Kitob so zining ma nosi nima
– 1999 yil 1 aprel
# Din so‘zining lug‘aviy ma’nosi?
+ ma’lum dinga ishonuvchilar va ularning jamoalarining uyushmasidir.
– diniy aqidalarni va konsepsiyalarni fan-texnika va ijtimoiy hayotdagi o‘zgarishlarga qarab rad etuvchi tashkilot
-o‘z maqsad yo‘lida qar qanday keskin tadbir choralar ko‘ruvchi tashkilot
o‘z fikrini boshqalarga zo‘ravonlik bilan o‘tkazuvchi tashkilot
# Fuqarolarning dinga e’tiqod qilish yoki e’tiqod qilmaslikni mustaqil hal qilishlari qanday ataladi?
# Dinlar tasnifiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi? a
+ Urug‘ – qabila, millat va jahon dinlari
-Monoteistik va politeistik dinlar
-Qit’alarda tarqalishiga ko‘ra
– Millat va jahon dinlari
# Jahon dinlarining xronologik jihatdan paydo bo‘lishi quyidagi qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?
+ Buddaviylik, xristianlik, islom
– Xristianlik, buddaviylik, islom
-Islom, xristianlik, buddaviylik
-Buddaviylik, islom, xristianlik
# Tasavvuf ilmining yirik namoyondasi bo‘lgan Xoja Ahmad Yassaviy yili deb, qachon e’lon qilindi?
# Qaysi dinda taqvodorlikning belgisi sifatida “Chorvaga, oilaga ega bo‘lish va don ekishdir” deyilgan?
# Qaysi muqaddas kitobda tuproq, suv, havo, olov muqaddaslashtirilgan?
# Imom al-Buxoriy (810-870) to‘plagan sahiyh hadislarining soni nechta?
# Diniy bag‘rikenglik bu…
+ Barcha dinlarga sabr-toqat, hurmat bilan munosabatda bo‘lish
-Diniy hamkorlik barcha muammoni yechadi
-Hamma diniy qoidalar asosli degani
-Dunyoviy haqiqatlarga amal qilish
# O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining nechanchi moddasida “Vijdon erkinligi” kafolatlanadi?
# Konstitutsiyamizning nechanchi moddasida milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalar hamda jamoat birlashmalarini tuzilishi va faoliyati ta’qiqlangan?
# “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunining (yangi tahriri) qachon qabul qilindi?
-1997 yil 10 sentyabr
-1996 yil 8 mart
-1999 yil 9 aprel
# Diniy tashkilotlarning markaziy boshqaruv organlarini qaysi vazirlik tomonidan ro‘yxatga olinadi?
+O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi
-O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta ta’lim Vazirligi
-O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi
-O‘zbekiston Respublikasi Bosh Prokuraturasi
# Yаxudiylarning poklanish bayramini aniqlang.
# Hinduiylik ta’limotiga ko‘ra nechta kastaga bo‘linadi?
# Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi qaysi?
# Konfutsiy insonlar orasidagi munosabatni necha xilga ajratdi?
# Konfutsiychilikning bosh xudosi nima?
+yahudiylik, konfutsiylik, sintoizm
-buddizm, xristianlik, islom
-konfutsiylik, zardo‘shtiylik, buddizm
-hinduizm, braxmanizm, xristianlik
# Yaponiya davlatining qadimiy milliy dini…
# Tavrot va talmud qaysi dinning muqaddas kitobi bo‘lib hisoblanadi?
# Muso payg‘ambarga YAxve tomonidan nechta lavha tushirilgan?
# Musulmonlar e’tiqodicha, xudo tomonidan Dovud payg‘ambarga yuborilgan muqaddas kitob?
# Braxmanizm dinining vatani
# Indra, Varuna, Mitra, Dyaus, Adita, Agnyu, Vishnu, Krishna kabi xudolar qaysi dinning mashhur xudolaridir?
# Nima to‘g‘risidagi aqida buddizmning asosiy aqidasidir?
# Buddizmning asosiy yo‘nalishlari qaysilar?
+ xinayana, maxayana, lamaizm
-shaktizm, shivaizm, jaynizm
-sunniylik, shialik, xorijiylik
-provaslav, katolitsizm, protestantlik
# Buddizmning asosiy kitobi.
# Budda ta’limoti nechta haqiqatda ifodasini topgan?
# “Budda’’- so‘zining ma’nosini aniqlang?
# Buddaviylik ta’limotiga ko‘ra birinchi haqiqat qanday nomlanadi?
+Azob – uqubatlarning mavjudligi haqida
-Qiynoqlarning sabablari haqida
-Qiynoqlarni tugatish haqida
-Qiynoqlardan qutulish yo‘li haqida
# Buddaviylik dinida «Qiynoqlarning sabablari mavjudligi» haqidagi ta’limot nechanchi haqiqatda berilgan?
# Buddaviylik ta’limotiga ko‘ri insonning qayta tug‘ilishdan to‘xtash holati qanday nomlanadi?
# Buddaviylikning to‘rtinchi haqiqati – «Qiynoqlardan qutilish yo‘li mavjudligi» haqidagi sakkiz narsaga amal qilish nima deyiladi?
# “Dil ba yor, dast ba kor” – “Ko‘ngil Ollohda, qo‘l ishda bo‘lsin” shiorining muallifi …
-Xoja Ahror Valiy
-Abu Homid G‘azzoliy
# Yil hisobini Iso tug‘ilgan kunidan boshlashni kim taklif etgan?
-monarx Dionisiy Kichkina
# “Tavrot” nechta kitoblarga bo‘linadi?
# Iso Masih qaerda yashab o‘tgan?
# Xristian cherkovlarida oliy ierarx qanday ataladi?
# Jahon katolik xristianlarning markazi?
# Katolik oqimining bosh ruhoniysi?
# Xalifa Usmon davrida amalga oshirilgan muhim tadbir nima edi?
+Qur’on oyatlari to‘planib yagona kitob holiga keltirildi
-Arab xalifaligi tashkil topdi
-Islom dini jahon diniga aylantirildi
# Islom tarixidagi birinchi muqaddas jang.
# Xijriy qaysi yildan boshlangan?
# Jahon dinlari ichida eng yoshi qaysi din?
# Er yuzida islom diniga e’tiqod qiluvchilar qancha?
# Qur’oni Karimni arabcha asl nusxasidan rus tiliga kim tomonidan tarjima qilingan?
+XIX asr o‘rtalarida G. S. Sablukov
-XX asr boshlarida I.YU. Krachkovskiy
-XIX asr boshlarida I.G. Smirnov
-XVIII asr oxirida V.I. Vernadskiy
# Qur’oni Karimning ilmiy izohlari bilan rus tilidagi adekvat (so‘zma-so‘z) tarjimasi qaysi olim tomonidan amalga oshirilgan?
+I.Yu Krachkovskiy 1962 va1986 yillar nashr qilingan
-G. S. Sablukov 1878 va 1894 yillar nashr qilingan
-I.G. Smirnov 1962 va1986 yillar nashr qilingan
-I.G. Smirnov 1958 va1980 yillar nashr qilingan
# Qur’oni Karim kim tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilindi?
+Alouddin Mansur tomonidan, 1992 yil “CHo‘lpon” nashriyotida nashr etilgan
-Jamol Kamol tomonidan, 1995 yil “Meros” nashriyotida nashr etilgan
-Jurjoniy tomonidan, 1991 yil “CHo‘lpon” nashriyotida nashr etilgan
-Ibrohim Haqkul, 1992 yil “CHo‘lpon” nashriyotida nashr etilgan
# Islom tarixida birinchi ko‘chish “hijrat”davri qaerda yuz bergan?
# Islom dinining muqaddas kitoblari.
+Qur’oni Karim, Hadislar
# Islom dinida “fiqh” nimani ifoda qiladi?
# Muhammad s.a.v. qachon o‘zini Allohning rasuli (elchisi) deb e’lon qildi?
# Islomda kimlar to‘g‘ri xalifalar deb hisoblanadi?
+Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali
-Muhammad, Ali, Xasan, Xusan
-Abu Xurayro, Ibn Hanbal, Ibn Xoshim
-Ibrohim, Muso, Iso, Dovud
# Qurbon hayiti qachon bayram qilinadi?
+ ro‘za tugagandan boshlab, 70 kundan so‘ng
-ro‘zadan 70 kun oldin
– ro‘zadan 3 kun oldin
– ro‘za tugagandan boshlab 100 kundan so‘n
# Islom dinining Muqaddas kitobi nima deb ataladi?
# Barcha musulmonlar uchun amal qilish lozim bo‘lgan axloqiy va huquqiy amallar tizimi.
# Islomning asosiy ruknlari qaysilar?
+Imon, namoz, ro‘za, zakot, haj
-Mavlud,xatna,ro‘za,zakot va haj
-Kalimai shaxodat,xatna,ro‘za,zakot va mavlud
# Qur’oni Karimda nechta sura va oyat bor?
+ 114 sura 6236 oyat
-110 sura 6232 oyat
-112 sura 6600 oyat
-113 sura 6336 oyat
# Musulmon diniy boshqarmasi rahbari qanday nom bilan ataladi?
# Qur’oni Karimdagi eng katta suraning nomi.
# Hadis ilmining sultoni – Imom al- Buxoriy tavalludining 1225 yilligi qachon mamlakatimizda keng nishonlandi?
# Muhammad (s. a. v.)ga dastlabki vahiy kela boshlaganida ular necha yoshda edi?
# Arabiston yagona davlatga (xalifalikk+ birlashtirilib, islom qachondan yagona hukmron dinga aylangan?
# SHariat – so‘zining lug‘aviy ma’nosi…
+arabcha, to‘g‘ri yo‘l
-arabcha, guruh, tarafdorlar
# Islom ta’limotida musulmonlar uchun ibrat hisoblangan Muhammad payg‘ambarning so‘zlari, qilgan ishlari va xatti-harakatlari nima deyiladi?
