Kleptomaniya(o’g’irlik kasalligi): Sabablari va Davolash Usullari

Kleptomaniya – bu odamlarning narsalarni o’g’irlash holatini ifodalovchi psixologik buzilish. Ushbu o’g’irlik xatti-harakati ehtiyoj yoki moddiy foyda olish maqsadida emas, balki ichki impulslarni boshqarolmaslik natijasida sodir bo’ladi. Kleptomaniyaga chalingan odamlar o’g’irlik qilish orqali qisqa muddatli yengillik yoki lazzatlanish hissini boshdan kechirishlari mumkin, ammo bu holat keyinchalik uyalish, aybdorlik yoki afsuslanish tuyg’ulariga olib kelishi odatiy holdir.

Kleptomaniyaning Tarixi va Tabiati

Kleptomaniya birinchi marta 19-asrda psixiatriya sohasida kuzatilgan. O’sha davrda mutaxassislar uni oddiy o’g’irlikdan farqlab, psixologik muammo sifatida qabul qila boshlaganlar. Kleptomaniyaga ega bo’lgan odamlar aksariyat hollarda o’z harakatlarini nazorat qila olmaydilar va ular o’g’irlaydigan narsalar ko’pincha ularning kundalik ehtiyojlariga mos kelmaydi yoki hech qanday haqiqiy qadriyatga ega emas.

Kleptomaniya odatda ruhiy salomatlikning boshqa buzilishlari bilan birga keladi. Ushbu buzilishlarga depressiya, obsesif-kompulsif buzilish (OKB), tashvish buzilishlari, giyohvandlik kabi kasalliklar kiradi. Ba’zi mutaxassislar kleptomaniyani impuls nazorati bilan bog’liq bo’lgan buzilishlar qatoriga qo’shadilar, bu esa insonning o’z harakatlarini to’xtata olmasligi bilan ifodalanadi.

Kleptomaniyaning Sabablari

Kleptomaniyaning aniq sabablari hozircha to’liq o’rganilmagan, ammo bir qator omillar uning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatishi mumkin. Quyida kleptomaniyaga olib keluvchi asosiy sabablardan ba’zilari keltirilgan:

Genetik omillar: Ba’zi tadqiqotlar kleptomaniyaga chalingan odamlar orasida ushbu buzilishning irsiy omillariga ega ekanligini ko’rsatgan. Bu oilaviy tarixga ega bo’lgan insonlarda kleptomaniya rivojlanish ehtimoli yuqoriroq bo’lishi mumkin.

Bosh miya funksiyasi: Neyrobiologik tadqiqotlar kleptomaniyaning bosh miya faoliyati bilan bog’liqligini ko’rsatgan. Dofamin ishlab chiqarish va miyaning mukofotlash tizimidagi muammolar odamlarni o’g’irlik qilishga undashiga ishoniladi. O’g’irlik paytida miyada qisqa muddatli «mukofot» yoki «lazzat» hissi paydo bo’ladi, bu esa odamni takroran bu xatti-harakatni sodir etishga undaydi.

Ruhiy muammolar: Ko’plab kleptomaniya bilan og’rigan odamlar depressiya, OKB va boshqa ruhiy buzilishlar bilan ham kurashadilar. Ruhiy kasalliklar odamni impulsiv harakatlarga moyil qilishi mumkin.

Travma yoki stress: Ba’zi odamlar travmatik hodisalar yoki uzoq muddatli stress natijasida kleptomaniyaga chalinishi mumkin. Bu holat, masalan, yaqin kishini yo’qotish, jiddiy kasallik yoki og’ir hayotiy tajribalar natijasida rivojlanishi mumkin.

