Leykemiya sabablari, turlari va davolash usullari haqida malumot

Leykemiya — bu ba’zan oq qon yoki qon saratoni deb ataladigan suyak iligi kasalligi. Leykemiyada normal qon hosil bo’lishi buziladi: anormal yetilmagan qon hujayralari ko’p hosil bo’ladi.

Leykemiya nima?

Leykemiya — bu qon tizimning xavfli kasalligi. Aniqrog’i — suyak iligi va limfa tizimi zararlanishi, shuningdek qon saratoni deb ham ataladi. Leykemiya xalq orasida oq qon deb ham ataladi.

Inson tanasida qon hujayralari doimiy aylanishda bo’ladi. Ishlatilgan hujayralar nobud bo’ladi va yangi hujayralar suyak iligi ildiz hujayralaridan hosil bo’ladi. Yangi hujayralar dastlab bo’linib, so’ngra to’laqonli hujayralarga aylanadi. Sog’lom odamlarda ishlatilgan, o’lik va yangi hosil bo’lgan hujayralar o’rtasida aniq tartibga solingan muvozanat tizimi mavjud. Ammo leykemiya bilan og’rigan bemorlarda bu muvozanat buziladi. Yangi hujayralar nazoratsiz ravishda ko’payib, to’laqonli hujayralar darajasiga yetilmaydi. Leykemiya davrida ular tobora ko’payib boradi.

Leykemiya turlari

Leykemiyaning to’rt turi mavjud:

• O’tkir limfoblastik leykemiya. Ushbu tur ko’pincha bolalarda uchraydi;
• O’tkir mieloid leykemiya;
• Surunkali limfotsitik leykemiya. Bu 55 yoshdan katta kattalarda uchraydi, kasallik bir oilaning bir nechta a’zolarida qayd etilgan holatlar ham mavjud;
• Surunkali mieloid leykemiya.

Leykemiya sabablari

Kasallikning aniq sabablari noma’lum. Ammo boshqa sabablarga quyidagilar kiradi:

• kuchli nurlanish (radiatsiya terapiyasi);
• kanserogen moddalar ta’siri (masalan, benzol);
• viruslar;
• ba’zi gen modifikatsiyalari (irsiy moyillik).

Leykemiya belgilari

Onkolog shifokorlar kasallikning bir qator alomatlarini aniqlaydi:

• anemiya;
• gemorragik sindrom, chunki organizmda trombotsitlar yetarli bo’lmaydi;
• qon ketish;
• ko’karishlar;
• shilliq qavatdan qon ketish — tilda, terida;
• kichik nuqta va dog’lar paydo bo’lishi;
• harorat ko’tarilishi;
• ko’ngil aynishi, qusish;
• ishtaha yo’qolishi;
• ozish;
• o’simta hujayralari sog’lom organlarga kirganda metastazlarning paydo bo’lishi.

Kattalardagi leykemiya bosqichlari

1-bosqich. Leykemiyaning birinchi bosqichida saraton limfa tugunlariga kirib boradi, ular hajmi kattalashadi. Kattalashgan tugunlarni bemor o’zi sezishi mumkin.

2-bosqich. Bu bosqichda, bemorlarda bir vaqtning o’zida jigari yoki talog’i yoki ikkalasi ham kattalashishi kuzatiladi. Ushbu alomat organlar ichidagi limfotsitlar sonining ko’payishi tufayli yuzaga keladi.

3 bosqich. Odamda kamqonlik (gemoglobin darajasi 10 birlikdan oshmaydi) paydo bo’lganda ushbu tashxis qo’yiladi.

4-bosqich. Bu bosqich, trombotsitlar miqdori pastligi yoki trombotsitopeniya bilan tavsiflanadi. Bemorning qonidagi trombotsitlar soni 100 mingdan oshmaydi.

Kattalardagi leykemiyani davolash

Agar leykemiya davolanmasa, kasallik bir necha oy ichida o’limga olib kelishi mumkin. Davolashni o’z vaqtida boshlash muhimdir.

Kimyoviy terapiya — har qanday leykemiya davolash uchun zarur poydevordir. «Kimyo» zararli o’smalarni to’liq yo’q qilish uchun turli nuqtalarda leykemik hujayralarga hujum qiladi.

Nurli terapiya — saraton hujayralarini yo’q qilish uchun ionlashtiruvchi nurlanishning yuqori dozalari qo’llaniladi. Kengaygan limfa tugunlarida, taloqda kichrayish kuzatiladi. Ushbu turdagi terapiya suyak iligi va ildiz hujayralari transplantatsiyasidan oldin qo’llaniladi.

Maqsadli terapiya — KML uchun qo’llaniladi (tirozin kinaz ingibitorlari leykemik hujayralardagi muhim jarayonlarni bostiradi), ammo kimyoviy terapiya va interferon terapiyasi ham qo’llaniladi. Biroq, to’liq davolanish mumkin emas. Bunga faqat sog’lom donordan suyak iligi transplantatsiyasi orqali erishish mumkin.

Suyak iligi transplantatsiyasi — bu suyak iligi transplantatsiyasi operatsiyasi. Donorlar bemorlarning qarindoshlari bo’lishi mumkin.

Leykemiya diagnostikasi

Onkolog qabuli bemor bilan suhbatdan boshlanadi. Shifokor bemorning shikoyatlarini, kasallik tarixi va bemorning hayotini, yaqin qarindoshlarida patologiya mavjudligini aniqlaydi.