# “Hadis” so‘zining lug‘aviy ma’nosi nima?
+yangi, xabar, xikoya
-yangi, mutolaa, xabar
# “Al-hadis al-qudsiy” qanday xadis?
+bunda ma’no Ollohdan, lafz Payg‘ambarnikm bo‘ladi
-bunda ma’no ham, lafz ham Payg‘ambarniki bo‘ladi
-bunda ma’no Payg‘ambardan, lafz xalqdan bo‘ladi
-bunda ma’no ham, lafz ham donishmandlardan bo‘ladi
# O‘rta Osiyolik buyuk muhaddis allomalarni ko‘rsating.?
+Imom al -Buxoriy, Imom at-Termiziy
-Xoja Ahror Valiy, Maxmud az-Zamaxshariy
-Ibn Mojja, Nishopuriy
-Imom A’zam, Imom G‘azzoliy;
# Mashhur “Al-Jome’ as-sahih” asarini muallifi kim?
# XII asrda Xorazmda tasavvuf ilmining asoschisi kim?
-Muhammad Muso al -Xorazmiy
+Muhammad payg‘ambarning hayoti, faoliyati, diniy va axloqiy ko‘rsatmalarini
-shariat qonunlari va olimu-ulomalar fatvolari jamlangan diniy kitob;
-Qur’oni Karimga yozilgan sharxlar;
jahon musulmon ulomalari uyushmasi chiqargan qonun-qoidalar.
+barcha musulmonlar uchun bajarilishi majbur bo‘lgan qonunlar, huquqiy-axloqiy ko‘rsatmalar tizimi;
-islom dini qoidalarini o‘rgatuvchi ta’limot;
-hadislar asosida tuzilgan to‘plam;
-oilaviy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun.
# Islomning asosiy yo‘nalishlari qaysi yo‘nalishlar?
+sunniylar va shialar
-so‘fiylik, shialar, ismoiliylar
-hanafiya va xanbaliya
-sunniylar va sufiylar
# Qur’oni Karimda “ilm” so‘zi necha marta takrorlangan?
+750 martadan ortiq
-700 martadan ortiq
# “Al jome’ -as sahih”, “al Adab – al Mufrad” qaysi allomaning asari hisoblanadi?
+Imom al – Buxoriy
-Abu Ali Ibn Sino
# Marg‘inoniyning qaysi asari sakkiz asrdan buyon mukammal huquqiy manba sifatida o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan?
# 2007 yili Toshkent shahriga qaysi tashkilot tomonidan “Islom madaniyati poytaxti” nomi berildi?
# Islomda birinchi va oxirgi payg‘ambarning nomi.
+Odam Ato va Muhammad (s.a.v.)
-Momo Havo va Iso alayhissalom
-Nuh alayhissalom va Muso alayhissalom
-Ibrohim alayhissalom va Muhammad (s.a.v.)
# Sufiylikda kamolotga erishuv yo‘lini aniqlang?
+SHariat, tariqat, ma’rifat, haqiqat
-Hikmat, axbor, xizir, halim
-Iqror, ma’rifat, sharoat, rizq
-Islom, sunnat, adl, ikrom
# Mazhab so‘zining lug‘aviy ma’nosi.
+Oqim, yo‘l, ta’limot
-G‘ayrat, poklik, yo‘nalish
-Komillik, kamtarlik, baho
-Qism, bo‘lak, yo‘nalish
# “Al jome’ -as sahih”, “al Adab – al Mufrad” qaysi allomaning asari hisoblanadi?
+Imom al – Buxoriy
-Abu Ali Ibn Sino
# Vahhobiylikning jihod nazariyasi…
+urush e’lon qilish
-oxirat haqida qayg‘urish
# Fundamentalizm tushunchasining mazmuni…
+ma’lum din vujudga kelgan ilk davrga qaytish
-konstitusiyaviy tuzum barqarorligi
-etnik jihatdan nasl-nasabni izlashga intilish
# “Hizbut-tahrir” dasturining asosiy maqsadi.
+Islom davlatini tuzish
-Millatni qo‘lga olish
-Iymonga yo‘l tutish
# Vijdon erkinligi mohiyati nima?
+Insonning o‘z dunyoqarash mavqeini, shu jumladan dinga munosabatini ham erkin tanlashi.
-Aqlning diniy qoidalarni erkin tanqidiy kirib chiqishi va atrof olamni dinga bog‘liq bo‘lmagan holda o‘rganish.
-Diniy normalarga muvofiq diniy talablarni amalga oshiruvchi individ yoki go‘ruhning birgalikdagi harakati.
-Tinchlikni passiv targ‘ib qilishga va urushlarni qoralashga asoslangan burjua liberal siyosiy oqimining diniy turi.
# Vahhobiylik mafkurasi asosidagi “Musulmon birodarlari” tashkiloti qaerda shakllandi?
+“Alloh – bizning idealizmiz, payg‘ambar – yo‘lboshchimiz, jihod -maqsadimizga erishish vositasi, . Alloh yo‘lida shohid bo‘lish muqaddas tilagimiz”- shiori bilan Misrda;
-“Abxosh” nomi bilan Livanda;
-“Dorul Arkam” nomi bilan Malayziyada;
-“Har bir yangilik zalolatdir” shiori bilan BAAda.
# Xalqimizning tarixiy, ma’naviy va madaniy boyliklarini asrash Konstitutsiyamizning qaysi moddasida ko‘rsatilgan?
# “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risidagi” qonunning yangi tahriri necha moddadan iborat va qachondan e’tiboran amalga kiritilgan?
+23 moddadan, e’lon qilingan kundan boshlab
-33 moddadan, 1998yil 1 sentyabrdan
-44 moddadan, 1998 yil 30 apreldan
-25 moddadan, e’lon qilingan kundan
# Vijdon erkinligi nima?
+fuqarolarning dinga e’tiqod qilish yoki e’tiqod qilmaslikni o‘zlari mustaqil hal qilish huquqi;
-fuqarolarning albatta biron bir jahon diniga e’tiqod qilish zarurligi;
-shilarning o‘z milliy diniga etiqod qilish huquqi;
-fuqarolarning dinga ishonmasligi va unga qarshi tashviqot olib borish huquqi.
# “Missionerlik” so‘zining ma’nosini nimani anglatadi?
+bir dinga e’tiqod qiluvchi halqlar orasida boshqa bir dinni targ‘ib qilish
-boshqa dinga bo‘ysunish, taslim bo‘lish
-bir din vakilini boshqa dinga kiritish
-o‘z diniy e’tiqodini boshqa dindan ustun qo‘yish
# “Prozelitizm” so‘zining ma’nosi?
+bir din vakilini boshqa dinga olib kirish
-boshqa diniy e’tiqodni targ‘ib qilish
-dinlar aro targ‘ibot olib borish
-jamiyatda beqarorlikni keltirib chiqarish
# Vijdon erkinligining kafolatlari nimalardan iborat?
+Barcha javoblar to‘g‘ri
-Dinlarning va diniy tashkilotlarning davlatdan ajratilganligi
-Ta’lim tizimi o‘quv dasturlarida diniy fanlar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmasligi
-Dinlarning diniy ehtiyojlarini qondirish uchun zarur bo‘lgan muayyan sharoitlarning yaratib berilganligi
# “Vijdon erkinligi” qoidalarini buzganda qanday jazo beriladi.
+Jinoyat Kodeksining 145 moddasiga ko‘ra, eng kam ish haqining 75-100 baravarigacha jarima
-solinadi yoxud 6 oygacha qamoq, 3 yildan 5 yilgacha ozodlikdan mahrum etiladi jarima solinadi
