Farzand dunyoga keltirgan deyarli har bir ayol uni ko’krak suti bilan oziqlantira oladi va oziqlantirishi kerak. Afsuski, har doim ham shunday bo’lavermaydi. Bu faqatgina ayolning emizishni istamasligi sababli emas. Ba’zi ayollarda gipogalaktiya (yunoncha hypo — «kam» va gala — «sut» so’zlaridan olingan) yoki sut bezlari tomonidan sut ishlab chiqarilishi kamayishi kuzatilishi mumkin.

Ba’zida dugonalari va qarindoshlari tomonidan bunday muammo haqida eshitgan homilador ayollar o’z chaqaloqlarini ko’krak suti bilan oziqlantira olmasliklaridan xavotirga tushishadi. Bolalarining vazniga yetarlicha vazn qo’shilmayotganini yosh onalar odatda buni sut yetishmasligi bilan izohlashadi. Ammo, tajriba shuni ko’rsatdiki, ko’krak sutining kamligi fojia emas, uni tuzatish va sutni ko’paytirish mumkin.

Ko’krak sutining kamayishi sabablari

Haqiqiy (yoki birlamchi) gipogalaktiya kamdan-kam holatlarda, salomatlik muammolari bilan bog’liq (xususan  jiddiy gormonal buzilishlar) bo’lgan ayollarning ko’pi bilan 5% da uchraydi. Boshqa hollarda, sut yetishmasligi bir nechta sabablarga ko’ra kelib chiqishi mumkin. Ularning asosiylari quyidagilar:

• Ayolda laktatsiya dominantligi yo’qligi (mutaxassislar emizish uchun ruhan tayyor bo’lishni shunday ta’riflashadi);
• Homiladorlik va ko’krak bilan emizish davrida noratsional ovqatlanish;
• Noqulay oilaviy sharoit: stress, ishga chiqish zarurligi va hokazo;
• Chaqaloqni kam emizish;
• Ona suti o’rnini bosuvchi va tarkibida sut bo’lmagan qo’shimcha oziqlantirishni erta va asossiz kiritish;
• Chaqaloqni uning talabiga binoan emas, balki dasturga muvofiq emizish.

Ko’krak bilan emizish yo’lgan qo’yilgan vaqtda sut miqdori to’satdan kamayishi mumkin. Ushbu holatga laktatsion kriz deyiladi. Odatda bu quyidagicha bo’ladi: rivojlanayotgan bolaga ko’proq sut kerak bo’ladi va chaqaloqning ishtahasi asta-sekin emas, balki sapchishlar bilan kuchayishi mumkin. Bunday holda, ona orgamnizmi bolaning talablariga moslashishga ulgurmaydi. Bundan tashqari, ushbu davrlarda sut miqdoriga ta’sir qiluvchi gormonal fonda vaqtinchalik o’zgarishlar bo’lishi mumkin. Odatda laktatsion krizlar 3-6 haftada, shuningdek, emizishning 3, 4, 7 va 8 oylarida yuz beradi. Ularning davomiyligi o’rtacha 3-4 kun bo’ladi va ular bolaning sog’lig’iga xavf tug’dirmaydi.

Agar ona laktatsion krizlar ehtimoli haqida bilsa va uning birinchi belgilari kuzatilishidanoq bolani tez-tez emiza boshlasa, bu vaqtinchalik holatni muvaffaqiyatli yengib, ko’krak suti miqdorini ko’payishiga erishish mumkin bo’ladi.

Chaqaloqqa sut yetishmasligini qanday qilib bilish mumkin?

Ona suti yetishmasligining asosiy belgilari:

• Bolaning bir oyda vazni yetarlicha oshmasligi;
• Ona sutining sutkalik miqdori kamayishi;
• Bolaning tashvishlanishi;
• «Quruq yo’rgak» alomati — sutkalik siydik hajmining kamayishi. Bir necha oylikli chaqaloq kuniga kamida olti marta siydik chiqarishi, bunda siydik rangsiz yoki och-sarg’ish bo’lishi kerak).

Ammo bu alomatlar gipogalaktiya borligini kafolatlamaydi. Sutning yetarli emasligiga ishonch hosil qilish uchun uning sutkalik miqdorini o’lchash kerak. Amalda bu chaqaloqning vaznini nazoratli o’lchash yordamida amalga oshiriladi. Bunday holatda, kun davomida har bir emizishdan oldin va keyin chaqaloqning vaznini o’lchash lozim bo’ladi. E’tibor bering — kun davomida chaqaloq turli miqdorda sut iste’mol qilishi mumkin. Shuning uchun sutkalik iste’mol qilinadigan sut miqdori hisobga olinadi, bir martalik emizishdagi sut miqdori emas.

