika fanining tuzilishi qanday? Bu tarbiya jarayoni bilan bog’liq alohida soha. U ancha murakkab va uzoq taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tib, katta tajriba to‘plagan holda yosh avlodni shakllantirish bo‘yicha to‘laqonli fanlar tizimiga aylandi.

Pedagogika bazasi

Falsafa uning asosi bo’lib, ya’ni uning tarbiya muammolari bilan shug’ullanadigan qismidir.

Muammoning predmeti – pedagogika fanining tuzilishi jamiyat bilan, uning ehtiyojlari va xususiyatlari bilan o’zaro bog’liqdir.

Pedagogik tizim

Hozirgi vaqtda uning bir nechta bo’limlari mavjud:

• umumiy pedagogika;
• yoshi;
• maxsus turlari;
• ijtimoiy.

Umumiy bo’lim – pedagogika fan va ta’limning tuzilishi. U ta’lim jarayonining umumiy qonuniyatlarini o‘rganadi, barcha turdagi ta’lim muassasalarida ta’lim va tarbiya jarayonining asosiy tamoyillarini ishlab chiqadi.

Pedagogika fanining tuzilishi to’rtta katta bo’limda keltirilgan:

• umumiy asoslar;
• didaktika;
• ta’lim nazariyasi;
• pedagogik boshqaruv.

Yosh pedagogikasi bir nechta komponentlarni o’z ichiga oladi:

• oilaviy tarbiya pedagogikasi;
• maktabgacha ta’lim;
• boshlang’ich, o’rta, o’rta maktab.

Bo’limlarning har biri guruhlarning yosh xususiyatlariga mos keladigan o’ziga xos parametrlar bilan tavsiflanadi.

Maktabgacha pedagogika

Zamonaviy pedagogika fanining tuzilishi barkamol shaxsni shakllantirish uchun maqbul shart-sharoitlarni yaratadigan tarzda shakllantirilgan. Boshlang’ich maktabda bolani 6-7 yoshda tarbiyalash qonuniyatlari o’rganiladi.

Hozirgi vaqtda maktabgacha ta’lim ikkinchi avlodning federal davlat standartlaridan foydalanadi. Ular maktabgacha ta’lim muassasasi bitiruvchisiga qo’yiladigan talablarni belgilaydi, jamiyatning ijtimoiy tartibini hisobga oladi.

Ob’ekt va mavzu

Pedagogika fanining kompleks tuzilmasi ob’ekt sifatida o’qituvchi va jamiyatning maqsadli faoliyati jarayonida shaxsning rivojlanishi va takomillashuvini belgilovchi voqelik hodisalarini ko’rib chiqadi. Masalan, ta’lim – jamiyat, davlat, shaxsning o‘zi manfaatlarini ko‘zlab, o‘qitish va tarbiyalashning maqsadli jarayonidir.

Pedagogika fanining zamonaviy tuzilmasi predmet sifatida ta’lim jarayonining tamoyillari, istiqbollari, qonuniyatlari, bunday faoliyat nazariyasi va texnologiyasini ishlab chiqishni ko’rib chiqadi. Pedagogika fani o’qituvchi va uning o’quvchilari faoliyatining yangi usullari, tashkiliy shakllari, usullarini ishlab chiqishga yordam beradi.

Fanning maqsadi – shaxsni shakllantirish, uning ta’lim, o’qitish, tarbiyalashning qonuniyatlarini aniqlash va eng maqbul usullarini izlash.

Pedagogikaning maqsadi

Pedagogika fanining tuzilishi va vazifasi nimadan iborat? Avvalo, biz uchta darajada amalga oshirilgan nazariyani ta’kidlashimiz mumkin:

• tushuntiruvchi, tavsiflovchi;
• bashorat qilish;
• diagnostik.

Bundan tashqari, uchta darajada amalga oshiriladigan texnologik funktsiyani ta’kidlash kerak:

• transformativ;
• proyektiv;
• aks ettiruvchi.

asosiy manzil

Pedagogika fanining murakkab tuzilmasi va uning yetakchi tarmoqlari nima uchun kerak? Bu soha kadrlar tayyorlash sohalaridagi asosiy qonuniyatlarni ochib berishga imkon beradi: tarbiya, ta’lim, ta’lim tizimlarini boshqarish. Aynan pedagogika pedagogik faoliyat tajribasi va amaliyotini, shuningdek, olingan natijalarni amaliyotga tatbiq etishni o‘rganadi va umumlashtiradi.

Pedagogikani fan sifatida ko’rib, uning oldida turgan savollarga e’tibor qaratamiz:

• maqsadni belgilash;
• ta’lim mazmuni;
• o’qituvchi faoliyatining texnologiyalari va usullari.

Pedagogik toifalar

Ta’lim – o’quvchilarning bilim, ko’nikma, malakalar tizimini o’zlashtirish, ular asosida axloqiy fazilatlarni shakllantirish, bilish qobiliyatlari va intellektual qobiliyatlarini takomillashtirish jarayoni va natijasidir.

Ta’lim talabalar va o’qituvchilar o’rtasidagi yo’naltirilgan va boshqariladigan munosabatlar jarayonini o’z ichiga oladi, bu UUN rivojlanishiga hissa qo’shadi.

Ijtimoiylashtirish insonning butun hayoti davomida o’zini o’zi anglashi va rivojlanishidan iborat. Bu jarayon talabaga turli harakat vositalari yordamida amalga oshiriladi.

Pedagogika fanining klassik tuzilishi qanday? Pedagogika fanining vazifalari haqida yuqorida to`xtalib o`tdik, endi uning ayrim bo`limlarini tahlil qilamiz.

Ijtimoiy pedagogika

Pedagogika fanining tizimi va tuzilishi ushbu sohani bir nechta kichik bo’limlarga bo’lishni o’z ichiga oladi:

• oila pedagogikasi;
• tuzatuvchi mehnat yo’nalishi;
• muzey faoliyati;
• teatr pedagogikasi.

Oila pedagogikasi oilada bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish bilan bog’liq bir qancha muhim muammolarni hal qiladi:

• ta’limning nazariy asoslarini yaratish;
• oilaviy tarbiya tajribasini tahlil qilish;
• fan yutuqlarini amaliyotga joriy etish;
• ijtimoiy va oilaviy ta’limning o’zaro bog’liqligini, shuningdek, o’qituvchilar va ota-onalar o’rtasidagi munosabatlar texnologiyasini asoslash.

Oila pedagogikasi usullari ikki guruhga bo’linadi: tadqiqot va o’qitish (rivojlantiruvchi).

Ilmiy faktlar va uy ta’limi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlashga oid faktik materiallarni to’plash empirik tarzda amalga oshiriladi.

Oila tarbiyasi jamiyatda yosh avlodni kamol toptirish shakllaridan biri bo‘lib, ota-onalarning maqsadli harakatlarini o‘qituvchilarning sa’y-harakatlari bilan uyg‘unlashtiradi. Onalar va dadalar misoli hayotni (ijtimoiy), shuningdek, katta avlodning axloqiy tajribasini avlodlarga etkazishning o’ziga xos shaklidir.

Oila har doim ham bolaga ijobiy ta’sir ko’rsatmaydi. Ota-onalar o’rtasidagi doimiy janjallar, nizolar, janjallar bolada psixologik muammolarga olib keladi. Bu, ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalarning mo’rt psixikasi uchun xavflidir.

Tuzatish mehnat pedagogikasi

O’z tarmog’ining pedagogika fanining tuzilishi nafaqat iqtidorli bolalarni, balki xatti-harakatlarida og’ish bo’lgan o’smirlarni ham o’quv va tarbiya jarayoniga jalb qilish imkonini beradi.

Qiyin o’smirlar jalb qilingan maxsus tuzatuvchi mehnat faoliyati bolalarni qayta o’qitishga, ularning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuviga yordam beradi. Bunday o’smirlar bilan ishlashni tashkil etishda o’qituvchi va psixologlar ilmiy usullardan foydalanadilar, yosh xususiyatlarini, shuningdek, ta’lim olganlarning ijtimoiy tajribasini hisobga oladilar.

Maxsus pedagogika

Pedagogikaning ushbu bo’limi bir nechta bo’limlarni o’z ichiga oladi:

• surdopedagogika;
• tiflopedagogika;
• oligofrenopedagogika.

Bu sohada bolalar bilan ishlaydigan o’qituvchining asosiy vazifasi aqliy zaiflikni bartaraf etishdir. Defektologning vazifasi ijtimoiy muloqot va nutqning bunday bolalarida elementar xulq-atvor ko’nikmalarini rivojlantirishdir.

O’qituvchining o’z oldiga qo’ygan maqsadlari orasida biz quyidagilarni ta’kidlaymiz:

• bolada yuqori sifatli kommunikativ nutqni shakllantirish bo’yicha tadbirlar;
• xotira, fikrlash, e’tiborni rivojlantirish;
• muayyan yoshga xos bo’lgan ko’nikma va malakalarni shakllantirish;
• aqliy va intellektual rivojlanishdagi kechikishlarni maksimal darajada tuzatish.

Defektolog bolaning individualligini hisobga olgan holda darsning tuzilishi va tezligini muntazam ravishda kuzatib boradi va nazorat qiladi. Shuning uchun ham bunday bolalar bilan ishlaydigan o’qituvchi bolalarning psixologik va tibbiy xususiyatlarini chuqur bilishi, har bir bolaga individual yondashishi juda muhimdir.

Nutqni rivojlantirishga qaratilgan mashg’ulotlardan tashqari, tuzatish faoliyati sohalari orasida:

• ixtiyoriy diqqatni shakllantirish faoliyati;
• fonetik eshitishni rag’batlantirish;
• nozik vosita mashqlari;
• serebellar stimulyatsiyasidan foydalanish;
• hissiy va ruhiy kasalliklarni tuzatish;
• sintez va tahlil qilishga o’rgatish, alohida ob’ektlar va hodisalar o’rtasida mantiqiy aloqalarni shakllantirish ko’nikmalari;
• harakatlarni muvofiqlashtirishni yaxshilash, fazoviy orientatsiyani yaxshilashga qaratilgan mashqlar.

Maxsus bolalar alohida yondashuvga muhtoj. Shuning uchun ham mamlakatimizda alohida ta’lim muassasalari mavjud bo‘lib, ularda faqat yuqori malakali mutaxassislar ishlaydi.

Hozirgi vaqtda Rossiyada “Ta’lim” loyihasi muvaffaqiyatli ishlamoqda, uning doirasida jismoniy nuqsonlari bo’lgan bolalarni o’qitish muvofiqlashtirilmoqda. Axborot texnologiyalari tufayli maxsus tayyorgarlikdan o’tgan o’qituvchilar sog’lig’i tufayli oddiy umumiy ta’lim muassasalariga bora olmaydigan maktab o’quvchilari bilan ishlaydi.