-egallab turgan lavozimidan chetlashtirish
-O‘zbekiston Respublikasi fuqaroligidan vaqtinchalik mahrum etiladi
# Dinni davlatdan ajratilganligi qaysi hujjatlarda qayd etilgan?
+O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunda
-Jinoyat huquqi, Jamoat Tashkilotlari haqidagi qonunlarda
-O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Inson huquqlari bo‘yicha Xalqaro Paktda
# Ma’naviy tahdid nima?
A) insonning o‘zligi va kelajagiga tahdid
-ijtimoiy – siyosiy xuruj
-iqtisodiy va diniy xuruj
-xalqaro miqyosdagi xuruj
# “Terror” so‘zining lug‘aviy ma’nosi?
+Qo‘rqitish va dahshatga solish
-Qo‘poruvchilik va qotillik
-Kuch ishlatish yo‘li bilan odam o‘ldirish, jismoniy yo‘q qilish
# G‘oyaviy bo‘shliq nima?
+Eski mafkura inkor etilib, kelajakka daxldor qadriyatlar, tushuncha va tasavvurlarni to‘liq anglab
etmaslik oqibatida odamlarning qalbi va ongida vujudga keladigan bo‘shliq
-Yangi tuzumga tegishli g‘oyaning yo‘qligi
-Eski hukmron mafkura halokatga uchrab, u bilan bog‘liq tushunchalarning qadrsizlanishi
-Boshqa mafkurani tan olmaslik, yakka hokimlik, “yo‘lboshchi sinf” mafkurasining hukmronligi
# Diniy bag‘rikenglik bu…
+Barcha dinlarga sabr-toqat, hurmat bilan munosabatda bo‘lish
-Diniy hamkorlik barcha muammoni echadi
-Hamma diniy qoidalar asosli degani
-Dunyoviy haqiqatlarga amal qilish
# Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruxiy funksiyalari qaysi javobda to‘gri ko‘rsatilgan?
+ Regulyatorlik, kompensatorlik, integratorlik, kommunikativ
– Kompensatorlik, integratorlik, regulyatorlik, tarbiyaviy
– Kommutatorlik, kompensatorlik, regulyatorlik, tarbiyaviy
– Integratorlik, kompensatorlik, kommutatorlik, tarbiyaviyaviy
# Buddaviylikning muqaddas manbai “tripitaka” so‘zini ma’nosi nima?
+ Uch savat donolik
– Uch daraxt mevasi
-Uch budda nasihati
– Uch dono nasihati
# Xristianlik qachon katolilik va provaslavlikka bo‘lindi?
# Millat dinlari berilgan qatorni aniqlang
+Konfutsiychilik, yaxudiylik, sintoizm, hinduizm
-Zardushtiylik, islom, totemizm, buddizm
-Sintoizm, buddizm, xinduizm, yahudiylik
-Yahudiylik, xinduizm, konfutsiychilik, sintoizm
# Xristian dinidagi asosiy yo‘nalishlar?
+ Katoliklar, provaslavlav, protestant
– Babdistlar, protistantlar, kolvinizm
– Adventistlar, babdistlar, anglikonlar
– Mistika, sehrgarlik, duohonlik
# Qachon va kim tomonidan xristianlik jahon dini deb e’lon qilindi?
+ 1054 yil lev ix tomonidan
– 3 yilda iso mashid tomonidan
– 324 yil konstantin tomonidan
– 1517 yil martin lyuter tomonidan
# Katolik cherkovi markazi qaerda joylashgan va din markazi qanday ataladi?
# Yahudiylik dinining muqaddas kitoblari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?
# Zardushtiylikda bola tarbiyasi qaysi yo‘nalishlarda amalga oshirilgan?
+ Diniy va axloqiy, jismoniy, ma’naviy, siyosiy
– Ma’naviy, siyosiy, ruhiy, axloqiy
– Jismoniy, diniy va axloqiy, o‘qish va yozish
– Diniy va axloqiy, ma’naviy, o‘qish va yozish, axloqiy
# Qur’oni karimda nechta sura va oyat bor?
+ 114 sura 6236 oyat
– 114 sura 1122 oyat
– 116 sura 4324 oyat
– 119 sura 444 oyat
+ # Kishilik jamiyati tarixida dinning ilk shakllariga qaysi dinlar kiradi?
+ Totemizm, animizm, fetishizm, shomonizm
– Shomonizm, urug’ – qabila dinlari, hinduizm
– Iudaizm, shomonizm, animizm, totemizm
– Sintoizm, buddizm, totemizm, magiya
# Zardushtiylikning muqaddas kitobi “avesto” qaysi tilda yozilgan?
# “Hidoya” asari musulmon mamlakatlarida qanday manba hisoblanadi?
# Sintoizm qanday din?
+ Yapon milliy dini
– Xitoy milliy dini
– Xindlar milliy dini
– Eron milliy dini
# Qur’oni karimda “ ilm” so‘zi asosida “alima” bilmoq fe’li negizida tayangan kalimalar necha marotaba uchrashi ilmiy tadqiqotchilar tomonidan qayd etilgan?
# Papa kim tomonidan va qancha ovoz yo‘li bilan saylanadi?
+ Kordinallar tomonidan umumiy ovozning 3/2 qismi plyus bir ovoz
– Rim kuriyasi tomonidan 7 yil muddatga saylanadi
– Fuqarolar tomonidan umumiy ovozning 3/2 qismi plyus bir ovoz
– Ruhoniylar tomonidan 5 yil muddatga saylanadi
# Chin e’tiqod qaysi cherkovga oid?
# Konfutsiylik ta’limoti qaysi davlatga taalluqli?
# Islom dinidagi ikki yirik oqim qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?
+ Sunniylar va shialar
– Sunniylar va xorijiylar
– Sunniylar va molikiylar
– Shialar va hanafiylar
# Arablarda ilsomgacha bo‘lgan davr qanday nomlanadi?
# Qur’oni karim o‘zbek tiliga qachon va kim tomonidan tarjima qilingan?
+ 1992 yilda alouddin mansur tomonidan
– 1989 yilda musulmonlar diniy idorasi tomonidan
– 1991 yilda o‘zbekiston musulmonlar diniy idorasi tomonidan
– 1994 yilda sharqshunoslik instituti olimlari tomonidan
# Islom dini manbalari qaysilar?
+ Qur’oni karim, hadisi sharif
– Ollo-taolo kalomi bo‘lgan qur’on
– Muhaddislar yozgan hadisi shariflar
+ Madaniy taraqqiyotning qonuniyatli bosqichi
– Ruxoniylar kiritgan xa?liy dun?qarash
– Kishilarga ollox in’om etgan xaqiqat
– Jamiyat tarakki?ti yutugi
# Dinning qanday ildizlari bor?
+ Ijtimoiy, psixologik, gnoseologik
– Tarixiy, genetik, psixologik
– Sotsial, biologik, iloxiy
– Gnoseologik, antropologik, teologik
# Nirvana» suzi kanday ma’noni bildiradi
# «Hayot azob-uqubatdan iborat, qutulish yo`li mavjud» goyasi qaysi dinga tegishli?
# Dinning vujudga kelishi, uning tiklanish zaruriyati va imkoniyati,uning saloxiyatini anglatuvchi tushuncha bu
# «Terrorizm» suzining lugaviy ma’nosi
# O‘simliklarning qaysi xususiyati g‘ayritabiiy deb hisoblangan?
+ Muqaddas deb hisoblangan daraxtlar
– Ayrim o‘simliklardagi zahri tirik jonni o‘ldirish xususiyatiga ega bo‘lgan
– Daraxt barglarining to‘kilishi va chirishi
– Ayrim daraxt mevalarining achchiqligi
# Buddizmdagi asosiy yo‘nalishlar
+ Xinayana, maxayana, lamaizm vajiryana
– Moniyzm, baptizm, metobuddizm
– Tontrizm, sansara, karma, nimayana
– Xinayana, maxayana, neoboddizm, metobuddizm
# “Avesto”ning qaysi qismida zolim kuchlarga qarshi kurashda ulug‘lovchi qo‘shiqlar mujassamlashgan?
# “Messiya” – so‘zining ma’nosi nima?
# Xinduizmdagi asosiy 3 ta xudo qaysilar?
+ Shiva, vishnu, braxma
– Krishna, shiva, varuna
– Diaus, adita, indra
– Braxma, mitra, varuna
# Xristianlik qachon katolik va provaslavlikka bo‘lindi?
# O‘zbekistonda dindorlar agar jinoyat sodir etsa qaysi qonunga ko`ra jazolanadi?
+ Konstitutsiyaga asosan va o`zb qonunlariga
– «vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tugrisida»gi konunga asosan
– Xar bir din qoidasiga asosan
# Bugungi kunda o‘zbekistonda nechta diniy konfessiya faoliyat ko‘rsatmoqda
# Diniy tashkilotlar va birlashmalarning davlatdan ajratilganligi hamda ularning qonun oldida tengligi qaerda belgilab qo‘yilgan
+ O‘zbekiston respublikasi 31-moddasida
– O‘zbekiston jinoyat protsessual kodeksida
– O‘zbekiston respublikasi konstitutsiyasi, 61-moddasida
– O‘zbekiston respublikasida diniy tashkilotlarni tuzish to‘g‘risidagi qonunda
# Toshkent shahrini 2008 yilda islom madaniyatining poytaxti deb e’lon qilgan tashkilotni aniqlang
-Islom konferensiyasi tashkiloti
# Respublikamiz konstitutsiyasining nechanchi moddasida vijdon erkinligi to‘g‘risida berilgan?
# Xijrat qachon amalga oshgan?
# O‘zbekistonda tashkil etilgan diniy ekstremistik oqim nomi?
# Respublikamiz konstitutsiyasining nechanchi moddasida vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida berilgan?