Ko’krak suti bilan emizish samaradorligining asosiy mezoni chaqaloqning normal o’sishi va rivojlanishi, uning ahvoli yaxshi ekanligini ta’kidlab o’tish joiz. Agar chaqaloq holati yaxshi bo’lsa, har kuni uning vaznini o’lchashga hojat yo’q. Bu faqat ortiqcha tashvishlarni keltirib chiqaradi va xayoliy kamchilikni to’ldirish uchun ko’krak suti o’rnini bosadigan qo’shimcha ovqatlanishni asossiz va erta kiritib qo’yishga sabab bo’lishi mumkin.

Gipogalaktiyaga faqatgina shubha qilinganda va bu tashxis aniq bo’lmaganda bolaga qo’shimcha sutli aralashmalar berishga yo’l qo’yilmaydi. Hatto tashxis tasdiqlansa ham, yosh ona ko’krak sutini ko’paytirish uchun «kurasha» olishi mumkin. Buning uchun chaqaloqni tez-tez ko’krakka qo’yish, quyida keltirilgan ko’krak suti miqdorini oshirish usullariga murojaat qilish kerak. Bundan tashqari, ayrim hollarda, ayolga psixolog konsultatsiyasi yordam beradi.

Ko’krak sutini ko’paytirish usullari

Emizish davrida laktatsiyani stimulyatsiya qilish va homiladorlik davrida ayollarga tavsiya etiladigan asosiy maxsuslashtirilgan vositalar jadvali.

To’g’ri ovqatlanish + stimulyatsiya

Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, gipogalaktiya sabablari orasida oziq-ovqat omili katta o’rin egallaydi. Shuning uchun, birinchi navbatda onaning ovqatlanishini ratsionalizatsiya qilish kerak. Homilador ayollar va emizikli onalarning ratsioni ular organizmining vitamin va mineral komponentlariga bo’lgan ehtiyojni qondira olishi alohida ahamiyatga ega. Suyuqlik ichish tartibini unutmaslik kerak — kuniga 1,5 litrdan 2 litr, shu jumladan, taomnomaning suyuq ovqatlari hisobga olgan holda. Laktogen, ya’ni, sut ishlab chiqarilishini ko’pyatiruvchi oziq-ovqat va ichimliklar, fizioterapevtik muolajalar va dori-darmonlar, vitamin-mineral komponentlar, BFQ buyurilishi talab qilinishi mumkin.

Biz ko’krak sutini ko’paytiruvchi mahsulotlarini sanab o’tamiz. Maxsuslashtirilgan mahsulotlar shartli ravishda beshta guruhga ajratiladi (jadvalga qarang).

Ratsionni asosiy oziq-ovqat omillari bo’yicha tuzatuvchi preparatlar

«Femilak» tarkibida sut oqsillari mavjud bo’lib, u ayniqsa muhim modda — ona sutida mavjud bo’lgan taurin, shuningdek 15 vitamin, jo’xori yog’i bilan boyitilgan. Homiladorlik davrida «Femilak» mahsulotini qo’llash bo’lajak ona sog’lig’iga va homilaning to’g’ri rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi, emizishda ko’krak suti yetarlicha bo’lishiga yordam beradi va ona sutining tarkibini yaxshilaydi. «Enfa-Mama», «Dumil Mama Plus» — shunga o’xshash mahsulotlar, ammo ularning tarkibida taurin yo’q.

2. Ratsionni tuzatuvchi va laktogen qo’shimchalar bilan boyitilgan mahsulotlar.

Bu guruh Vitaprom MChJ tomonidan Rossiya Tibbiyot fanlari akademiyasi (RTFA) Oziqlanish Milliy-tadqiqot instituti bilan birgalikda ishlab chiqilgan va «Млечный путь» deb nomlanaigan emizuvchi onalar uchun yangi mahsulotni o’z ichiga oladi. Bu mahsulot yaxlit sigir sutidan tayyorlangan yog’li quruq sut, soya oqsillari, shakar, sachratqi o’simligi, gale o’ti ekstrakti, kletchatka, vitaminlar, mineral tuzlarni o’z ichiga oladi.