Boshqa sohalar bilan aloqa

Pedagogika boshqa sohalarsiz to’liq mavjud bo’lmaydigan fandir. Masalan, psixologiya bilan umumiylik shaxsning shakllanishi va rivojlanishidan iborat. Psixologiyada shaxsning psixik faoliyati qonuniyatlari ko’rib chiqiladi, pedagogikada esa uning faoliyatini tashkil etish mexanizmlari ishlab chiqiladi. Rivojlanish va ta’lim psixologiyasi fanlar o’rtasidagi bog’liqlik vazifasini bajaradi.

Organizmning hayotiy faoliyatini o’rganish, aqliy va fiziologik rivojlanish va oliy asab faoliyatini boshqarish mexanizmlarini tahlil qilish bilan shug’ullanadigan fiziologiya bilan bog’liqligi ham muhimdir.

Nihoyat

Pedagogika haqli ravishda shaxsning rivojlanishi va shakllanishiga oid tizimdagi eng muhim fanlardan biri hisoblanadi. Bunday jarayonni sifatli ta’limsiz amalga oshirish mumkin emas. Bu bola bilan maqsadli munosabatda bo’lish jarayoni sifatida ishlaydi, unga ijtimoiy tajribani o’tkazish usuli hisoblanadi. Aynan pedagogika inson bilan bog‘liq barcha fanlarning yutuqlariga tayanib, bolani shakllantirish, unga ta’lim va tarbiya berishning optimal mexanizmlarini o‘rganadi va yaratadi.

Hozirgi kunda mamlakatimiz ta’lim tizimida jiddiy islohotlar amalga oshirilmoqda. Sovet Ittifoqi davrida qo’llanilgan klassik usullar o’rniga bolalar bog’chalari, maktablar, kollejlar va oliy o’quv yurtlarida yangi ta’lim standartlari joriy etilmoqda.

Ularni ishlab chiqishda pedagoglar va psixologlar ijtimoiy buyurtmaga amal qilishgan, shuning uchun ikkinchi avlod FSESni amalga oshirish uchun o’qituvchilar tomonidan qo’llaniladigan innovatsion texnologiyalar ota-bobolarining madaniyati va an’analariga hurmat bilan munosabatda bo’lgan barkamol shaxsni shakllantirishga yordam beradi.

Maktabgacha tarbiya pedagogikasi fani bo`yicha ma`ruza matnlari

Axloqiy tarbiyaning vazifasi, mazsuni va printsiplari.

Ahloqiy tarbiya metodlari.

Xarakterning ahloqiy sifatlarini tarbiyalash.

Bolalarning injiqligi va qaysarligi.

Kamtarlik, to`g`rilik, halollik va quvnoqlik xususiyatini tarbiyalash.

Intizomlilik va xulq madaniyatini tarbiyalash.

Bog`cha yoshidagi bolalarniң mehnat tarbiyasi

Maktabgacha eshdagi bolallarning uydagi mehnati, mehnatga urgatish

Bolalarning uz-uziga xizmati

Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning oildagi mexnat tarbiyasi mazmuni va metodlari.

Bolalar mehnatini baholash

Estetik tarbiya vazifalari va mazmuni.

Bolalarda estetik tarbiyani rivojlantirish.

Bolalar bog`chasida estetik tarbiyaning axamiyati.

Ilk va kichik maktabgacha yoshdagi bolalarni estetik rivojlantirish.

O`rta va katta maktabgacha yoshdagi bolalarni estetik rivojlantirish.

Bolalarni estetik tarbiyalash vazifalari.

Ekologiya haqida tushuncha

Ekologik tarbiya – tarbiya nazariyasining yangi shakli

Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berish xususiyatlari

MAKTABGAChA TARBIYa YoShIDAGI

BOLALARNI AXLOQIY TARBIYaLASh ASOSLARI

1. Axloqiy tarbiya haqida tushuncha.

2. Axloqiy tarbiyaning vazifasi, mazsuni va printsiplari.

3. Ahloqiy tarbiya metodlari.

Tayanch tushunchalar:

axloqiy ong, axloqiy tasavvur va bilimlar, madaniy xulq-atvor va ijobiy munosabatlarni shakllantirish, axloqiy xis-tuyg`ular va munosabatlarni rag`batlantirish, xulq-atvor normalari va qoidalari.

1. Axloqiy tarbiya haqida tushuncha.

Axloqiy tarbiya-shaxsni xar tomonlama rivojlantirishning muxim tarkibiy qismidir. U bolalarga axloqiy tasavvur va bilimlarni singdirish, ularda shaxsning axloqiy xis-tuygu va sifatlarini, ijobiy munosabatlar va xulq madaniyatini tarbiyalashga qaratilgan jarayondir.

Axloqiy tarbiya jarayonida bola axloqiy jixatdan kamolga etadi. Axloqiy tasavvurlarning rivojlanishi jarayonida eng avvalo ular o`zlarining boshqalar bilan bo`ladigan munosabatlarini ongli tushuna boshlaydilar; tengdoshlari va kattalar bilan bo`ladigan munosabatlarida axloq saboqlari rivojlana boradi.

Pedagogika fani bolaning axloqiy rivojlanishida tarbiya va ta’limni muxim omil deb xisoblaydi. Pedagogika va ruxiyatga oid juda ko`p tadqiqotlar natijalarining ko`rsatishicha, maktabgacha tarbiya davya bolaning ma’naviy shakllanishida eng muxim bosqichdir). Xuddi mana shu davrda ma’lum maqsadga qaratilgan ta’lim-tarbiya ta’sirida shaxsning axlokiy sifatlari shakllana boshlaydi, 6-7 yoshga borganda, esa ijobiy xulq normalarining ancha barqaror shakli yuzaga kelib, bola tevarak-atrofdagilar bilan bo`ladigan munosabatda ana shu egallab olgan axloq qoida va normalari nuqtai nazaridan ish tutadigan bo`lib qoladi, shuning uchun bolalarga ilk yoshidan boshlab axloqiy tarbiya berib borish muxim axamiyat kasb etadi.

Axloq kishilarning xulq-atvor normalari va qoidalarini, ularning o`z-o`ziga, boshqa kishilarga, mehnatga, jamiyatga munosabati kabi axloqiy tushunchalarni o`z ichiga oluvchi ijtimoiy ongning aloxida bir shaklidir.

Axloq sinfiy xususiyatga ega, chunki axloq xis-tuygu, tushuncha va printsiplar ma’lum ijtimoiy formatsiyaga xos bo`lib, ijtimoiy tuzum o`zgarishi bilan u xam o`zgaradi. Bizning jamiyatimizdagi axloq, eng yaxshi umuminsoniy xulq normalarini o`z ichiga olgan bo`lishi kerak.

Insonning barkamolligi uning ma’navpy dunyosi qandayligi bilan belgilanadi. Yaxshi tarbiya kishining qimmatbaxo boylgidir.

O`zbek xalqining ma’naviyati xaqiqatgo`y va adolatli bo`lish, jaxolat va qabixlik yo`lini to`sish, insoniylik, mexr-shafqat, ma’rifat, do`stlik, mardlik, birodarlik, mexmondo`stlik, poklik, xushxulqlik, insof, vatanparvarlik ka6i insoniy fazilatlarni singdirishga chaqiradi.

O`zbek xalqining urf-odatlari, turmush tarzi, ta’lim-tarbiya, madaniyat an’analari moziyning uzoq-uzoq asrlariga borib taqaladi. Hozirgi va kelajak avlodimiz kishilari o`zbek milliy ma’naviyatini yaxshi bilishlari va unga rioya qilishlari lozim. Shundagina jamiyat to`q, farovon, kishilar osoyishta va madaniy xayot kechiradilar. Bu xamisha xamma avlod tomonidan e’tirof etilgan.

Qadim-qadimdan o`zbek, sharq klassiklari ijodida axloq-odob masalasi markaziy o`rinni egallab kelgan. Kaykovusning «Qobusnoma»sidan tortib, Al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Ali ibn Sinolarning nazmiy va nasriy asarlarida, Yusuf Xos Hojibning «Qutadg`u bilik» («Baxt keltiruvchi bilim»), Axmad Yugnakiyning «Hibatul haqoyiq« («Haqiqat sovg`alari»), imom Ismoil al-Buxoriyning «Al-Adab Al-Mufrad» («Adab durdonalari») kabi jaxonga mashxur asarlarida, Alisher Navoiyning o`lmas she’riyatida, Munis Xorazmiyning «Zavodi ta’lim»ida, Kamoliddin Husayn Voiz Koshifiyning «Axloqi Muxsimiy», «Ravzati shaxodat» («Shaxodat bog`i») kabi asarlarida axloq, odob masalalari yoritilgan.

Koshifiyning asarlaridagi ta’lim-tarbiya, axloq masalalari ko`pchilik uchun andoza, namuna, odob normasi sifatnda qisqa, asosli, lo`nda qilib yozilgan. Koshifiyning fikricha, inson fazilati uning egallagan ta’lim-tarbiyasiga bog`liq. Shundagina u odobli xisoblanishi mumkin.

«Odob-bu qalbni yomon so`zlardan va nojo`ya xulqdan saqlay olish, o`zini va o`zgalarni ham xurmat qila bilishdadir», deydi olim. Uning fikriga yaqin fikrni A. Navoiy ijodida xam ko`ramiz. «Odobli inson barcha odamlarning yaxshisidir va barcha odamlar uchun yoqimlirog`idir»,- deydi buyuk shoir. By bilan u kishilarning insoniylik belgisi uning odobli, axloqli ekanligi bilan o`lchanadi, deb ta’kidlaydi va barcha insonlarni yaxshi xulqli bo`lishga chaqiradi.

Abu Nasr Farobiy inson o`zining yaxshi xulqi bilan baxt-‘ saodatga erishishi mumkin, deydi.

Zamonamizning yirik ma’rifatparvarlaridan bo`lmish Abdulla Avloniy inson barkamolligi uning aqlida, jismoniy sog`lomligida xamda odobli xushxulqida, deb biladi.

Abdulla Avloniy til va so`z odobi haqidagi umuminsoniy fikrlarni shunday ta’riflaydi: «. so`z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini ulchab kursatadigan tarozidir. Akl soxiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va kuvvati, qadr va qimmatini so`zlagan so`zidan bilurlar».

2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy jitxatdan tarbiyalash vazifasi va mazmuni bolaning ma’naviy dunyosini, uning ongini, axloqiy xislarini, shaxsiy sifatlari va xulqini tarbiyalash va rivojlantirishni taqozo etadi. Axloqiy tarbiyaning vaziflari asosan quyidagilardir:

Bolalarda axloqiy xis-tuyg`ular, tasavvurlar va hatti-harakatlarni tarbiyalash.

Xulq madaniyati va ijobiy munosabatlarni tarbiyalash.

Shaxsda axloqiy xis-tuyg`ularni tarbiyalash.

Xulqdagi salbiy xislarni barxam toptirish.