# O‘zbekistondagi ibodatxonalar, maschit va madrasalar faoliyatini kim boshqaradi?
+ O‘zbekiston diniy boshqarmasi
# Payg‘ambarimiz davridagi keyingi to‘rt xalifa?
+ Abu bakr siddiq, umar ibn hattob, usmon ibn affon, ali ibn abu tolib,
– Abu bakr siddiq, umar ibn xattob, abu ul-muttalib, usmon ibn affon
– Abu bakr siddiq, abu sufyon, usmon ibn affon, zayd ibn sobit
– Abu bakr siddiq, umar ibn xattob, zayd ibn sobit, ali ibn abu tolib
# “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunning yangi tahriri qochon qabul qilindi”
+ 1997 yil 29 avgust
– 1999 yil 1 aprel
# O‘zbekistondagi ibodatxonalar, maschit va madrasalar faoliyatini kim boshqaradi?
+ O‘zbekiston diniy boshqarmasi
# Diniy tashkilotlar va birlashmalarning davlatdan ajratilganligi hamda ularning qonun oldida tengligi qaerda belgilab qo‘yilgan
+ O‘zbekiston respublikasi konstitutsiyasi, 61-moddasida
– O‘zbekiston jinoyat kodeksida
– O‘zbekiston jinoyat protsessual kodeksida
– O‘zbekiston fuqarolik kodeksida
# Diniy aqidaparastlik nima?
+ Siyosiy maqsadlar yo‘lida mavjud ijtimoiy muammolarni ilk, ya’ni mazkur din paydo bo‘lgan paytdagi arkonlar asosida hal etmoq niyatidagi harakat va qarashlar
– Siyosiy maqsadlar yo‘lida mavjud ijtimoiy muammolarni hal etishda turli dinga e’tiqod qiluvchi kishilar o‘rtasida siyosiy tanglikni keltirib chiqarishga harakat qilish va intilish
– Siyosiy maqsadlar yo‘lida mavjud ijtimoiy muammolarni hal etishda ma’lum bir buzg‘unchi g‘oyalarni jamiyatga olib kirish va tarqatish yo‘lidagi harakat va intilishlar
– Siyosiy maqsadlar yo‘lida mavjud ijtimoiy muammolarni, din niqobi ostida o‘z maqsadlarini ko‘zlab harakat qilishga intilish
# Diniy tasavvurlar va umuman dinni inkor qiluvchi xurfikrlik shakli nima?
# Odamlar guruhi (urug‘i, qabilasi) bilan hayvon va o‘simliklarning muayyan turi o‘rtasida g‘ayri tabiiy aloqadorlik, kon-qarindoshlik borligi to‘g‘risidagi ishonch (e’tiqod) qaysi dinning xususiyati?
# Konfutsiychilikning asoschisi kim?
# Buddizmda ishongan kishining asosiy maqsadi nima?
+ Qayta tugilish zanjiridan o‘tish
– Roxiblikni qabul qilish
– «muqaddas qadamjo»larga sig‘inish
# Buddizmning asosiy yo‘nalishlari qaysilar?
+ Xinayana, maxayana, lamaizm
– Provaslaviya, katolisizm, protestantlik
– Sunniylik, shialik, xorijiylik
– Shaktizm, shivaizm, jaynizm
# Injil (bibliy+ qanday kitoblardan iborat ?
+ Eski ahd va yangi ahd
– Besh kitob, apokalipsis
# Iso masixni faqat xudo deb ataguvchi nasroniylar qanday nomlanadilar?
# Mustaqil provoslav cherkovlari nima deb ataladi?
# Katolisizmda iso masixning erdagi noibi kim hisoblanadi?
# Islom dini qachon paydo bo‘ldi?
– Milodimizgacha vii asrda
– Milodimizning vi asrida
– Milodimizning viii asrida
# Musulmoncha xijriy yil hisobi qachon boshlanadi?
# Islom dinining muqaddas kitobi nima deb ataladi?
# Islomning qanday asosiy yo‘nalishlari bor?
+ Sunniylik va shialik
– Modernizm va fundamentalizm
– Ismoiliylik va vahobiylik
– Bahoiylik va bobiylik
# Jaxon dinlarining qaysi g‘oyasi ularning turli xalqlar o‘rtasida keng tarqalishiga olib keldi?
+ Hammaning xudo oldida tengligi g‘oyasi
– Narigi dunyoda mukofotlash g‘oyasi
– Oxirat to‘g‘risidagi g‘oya
– Jannat va duzzax to‘g‘risidagi g‘oya
# Sunniy musulmonlarda oliy ruxoniy shaxs kim?
# Movarounnaxr diniy boshqarmasining mablag‘lari qanday shakllanadi?
+ Kishilarning exsonlari, sadaqalari va marosimlardan tushgan pullar va boshqa qimmatbaxo narsalar xisobidan
– Davlat byudjeti xisobidan
– Chet el musulmon davlatlari yuborgan mablag‘ xisobidan
– Maschit imomlarining boyliklari xisobidan
# Vijdon erkinligi mohiyati nima?
+ Insonning o‘z dunyoqarash mavqeini, shu jumladan dinga munosabatini ham erkin tanlashi
– Aqlning diniy qoidalarni erkin tanqidiy kirib chiqishi va atrof olamni dinga bog‘liq bulmagan holda o‘rganish
– Tinchlikni passiv targ‘ib qilishga va urushlarni qoralashga asoslangan burjua liberal siyosiy oqimining diniy turi
– Diniy normalarga muvofiq diniy talablarni amalga oshiruvchi individ yoki gruppaning birgalikdagi harakati
# Dinning eng asosiy o‘ziga xos xususiyati nima?
+ Narigi dunyoga ishonch
– G‘ayritabiiy kuchlarga ishonch
– Muqaddas kitoblarga ishonch
# Diniy ibodat nima?
+ Diniy tasavvurlar sistemasi bilan bog‘langan hamda diniy ta’limotning muayyan jihatini xissiy-obrazli aks ettiradigan maxsus hatti-harakatlar
– G‘ayritabiiy kuchlarga ishonch tufayli paydo bo‘lgan hissiyot va tuyg‘ularning yig‘indisi
– Marosimlar, tantanalar majmui
– Diniy e’tiqodlar va marosimlarning umumiyligi asosida paydo bo‘lgan u yoki bu dinga e’tiqod qiluvchilarning uyushmasi
# Atrof olamdagi narsalarni ilohiylashtirish qaysi dinning xususiyati?
# Odamlarga, narsalarga va atrof olamdagi hodisalarga g‘ayritabiiy yo‘l bilan ta’sir qilish mumkinligiga bo‘lgan ishonch asosidagi e’tiqodlar va marosimlar qaysi dinning xususiyati?
# Sintoizmning bosh xudosi kim?
+ Quyosh ma’budasi amaterasu
– Oxirgi paygambar jina
– Saqlovchi xudo vishnu
– Yaratuvchi xudo braxma
# Xristianlikning asosiy yo‘nalishlari qaysilar?
+ Provoslaviya, katolisizm, protestantlik
– Provoslaviya, iudaizm, staroobryadchestvo
– Lyuteranlik, kalvinistik, anglikanlik
– Katolisizim, pyatidesyatinisa, adventizm
# Provoslavlikning asosiy xususiyatlari biri nima?
+ Provoslavie bu – ko‘p sonli mustaqil (avtokefal) cherkovlar yig‘indisidir
– Bunda turli marosimlarga katta e’tibor berilishi
– Bunda cherkovlar yagona boshqarish markaziga ega
– Provoslavie cherkovlari yagona boshqarish markaziga ega emas
# Vii asrda paydo bo‘lgan musulmon davlati nima deb ataladi?
# Qur’onning birinchi nusxasi qachon tuzilgan?
+ Xalifa abu bakr boshqaruvi davrida (632-634 y)
– Xalifa ali boshqaruvi davrida (656-661y )