Gale o’tlari ekstrakti — kuchli laktogen omildir. O’tkazilgan klinik tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, mahsulot emizikli onalar va chaqaloqlar tomonidan yaxshi muhosaba qilinadi. Mahsulot emizuvchi onaning laktatsiya funktsiyasini samarali tarzda oshiradi. U laktatsiya davrining birinchi kunlaridanoq gipogalaktiya xavfi bo’lgan ayollar (laktatsiyaning kech «boshlanishi», avvalgi bolalarni sun’iy oziqlantirishga erta o’tkazish) tomonidan qabul qilinishi mumkin.

3. Laktogen xususiyatlarga ega o’simliklardan mevali sharbatlar, ichimliklar, choylar

Laktatsiya darajasini oshiruvchi o’simliklar orasida oziq-ovqat va ziravor-ta’mli o’simliklarga katta ahamiyat beriladi. Bular sabzi, qizilmiya, salat bargi, turp, zira, shivit, qichitqi, momaqaymoq, fenxel, oregano, melissa, arpabodiyon, bo’yimodaron, na’matak, o’rmon yong’og’i va boshqalarni o’z ichiga oladi. Bu o’simliklardan ichimlik shaklida qabul qilinadigan damlamarlar, tindirmalar tayyorlanadi.

Sutni ko’paytirish uchun uy sharoitida tayyorlanadigan ichimliklar

Sabzi sharbati. Cho’tka bilan yuvilgan sabzini qirg’ichning kichik tishidan o’tkazib, sharbatini siqib oling va kuniga 2-3 marta yarim stakandan iching. Sabzavot sharbatining ta’m sifatini yaxshilash uchun unga sut, qaymoq, asal va meva sharbatini qo’shish mumkin. Sabzavot sharbati ta’sirini kamaytirmaslik uchun qo’shimchalar juda ko’p ham bo’lmasligi kerak (bir stakan sharbat uchun 1-2 osh qoshiq).

Sut va qirg’ichdan o’tkazilgan sabzi. Stakanga 3-4 osh qoshiq qirg’ichdan o’tkazilgan sabzi soling, ustidan sut (yoki suyuq qaymoq) quying va bir stakandan kuniga 2-3 marta iching. Kechqurun ichimlikka 1-2 choy qoshiq asal qo’shish mumkin — bu asabiy taranglikni bartaraf etish va yaxshi uxlashga yordam beradi.

Salat urug’idan ichimlik. Salat urug’lari eng sezilarli ko’krak sutini oshirish xususiyatiga ega. Ichimlikni tayyorlash uchun 20 g salat urug’i olinib, ehtiyotkorlik bilan chinni idishda eziladi va ustidan 1 stakan qaynoq suv quyiladi. 2-3 soat davomida tindiriladi va kuniga 2-3 marta yarim stakandan qabul qilinadi. Ichimlik ta’mini yaxshilash uchun bir stakan qaynoq suvga 1-2 choy qoshiq asal qo’shish mumkin.

Zirali ichimlik. 1 litr ichimlikni tayyorlash uchun zira urug’laridan 15 gramm, 100 gramm shakar, o’rtacha kattalikdagi limon yoki 2 gramm limon kislotasi kerak bo’ladi. Barcha masalliqlarga suv quyiladi, past haroratda 5-10 daqiqa davomida qaynatiladi, suzib olinadi va kuniga 2-3 marta yarim stakandan ichiladi.

10-15% qaymoq bilan zira. 2 stakan qaymoqni chinni idishga quying, 2 osh qoshiq zira urug’ini qo’shing, qopqog’ini yoping va 30-40 daqiqa davomida (past haroratda) dimlash uchun pechga qo’ying. So’ng xona haroratigacha sovuting; nonushta va kechki ovqat vaqtida yarim stakandan iching.

Zirali kvas. Kichik bo’laklarga kesilgan javdari non biroz quritiladi, yengil qovuriladi, ustidan suv quyiladi va 3-4 soatga qoldiriladi. Shundan so’ng tindirma suzib olinib, xamirturush, shakar, zira qo’shiladi va 10-12 soat davomida achishi uchun iliq joyda qoldiriladi.
1 kg qora non uchun — 40 g zira, 500 g shakar, 25 g xamirturush, 10 litr suv.

Shivit urug’idan damlama. Bir osh qoshiq shivit urug’iga suv quyiladi (1 stakan), 2 soat tindiriladi. Tindirmani kuniga 2 marta yarim stakandan yoki bir osh qoshiqdan kuniga 6 marta ichish kerak. Kichik qultumlar bilan, og’izda bir muddat ushlab turgan holda ichish tavsiya etiladi.