Kleptomaniyani Belgilari

Kleptomaniyaga ega bo’lgan odamlar quyidagi xatti-harakatlar bilan ajralib turadilar:

• O’g’irlik qilishga doimiy ehtiyoj: Kleptomaniyaga ega odamlar o’g’irlik qilishga qarshi kuchli impulsni his qiladilar va bu istakni to’xtata olmaydilar. Ular biror bir ob’ektni o’g’irlashdan oldin o’zlarida kuchli zo’riqish yoki tashvish his qilishlari mumkin.
• O’g’irlikning asossizligi: O’g’irlangan narsalar ko’pincha hech qanday moddiy qadriyatga ega bo’lmaydi yoki odamning kundalik hayoti uchun zarur emas. Bunday holatda o’g’irlikdan maqsad – narsaga ehtiyoj bo’lmasdan uni olishdir.
• O’g’irlikdan keyingi lazzat yoki yengillik: O’g’irlik amalga oshirilgandan so’ng, odam qisqa muddatli yengillik yoki lazzatlanish hissini boshdan kechiradi. Biroq, bu hislar tez orada afsus, aybdorlik va uyalish hissiga o’rin beradi.
• Takrorlanadigan xatti-harakatlar: Kleptomaniyaga chalingan odamlar o’g’irlik qilishni takror va takror amalga oshiradilar, garchi ular bu harakatlarini to’xtatmoqchi bo’lsalar ham, buni uddalay olmaydilar.

Diagnoz

Kleptomaniyani diagnoz qilish qiyin bo’lishi mumkin, chunki ko’plab odamlar o’zlarining o’g’irlik qilish odatini yashirishadi. Bemorlar ko’pincha bu muammoni o’zlarida tan olishmaydi yoki o’z harakatlarini boshqalarga tushuntirishdan uyalishadi. Shuningdek, kleptomaniya boshqa ruhiy buzilishlar bilan birga kelishi mumkinligi sababli, uni aniq aniqlash murakkab bo’lishi mumkin.

Mutaxassislar kleptomaniyani aniqlash uchun bemorning klinik tarixini o’rganadilar va psixologik testlarni o’tkazadilar. Shu bilan birga, impuls nazorati bilan bog’liq muammolar va bemorning o’z harakatlariga bo’lgan javobini baholaydilar.

Davolash

Kleptomaniyani davolashga qaratilgan yondashuvlar asosan psixoterapiya va dori-darmonlardan iborat. Quyida kleptomaniyani davolash usullari keltirilgan:

Kognitiv-behavioral terapiya (KBT): KBT bemorlarning noto’g’ri fikrlash va xatti-harakatlarini o’zgartirishga qaratilgan. Bu terapiya usuli kleptomaniyaga chalingan odamlarning o’g’irlik qilishga bo’lgan impulslarini boshqarishga yordam beradi. Odatda, terapevtlar bemorlarga o’z impulslarini nazorat qilish strategiyalarini o’rgatadilar va ularni xavfli vaziyatlardan qochishga o’rgatadilar.

Farmakoterapiya: Ba’zi dori vositalari kleptomaniyaga qarshi foydali bo’lishi mumkin. Masalan, antidepressantlar yoki impuls nazoratini yaxshilash uchun maxsus dorilar tavsiya etilishi mumkin.

Guruh terapiyasi: Ko’pincha kleptomaniyaga chalingan odamlar uchun o’zlarining muammolarini boshqalar bilan bo’lishish foydali bo’ladi. Bu ularga o’zlarini yolg’iz his qilmaslikka va o’z muammolarini boshqalar bilan muhokama qilishga yordam beradi.

Kleptomaniyaning Jamiyatga ta’siri

Kleptomaniya faqatgina bemorning o’ziga emas, balki uning atrofidagi odamlar va jamiyatga ham ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ko’plab do’konlar va korxonalar kleptomaniya tufayli moliyaviy yo’qotishlarga duch keladi. Shuningdek, bu buzilish bemorning oilasi, do’stlari va ish joyidagi munosabatlariga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ba’zida kleptomaniyaga chalingan odamlar huquqiy muammolarga duch kelishadi va sud jarayonlariga tortilishlari mumkin.

Xulosa

Kleptomaniya ruhiy salomatlikning murakkab buzilishlaridan biri bo’lib, uning aniq sabablari va davolash usullari hali ham to’liq o’rganilmagan. Ammo zamonaviy psixoterapiya va dori vositalari yordamida bu buzilishni boshqarish mumkin. Agar siz yoki siz tanigan biror kishi kleptomaniyadan aziyat chekayotgan bo’lsa, mutaxassisga murojaat qilish muhimdir. Vaqtida ko’rsatilgan yordam va davolash usullari odamning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi va o’g’irlik qilishga bo’lgan impulsni boshqarishga imkon beradi.