Keyinchalik, tizimlar va organlarni tekshirish orqali buzilishlarni aniqlay boshlaydi: limfa tugunlari, jigar va taloq palpatsiya qilinadi, chunki ular leykemiyada kattalashishi mumkin.

Qon saratonini quyidagi tahlil natijalariga ko’ra aniqlash mumkin:

• Klinik qon tahlili. Agar sizda saraton kasalligi bo’lsa, bu sizning oq qon hujayralari sonining ko’payishini va boshqa qon hujayralari sonining kamayishini ko’rsatadi;
• Koagulogramma — qon ivish ko’rsatkichlarini tahlil qilish;
• Immunogramma — inson immunitet tizimining asosiy ko’rsatkichlarini o’rganish.

Shuningdek, shifokor qon saratonining turini / bosqichini aniqlash uchun quyidagi qo’shimcha tekshiruv usullarini buyurishi mumkin:

• Keyingi gistologik tekshiruv bilan suyak iligining punksiyali biopsiya;
• Limfa tugunlarining punksiyali biopsiyasi;
• Orqa miya suyuqligi punksiyasi — yetilmagan qon hujayralarini aniqlash, ularni o’rgnish va ayrim kimyoviy terapiya dorilariga sezgirligini aniqlash.
• Ultratovush tekshiruvi (UZI);
• Kompyuter tomografiyasi (KT);
• Magnit-rezonans tomografiya (MRT).

Kattalarda profilaktika

Leykemiya profilaktikasining aniq usullari ishlab chiqilmagan. Onkologlar faqat sog’lom turmush tarzini olib borishni maslahat berishadi, bu muvozanatli ovqatlanish, yengil jismoniy faollik, yaxshi dam olish va uxlash va stressni kamaytirishdan iborat. Xavf ostida bo’lganlar (oilada saraton kasalligiga chalinganlar bor) yiliga kamida bir marta tekshiruvdan o’tishi va sog’lig’ini kuzatishi kerak.

Bemor savollariga onkolog javob beradi

Savol:

Kasallik xavfining ortishi bilan bog’liq omillar bormi?

Javob:

Leykemiyaga olib keladigan xavf omillari orasida rentgenologlarga ta’sir qiladigan ionlashtiruvchi nurlanish mavjud. Leykemiya atom bombardimonidan, nur terapiyasidan, ultrabinafsha nurlanishidan, bo’yoqlarni tashkil qiluvchi kanserogen kimyoviy moddalar ta’siridan keyin paydo bo’ladi, masalan, pestitsidlar, mishyak. Saraton kasalligiga odamning T-limfotrop virusi ham sabab bo’ladi. Leykemiya rivojlanishida xromosoma anormalligi, irsiy moyillik muhim rol o’ynaydi.

Savol:

Remissiya paytida bemor nima qilishi kerak?

Javob:

Bu haqida aniq fikr yo’q. Qo’llab-quvvatlovchi terapiya qolgan leykemik hujayralarni olib tashlaydi va tirik qolgan hujayralarni faollashishiga yo’l qo’ymaydi. Shu maqsadda glyukokortikoidlar yoki merkaptopurin ishlatiladi. Bemorlarga oqilona ish tartibi, yaxshi dam olish, cheklangan yog’li oziq-ovqat, meva, o’t, sabzavot va rezavorlar tanovul qilish tavsiya etiladi.

Savol:

«Kimyoviy terapiya» paytida qanday ovqatlanish kerak?

Javob:

Kimyoviy terapiya butun tana uchun jiddiy qiyinchilikdir. Kimyoterapiya paytida ovqatlanish juda muhim rol o’ynaydi, chunki u tananing sog’lom holatini saqlashga yordam beradi. Avvalo, o’zingiz uchun muvozanatli ovqatni tashkil qiling. 

Tovuq, baliq, go’sht, tuxum. Ratsionga ushbu oziq-ovqat guruhidan olinadigan yetarli miqdordagi sifatli oqsilni kiritish juda muhimdir. Hayvonlardan kelib chiqqan oqsillardan tashqari, o’simlik manbalari ham oqsil olish kerak — birinchi navbatda dukkakliklardan. Davolash tufayli ko’plab bemorlarda ta’m o’zgarishi kuzatiladi va barcha bemorlar ham go’sht tanovul qila olmaydi. Agar go’sht ta’mi sizga yoqmasa, uni turli xil xushbo’y va yumshoq ziravorlar bilan iste’mol qilishga urinib ko’rishingiz mumkin. Go’shtni dengiz maxsulotlari yoki boshqa oqsil manbalari bilan almashtirishingiz mumkin.

Non va bo’tqa. Ushbu oziq-ovqatlar yuqori kaloriya miqdori tufayli normal ovqatlanish dietalarida potentsial xavfli hisoblanadi, ammo kimyoviy terapiyada ular nonushta uchun juda yaxshi.

Sutli mahsulotlar. Ushbu guruh mahsulotlari dietada har kuni bo’lishi kerak, fermentlangan sut ya’ni qatiq va yogurt iste’mol uchun yaxshiroqdir.

Kimyoterapiya uchun namunaviy menyu:

nonushta — bo’tqa va pishloqli sendvich;

oraliq tanovul — bir stakan kefir (tabiiy yogurt) yoki meva;

tushlik — yengil sabzavotli sho’rva va salat;

Peshindan keyin oraliq tanovul — po’stli meva yoki mevali salat;

kechki ovqat — sabzavot, garnirli go’sht, baliq yoki parranda go’sht bo’lagi;

yotishdan oldin — fermentlangan sut mahsulotlari.

manba: kp.ru