Bu umumiy vazifalar yosh guruhlari bo`yicha konkretlashtiriladi va o`quv tarbiyaviy jarayonining mazmunida o`z aksini topadi. Axloqiy tarbiyaning vazifasi va mazmuni bog`chadagi axloqiy tarbiya berishning asosiy printsiplari va pedagogik shart-sharoitlariga rioya qilish asosida bajariladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar axloqiy tarbisining vazifasi hamda mazmuniga muvofiq uning printsiplari ishlab chiqilgan. Ular quyidagilardan iboratdir:

1. g`oyaviy va tarbiyaviy ishning ma’lum maqsadga qaratilganligi;

2. ta’lim-tarbiya ishiga bola shaxsini hurmat qilgan xola yondoshish;

3. axloqiy tarbiya ishini xayot va zamon bilan bog`lab olib borish;

4. bolalarning faolligi;

5. jamoada tarbiyalash;

6. tarbiyaviy ishning sistemaliligi va izchilligi;

8. oila, bog`cha hamda kattalar tarbiyaviy ta’sirining birligi;

9. boladagi ijobiy sifatlarga suyanish;

10. bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishni ko`zda tutish.

3. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga axloqiy tarbiya berishda har xil metod va usullarni qo`llash muhim ahamiyatga ega.

Axloqiy tarbiya metodlari-bolalarning axloqiy tasavvur va bilimlarini egallab olishiga, ularda ma’daniy xulq va ijobiy munosabatlarni, shaxsning axloqiy xis-tuyg`ulari va sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan faoliyat hisoblanadi. Axloqiy tarbiya metodlari quyidagi guruhlarga bo`linadi:

I-guruh axloqiy ongni, ya’ni axloqiy tasavvur va bilimlarni, ularni bajarish xoxishini shakllantirishga qaratilgan metodlar.

II­-guruh madaniy xulq-atvor va ijobiy munosabatlarni shakllantirishga qaratilgan metodlar.

III-guruh axloqiy xis-tuyg`ular va munosabatlarni rag`batlantirishga qaratilgan yordamchi metodlardir.

Hamma guruh metodlari axloqiy xis-tuyg`ular va shaxsiy sifatlarni tarbiyalashni ta’minlaydi.

Bu guruh metodlariga qo`yitladigan asosiy talablar: bolalarni yaxshilik va yomonlik to`g`risidagi tasavvurlarini e’tiborga olish, axloqiy xulq-atvor normalarini muhokama qilish uchun maxsus yaratilgan vaziyatda bolalarning o`zlarini faol qatnashtirish; har bir bolaning xis-tuyg`usiga extiyotkorlik bilan munosabatda bo`lish.

Bolani noo`rin tanqid qilish, uning ustidan kulish, unga nisbatan e’tiborsizlik qilish qat’iyan man etiladi. Hamma metodlarda ma’lum izchillik bilan kompleks ravishda foydalaniladi. Bu metodlarning asosiy vaziflari quyidagilarni o`z ichiga oladi:

bolalarda ijobiy, axloqiy xislarni qo`zg`ata olish, asar qaxramonlariga hamdardlik bildirish, yutug`idan quvonib, muvaffaqiyatsizligi birgalashib achinish;

bolalarga tushunarsiz bo`lgan ayrim axloq qoidalarning mazmunini ochib berish;

axloqiy mavzulardagi hikoyalardan mashg`ulotlarda, sayrlarda, bolalarning o`z xayoti bilan bog`liq bo`lgan joylarda ham foydalanish.

Shunday qilib, bolalarning axloqiy tasavvur va tushunchalarni egallab olib, uni kundalik odatga aylantirishlari uchun bolalarning kattalar rahbarligidagi qizg`in faoliyati tashkil etilishi lozim. Tarbiyachi bola shaxsida axloqiy xis-tuyg`ularni tarbiyalash uchun hamma vosita va metodlarni qo`llaydi, chunki u shunday qilingandagina yaxshi xulq namunalarini o`rgatishi mumkin.

Mustahkamlash uchun savollar

1. Bolalarda axloqiy xis-tuyg`ular, tasavvurlar va hatti-harakatlar qanday tarbiyalanadi.

2. Xulq madaniyati va ijobiy munosabatlarni tarbiyalash yo`llarini ko`rsating.

3. Shaxsda axloqiy xis-tuyg`ularni tarbiyalash imkoniyatlari.

4. Xulqdagi salbiy xislarni barxam toping.

Adabiyotlar

1.I.A.Karimov «Barkamol avlod orzusi» – Toshkent 1999 y.

2.O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Toshkent 1992 y.

3. O`zbekiston Respublikasi maktabgacha tarbiya. Toshkent 1992 y.

4. Maktabgacha tarbiya muassasasi to`g`risidagi nizom. – Toshkent 1995 y.

5. «Bolalar bog`chasining katta tarbiyachisi» – Toshkent 1991 y.

6. V.G.Nichaeva. Maktabgacha yoshdagi bolalarni mehnatda tarbiyalash – Toshkent. O`qituvchi -1995 y.

7. O`.Otavalieva. Bola tarbiyasida bog`cha va oila hamkorligi. O`qituvchi 1994 y.

8. V.G.Negacheva, T.A.Markova. Bolalar bog`chasida ahloqiy tarbiya. O`qituvchi – 1990

9. V.G. Lomkova., P.G.Samorunova. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. O`qituvchi -1991-1992 yy.

10. P.Yusupova. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. O`qituvchi -1993 y.

JAMOATCHILIKNI TARBIYALASH JARAYONIDA AXLOQIY SIFATLARNI

TAKOMILLASHTIRISH

1. Insonparvarlik hissini tarbiyalash.

2. Xarakterning ahloqiy sifatlarini tarbiyalash.

3. Bolalarning injiqligi va qaysarligi.

4. Kamtarlik, to`g`rilik, halollik va quvnoqlik xususiyatini tarbiyalash.

5. Intizomlilik va xulq madaniyatini tarbiyalash.

6. Intizom va madaniy axloqiy tarbiyalash usullari.

Tayanch tushunchalar:

Axloqiy tarbiya, ta’lim, tushuncha, vazifa. Bolalar, xayot, bilim, malaka, ko`nikma,muxim, muomala, bilish, tafakkur, idrok, tevarak-atrof, xodisa.

1. Insonparvarlik hissini tarbiyalash.

Insonparvarlik xissini tarbiyalash. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda jamoachilik munosabatlarining boshlangich belgilari axloqiy sifatlarning murakkab guruhidir. Bunda bolalarning do`stlashishi, birga o`ynash va mehnat qilish xoxishi, qobiliyati, boshqalarning xoxishi, qiziqishi bilan hisoblasha olishi, bir-biriga yordam bera olishi, topshiriqni vijdonan bajarishi, umumiy ish va umumiy narsa, buyumlar uchun g`amxo`rlik qilish kabi axloqiy sifatlar majmuasi kiradi.

Bunday xis-tuyg`u, tasavvur, tushunchalar bola shaxsining ijtimoiy yo`naltirilgan xolda shakllanishiga yordam beradi, bolada insonparvarlikning dastlabki namunalari shakllaniiga ta’sir etadi.

Kichkintoylarda tarbiyalanadigan axloqiy xususiyatlar, xulq-atvor qoidalari orasida insonparvarlik muhim o`rin tutadi.

Insonparvarlik xissi axloq normalari va koidalarini o`rgatish asosida rivojlanadi. Buning uchun bolalarni yaxshi ishlarni qilishga o`rgatib borish kerak. Insonparvarlikni tarbiyalashda bolalarning yoshini e’tiborga olish zarur. Kichik bolaga yaxshi bo`lish kerak deganingiz bilan u yaxshi bo`lib qolmaydi, chunki unda yaxshilik va yomonlikni to`g`ri tahlil qilish xayotiy tajribasi etishmaydi. Eng muhimi, bu yoshdagi bolalar- yaxshi ishlar qilishga o`rgatiladi va bunda har bir qulay vaziyatdan foydalaniladi: yiqilib tushgan bolani turg`azib qo`yishga yordam berish, uning ustki kiyimini qoqib qo`yish, yupatish, yaxshi so`zlar aytib ko`nglini ko`tarish, o`simlik va hayvonlarni parvarish qilish, o`yinchog`ini o`rtog`iga berib turish, tik turgan kishiga joy ko`rsatish, eng muhimi boshqalarga ko`rsatgan xizmatidan xursand bo`lishga o`rgatish va hokazo.

Tarbiyachi kichkina bolalarga ayrim xatti-xarakatlarii syujetli o`yinchoqlar bilan o`ynash orqali ko`rsatadi. Masalan, qo`g`irchoqni erkalab, silab-siypalab, erkalatuvchi so`zlar aytib uxlashga yotkizadi, kasalga raxmdillik ko`rsatadi, hayvonlarni erkalab tagini tozalaydi, ovqat beradi. O`simliklarning ehtiyotkorlik bilan bargini artadi, tagini tozalaydi, tuprog`ini yumshatadi va xokazo.

Insonparvarlikka o`rgatuvchi o`yin-mashg`ulotlar o`tkaziladi (kichkina guruhlarda «Lolaxonni uxlashga yotkizamiz», «Ayiqpolvonni kuzatib qo`yamiz» va shunga o`xshashlar). Katta guruhda «Yaxshi kishi to`g`risida», «Saxiylik», «Rahmdillik» mavzularidagi mashg`ulotlar o`tkaziladi.

Kunduzgi va kechki sayrlarda tarbiyachi bolalarga «Mushuka» ertagini o`qib beradi, rasmlarni birgalikda tomosha qilishadi, kino-, dia-, telefilmlar, radioeshittirish va boshqalar namoyish etadi.

Ko`pgina tarbiyachilar kattalarga va bolalarga xushmuomalada bo`lish orqali kichkintoylarni shunga o`rgatish uchun qulay muxitni vujudga keltiradilar.

Kattalar har bir bolaga mehribonlik bilan munosabatda bo`lib, ularda shu xislatni tarbiyalashga ijobiy ta’sir ko`rsatadilar. Bolalarda tengdoshlari bilan aloqada bo`lish extiyoji juda vaqtli, bir yoshga to`lish arafasida ko`rina boshlaydi. Tarbiyachi bolalarning bir-birini yoqtirishga asoslangan aloqalarini tashkil etadi, o`zaro munosabatlarini yo`lga qo`yadi, tengdoshlariga iltifot ko`rsatishni rag`batlantiradi va qo`llab-kuvvatlaydi. U bolalarning o`yindagi dastlabki uyushmalarini tashkil etadi, ma’qullaydi va rag`batlantiradi («Ra’no bilan Yulduz juda yaxshi, ahil o`ynayapti»). Birgalikdagi faoliyat jarayonida pedagog bolalarni bir-biriga yordam berishga o`rgatadi.

Tarbiyachi bolalarni tengdoshlari bilan salomlashish hammalarini esa yangi kelgan kishining salomiga javob berishga odatlantiradi, kasal bolaga xat yozishni, unga rasmlar yuborishni, telefon qilishni va hokazolarni taklif etadi. Anchadan beri bog`chaga kelmayotgan bolaning kelishi quvonchli bo`lib, unga aloxida e’tibor bilan qaraladi.

