Lyme kasalligi: sabablari, belgilari va davolash yo‘llari

Kasallik haqida umumiy tushuncha

Lyme kasalligi — bu bakterial infeksiya bo‘lib, odatda ixodli kanalar chaqishi orqali yuqadi. Bu kasallikni asosan Borrelia burgdorferi deb nomlangan bakteriya keltirib chiqaradi. Kasallik ilk bor 1970-yillarda AQShning Lyme shaharchasida aniqlangan va shu sababli uning nomi shunday qo‘yilgan. Kasallik odatda o‘rmonli, butazorlarga boy hududlarda, ayniqsa bahor va yoz oylarida ko‘proq tarqaladi.

Lyme kasalligi har qanday yoshdagi odamga yuqishi mumkin, ammo tabiatda ko‘p vaqt o‘tkazadigan, bog‘da ishlaydigan, ovchilik yoki yurish bilan shug‘ullanadiganlar orasida yuqish xavfi ko‘proq. Kanalar juda kichik bo‘lgani sababli odam ularning chaqishini ko‘p hollarda sezmaydi.

Yuqish yo‘llari

Lyme kasalligi to‘g‘ridan-to‘g‘ri odamdan odamga yuqmaydi. Infeksiya asosan ixodli kanalar orqali yuqadi, ayniqsa ular 36-48 soat davomida terida qolsalar. Kanalar ko‘pincha o‘rmonli joylarda, o‘t-o‘lanlar orasida yashaydi va hayvonlar yoki odamlarning terisiga yopishadi. Kasallikni keltirib chiqaruvchi bakteriyalar kana orqali odam organizmiga kirgach, u yerda asta-sekin ko‘payadi va turli tizimlarga zarar yetkaza boshlaydi.

Belgilari va bosqichlari

Lyme kasalligini erta aniqlash muhim, chunki u bosqichma-bosqich rivojlanadi va davolanmasa, og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Kasallik odatda uch bosqichda rivojlanadi: erta lokalizatsiyalangan, erta tarqalgan va kech tarqalgan bosqichlar.

Birinchi bosqichda, ya’ni infeksiyadan so‘ng bir necha kun ichida yoki bir necha haftada, odatda chaqilgan joyda qizil, doira shaklidagi toshma paydo bo‘ladi. Bu toshma ko‘pincha markazi ochroq bo‘lib, «nishon belgisi»ga o‘xshaydi. U bilan birga isitma, charchoq, bosh og‘rig‘i, mushaklar og‘rig‘i va limfa tugunlarining kattalashuvi kabi umumiy simptomlar ham kuzatilishi mumkin.

Ikkinchi bosqichda bakteriyalar qonga o‘tadi va yurak, nerv tizimi va bo‘g‘imlarga zarar bera boshlaydi. Bu davrda yurak urishining buzilishi, yuz falajligi (Bell falaji), bo‘g‘imlarda og‘riq va shish, bosh aylanishi, ko‘zda yallig‘lanish, uyqusizlik kabi alomatlar paydo bo‘lishi mumkin.

Uchinchi bosqichda kasallik davolanmasa, u surunkali shaklga o‘tadi. Bu davrda doimiy bo‘g‘im og‘rishlari, nevrologik muammolar, xotira susayishi, depressiya, doimiy charchoq va hatto yurak ritmining jiddiy buzilishlari yuzaga keladi. Bu bosqichda kasallikni davolash juda qiyin bo‘ladi va bemorning hayot sifati sezilarli darajada yomonlashadi.

Tashxis qo‘yish usullari

Lyme kasalligini aniqlashda asosiy e’tibor bemorning klinik belgilariga va kasallik tarixiga qaratiladi. Agar bemor o‘rmonli joylarda bo‘lgan bo‘lsa va yuqorida sanab o‘tilgan simptomlarni sezsa, shifokor Lyme kasalligini gumon qilishi mumkin.