– Muhammad raxbarligi davrida
– Xalifa usmon davrida
# Islomning eng asosiy bayramlari qaysilar ?
+ Ramazon hayiti, qurbon hayiti
# Shialikning sunniylikdan asosiy farqi nima?
+ Alining ulug‘lash qoidasi
– O‘zining «muqaddas rivoyatlar»i (axbor)ining borligi
– Xudo bilan qo‘shilish qoidasi
– Diniy xokimiyatning nasl-nasldan o‘tishi
# Vijdon erkinligi nima?
+ Fuqarolarning dinga e’tiqod qilish yoki e’tiqod qilmaslikni o‘zlari mustaqil xal qilish xuquqi
– Kishilarning o‘z milliy diniga etiqod qilish huquqi
– Fuqarolarning albatta biron bir jaxon diniga e’tiqod qilish zarurligi
– Fuqarolarning dinga ishonmasligi va unga qarshi tashviqot olib borish xuquqi
+ To‘ldiruvchilik, birlashtiruvchilik, o‘zaro aloqadorlik, tartibga soluvchilik
– Axloqiy, tarbiyaviy, mavkuraviy
– Tinchlik, do‘stlik, tenglik, tabiatni muxofaza qilish
– Gnoseologik, antronologik, teologik, psixologik
# Diniy tashkilot nima?
+ Diniy e’tiqodlar va marosimlarning umumiyligi asosida bir dinga ishonuvchilarning va diniy jamoalarning professonal ruxoniylar boshchiligidagi buysunish sistemasiga ega bo‘lgan uyushmasi
– G‘ayritabiiy kuchlarga ishonch tufayli paydo bo‘lgan hissiyot va tuyg‘ularning yig‘indisi
– Diniy tasavvurlar sistemasi bilan boglangan hamda diniy ta’limotning muayyan jihatini xissiy-obrazli aks ettiradigan maxsus hatti-harakatlar, marosimlar, tantanalar majmuasi
– G‘ayritabiiy kuchlarga ishonch tufayli paydo bo‘lgan g‘oyalar va obrazlarning yig‘indisi
# Dinning ibtidoiy shakllari qaysilar?
+ Fetishizm, totemizm, magiya, animizm
– Fetishizm, buddizm, qabila boshliqlarining shaxsiga sig‘inish, islom
– Xristianlik, totemizm, sintoizm, tabiatni ilohiylashtirish
– Animizm, ajdodlar ruxiga sig‘inish, konfutsiychilik
# Jaxonda e’tiqod qiluvchilari soni jihatidan eng katta milliy din qaysi ?
# Konfutsiy ta’limotida qaysi muammolar asosiy o‘rin tutadi?
# Eng qadimgi jaxon dini qaysi?
# Xristianlik qachon rim imperiyasining davlat diniga aylandi?
+ Milodimizning 4- asrida 324 yil
– Milodimizning 1- asrida 48 yil
– Milodimizgacha 1- asrda 54 yil
– Milodimizning 11- asrida 1054 yil
# Xristianlikning o‘gil-xudo iso masixga e’tiqod qilish bilan bog‘liq asosiy aqidasi qaysi ?
+ Bir vaqtning o‘zida uch yuzli; ota-xudo, ug‘il-xudo va muqaddas rux – xudo bo‘lgan yagona xudoga ishonch
– Xudoning gavdalanishi, gunoxni yuvish, qayta tirilish, osmonga chiqib tushish
– Cho‘qintirish, poklanish, miro surtish, tavba qilish
– Ruxning o‘lmasligiga ishonch, jannat va duzax; er yuzida xudoga xush yokadigan ishlar qilganligi uchun samoviy takdirlanish g‘oyasi
# Buddizm dini qachon paydo bo‘ldi?
+ Miloddan avv 6 asrda
– Miloddan avv 5 asrda
– Milodimizning 1 asrida
– Miloddan avv 13 asrda
# Muhammad qachon o‘zini alloxning rasuli (elchisi) deb e’lon qildi?
# Islomda kimlar sahiyh xalifalar deb hisoblanadi?
+ Abu bakr, umar, usmon, ali
– Muhammad, ali, xasan, xusan
– Abu xurayro, ibn hanbal, ibn xoshim
– Abu muslim, muoviya, al-mahdi
+ # Qur’onda nechta sura bor ?
# Shialiklarda muqaddas xadislar nima deb ataladi?
# Qur’on suralari qanday qismlarga bo‘linadi?
+ Makka va madina suralari
– Katta va kichik
– Qadimiy va yangi
– Qonuniy va noqonuniy
# So‘fiylarning eng asosiy maqsadi nima?
+ Xudo bilan qo‘shilish
– Diniy odatlardan voz kechish
# Islomni modernizatsiya (isloh) qilishining mohiyati nima?
+ Musulmonlar mafkurasi va diniy amaliyotni u yoki bu davr, mamlakat sharoitlariga moslashtirish
Musulmon illohiyotining yo‘nalishi
Islom marosimchiligining asosini tashkil qiluvchi kollektiv yoki individual an’anaviy hatti-harakatlar majmuasi
Islomni o‘zgarmas holda, ya’ni ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy taraqqiyotni inkor etuvchi feodal mafkurasi sifatida saqlashga intilish
# O‘zbekiston respublikasining «vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonuni (yangi taxrird+ qaysi yilda qabul kilindi?
# Asosan bir elat yoki millat vakillari qanday dinlarga e’tiqod qiladi?
# Buddizmning asosiy aqidasi?
# Vahhobiylik qachon va qaerda paydo bo‘lgan?
+ 18 asrda arabistonda
– 13 asrda iroqda
– 10 asrda afg‘onistonda
# Muhammad payg‘ambar tug‘ilgan kuniga bag‘ishlangan bayramning nomi qanday ataladi?
+ Muxammad payg‘ambarning hayoti, faoliyati, diniy va axloqiy ko‘rsatmalarini mujassamlashtirgan ta’limot
– Jaxon musulmon ulamolari uyushmasi chiqargan qonun-qoidalar
– Qur’oni karimga yozilgan sharxlar
– Shariat qonunlari va oliy ulomalar fatvolari jamlangan diniy kitob
# Islomdagi asosiy amaliy va marosimiy talablar qaysilar?
+ Kalima keltirish, ro‘za tutish, namoz o‘qish, zakot berish, xajga borish
– Janoza, xudoyi, ashur oshi, navro‘z, nikox
– Sunnat, bibi seshanba, irim-sirimlar
– Namoz o‘qish, zakot berish, xajga borish, janoza, xudoyi
# Iso masix qaysi dinning payg‘ambari?
+ Butun dunyo xristianlari, ularning mazxab va oqimlarining
– Buddizm va sintoizmning
– Islom, xinduizm va katolitsizmning
– Faqat pravoslav va protestantlarning
# Avesta qaysi dinning muqaddas kitobi?
– Buddistlar va yaxudiylarning
+ Ibtidoiy jamoada turli xayvonlarni urug‘ga asos solgan deb hisoblab, iloxiylashtirish va sig‘inish
– Tarixiy din shakllaridan biri
– Jonsiz narsalarni iloxiylashtirish va sig‘inish
– Tush ko‘rish va boshqa irim-sirimlarga ishonish
# Dindorlar jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkinmi?
+ O‘zbekiston davlati fuqarolar uchun belgilab qo‘ygan qonun-qoidadan chetga chiqsa