O`rta yoshdagi bolalarning uyushmalari ancha barkaror bo`ladi, ular birgalikda o`ynabgina qolmay, birgalikda mehnat ham qiladilar. Masalan, bir necha bolalarga uy jixozini yoki xona o`simliklari bargini artish topshirig`i beriladi. Ular birga ishlash qiziqarli bo`lib, yana ko`proq ishlar qilish mumkinligiga ishonch xosil qiladilar. Besh yoshga qadam qo`ygan bolalar o`z harakatlarini muvofiklashtirishni, birgalikdagi o`yin yoki ishlardan oldin kelishib olishni bilishlari kerak. Bunta tarbiyachining: Kim kim bilan o`ynaydi? O`yinda kim nima bo`lishni xoxlaydi?-qabilidagi savollari yordam beradi. U totuvlik bilan o`ynayotgan va mehnat qilayotgan, o`z tashabbusi bilan o`rtog`iga yordamga keladigan bolalarni rag`batlantiradi.

Bog`chada bolalarning tug`ilgan kunlarini nishonlash an’anasi o`zaro munosabatlarga samimiylik kiritadi.

Tarbiyachi bolalarning bir-biriga hurmat va e’tibor ko`rsatishlarini mashq qildirish uchun kundalik xayotdagi, turmush faoliyatidagi xar qanday imkoniyatdan foydalanadi. Yuvinish va sayrga chiqish vaqtida tezroq harakat qilish talab etiladi. Bunga sabab boshqa birovni to`xtatib qolish mumkin emasligidadir. Kiyinish va echinish vaqtida tarbiyachi bolalarni o`rtoqlariga yordam so`rab murojaat qilishga va jon deb yordam ko`rsatishga o`rgatib boradi.

5-6 yoshli bolalarning o`zaro munosabatlari ancha murakkab bo`ladi. Pedagog bolalarning birgalikdagi ishlarini tashkil etishga, ularning ko`proq mustaqil bo`lishlariga erishadi. Ularda tashkilotchilik qobiliyatlari, janjal va nizolarni haqqoniy va bamaylixotir xal etish, jamoa fikri bilan xisoblashish malakalarini tarbiyalaydi. ‘

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda insonparvarlikni tarbiyalash uzoq vaqtni talab etadigan murakkab jarayondir. Uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun pedagoglar jamoasi va ota-onalar o`zaro xamkorlikda ishlab, bolalarda ijobiy xis-tuygularni uyg`otishga qaratilgan tarbiya usullarini izchillik bilan amalga oshirib borishlari kerak.

Xarakterning axlokiy sifatlarini tarbiyalash. Xarakter xayot va tarbiya ta’siri bilan xosil bo`lgan va mustaxkamlangan muayyan munosabat usuli va umuman kishi xulqidir.

Shaxs xarakteri deyilganda, avvalo insonning jamiyat oldidagi burchiga, kishilarga va o`ziga munosabati ko`zda tutiladi.

Iroda xarakterning asosiy xususiyatidir. Irodaviy xususiyatlar xarakterning amaliy tomonini o`z ichiga oladi. Fidoiylik, matonatlilik, o`zini tuta bilish, jasurlik va jur’atlilik muxim irodaviy xususiyatlar xisoblanadi. By xususiyatlarning barchasi inson xayoti, uning xar qanday faoliyati uchun zarurdir.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda xarakterning irodaviy xususiyatlari-bu bolaning oldiga maqsad qo`yib, uni bajarishda qiyinchiliklarni engib, boshlangan ishni oxiriga etkaza olishi, biror ishdan o`zini tiya bilish, unda dadillikni tarbiyalash uchun zarurdir.

Xarakterning irodaviy xususiyatlarini tarbiyalashning metodik usullari xilma-xildir. Eng muximi esa, tevarak-atrofdagi ajoyib kishilar xayotidan misollar keltirish, turmush faoliyatidagi xar qanday imkoniyatdan foydalanadi. Yuvinish va sayrga chiqish vaqtida tezroq harakat qilish talab etiladi. Bunga sabab boshqa birovni to`xtatib qolish mumkin emasligidadir. Kiyinish va echinish vaqtida tarbiyachi bolalarni o`rtoqlariga yordam so`rab murojaat qilishga va jon deb yordam ko`rsatishga o`rgatib boradi.

5-6 yoshli bolalarning o`zaro munosabatlari ancha murakkab bo`ladi. Pedagog bolalarning birgalikdagi ishlarini tashkil etishga, ularning ko`proq mustaqil bo`lishlariga erishadi. Ularda tashkilotchilik qobiliyatlari, janjal va nizolarni haqqoniy va bamaylixotir xal etish, jamoa fikri bilan xisoblashish malakalarini tarbiyalaydi. ‘

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda insonparvarlikni tarbiyalash uzoq vaqtni talab etadigan murakkab jarayondir. Uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun pedagoglar jamoasi va ota-onalar o`zaro xamkorlikda ishlab, bolalarda ijobiy xis-tuygularni uyg`otishga qaratilgan tarbiya usullarini izchillik bilan amalga oshirib borishlari kerak.

Xarakterning axlokiy sifatlarini tarbiyalash. Xarakter xayot va tarbiya ta’siri bilan xosil bo`lgan va mustaxkamlangan muayyan munosabat usuli va umuman kishi xulqidir.

Shaxs xarakteri deyilganda, avvalo insonning jamiyat oldidagi burchiga, kishilarga va o`ziga munosabati ko`zda tutiladi.

Iroda xarakterning asosiy xususiyatidir. Irodaviy xususiyatlar xarakterning amaliy tomonini o`z ichiga oladi. Fidoiylik, matonatlilik, o`zini tuta bilish, jasurlik va jur’atlilik muxim irodaviy xususiyatlar xisoblanadi. By xususiyatlarning barchasi inson xayoti, uning xar qanday faoliyati uchun zarurdir.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda xarakterning irodaviy xususiyatlari-bu bolaning oldiga maqsad qo`yib, uni bajarishda qiyinchiliklarni engib, boshlangan ishni oxiriga etkaza olishi, biror ishdan o`zini tiya bilish, unda dadillikni tarbiyalash uchun zarurdir.

Xarakterning irodaviy xususiyatlarini tarbiyalashning metodik usullari xilma-xildir. Eng muximi esa, tevarak-atrofdagi ajoyib kishilar xayotidan misollar keltirish, tarbiyachi va ota-onalarning shaxsiy namuna ko`rsatishidir.

Biroq irodani tarbiyalash uchun shaxsiy namunaning o`zi etarli emas. Bolalarda irodani tarbiyalashda ularning shaxsiy faoliyati, shaxsiy tajribasi, mashq qilishi, bolaning o`z faolligi muxim vosita bo`lib xizmat qiladi. Bunda tarbiyachining asosiy vazifasi bolalarning o`z oldilarida turgan faoliyat (o`yin, mehnat, mashg`ulot)ning aniq maqsadini belgilab olishlarini ta’minlaydigan sharoit yaratishdir.

O`yin boshlashdan oldin tarbiyachi bolalardan nimani va qanday o`ynashlarini, o`yin uchun nimalar kerakligini, rollarni qanday taqsimlashlarini so`raydi. Bolalarda qat’iylik, javobgarlik, to`g`rilik kabi irodaviy axloqiy sifatlarni tarbiyalash muxim axamiyatga ega. Masalan, 4-5 yoshli bolalarni qurilish materiali bilan o`ynab bo`lgandan keyin uni yashikka yaxshilab taxlab, joylashtirib qo`yishga o`rgatish kerak. Ko`pincha bolalar avvaliga bu ishning uddasidan chiqisha olmaydi. Shunda tarbiyachi boshqacha qilib joylashtirishni taklif etadi, agar bunday usul orqali bola to`g`ri joylashtira olsa, u xursand bo`lib, ikkinchi marta yig`ishtirayotganda uni yaxshiroq joylashtirishni o`ylab amalga oshiradi, tezroq natijaga erishadi.

«Yashirilgan narsani top» o`yinida tarbiyachi qaysi bola to`g`ri o`ynayapti-yu, qaysi bola ayyorlik qilayotganini tez bilib oladi. Buning uchun quyidagicha usul qo`llaniladi: bolalar devor oldida yarim doira bo`lib turishadi. Ularga buyumni yashirguncha ko`zlarini yumib turish taklif etiladi. Keyin bir ko`zlarini ochib yashirilgan narsani izlashga borishadi. 1-2 ta bola to`g`ri topadi va darrov olib, mana men birinchi topdim, deb gapiradi. O`yin takror-takror qaytarilganda xam xuddi shu bolalar yana topishadi. Endigi vazifa bolada to`g`rilikni tarbiyalashga yordam beruvchi tarbiyaviy ta’sirni topishdir.

Mehnat faoliyatiga kirishishdan avval esa tarbiyachi undan kuzatilgan maqsadni (o`yinchoqlarni kuzatish va kitoblarni yamash, gullarga suv kuyish va x.k.) aniqlaydi, bolalarning o`zlariga maqsadni belgilashni taklif etadi. Guruh xonasini birgalashib yig`ishtirishdan oldin tarbiyachi jixozlar, o`yinchoqlar, kitoblar, o`simliklarni kuzatib, bugun nima ish qilish kerakligini aniqlashni aytadi.

Shunday qilib, tarbiyachi bolalarning maqsadni belgilab olish, boshlangan ishni oxiriga etkazish kabi xarakterning irodaviy xususiyatlarini tarbiyalab boradi. Bunda bolalarchi ma’lum faoliyat turiga tayyorlash muxim axamiyat kasb etadi.

Bola biron ishni bajarish bo`yicha zarur malaka va ko`nikmalarni egallamagan bo`lsa, bunday xolda. u ma’lum ishni bajarishdan bosh tortadi. Buni I.P.Pavlov o`zining fiziologik ta’limotida qo`rquvning fiziologik asosi, biologik extiyotkorlikning passiv mudofaa refleksi deb atagan. Bunday paytda tarbiyachi bolaga yordam berishi, uning mustaqilligini bo`g`magan xolda bilmagan narsalarini o`rgatishi lozim.

Bolalarning injiqligi va qaysarligi. Kichkintoylar, injiqligining sabablari turli-tumandir:

I. Bolaning biron narsadan noroziligini ifodalaydi, bunday xolda bola yig`laydi, kattalarning savoliga qo`rs javob beradi.

2. Injiqlik bola kasalligi sababli yoki kun tartibining noto`g`ri tuzilganligidan kelib chiqishi mumkin. Masalan, ba’zan kun tartibi bolaning yoshiga mos kelmagan qilib tuziladi. Bola yoshiga mos kelmaydigan uzundan-uzoq spektakllarni, filmlarni ko`rib o`ta xayajonlanishi, charchashi orqasida ham injiqlik qilishi mumkin.