Tashxisni aniq qo‘yish uchun qon tahlillari o‘tkaziladi. Eng ko‘p qo‘llaniladigan testlar ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) testi va Western blot testidir. ELISA testi bakteriyaga qarshi antitanalarni aniqlaydi, ammo yolg‘on musbat natijalar ham bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, agar ELISA natijasi ijobiy chiqsa, Western blot bilan tasdiqlovchi test o‘tkaziladi.

Davolash usullari

Lyme kasalligi antibiotiklar bilan davolanadi. Erta bosqichda kasallik aniqlansa, 2-4 haftalik antibiotiklar kursi yordamida kasallik butunlay davolanadi. Kasallik erta davolanmasa, simptomlar kuchayadi va uzoq davom etuvchi davolanish talab etiladi. Kech bosqichlarda esa bemorlarga vena orqali beriladigan antibiotiklar kerak bo‘lishi mumkin.

Ba’zi holatlarda antibiotiklar kursidan so‘ng ham bemorlarda charchoq, mushak og‘rig‘i va kognitiv muammolar saqlanib qoladi. Bu holat “post-Lyme sindromi” deb ataladi. Bunday holatlarda simptomlarni kamaytirishga yo‘naltirilgan yordamchi davolash usullari qo‘llaniladi, ammo bu sindromni antibiotik bilan davolash samarasiz hisoblanadi.

Oldini olish choralar

Lyme kasalligidan himoyalanishda eng muhim qadam – ixodli kanalar chaqishining oldini olishdir. Buning uchun o‘rmonli yoki o‘tloqli hududlarda sayr qilayotganda yopiq kiyimlar kiyish, ochiq terini himoyalovchi vositalar surtish, oq rangli kiyim tanlash (kanani osongina ko‘rish uchun), sayrdan so‘ng terini va kiyimlarni yaxshilab tekshirish lozim.

Agar terida kana topilsa, uni imkon qadar tezroq va ehtiyotkorlik bilan olib tashlash zarur. Buning uchun antiseptik vositalar va maxsus pinsetlardan foydalanish tavsiya etiladi. Kanani siqib chiqarish yoki uni yirtib yuborish infeksiyaning yuqish ehtimolini oshiradi.

Hozircha Lyme kasalligiga qarshi universal vaktsina mavjud emas, ammo ba’zi mamlakatlarda vaktsinalar ustida tajribalar o‘tkazilmoqda. Shu sababli, eng samarali himoya chorasi – kasallikning oldini olish bo‘lib qolmoqda.

Kasallikning jiddiy asoratlari

Davolanmagan Lyme kasalligi hayot uchun xavfli bo‘lmasligi mumkin, ammo uning uzoq davom etuvchi oqibatlari bemorning jismoniy va ruhiy holatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Surunkali bo‘g‘im og‘rishlari, yurak faoliyatining buzilishi, nerv tizimi shikastlanishi, harakat cheklanishi, ish qobiliyatining pasayishi va ruhiy tushkunlik kasallikning jiddiy oqibatlaridandir.

Ayniqsa bolalarda asoratlar murakkab kechishi mumkin. O‘z vaqtida davolanmagan Lyme kasalligi ularning o‘sishi, rivojlanishi va maktabdagi muvaffaqiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Xulosa

Lyme kasalligi — o‘z vaqtida aniqlanmasa, uzoq davom etuvchi va murakkab asoratlarga olib keluvchi infeksion kasallikdir. Har qanday infektsiyada bo‘lgani kabi, bunda ham profilaktika choralariga rioya qilish, alomatlarga e’tibor berish va shifokorga erta murojaat qilish muhim ahamiyatga ega.

Bugungi kunda bu kasallik haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lish, xavf guruhiga kiruvchi odamlar orasida tushuntirish ishlarini olib borish va sog‘lom turmush tarziga rioya qilish orqali Lyme kasalligidan saqlanish mumkin.