– Islomning 5 ta asosiy amaliy va marosimiy talablarini bajarmasa
– Xech erda ishlamasa, faqat ibodat bilan kuch kechirsa
– Chet ellarda qavm-qarindoshlari bo‘lsa
# Islom dinining nazariy va g‘oyaviy manbalari nima?
+ Qur’oni karim, xadisi sharif
– Muxaddislar yozgan xadisi shariflar
– Olloh-taolo kalomi bo‘lgan qur’on
# Dindorlar ibodatlari uchun davlatga soliq to‘laydimi?
+ Musulmonlar ibodatlari uchun xech qanday soliq to‘lamaydilar
– Musulmonlar soliq emas, xayri exson qilishlari mumkin
– Yig‘ilgan hamma pullar davlat bankiga o‘tkazib qo‘yiladi
# Dinning asosiy tarixiy tiplari qo‘yidagilardan qaysi biri?
+ Urug‘-qabilaviy, milliy-davlat va jahon
– Dastlabki, davlat va hozirgi
– Buddizm, xristianlik va islom
– Monoteistik va politeistik
# Jaxon dinlari quyidagilardan qaysilari?
+ Buddizm, xristianlik, islom
– Islom, iudaizm, sintoizm
– Xristianlik, hinduizm, zorastriz
– Buddizm, baptizm, fetishizm
# Dinning unsurlarini sanab bering
+ Diniy ong, diniy xis-tuyg‘u (psixologiy+, diniy ibodat, diniy tashkilotlar
– Tasavvur, diniy psixologiya, diniy tashkilotlar
– Diniy tasavvur, diniy axloq, diniy mafkura
– Xudoga, payg‘ambarlarga, farishta va jin-ajinalarga ishonish
+ Tashqi olam kuchlarining kishi ongida g‘ayritabiiy ifodalanishi
– Xalq uchun af’yun
– Insonning xudo bilan o‘zaro munosabat usuli
– Gnoseologik, antronologik, teologik, psixologik g‘oya
# Musulmonlar xijriy yil xisobi qachondan boshlanadi?
+ Dastlabki musulmonlarning yasrib (madin+ ga ko‘chib borishidan
– Muhammad payg‘ambarning tug‘ilishidan
– Muxammad payg‘ambarning payg‘ambarlik faoliyati boshlanishidan
– Qur’onning paydo bo‘lishidan
# Yaponiyaning milliy dini qaysi din?
# Dinlarning o‘xshashligi nimada?
– Xammasi xam iloxiy kuchga ishonishida
– Xar bir millatning o‘z diniga e’tiqodida
– Turli tillarda namoz o‘qilishida
– Ketma-ket paydo bo‘lishida
# Nima uchun ba’zi bemorlar dinga, folbin va shu kabilarga murojaat qiladilar?
+ Dinniy psixologiya xalq ongiga chuqur singib ketganligidan
– Shifokorlar uzoq yillar davomida bemorlarga befarq qarab kelganligidan
– Tibbiyot fanining kuchsizligidan
+ Barcha musulmonlar uchun bajarilishi majbur bo‘lgan qonunlar, xuquqiy-axloqiy ko‘rsatmalar tizimi;
– Islom dini qoidalarini o‘rgatuvchi ta’limot
– Xadisalar asosida tuzilgan to‘plam
– Oilaviy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun
# O‘zbekiston respublikasida dindorlar qaysi qonunga rioya qilishlari kerak?
+ O‘zbekiston respublikasi konstitutsiyasiga
– Faqat movarounnaxr diniy boshqarmasi nizomi va xujjatlariga
– O‘z nizomi va davlat qarorlariga
– Jaxon musulmonlari uyushmasining buyruqlariga
# Qur’oni karim sura va oyatlariga o‘zgartirish kiritish mumkinmi?
+ Yo‘q, chunki qur’on – iloxiy hisoblanadi va uni o‘zgartirish man etiladi;
– Mumkin, agar ulamolar qaror qilsa
– Agar jamiyat hayotiga zid kelib qolsa;
– Movarounnaxr diniy boshqarmasi o‘zgartishi mumkin
# Musulmonlarning tushunchasi bo‘yicha muxammad kim?
+ Xudo tomonidan yuborilgan elchi, vakil, eng oxirgi payg‘ambar
– Xudoning suyukli bandasi
# Musulmonlarning kundalik nomoz o‘qish tartibi qanday?
# Muxammad payg‘ambarning tug‘ilishiga bag‘ishlangan merosimning nomi nima?
+ Oliy darajadagi ulamolar yig‘ini qabul qilgan qur’on, xadis va shariatga oid qonun-qoidalar
– Qur’onga berilgan sharxlar
– Maschitlarda hayit namozida aytiladigan muxim axborotlar
– Har bir imom-xatibning turli masalalar yuzasidan bergan tavsiyalari
# Islom va xristianlik nuqtai nazarida har bir inson taqdirini (hayot yo‘lini) kim belgilaydi?
+ Insonning o‘zi, uning irodasi
– Tabiat va koinot
– Xukmdor shaxslar, davlat, ota-bobolar
– Faqat yakka xudo
# Politeizm nima ma’noni anglatadi?
– Dinning ibtidoiy formalari
# Katolik oqimining bosh ruxoniysi?
# Cherkov, ikonalarga qarshi chiqqan oqim nomi?
# Yaxudiylikda xukmronlik o‘rnatish maqsadida vujudga kelgan diniy siyosiy oqim?
# Fiqh qanday fan?
+ Shariat qonun-qoidalarini o‘rganuvchi fan
– Shariatda xadislarni tashkil qiluvchi fan
Rivoyatlarni o‘rganuvchi fan
Dinning tarixini o‘rganuvchi fan
– Din, diniy e’tiqod
# Indulgensiya so‘zining ma’nosi?
+ Katolik cherkovi tomonidan gunohlarni avf etish haqidagi guvohnoma
– Katolik cherkov tomonidan chiqarilgan farmon
– Pravoslavlar o‘tkazadigan marosim
# Budda ta’limoti nechta haqiqatda ifodasini topgan?
# Qur’onning o‘zbek tiliga tarjimasi kim tomonidan amalga oshirildi?
# Xadis so‘zining lug‘aviy ma’nosi?
+ Yangi, xabar, hikoya
– Qilgan ish, amallar
Yangi rivoyat to‘plami
# Muso payg‘ambarga yaxve tomonidan nechta lavxa tushirilgan?
# Arabiston yarim orolida xususan makkada islom dinigacha bo‘lgan davr qanday ataladi?
# Animizm qanday e’tiqodga asoslanadi?
# Yaxudiylik dini qaerda paydo bo‘lgan?
# Pravoslav oqimi nechta mustaqil soborga ega?
# Diniy tashkilot faoliyatini tugatish to‘g‘risidagi qaror kim tomonidan qabul qilinadi?
– Xalq sudi tomonidan
– Diniy tashkilotni ruyxatga olgan organ tomonidan
# Ibodat, diniy rasm-rusumlar va marosimlar fukarolarning uylarida o‘tkazilishi mumkinmi?
+ O‘tkazish yoki o‘tkazmaslik ixtiyoriy
– Xar qanday vaktda utkazish mumkin
– Xar qanday xolda xam utkazilmaydi
– Zarur xollarda fukarolarning ixtiyoriga binoan utkazilishi mumkin
# Xususiy tartibda diniy ta’lim berish mumkinmi?
– Ayrim xollarda mumkin
– Faqat imomlarga mumkin
# Yaxudiylikning asosiy ta’limoti nimada berilgan?
+ Tavrot va talmud
# Xristianlikning qaysi okimi yevropa va lotin amerikasida eng ko‘p tarqalgan?
# Xozirgi qur’on karim qaysi xalifa zamonida to‘la shakllandi?
+ Xalifa usmon davrida
– Xalifa abu bakr davrida
– Xalifa umar davrida
– Xalifa ali davrida
# Xindistonda keng tarkalgan din
# Bugungi kunda xristianlik dinning nechta okimi mavjud?
# Islom dinning xukuk konun-koidalar majmuasi nima?
# Karma ta’limotining ma’nosi nima?
+ Gunox ishlarni yuvish
– Jannat va duzax
# Qaysi manbalar turli diniy jamoa tashkilotlarining huquqlari va majburiyatlari haqida to’liq ma’lumot beradi
+ O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va “vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida”gi qonun
– “iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlari to’g’risida xalqaro pakt” va “vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida” gi qonun
– O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va “fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risida xalqaro pakt”
– “vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida” gi qonun va “inson huquqlari umumiy deklaratsiyasi”
# Qaysi javobda dinnining funksiyalari to’g’ri ko’rsatilgan
+ To’ldiruvchilik, birlashtiruvchilik, nazorat, integrativlik
– To’ldiruvchilik, gnoseologik, birlashtiruvchilik, nazorat
– Birlashtiruvchilik, akseologik, komunikativlik nazorat
– Nazorat, islomiy, hurfikrlik, daxriylik
# Xinduiylik va konfutsiychilik ta’limotiga ko’ra qaysi dinga kiradi
# Vijdon erkinligi nima?
+ Fuqarolarning dinga e’tiqod qilish yoki e’tiqod qilmaslikni o’zlari mustaqil hal qilish huquqi
– Kishilarning o’z milliy diniga e’tiqod qilish huquqi
– Fuqarolarning albatta biron bir jahon diniga e’tiqod qilish zarurligi
– Fuqarolarning dinga ishonmasligi va unga qarshi tashviqot olib borish huquqi
# Dinning qanday ildizlari bor?
+ Gnoseologik, sotsial, psixologik
– Afsonaviy, falsafiy, psixologik
– Sotsial, biologik, iloxiy
– Ginetik, tarixiy, psixologik
# Dinning qanday ildizlari bor?
+ Gnoseologik, sotsial, psixologik
– Afsonaviy, falsafiy, psixologik
– Sotsial, biologik, iloxiy
– Genetik, tarixiy, psixologik
# O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasining qaysi moddasi vijdon erkinligini kafolatlaydi?
+ Ibtidoiy jamoada turli hayvonlarni urug’ga asos solgan deb hisoblab, ilohiylashtirish va sig’inish