Bolalarning o`jarligi ularning hamma narsada kattalarga qarshi chiqishida, hamma narsani o`zlari bajarishida, xatto ters gapirishida seziladi. Kattalar tomonidan bolaning mustaqilligi cheklab qo`yilsa, uning muvaffaqiyati va muvaffaqiyatsizligiga befarq qaralsa, unga benixoya qattiqqo`l bo`linsa, oila-bog`cha, ota-onalar o`rtasidagi kelishmovchilik bolalar oldida hal etilsa o`jarlik paydo bo`lishi mumkin.

Bolaning kamchiliklarini xadeb pesh qilaverish unda qaysarlik, injiqlik, o`jarlikni keltirib chiqaradi.

Avvalo bolalarning injiqlik, o`jarlik va g`azablanishiga bamaylixotir qarash kerak, lekin ularning alanga olishiga yo`l qo`ymaslik kerak.

Eng yaxshisi bola yig`lagan, baqirgan vaqtda xovurdan tushguncha uni yolg`iz qoldirish lozim. Ammo sovuqqon bo`lish kerak emas, xovuridan tushgach ko`pincha yosh bola kelishmoqchi, yarashmoqchi bo`ladi. Shunda darrov xushmuomalalik bilan uni erkalatib ko`z yoshlarini artish, kiyim-boshini tuzatib, qiziqarli mashg`ulotga jalb qilish lozim.

Bolalarga qo`yiladigan talablar ularning yoshi va imkoniyatiga mos ma’lum izchillik bilan olib borilishi, oxiriga etazilishi lozim.

Tarbiyada «tabiiy jazo»dan foydalanish mumkin. Bola sochib tashlagan o`yinchog`ini yig`ishtirishdan bosh tortsa, o`yinchoqni 2-3 kun yashirib qo`yib, bermaslik kerak. O`z vaqtida kiyinishni xoxlamasa, uni qoldirib sayrga ketaverishlari mumkinligi aytiladi.

Agar bola bekorchilikdan zeriksa, unga qiziqarli faoliyat u un sharoit yaratish zarur.

Kamtarlik, to`g`rilik, xalollik va quvnoqlik xususiyatini tarbiyalash. Bu xususiyatlar sog`lom kishini tarbiyalashning eng muxim omillaridan hisoblanadi.

Bolalar kayfiyati ko`p jixatdan bog`chada va uyda ular xayotning tashkil etilishi va mazmuniga bog`liq. Sog`lom bola kattalar singari o`zining jismoniy kuchiga va umumiy rivojlanish darajasiga qarab to`laqonli yashashga harakat qiladi. U xilma-xil yangi kechinmalar, yangi tushuncha va tasavvurlarga tashna bo`ladi. Bog`cha tarbiyachilari buni nazarda tutib, bolalarni ishsiz va mashg`ulotsiz qoldirmasliklari lozim.

Kamtarlik xar bir kishining eng muxim va olijanob fazilatlaridan biridir. Bu asosan maktab yoshidan tarbiyalanadi. Ammo maktabgacha tarbiya yoshidan boshlab bolalarga kamtarlyk xissini singdirish, manmanlik, takabburlik va maktanchoqlik yo`qotib borish zarur.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar o`zlarini boshqa bolalardan ustun qo`yishga urinadilar («Men rasmni xammadan yaxshi chizaman, ashulani yaxshi aytaman» va x. k.), ba’zan ota-onalarining kasbi bilan xam maqtanadilar («Mening otam direktor, uning «Volga» mashinasi bor, u xamma narsani qila oladi»). Bunday xolatda bolalarning ota-onalari bilan tegishli ish olib borish, xar bir kasbning xam zarurligi va muhimligi to`g`risida aniq misollar bilan tushuntirish lozim.

Bunda yaqin atrofdagi kishilar bilan uchrashuv o`tkazish, turli kasbdagi kishilar mexnatini kuzatish xam, bolalar badiiy adabiyoti, tasviriy san’at asarlari xam yordam bermaydi.

Bolalar ayrim ishlarning uddasidan chiqib, boshqa bolalarin kamsitsalar, tarbiyachi bolaga biror narsani bilmagan o`rtog`iga o`rgatish kerakligi, o`zini-o`zi maqtash yarashmasligini tushuntiradi («Sen Botirga qanday va nima qilish kerakligini o`rgat, shunda Botir xam chiroyli paroxod yasay oladi»).

Sofdillik va rostgo`ylikni tarbiyalash yolg`onchilik va vijdonsizlik paydo bo`lishining oldini olish va unga qarshi kurash bilan uzviy bog`liqdir.

Ba’zi bolalar o`zlari to`qigan, kattalardan eshitgan ertakni tushlarida ko`rgandek qilib ko`rsatishga urinadilar. Bunday xolda xam urishmasdan «Ertak to`qishni yaxshi bilganligi uchun» maqtash kerak.

Shunday qilib, bolalardagi xarakterning ijobiy namunalarini ularning yosh xususiyatlarini e’tiborga olgan xolda
axloqiy tarbiyaning hamma samarali usullari bilan tarbiyalab borilsa, ijobiy natijalarga erishish mumkin.

Intizomlilik va xulq madaniyatini tarbiyalash. Intizomli bo`lish har qanday faoliyatni tashkil etish uchun juda zarurdir. Kishi o`z intizomliligini namoyon qilish orqali jamiyatda birga ishlaydigan, birga yashaydigan, birga dam olayotgan kishilariga xurmatini bildiradi.

Intizom kishi shaxsining shakllanishida katta axamiyatga ega, u kishida jamoa talabiga bo`ysunishga, jamoat tomonidan o`rnatilgan qoidalarga bo`ysunishga, jamiyat manfaatiga zid ishlardan o`zini tiyishga, boshqalarga quloq solishga, o`z-o`zini kuzatib turishga o`rgatadi. Shuning uchun xam intizom butun ta’lim-tarbiyaviy ishning natijkasi deb qaralmog`i lozim.

Bog`cha yoshi davrida ta’lim-tarbiyaviy ish to`g`ri amalga oshirib borilgan bo`lsa, bolalarda intizomlilik ancha yaxshi tarbiyalanadi. Kichik guruhda tarbiyachining oqilona olib borgan tarbiyaviy ishi va maxsus yaratgan vaziyatlari natijasida bolalar ancha o`zini tuta oladigan, intizomli bo`lib qoladi (o`rinlardan sekin turishadi, sayrga chiqishdan oldin o`yinchoqlarni yig`ishtirib qo`yishadi, o`zlari mustaqil tartibli kiyinishadi va x. k.).

Katta bog`cha yoshidagi bolalar nima «mumkin», nima «mumkin emasligini» o`zlari muloxaza qila oladilar. (Masalan: «Xoxlayman, lekin mumkin emas, shuning uchun o`z xoxishimdan voz kechishim kerak». «Xoxlamayman, lekin kerak, shuning uchun topshiriqni bajarishim kerak».)

Ilk yoshli bolalarda kattalarga xurmat xissini tarbiyalash juda muhim ahamiyatga eta. Kattalar bilan to`g`ri muomala qilishga o`rgatish, ularga quloq solish, ishonish, xurmat xissini tarbiyalash zarur (kattalarning so`zini jon qulog`i bilan eshitish, ularni aytganlarini batafsil bajarish, xushyor bo`lish, o`z axloki bilan kattalarni xursand qilishga intilish va h.k.)

Ta’lim-tarbiya ishi to`g`ri amalga oshirib borilsa, katta bog`cha yoshida bu sifatlarning hammasi shakllangan bo`ladi. Bolalar jamoat joylaridagi axloq qoidalarini bilib oladilar, kishilarga muloyim, xushmuomala qiladigan bo`lib qoladilar.

Bolalar bog`chasida bolalar o`z tengdoshlari bilan birga bo`lganliklari sababli tarbiyachi bolalarda o`z tengqurlariga nisbatan xurmat, xozirjavoblik, xayrixoxlik, o`zaro yordam xislarini tarbiyalab boradi.

Ilk yoshda bolalar bir-biri bilan o`ynaganda xalaqit bermaslik, o`yinchokni tortib olmaslik, kerak bo`lsa so`rab olish, o`rtog`i o`ynab bo`lguncha kutib turish kabi xususiyatlarnio`zla-riga singdirib boradilar.

Natijada ijobiy munosabatning dastlabki shakllari namoyon bo`la boshlaydi (yig`lab turgan o`rtog`ini yupatadi, o`z o`yinchog`ini berib xursand qiladi), birga o`ynash xoxishi paydo bo`ladi. Tarbiyachi bunday ijobiy munosabatni, birgalikdagi faoliyatni rag`batlantiradi.

O`rta rypyx bolalarida xushmuomalalik, o`rtog`iga achinish yoki xursandlikdan quvonish, uni xursand qilish, narsasini bo`lishish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi.

Bolalar o`yinchoqdan birgalikda foydalanish to`g`risida kelishib oladilar, o`yinda kim qaysi rolni bajarishini tortishmay osongina xal etadilar, bir-birlariga umumiy ishda va boshqalarda yordam beradilar.

Katta rypyx bolalarining o`z tengdoshlariga munosabati ongli tusda bo`ladi. Bu yoshdagi bolalar o`z tengdoshlariga mexribon, kasal bo`lganda g`amxo`rlik qiladigan bo`lib qoladilar, bu yoshdagi bolalarda jamoatchilikning dastlabki namunalari shakllanadi. Tortishuvlarni haqqoniy xal etadilar, o`rtog`ining noxaqligini unga tushuntira oladilar. O`rtog`iga o`ng`ay bo`lsin uchun nonning tarelkasini uning oldirog`iga surib qo`yadilar, o`rtog`i xato qilsa, uning oldini olish uchun xushmuomalalik bilan ogoxlantiradilar.

Bolalar bog`chasidagi bolalarda do`stona munosabatlarni tarbiyalash uchun imkoniyat juda katta bo`lib, bundan tarbiyachi oqilona foydalanishi zarur.

Bolalar bog`chasida buyum va narsalarga extiyotlik bilan qarash xam tarbiyalanib boradi, ularni asrash, uni yaratgan kishilarga xurmat xissini tarbiyalanadi.

Mexnatga ijobiy munosabatda bo`lish xissi tarbiyalanadi.

Kichik gurux bolalarida bu topshiriqni bajonudil bajarish, kattalarning mehnatiga qiziqish shaklida namoyon bo`lishi lozim.

O`rta rypyx bolalari tarbiyachi ularga mos mexnat xarakatlarini «qo`limdan kelgan ishni o`zim qilaman» degan qoidaga binoan bajarishni o`rgatadi. Ularda o`rtoqlariga yordam berish xoxishi, ularning qiynalganini ko`ra bilish va yordamga shoshilish, jamoaga g`amxo`rlik bilan bog`liq bo`lgan ayrim topshiriqni bajarish odati tarbiyalanadi.