Arpabodiyon tindirmasi. Bir stakan qaynoq suvga 2 choy qoshiq arpabodiyon urug’lari solinadi va 1 soat tindiriladi. Sovuganidan so’ng kuniga 3-4 marta ovqatlanishdan 30 daqiqa oldin 2 osh qoshiqdan ichish kerak.

Arpabodiyon, fenxel va oreganodan ichimlik. 10 g ezilgan arpabodiyon mevalari, 10 g fenxel mevalari va 10 gramm oregano o’ti aralashtiriladi. Bir choy qoshiq aralashmaga bir stakan qaynoq suv quyiladi, 2 soat tindiriladi. Kuniga 2-3 marta yarim stakandan ichiladi.

Turp sharbati va asal 1 : 1 nisbatda qaynab sovugan suv bilan aralashtiriladi. 100 gramm turp sharbati uchun 100 gramm suv olinadi.

Ushbu guruhga maxsus choylar va boyitilgan sharbatlar ham kiradi.

4. Biologik faol qo’shimchalar (BFQ)

Ko’krak suti miqdorini oshirish uchun turli BFQ`lar mavjud. Ularning ba’zilari quyida keltirib o’tiladi.

«Apilaktin» tarkibida «Apilak» (ari suti va gul changi) mavjud; «Laktogon» — ari suti va mashhur laktogen ta’sirga ega bo’lgan bir necha ziravor-ta’mli o’simliklar (oregano, sabzi sharbati, zanjabil, qichitqi, shivit). Ushbu dorilarni iste’mol qilishga yagona qarshi ko’rsatma — bu asalarichilik mahsulotlariga nisbatan allergiya mavjudligidir.

5. Vitamin-mineral komplekslari

Bunday komplekslar homiladorlikning ikkinchi yarmidan boshlab va emizishda ratsionni tuzatuvchi va stuni ko’paytiruvchi dorilar sifatida tayinlanadi.

Yuqorida keltirilgan oziq-ovqat mahsulotlarining gipogalaktiyani davolash va oldini olishda samara bermasligida medikamentoz davolashni qo’llashga to’g’ri keladi. Avvalo, ko’krak suti kamayishi sababini aniqlash va uning ta’sirini to’xtatish yoki kuchsizlantirishga harakat qilish kerak. Gipogalaktiyada medikamentoz vositalardan vitaminlar, mikroelementlar, tinchlantiruvchi preparatlar, gormonlar, fizioterapevtik ta’sir ko’rsatish usullari va boshqa vositalardan foydalanish tavsiya etiladi.

Medikamentoz usullardan tashqari, takomillashtirilgan ovqatlanish bilan birgalikda gomeopatik vositalar samarali bo’lishi mumkin. Boshqa dorilar kabi, ular shifokor tomonidan tayinlanadi.

Ko’krak sutini ko’paytirish usullari qanday va qachon qo’llaniladi?

Shuni ta’kidlash kerakki, yuqorida keltirilgan har bir usullarning tatbiqi o’ziga xos xususiyatga ega.

I va IV guruh vositalarini gipogalaktiya kuzatilishi ehtimoli bo’lgan ayollar homiladorlikning ikkinchi yarmi va emizish boshlanishidanoq qo’llash tavsiya etiladi. Eng faol laktogen xususiyatlarga ega bo’lgan II guruh vositalari sut kelishi kamayishi kuzatilganda tug’ruqxonada va laktatsion kriz vqtida qo’llash taviya etiladi. III guruh mahsulotlari ham laktatsion kriz davrida qo’llaniladi.

Ona sutini ko’paytirishning boshqa usullari

• Chaqaloqni tez-tez, uning talabiga ko’ra emizish;
• Rezina so’rg’ichlardan (soska) imkon qadar kamroq foydalanish: butilkachalardan suyuqlikni so’rib olish osonligi sababli, bola osoniga o’rganib qolishi va ko’krakni yaxshi emmasligi ehtimoli mavjud;
• Bola bilan yaqinroq bo’lish sutning ko’payishiga olib keladi, bola bilan ko’proq vaqt o’tkazishga harakat qiling;
• Bola emishni o’zi to’xtatmaguncha uni ko’krakdan olmaslik;
• 3-4 soatlik intervallar bilan bolani turli ko’krak bilan emizish;
• Onaning to’yib uxlashi ham sut ishlab chiqarilishiga ijobiy ta’sir qiladi.