– Tarixiy din shakillaridan biri
– Tush ko’rish va boshqa irim-sirimlarga ishonish
– Jonsiz narsalarni ilohiylashtirish va ularga sig’inish
# Fetishizm nimani ilohiylashtiradi?
# Zardushtiylik dinining vujudga kelish davrini aniqlang?
+ Eramizdan avvalgi x-ix asrlar
– Eramizdan avvalgi iv-iii asrlar
– Eramizniig i-ii asrlarida
# Zardo’shtiylikdagi “atarxurra” qanday ma’noni bildiradi?
# Zardo’shtiylikdagi imon talablar nimalarni o’z ichiga oladi?
+ Fikrlar sofligi, so’zning sobitligi, amallarning insoniyligi
– Payg’ambarlarga sig’inish, amallarning insoniyligi
– Fikrlar sofligi, olovning muqaddasligi, so’zning sobitligi
– Muqaddas kitoblarga va muqaddas olovga ishonish
# Zardo’shtiylikning muqaddas kitobi “avesto” to’g’risidagi ma’lumotlar qaysi allomaning asarida saqlanib qolgan?
+ Abu rayxon beruniyning “qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”
– Abu rayxon beruniyning “xindiston” asarida
– Abu nasr forobiyiing “fanlarning kelib chiqishi” asarida;
– Abu ali ibn sinoning “qush tili” asarida
# “Avesto” so’zining ma’nosini aniqlang
+ O’rnatilgan, qatiy qilib belgilangan qonun-qoidalar
# Mongoliya, koreya, vetnam xitoy, birma, nepal mamlakatlarida yashovchi aholi qaysi dinga e’tiqod qilishadi?
# Ibtidoiy din shakllaridan qaysi birida odamlar odamga sig’inganlar?
# Jahon dinlaridan qaysi biri birinchi vujudga kelgan?
– Hammasi bir vaqtda vujudga kelgan
# Buddaviylikning asosiy qoidalari nimada bayon etilgan?
+ To’rt oliy haqiqat”da
# Islom dini vujudga kelmasdan ilgari yakkaxudolik g’oyasini targ’ib qilgan odamlar nima deb atalgan?
# O’zbekistondagi buddaviylikning qadimgi manzilgohlarini aniqlang
+ O’ratepa, quva, zartepa, ayritom, dalvarzintepa
– Ayritom, oqtepa, boysun, parak, choch
– Zamonbobo, oltintepa, quva, anov
– Chimboy, ashkoltepa, dalvarzintepa
# Budda so’zining ma’nosi nima?
# Qaysi javobda buddaning nomlari to’g’ri ko’rsatilgan
+ Budda, siddxartxa, shakyamuni, gautama
– Budda, trishna, shuddxoda, xinayana
– Xinayana, trishna, shakyamuni, djina
– Budda, djina, raxula, shopur
# Budda hayotiga tegishli ma’lumotlar qaysi manbada berilgan
# Buddaviylikning asosiy manbasi bo’lgan “tripitaka” xozirgi davrda qaerda saqlanib qolgan?
# Budda o’zining birinchi da’vatini kimlarga qilgan?
+ 5 rohib do’stlariga
– Xotiniga va o’g’liga
# Buddizmning markaziy osiyoda tarqalishi qaysi davrga to’g’ri keladi?
+ Kushon imperiyasi davriga ( m av Ii-asrg+
– Sosoniylar davriga( i-ii asrlar)
– Koraxoniylar davriga (x asrg+
– Eftalitlar davriga (v- vi asrlar)
# Xristianlik asosan qaerlarda tarqalgan?
+ Evropa, shimoliy va janubyy amerika, avstraliya va qisman afrika qitasining janubiy qismida
– Evropa, avstraliya, sharqiy osiyo mamlakatlarida
– Evropa va amerika qitalarida, qisman osiyo qitasining sharqiy qismida
– Avstraliya, evropa va qisman sharqiy osiyo mamlakatlarida
# Xristianlik qayerda vujudga keldi?
+ Rim imperiyasining sharqiy qismi falastinda
– Rim imperiyasining janubiy xududlarida
# Iso nomiga qo’shiluvchi masih so’zining ma’nosi nima?
# Xristianlik qaysi din negizida yuzaga kelgan?
# Xristian jamoasining shakllanishi, uning aqidalarini tartibga solinishi, cherkov munosabatlarining ishlab chiqilishi qaysi davrga to’g’ri keladi?
+ IV asr boshlarida 324 yili i asr boshlarida
– V asr boshlarida 424 yili
– III asr o’rtalarida
– II asr o’rtalarida
# Butun olam xristian sobori qaysi shaxarda o’tkazilgan?
# Katolik va pravoslav cherkovlariga ajralishi qaysi yili rasman tan olindi?
# “Bibliya” so’zining ma’nosi nima?
# “Bibliya” ning yahudiy diniga ta’lluqli kitoblari nima deb ataladi?
– “musoning besh kitobi”
# Hozirda islomga e’tiqod qiluvchilarning sonini aniqlang
# “Islom” so’zining manosi nima?
+ Itoat etish, bo’ysunish, taslim bo’lish
– Taslim bo’lish, iymon keltirish, poklanish
– Bo’ysunish, siylangan, najotkor
– Ishonmoq, siylangan, jasur
# Nabiy payg’ambarlarni aniqlab bering
+ Ismoil, ishoq, yaqub, zakariyo
– Ibroxim, muso, iso
– Ibrohim, muso, yaqub, ismoil
– Zakariyo, yusuf, ismoil
# Alloh tomonidan alohida kitob va shariat berilgan payg’ambarlar nima deb ataladi?
# Muhammad ibn abdullox ibn abd al-muttalib tavallud topgan sanani aniqlang
+ Milodiy sananing 570 yil 21 aprel
– Milodiy sananing 654 yil 21 aprel
– Milodiy sananing 632 yil 3 may
# Islom dinining yashirin davri necha yil davom etadi?
# Muhammad payg’ambarga necha yil davomida vahiy tushgan?
+ 23 yil davomida
– 20 yil davomida
– 25 yil davomida
– 21 yil davomida
# Muhammad (s a v ) Nechanchi yili makkadan madinaga hijrat qilgan?
# Ma’naviy madaniyat shakllarini aniqlang
– Fan va san’at fizika
– Falsafa va adabiyot pedagogika
– Axloq va din sosiologiya
# “Qur’on” so’zining ma’nosini toping
# Islom dinining nazariy va g’oyaviy manbalari nima?
+ Qur’oni karim, hadisi sharif va fatvolar
– Muxaddislar yozgan hadisi shariflar
– Olloh-taolo kalomi bo’lgan qur’on
# Qur’onga berilgan sharhlar
+ Oliy darajadagi ulamolar yig’ini qabul qilgan qur’on, hadis va Shariatga oid qonun-qoidalar
– Machitlarda hayit namozida aytiladigan muhim axborotlar
– Har bir imom-xatibning turli masalalar yuzasidan bergan tavsiyalari;
# Eng kichik sura necha oyatdan iborat?
# Protestantizm oqimi qaerda vujudga keldi?
# Qur’onning jamlanishi va kitob holiga keltirilishi kimning nomi bilan bog’lanadi?
+Usmon ibn affon
-Umar ibn al- xattob
# Dinning vazifalari nimada?
+ to’ldiruvchilik, aloqadorlik, birlashtiruvchilik, tartibga solishlik.
– Tinchlik, vijdoniylik, to’g’rilik, insoflilikni saqlashda
– ahloq-odobni singdirish, insonni to’g’ri yo’lga solishda.
# Diniy tashkilotlar qaysi idoralar tomonidan ro’yhatga olinadi?
– O’zbеkiston musulmonlari idorasi
– din ishlari bo’yicha qo’mita
# Davlat va din orasidagi munosabatlar qanday?
+ din davlatdan ajratilgan
– diniy tashkilotlar davlat tashkilotlari hisoblanadi.
– diniy marosimlar davlat tomonidan olib boriladi
– davlat diniy tashkilotlarga rahbarlik qiladi.
# Dinlarning o’xshashligi nimada?
+ ilohiy kuchlarga ishonishda
– jamoa bo’lib ibodat qilishda
– kеtma-kеt paydo bo’lishda
– dinga e’tiqod qilishda
# Dinning qanday ildizlari bor?
+ Gnoseologik, sotsial, psixologik.
– Genetik, tarixiy, psixologik.
– Afsonaviy, falsafiy, psixologik
– Sotsial, biologik, ilohiy
+ To’ldiruvchilik, birlashtiruvchilik, o’zaro aloqadorlik, tartibga soluvchilik.
– Ahloqiy, tarbiyaviy, mafkuraviy.
– Tinchlik, do’stlik, tenglik, tabiatni muhofaza qilish.
– Gnoseologik, antropologik, teologik, psixologik.
# Totem so’zi Amerikaning qaysi hududida yashaydigan Ojibva qabilasi tilida “uning urug’i” degan ma’noni anglatadi.
– Sharqiy Amerikaliklar tilida
# Diniy dunyoqarashning boshlang’ich elementi – bu
# Iudaizm dini qaysi asrda qayerda vujudga kelgan dindir ?
+XII asrda Falastinda
# Hinduizmning aqidaviy ta’limoti va marosimlari javoblarning qaysi birida aks ettirilgan ?
+ “Muqaddas kitob”- “Veda” da .
-Tavrot va Vedada
# Sintoizm diniga ko’ra Yaponiyada har yili 2 marta, iyun va dekabr oylarining qaysi kunlarida umumxalq poklanish tadbirlari o’tkaziladi.