Katta rypyx bolalariga mexnatning zarurligini tushunish, topshirilgan ishga javobgarlik xissi singdiriladi. Bu topshiriqni, navbatchilik vazifasini ongli suratda bajarishda, mexnatning ma’lum maqsadga qaratilgan bo`lishida namoyon bo`ladi. Bolalarda mexnatsevarlik, o`z tashabbusi bilan ish qilishga intilish, uni qatnashuvchilar o`rtasida to`g`ri taqsimlash, bir-biriga yordam berish, ayniqsa muximdir. Ishning natijasi bajaruvchilarning xar biri unga vijdonan munosabatda bo`lishiga bog`liqdir.

Bolalar bog`chasida kichkintoylar o`rta guruxdan boshlab ma’lum bir vazifani bajarishga o`rgatib boriladi. Tarbiyachi bolalarga ishning mazmunini, uni nima uchun o`z vaqtida bajarish zarurligini, bu ishni bajarishda jamoadagi xar bir bola javobgar ekanligini tushuntiradi. Tarbiyachi ishni bajarishda bolalarga yordam beradi.

Katta gurux bolalari o`z vazifalariga ko`proq javobgarlikii sezgan xolda munosabatda bo`lishlari, uning axamiyatini tushunishlari, tashabbus ko`rsatishlari, boshlagan ishni oxirigacha olib borishlari lozim.

Pedagog bolalarda o`simliklarni extiyotlashga, kichkinalarni faqat yo`lkadan yurishga, gullarni bosmaslikka, uzmaslikka, to`kilgan barglarni terishga, tabiatda yuz berayotgan
o`zgarishni ko`ra bilishga o`rgatadi.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda intizomlilikni va madaniyatli xulqni tarbiyalashda quyidagi shart-sharoit zarur:

1. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda intizomlilik va xulq madaniyatini tarbiyalashda tarbiyachi, ota-onalar, obro`yi va madaniyati, ularning o`zaro munosabatlari eng muxim va birinchi darajali axamiyatga ega.

Tarbiyachi va ota-onalar bola xato qilib qo`yganda tanbeh o`rniga maslaxat berishlari kerak. Ba’zan esa xazildan foydalana bilish, yo`l qo`yilgan xatoni odob bilan tuzatish, bolalar boshlagan ishga qiziqish, ularni qo`llab-quvvatlashga intilish, ularga nisbatan ishonch va mexribonlik, bolalarda tarbiyachi va ota-onasining buyruqlariga bo`ysunish, ularning iltimosiga xozirjavoblikni tarbiyalaydi. Bunday pedagog va ota-onalarning bolalar oldida obro`si katta bo`ladi. Bolalar obro`li tarbiyachiga taqlid qiladilar, uning shirin muomalasini, odobliligini tengdoshlari bilan bo`ladigan munosabatlariga ko`chiradilar.

2. Bolalarni intizomlilikka o`rgatishda aniq tuzilgan kun tartibi xam muximdir.

Agar bugun tishni tozalash kerak bo`lsa, uni ertaga xam, indinga xam, xullas xar doim tozalab borish kerak.

Xap gal tartib buzilganda tanbex berib turish kerak.

Umuman intizom kattalarni xurmat qilish, o`rtoqlari bilan inoq bo`lib o`ynash, o`yinchoq va boshqa buyumlarni extiyotlab saqlash, talablarni o`z vaqtida bajarish demakdir.

Bunday xulq-avtorni tarbiyalash uchun bolalarning butun xayoti yuvinish, kiyinish, yig`ib-terish kabi ishlarni bajarish va qat’iy tartibga bo`ysundirilgan bo`lishi kerak.

3. Bolalar yashaydigan xona asbob-anjomlarining to`g`ri joylashtirilishi xam intizomlilikni va axloq madaniyatini tarkib toptirishda muxim axamiyatga ega.

4.. Bolalar guruxida ularning qiziqishi, rivojlanishi, yosh xususiyatiga mos bo`lgan o`yinchoqlarning etarlicha bo`lishi turli xil faoliyatni boshlash va rivojlantirish, birgalikda o`ynash, mexnat qilish, qiziqishlar bo`yicha mashg`ulot bilan band bo`lishga sharoit yaratadi va nomakbul xatti-xarakatlarning oldini oladi.

5. Bolalarda intizomlilik va xulq madaniyatini tarbiyalashda bolaning ongliligiga asoslanish kerak. Buning uchun kattalar boladan talab qilinayotgan narsani nima uchun bajarish kerakligini unga yaxshilab tushuntirishlari kerak. Bola muayyan qoidani egallab olgandan keyingina topshiriqni aniq va to`liq bajarishga xarakat qiladi.

6. Pedagog bolalar guruxida iltifotlilik muxitini yaratish uchun bolalarning faoliyatlari xilma-xil va mazmunli bo`lishiga e’tibor beradi. Bu bolalarda doimo biror ish bilan mashg`ul bo`lishga intilish uyg`otadi, ularning xayotini yo`lga qo`yadi, intizomlilik va xulq madaniyatini tarkib toptirishga ijobiy ta’sir etadi.

Intizom va madaniy axloqni tarbiyalash usullari. Bolalarga beriladigan har qanday axloq qoidasi ularning yoshiga mos va tushunarli bo`lishi, man etish shaklida emas, balki ko`rsatish tarzida bo`lishi kerak. Tarbiyachi xar doim eslatib, ogohlantirib turishi lozim. Masalan, «echinish xonasiga kirishdan oldin xammangiz oyoqlaringizni artib kiringlar, enagamiz polni tozalab yuvib qo`ygan, uni iflos qilmaslikka xarakat qilamiz» yoki «Zuxra birinchi bo`lib xonaga kirdi, u oyog`ini artishni unutmadi. Men ishonamanki, xamma bolalar ham shunday qilishadi».

O`rta guruh bolalariga ham axloq qoidalarini eslatish kerak, chunki ularda o`z-o`zini nazorat qilish rivojlangan, ammo bu jonga tegmaydigan bo`lishi kerak. Masalan: janjal chiqishini ko`rgan tarbiyachi shunday deydi: «Men o`ylaymanki, do`stlar qanday bo`lishini sizlarga eslatishning keragi yo`q. Sizlar kelishib olishni yaxshi bilasizlar. Qani kim birinchi bo`lib aytadi: «Do`stlar qanday bo`lishi kerak?» Tarbiyachining bolalarga bunday murojaat qilishi natijasida bolalarda o`zlarining yaxshi ekanligiga ishonch tug`iladi va o`zaro kelishib olishga, o`rtoqlik munosabatini rivojlantirishga yordam beradi.

Tarbiyachi bolalarga yangitdan kiritilgan axloq qoidalarining mazmunini tushuntirib beradi: «Agar sen uni turtib yuborganing uchun kechirim so`ramasang, u ataylab turtgansan deb sendan xafa bo`lishi mumkin». Axloq qoidasiga mos keladigan axloq tajribasi uni bajarishni mashq qilib borilgandagina yuzaga keladi. Buni A. S. Makarenko xam gapirib kelgan edi. U aytadi: «Qandan bo`lish kerakligi to`g`risidagi bilim bilan odatdagi xulq o`rtasida kichkina ariqcha borki, buni tajriba bilan to`ldirib borish kerak».

Axloq qoidalarini mashq qildirishda pedagogik talab bir xil bo`lishi lozim. Ya’ni har ikkala tarbiyachi ham bir xilda ish olib borishi kerak, aks xolda, bolalarning kattalar xususiyatiga moslashishi qiyin bo`ladi.

Axloq qoidalari birin-ketin o`rgatib, singdirib boriladi, aks xolda bola birdaniga xammasini o`zlashtirib ololmaydi. Bolalarning axloq qoidalarini o`zlashtirib olishini tarbiyachining nazorat qilib turishi muxim ahamiyatga ega. Nazorat qilib turish baxolash bilan qo`shib olib boriladi. Tarbiyachi bolalar xulkini qo`llab-quvvatlaydi yoki ayrimlari qaytarilmasligi uchun ogoxlantiradi. Masalan: «Bizning Lola qanday saramjon, u xamma o`yinchoqlarni qutisiga solib, qopqog`ini yopib qo`ydi».

Bular xammasi bolalarni yaxshi namunaga taqlid qilishga, tarbiyachining maqtovini eshitishga undaydi.

Похожие:

Документы 1. /Maktabgacha tarbiya pedagogikasi(maruza).DOC	Katta tarbiyachi maktabgacha tarbiya muassasasining mеtodik ishlar bo’yicha rahbari
Maktabgacha ta’lim mussasalari va ularni tashkil etish Еtim bolalar va ota-onasining karovisiz kolgan bolalar uchun bolalar uyi, maktabgacha tarbiya bolalar uyi, maktab intеrnatlari va.	Документы 1. /Ma’ruza matnlari 2.DOC
Документы 1. /Psixologiya fanidan ma’ruza matnlari.doc	Документы 1. /Boshqaruv hisobi (ma’ruza matnlari).DOC
Документы 1. /Zamonaviy dasturlash tillari fanidan ma’ruza matnlari.doc	Документы 1. /Anatomiya fani ma`ruza matni.rtf
Документы 1. /9-sinf informatika fani dasturlash va web texnologiyalar bo’limlari bo’yicha topshiriqlar.	Informatika fani qaysi davrda fan sifatida paydo bo’ldi va shakllandi? Мастер диаграмм Tanlangan soha bo‘yicha diagramma (grafik) tuzish qaysi piktogramma orqali bajariladi?
An’anaviy Avgust kengash­larining fizika fani yo‘nalishi bo‘yicha sho‘ba yig‘ilishlarini o‘quv-laboratoriya jihozlari, komputer texnikasi vositalari bilan ta’minlangan ta’lim muas­sasalarida o‘tkazish tavsiya etiladi

Разместите кнопку на своём сайте:
Документы

База данных защищена авторским правом ©uz.denemetr.com 2000-2015
При копировании материала укажите ссылку.
обратиться к администрации

Maktabgacha pedagogika” ўқув услубий мажмуа

Tinglovchilarga bugungi kunda pedagog tarbiyachilarga qoʼyilgan zamonaviy talablar va vazifalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash mazmuni va metodikasi. Tarbiyalanuvchilarning psixologik xususiyatlaridan kelib chiqib zamonaviy pedagogik mezonlar bilan bogʼlab oʼrganish.

Саидова Дилобар Икрамбаевна

Содержимое разработки

Mazkur oʻquv-uslubiy majmuada maktabgacha taʼlim tashkilotlari ta`limtarbiya jarayonlarini tashkil etish shart-sharoitlari va ularga qo`yiladigan talablar yoritib berilgan.

Maktabgacha taʼlim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

“Pedagogika va psixologiya” kafedrasi dotsenti (PhD) D.I.Saidova

II. TEXNOLOGIK XARITASI 4

III. MAʼRUZA MATN VA OʻQUV MATERIALLAR 6

IV. OʻZ-OʻZINI TEKSHIRISH UCHUN TEST SAVOLLAR 38

V. ADABIYOT VA MANBALAR ROʻYXATI 41

VI. TARQATMA MATERIALLAR 44

Мaktabgacha ta’lim va tarbiya bolalarga taʼlim va tarbiya berishga, ularni intellektual, maʼnaviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, shuningdek bolalarni umumiy oʼrta taʼlimga tayyorlashga qaratilgan uzluksiz taʼlim turi boʼlib, maktabgacha yoshdagi bolaga singdirilgan bilim va qadriyatlar uning butun kelgusidagi hayotini belgilab berishi sababli maktabgacha taʼlim pedagogikasi bola shaxsning shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.

Bunda maktabgacha taʼlim tashkilotlarida faoliyat olib boradiga barcha xodimlar maktabgacha pedagogikasiga qoʼyilayotgan soʼnggi talablardan xabardor boʼlishi lozim.

“Maktabgacha pedagogika” oʼquv modulining taʼlim tizimiga joriy etilishidan asosiy maqsad yuqorida qoʼyilgan vazifalarni hal etishga qaratilgan.

Мodulning maqsadi: Tinglovchilarga bugungi kunda pedagog tarbiyachilarga qoʼyilgan zamonaviy talablar va vazifalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash mazmuni va metodikasi. Tarbiyalanuvchilarning psixologik xususiyatlaridan kelib chiqib zamonaviy pedagogik mezonlar bilan bogʼlab oʼrganish.

Кutilayotgan natijalar: Tinglovchilar ushbu modul yakunida quyidagi bilim, koʼnikma va malakalarga ega boʼlishlari kerak:

• tinglovchilarni maktabgacha pedagogikada keltirilgan ilmiy-nazariy maʼlumotlar bilan tanishadilar va taʼlim jarayonida qoʼllash boʼyicha; – maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning, individual xususiyatlari,oʼyin faoliyatining bola rivojlanishidagi oʼrni, bolalar jamoasi bola shaxsini shakllantirishning muhim shart- sharoitlari kabi masalalari toʼgʼrisidagi;
• bola shaxsi rivojlanishida qoʼllaniladigan metodlar hamda bolalarga taʼlim berishni bevosita oʼyin va oʼyin texnologiyalari asosida tashkil etish borasidagi bilimlar va koʼnikma, malakalariga ega boʼladilar.

1. TEXNOLOGIK XARITASI

1. MAʼRUZA MATN VA OʻQUV MATERIALLAR

• taʼlim-tarbiya toʼgʼrisidagi qonun-qoida tamoyil, metod va usullarni bolalar bogʼchalari amaliy hayoti bilan bogʼlab, boʼlajak tarbiyachi — oʼqituvchilarga oʼrgatish hamda xalq taʼlimini boshqarish va rahbarlik masalalarini chuqur oʼrganib, boʼlajak tarbiyachilarni qanday tayyorlash muammolarini hal qilish;
• maktabgacha taьlim tashkilotlarida oila bilan uzviy hamkorlikda bolalarni har tomonlama rivojlantirish ishini amalga oshirish. Bunday vazifalarda tadqiq etish;
• birinchidan, bolalar sogʼligʼini saqlaydi va mustahkamlaydi, jismoniy rivojlanishini taʼminlaydi;
• ikkinchidan, ilmga qiziqish va qobiliyatlarini rivojlantiradi;
• uchinchidan, Vatanga, tabiatga, jonajon oʼlkaga muhabbat, kattalarga hurmatni, oʼrtoqlik va jamoatchilik, xayrixohlik, xulq madaniyati, mustaqillik, uyushqoqlik va intizom, mehnatsevarlik kabi ijobiy fazilatlarni tarbiyalaydi;
• toʼrtinchidan, estetik tarbiyani amalga oshiradi.
• Keyingi yillarda jismoniy, aqliy, axloqiy, mehnat va estetik tarbiya boʼyicha olib borilgan ilmiy-pedagogik tadqiqotlar maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash vazifalarini ularning psixik-fiziologik imkoniyatlarini eʼtiborga olgan holda belgilash zarurligini koʼrsatib berdi. Ular MTTning «Ilk qadam» oʼquv dasturida oʼz aksini topgan.

• Maktabgacha taʼlim tashkiloti sharoitida taʼlim sifati va samaradorligini takomillashtirishning oʼziga xos xususiyatlarini aniqlash, uning bazaviy komponentlarining oʼziga singdirish jiddiy nazariy eksperimental tadqiqotlarga muhtoj.
• Nazariy tahlillar natijasida maʼlum boʼldiki, maktabgacha taʼlim tashkilotida taʼlim sifati masalasi zamonaviy pedagogika sohasida kam ishlab chiqilgan masalalardan biri hisoblanadi.
• Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida talim jarayoni sifati va samaradorligini taʼminlashga yoʼnaltirilgan printsiplarga quyidagilar kiradi:
• bolaning yosh va shaxsiy salohiyatini ro’yobga chiqarish uchun maktabgacha ta’limning o’zini-o’zi qoplashi prinsipi;
• ta’lim jarayonini amaliy tashkil etish prinspi, u yetakchi va xos bolalar faoliyati turlarining o’zaro bog’liqligi, bola rivojlanishining amaliy asoslarini predmetli boyitishni taqozo qiluvchi zaruratga asoslanadi;
• maktabgacha ta’limning shaxsga qaratilganlik tavsifi;
• bola tomanidan ijtimoiy-madaniy tajribani ijodiy “o’zlashtirishni” ta’minlash prinsipi, u ijodiy faoliyatni shakllantirish vositalarini “ishga solishni” nazarda tutadi; – ularda amalga oshirish maqsadlari va vositalarining birligi prinsipi.

• ta’lim mazmuni va uni o’zlashtirish usullari;
• pedagogning bolalar bilan o’zaro hamkorligining xili;
• bolalar hayot faoliyatini umumiy tashkil etish;
• kadrlar, moddiy dasturiy-uslubiy, moddiy resurslar;
• sanitariya –gigiyena sharoitlari va ta’lim jarayonini tibbiy sog’lomlashtirish choralari;
• ta’lim jarayonini ruhiy qo’llab-quvvatlash;
• predmetli-rivojlanuv muhit;
• ijtimoiy tuzilma tashkilotining pedagogik jamoasi bilan o’zaro aloqasi;
• bolalarni tarbiyalash, o’qitish va rivojlantirish masalalarida maktabgacha ta’lim tashkilotlari va oilqaning o’zaro kelishilgan harakatlari;
• maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish. 1

1. Маktabgacha pedagogikaning maqsadi va vazifasi .
2. Маktabgacha pedagogikaning zamonaviy talablari.
3. Hujjatlarni va bolalarning ishlarini o’rganish haqida nimani bilasiz.
4. Маktabgacha ta’lim turli yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlash.
5. Маktabgacha ta’lim sifatini shakllantirish haqida nimani bilasiz.
6. МТТlarda o’quv mashg’ulotlari turlari va o’quv jarayonini tashkil etish.

1. Bola shaxsining rivojlanishi haqida tushuncha.
2. Bolani rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar.
3. Bolani rivojlanishida faoliyatlar (o’yin, mashg’ulot, mehnat) ning ahamiyati.

1. Psixologik yondashuv – nsondagi psixik jarayonlar (sezgi, idrok, fikrlash kabilar) tabiiy tavsifga ega, insonning yoʼnalganligi – qiziqishlari, qobiliyatlari ijtimoiy hodisa sanaladi.
2. Yaxlit yondashuv – shaxs yaxlit tavsifga ega boʼlib, uning rivojiga nafaqat uning faoliyatidagi oʼziga xosliklar, balki turmush tarzi ham taʼsir koʼrsatadi. Shu bilan birga ijtimoiy hayot natijalari – motiv, maqsad, qiziqish kabilar ham uning rivojlanishida muhim rolь oʼynaydi.

• goʻdaklik (1 yoshgacha);
• bolalik yoshi (1-2 yosh);
• ilk yosh guruhi (2-3 yosh);
• kichik yosh (3-4 yosh);
• oʻrta yosh (4-5 yosh) ;
• katta yosh (5-6 yosh);
• maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh)

1. Bola shaxsning rivojlanishi haqida tushuncha.
2. Bolani rivojlanishiga taʼsir etuvchi omillar.
3. Bolani rivojlanishida faoliyatlar (oʻyin, mashgʻulot, mehnat)ning ahamiyati.
4. Shaxsga yoʻnaltirilgan taʼlim yondashuvini bosqichma-bosqich rejalashtirish haqida gapirib bering

1. Pedagogik jarayonni tashkil etish tamoyillari
2. Pedagogik jarayonning tashkil etishda psixologning oʻrni Pedagogik jarayonni tashkil etish tamoyillari
1. Har bir yosh guruhida bolalarni jamoatchilik ruhida tarbiyalash va ularning har tomonlama rivojlanishini taʼminlaydigan bir xil shart-sharoitlar yaratish.
2. Bolalarni yosh guruhlariga taqsimlashda har bir guruhga faqat bir xil yoshdagi bolalarni tanlash va shunga qarab taʼlim-tarbiya jarayonini tashkil etish.
3. Bolalarning har xil faoliyat bilan shugʻullanishlari va bir-birlari bilan muloqotga kirisha olishlari uchun zarur boʻlgan moddiy muhitni yaratish. Buning uchun guruh xonasi va maydonchani gigiyenik, pedagogik, estetik talablar darajasida kerakli asbob- anjomlar bilan taʼminlash.
4. Bolalarning yoshiga mos kun tartibiga rioya qilish va uning barqarorligini taʼminlash.
5. Bolalar shaxsini shakllantiradigan faoliyat turlarini tashkil etish va bu faoliyatlar uchun kun tartibidan maʼlum vaqt ajratish.
1. Bolalarni yosh guruhlariga taqsimlashda har bir guruhga faqat bir xil yoshdagi bolalarni tanlash va shunga qarab taʼlim-tarbiya jarayonini tashkil etish.
2. Bolalarning har xil faoliyat bilan shugʻullanishlari va bir-birlari bilan muloqotga kirisha olishlari uchun zarur boʻlgan moddiy muhitni yaratish. Buning uchun guruh xonasi va maydonchani gigiyenik, pedagogik, estetik talablar darajasida kerakli asbob- anjomlar bilan taʼminlash.
3. Bolalarning yoshiga mos kun tartibiga rioya qilish va uning barqarorligini taʼminlash.
4. Bolalar shaxsini shakllantiradigan faoliyat turlarini tashkil etish va bu faoliyatlar uchun kun tartibidan maʼlum vaqt ajratish.
1. Haftaning seshanba, chorshanba va payshanba kunlarida bolalardagi aqliy faoliyat tezlashadi, shuning uchun bu kunlarga murakkabroq ishlar rejalashtiriladi.
2. Kun davomida birinchi boʻlib bolalardan aqliy zoʻr berishni koʻproq talab etadigan, kam harakatli mashgʻulotlar rejalashtiriladi (tevarak-atrofdagi hayot va tabiat bilan tanishtirish, ona tili, matematika). Tasviriy faoliyat, jismoniy tarbiya, musiqa va shunga oʻxshash mashgʻulotlar keyinroqqa rejalashtiriladi.
3. Kun davomida mashgʻulotlar quyidagicha tartibda almashtirib boriladi:
1. Mashgʻulotlarni bunday taqsimlash bolalarning dastur materialini yengilroq oʻzlashtirib olishiga imkon yaratadi. Kun davomida bir necha marta: ertalabki qabul vaqtida, ertalabki va kechki sayrda bolalarning mustaqil faoliyatlari tashkil etiladi.
1. Bolalarni yosh guruhlariga taqsimlashda har bir guruhga faqat bir xil yoshdagi bolalarni tanlash va shunga qarab taʼlim-tarbiya jarayonini tashkil etish.
2. Bolalarning har xil faoliyat bilan shugʻullanishlari va bir-birlari bilan muloqotga kirisha olishlari uchun zarur boʻlgan moddiy muhitni yaratish. Buning uchun guruh xonasi va maydonchani gigiyenik, pedagogik, estetik talablar darajasida kerakli asbob- anjomlar bilan taʼminlash.
3. Bolalarning yoshiga mos kun tartibiga rioya qilish va uning barqarorligini taʼminlash.
4. Bolalar shaxsini shakllantiradigan faoliyat turlarini tashkil etish va bu faoliyatlar uchun kun tartibidan maʼlum vaqt ajratish.
1. Haftaning seshanba, chorshanba va payshanba kunlarida bolalardagi aqliy faoliyat tezlashadi, shuning uchun bu kunlarga murakkabroq ishlar rejalashtiriladi.
2. Kun davomida birinchi boʻlib bolalardan aqliy zoʻr berishni koʻproq talab etadigan, kam harakatli mashgʻulotlar rejalashtiriladi (tevarak-atrofdagi hayot va tabiat bilan tanishtirish, ona tili, matematika). Tasviriy faoliyat, jismoniy tarbiya, musiqa va shunga oʻxshash mashgʻulotlar keyinroqqa rejalashtiriladi.
3. Kun davomida mashgʻulotlar quyidagicha tartibda almashtirib boriladi:
1. Mashgʻulotlarni bunday taqsimlash bolalarning dastur materialini yengilroq oʻzlashtirib olishiga imkon yaratadi. Kun davomida bir necha marta: ertalabki qabul vaqtida, ertalabki va kechki sayrda bolalarning mustaqil faoliyatlari tashkil etiladi.
1. Bolalarni yosh guruhlariga taqsimlashda har bir guruhga faqat bir xil yoshdagi bolalarni tanlash va shunga qarab taʼlim-tarbiya jarayonini tashkil etish.
2. Bolalarning har xil faoliyat bilan shugʻullanishlari va bir-birlari bilan muloqotga kirisha olishlari uchun zarur boʻlgan moddiy muhitni yaratish. Buning uchun guruh xonasi va maydonchani gigiyenik, pedagogik, estetik talablar darajasida kerakli asbob- anjomlar bilan taʼminlash.
3. Bolalarning yoshiga mos kun tartibiga rioya qilish va uning barqarorligini taʼminlash.
4. Bolalar shaxsini shakllantiradigan faoliyat turlarini tashkil etish va bu faoliyatlar uchun kun tartibidan maʼlum vaqt ajratish.
1. Haftaning birinchi va oxirgi kuniga osonroq mashgʻulotlar qoʻyiladi.
2. Haftaning seshanba, chorshanba va payshanba kunlarida bolalardagi aqliy faoliyat tezlashadi, shuning uchun bu kunlarga murakkabroq ishlar rejalashtiriladi.
3. Kun davomida birinchi boʻlib bolalardan aqliy zoʻr berishni koʻproq talab etadigan, kam harakatli mashgʻulotlar rejalashtiriladi (tevarak-atrofdagi hayot va tabiat bilan tanishtirish, ona tili, matematika). Tasviriy faoliyat, jismoniy tarbiya, musiqa va shunga oʻxshash mashgʻulotlar keyinroqqa rejalashtiriladi.
4. Kun davomida mashgʻulotlar quyidagicha tartibda almashtirib boriladi:
1. Mashgʻulotlarni bunday taqsimlash bolalarning dastur materialini yengilroq oʻzlashtirib olishiga imkon yaratadi. Kun davomida bir necha marta: ertalabki qabul vaqtida, ertalabki va kechki sayrda bolalarning mustaqil faoliyatlari tashkil etiladi.
1. Bolalarning hamma faoliyat turlari bilan shugʻullanishlari uchun shartsharoitlar yaratish.
2. Har bir yosh guruhida faoliyat turlarini almashtirib borish.
3. Bolalarning harakat faolligini yetarlicha taʼminlash.
4. Mashgʻulot, oʻyin, mehnat, maishiy faoliyat oʻrtasida bogʻliqlik oʻrnatish.
5. Bolalarning olgan bilim, malaka, koʻnikmalarini mustaqil faoliyatlarida qoʻllay olishga oʻrgatish.
6. Bolani faol boʻlishga, har doim biron narsa bilan mashgʻul boʻlishga oʻrgatish.
7. Har bir bolani ijodiy qobiliyatlari, xohish va qiziqishlarini diqqat bilan kuzatib borish va uning yanada rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish.
8. Bolalarning butun faoliyatiga tarbiyachining rahbarligi.
9. Kun tartibiga qatiy rioya qilish.
1. Bolalarning hamma faoliyat turlari bilan shugʻullanishlari uchun shartsharoitlar yaratish.
2. Har bir yosh guruhida faoliyat turlarini almashtirib borish.
3. Bolalarning harakat faolligini yetarlicha taʼminlash.
4. Mashgʻulot, oʻyin, mehnat, maishiy faoliyat oʻrtasida bogʻliqlik oʻrnatish.
5. Bolalarning olgan bilim, malaka, koʻnikmalarini mustaqil faoliyatlarida qoʻllay olishga oʻrgatish.
6. Bolani faol boʻlishga, har doim biron narsa bilan mashgʻul boʻlishga oʻrgatish.
7. Har bir bolani ijodiy qobiliyatlari, xohish va qiziqishlarini diqqat bilan kuzatib borish va uning yanada rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish.
8. Bolalarning butun faoliyatiga tarbiyachining rahbarligi.
9. Kun tartibiga qatiy rioya qilish.

• har bir bolaning toʼlaqonli aqliy va shaxsiy rivojlanishiga yordam berish;
• MTTda psixologik muhitni yaratish;

• bolalar taʼlim-tarbiyasi boʼyicha xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish;
• bolalarga taʼlim-tarbiya berishda MTT pedagoglar va ota-onalarning psixologik kompetentligini oshirishga koʼmaklashish;
• bolalarning shaxsiy, aqliy va ijtimoiy rivojlanishini psixologik jihatdan kuzatib borish, taʼlim-tarbiyadagi psixologik nuqsonlarni аниқлаш, уларнинг ақлий ривожланишида содир бўлиши мумкин бўлган ҳар қандай салбий оғишларнинг олдини олиш;
• bolalarni МТТning ijtimoiy muhitiga moslasha olmasligi holatlarini korreksiyalash, ularni ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo’yicha tadbirlarni tashkil etish va amalga oshirish;
• psixologik, pedagogik, nibbity va ijtimoiy qo’llab-quvvatlash uchun zarur bo’lgan boshqa chora-tadbirlarni ko’rish hamda psixologik madaniyatni yuksaltirish

1. Bolalikning rivojlantiruvchi predmetli muhiti haqida ma’lumot bering
2. Маktabgacha ta’limning uslubiy ta’minoti haqida so’zlab bering
3. Rivojlanish markazlarining maqsadi haqida so’zlab bering
4. МТТlari guruhlarida tashkil etiladigan rivojlanish markazlarini sanab o’ting 6 Таrbiyachining rivojlanish markazlardagi roli

1. OʻZ-OʻZINI TEKSHIRISH UCHUN TEST SAVOLLAR

1. ADABIYOT VA MANBALAR ROʻYXATI

1. Oʻzbekiston Respublikasining “Maktabgacha taʼlim va tarbiya” toʻgʻrisidagi Qonuni. 2019-yil 16-dekabr.
2. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentyabrdagi “Maktabgacha taʼlim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PF5198-son Farmoni.
3. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 28-iyuldagi “Maʼnaviy-maʼrifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga koʻtarish toʻgʻrisida”gi PQ-3160 sonli qarori.
4. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 3-maydagi “Maʼnaviy-maʼrifiy ishlar samaradorligini oshirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi PQ-4307-son qarori
5. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-maydagi “Oʻzbekiston Respublikasi maktabgacha taʼlim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi PQ4312-son qarori.
6. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 31-dekabrdagi

1. Mirziyoyev Sh.M. “Milliy taraqqiyot yoʻlimizni qatʼiyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga koʻtaramiz”.— T.: “Oʻzbekiston”. 2019.
2. Mirziyoyev Sh.M. “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir”. –T.: “Oʻzbekiston” 2018-y.
3. R.A.Mavlonova, O.T.Toʻrayeva, U.M.Xoliqberdiyev Pedagogika. — T., “Oʻqituvchi”. 2001.
4. R.A.Mavlonova, O.T.Toʻrayeva, U.M.Xoliqberdiyev Pedagogika. — T., “Oʻqituvchi”. 2001.
5. Sh. Shodmonova. Maktabgacha taʼlim pedagogikasi.— T., “Fan va texnologiya” 2008.
6. Sh. Sodiqova. Maktabgacha pedagogika (Darslik)(Toʻldirilgan qayta nashr) . — T., 2017.
7. Muslimov N.A. Boʻlajak kasb taʼlimi oʻqituvchilarini kasbiy shakllantirish / Monografiya. – T.: Fan, 2004.
8. Muslimov N.A., va boshqalar. Kasb taʼlimi oʻqituvchi-larining kasbiy kompetentligini shakllantirish texnologiyasi/ Monografiya. – T.: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2013.
9. Muslimov N.A., Usmonboyeva M.H., Sayfurov D.M., Toʻrayev A.B. Pedagogik kompetentlik va kreativlik asoslari – Toshkent, 2015.
10. Pedagogika nazariyasi va tarixi // M.X. Toʻxtaxoʻjayeva tahriri ostida. – T.: “Moliya-iqtisod”, 2008.
11. Inoyatov U.I., Muslimov N.A., va boshq. Pedagogika: 1000 ta savolga 1000 ta javob. 2012-y. Toshkent, “Ilm-Ziyo” nashriyoti.
12. Inoyatov U.I., Muslimov N.A., va boshq. Pedagogika (nopedgogik oliy taʼlim muassasalari uchun). 2013-y.
13. Roʻziyeva D., Usmonboyeva M., Holiqova Z. Interfaol metodlar: mohiyati va qoʻllanilishi / Met.qoʻll. – T.: Nizomiy nomli DTPU, 2013