+30-Iyun va 31-dekabrda
-25- Iyun va 31-dekabrda
-30-Iyun va 25-dekabrda
-10-Iyun va 10-dekabrda
# Sintoizm buddaviylikka nisbatan nimasi bilan farq qiladi.
+ Aqidalarining soddaligi bilan
– Aqidalarini qo’llanilishi bilan
– Aqidalarining murakkabligi bilan
# Konfutsiychilikning bosh xudosi bu..
+ Osmon xudosi edi
# 632-yil 8 iyun kuni payg’ambar vafot etib, islom tarixidagi vahiy tugadi. Undan keyin kim xalifa bo’lgan.
+ Abu Bakir as Sidiqiy.
# Umar ibn Xattob davrida ko’plab shaharlar davlatlar fatx etildi. Bu davlatlar qaysi
+Eron, Iroq, Shom, Afrika.
– Eron, Iroq, Osiyo, Qatar.
– Eron, Iroq, Misr, Afrika.
– Eron, Iroq, Mallaziya, Misir.
# Xuroson, Marv yerlari arablar qo’l ostiga o’tgan va xalifalik qo’shinlari Amudaryo sohillariga chiqqan. Shunday qilib, 30 yildan ozroq muddat ichia arab xalifaligi yirik imperiyaga aylanadi qasi imperiya qo’l ostiga o’tadi.
# Qur’on 114 ta suradan iborat bo’lib, sura Qur’ondan bir bo’lakni tashkil etib, u eng a kamida necht oyatdan iborat.
# Qur’ondagi 4 chi sura . . . . . . . . deb nomlanib, u 176 oyatdan iboratdir.
# Zardushtiylik qaysi asrlarda Markaziy Osiyoda vujudga kelgan din?
– er .av . III-II mingyilliklarda
– er. Av.III-I mingyilliklarda
– er .av.IV-II mingyilliklarda
# Abu Rayhon Beruniyning fikriga ko’ra, “Avesto” dastlab necha nask ya’ni qismdan iborat?
# Qaysi muqadas kitobda qizlar ruzg’or yuritishni o’rganib, “kadbonu”, yani “uy bekasi “ bo’lish yozilgan?
# “Avesto”ni 4-kitobi nima deb atalad ?
# … bosqinchilik urushlarini qoralab, odamlarni o’troq osoyishta hayot kechirishiga, mehnatga, dehqonchilik, chorvachilik bilan shug’ullanishiga da’vat etadi.
# Dinlarning bir-biridan farqi nimada?
+ diniy urf-odat va marosimlar amalga oshirilishida
– turli tillarda ibodat qilishida
– mintaqalarida turli aholining joylanishida
– jahonda tinchlik uchun kurashishda.
# Budda ta’limoti nechta haqiqatda ifodasini topgan?
# Buddaviylikning muqaddas kitobining nomi?
# Buddaviylikning asosiy maqsadi?
+ nirvana xolatiga yetish
# Buddizm sobiq SSRning qaysi joylarida tarqalgan?
+ Uzoq Sharq, Chukchi va Kaspiy bo’yida.
– O’rta Osiyo, Oltoy va Qolmig’istonda
– Buryatiya, Volga bo’yi va Tuvada
– Buryatiya, Qolmig’iston va Tuvada
# Xristianlikning qaysi okimi Yevropa va Lotin Amerikasida eng o’up tarqalgan?
# Rusiyaga xristianlik qachon kirib kelgan?
# Katolik oqimining bosh ruxoniysi?
# Cherkov, ikonalarga qarshi chiqqan oqim nomi?
+ hamma javoblar tugri
# Xristian cherkovlarida oliy unvon qanday ataladi?
# Jonsiz narsalarga sig‘inish -.
# Dinshunoslikda shakllangan maktablar
+ mifologik, tarixiy, sotsiologik, antropologik
– tarixiy, sotsiologik, antropologik
– mifologik, tarixiy, sotsiologik
# Buddaviylikning asosiy manbalari
# Xristianlikuning asosiy oqimlari
+ Katolik, Pravoslav, Protestantlik
– Kalvinizm, Presviterianlar, Anglikan cherkovi, Adventislar
– Anglikan cherkovi, Adventislar
– Katolik, Protestantlik, Kalvinizm, Presviterianlar.
# Braxmanlik ta’limotida kastalar.
+ Braxmanlar, kishatriylar, vayshilar, shudralar
– kishatriylar, vayshilar, shudralar, chandallar
– braxmanlar, kishatriylar, vayshilar, chandallar
– braxmanlar, kishatriylar, vayshilar.
# Hinduiylik dini qanday din?
# Afsungarlikning qancha turlari mavjud
kitob
Morfologik va sintaktik xususiyatlari [ tahrirlash ]
Aytilishi [ tahrirlash ]
Etimologiyasi [ tahrirlash ]
a. كِتَاب – yozilgan, muqovalangan asar
Maʼnoviy xususiyatlari [ tahrirlash ]
Maʼnosi [ tahrirlash ]
1 Maʼlum matnli varakdardan iborat, juzlab tikilgan, muqovalangan, hajmi 48 sahifadan kam boʻlmagan bosma (qadim qoʻlyozma ham) asar. ◆ Kitob magazini. Kitob savdosi. Kitob nashr etmoq. Sheʼriy kitob . Geologiyaga oid kitob . Shaxmatga oid kitob . m ◆ Ahmad Husayn.. kitob larni sara-lab, chamadanga joyladi.. Oybek, „Nur qidi-rib“ . ◆ Hozir otaga qarashib turibman: choyxoʻr-larga gazeta, kitob oʻqib beraman. A. Qah-hor, „Asror bobo“ . ◆ Kitobning muqovasi kurkam, kitob xon uni qoʻlga olishi bilan bahridshsh ochilib ketadi. Gazetadan .
2 Umuman, maʼlum shaxe, voqea-hodisa-ga va b. ga oid tugal, odatda, nashr etishga (kitob boʻlishga) moʻljallangan asar. ◆ -Bu yaqinda katta kitob ni yozib tugatadi, — deya davom etdi Zavqiy. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Tez kunda dovrugʻim olamga yoyilib ketsa-ya.. mening haqimda ham kitob lar yozishea-ya. X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ .
joyini oʻzgartirish ning kitob
| birlik | koʻplik | |
|---|---|---|
| bosh kelishik | kitob | kitoblar |
| qaratqich kelishigi | kitobning | kitoblarning |
| joʻnalish kelishigi | kitobga | kitoblarga |
| tushum kelishigi | kitobni | kitoblarni |
| ismlar kelishigi | kitobda | kitoblarda |
| ablatiflar kelishik | kitobdan | kitoblardan |
Kitob so zining ma nosi nima
G’arb olimlaridan bo’lmish Allen J. Frank va Peter B. Golden «o’zbek» atamasi Turkiston kengliklarida Oltin O’rda xoni O’zbekxondan anchagina oldin paydo bo’lgan deb ta’kidlashsa, boshqa bir guruh (P.P.Ivanov. A.Yu.Yakubovskiy, X.Hukhem) bu atamani O’zbekxon (yashagan yillari: 1283-1341, taxtda o’tirgan yillari: 1213-1241) nomi tufayli paydo bo’lgan deb da’vo qilishadi.
Ba’zi olimlar esa, masalan, M.Ermatov «o’zbek» so’zining paydo bo’lishini turkiy qabilalardan bo’lmish uz(o’z)lar bilan bog’laydi.
Ammo, ma’lumki Oltin O’rda xoni O’zbekdan avval ham bu atama mavjud bo’lgan. Masalan, XII asrda yashagan muarrix Usama ibn Munqiz “Kitab al-I’tibar” asarida Mosul amirining ismi O’zbek edi deb qayd etadi. Mashhur muarrix Rashdiddin Fazlulloh al-Hamadoniy ham o’zining “Jome at-Tavorih” asarida ilgezidiylar sulolasiga tegishli Tabriz hokimining ismi O’zbek Muzaffar deb ma’lumot beradi. Jaloliddin Xorazmshoh qo’shinboshliqlaridan birining ismi ham Jahon Pahlavon O’zbek bo’lgani ma’lum.
Bu ma’lumotlarni keltirishimdan maqsad shunda-ki, bugungi kunda «o’zbek» etnonimi xususida yozilgan ilmiy maqola-yu manba’larda aksariyat bu atamani bepoyon Dashti Qipchokda ko’chmanchilik qilgan turk-mo’g’ul urug’larining ayrim qismi o’zlarini erkin, hech kimga bo’ysunmagan deb bilganlari sababli «o’zbek», ya’ni «o’ziga bek» deb atagan deb da’vo qilinsa, yana bir guruh olimlar Oltin O’rda xoni O’zbekxon (1312-1340) nomidan kelib chiqqan deb yozishlari asossiz ekanligini va bu ism juda qadimdan mavjud ekanini, demak, «o’zbek» ildizini ham olisdan izlash lozimligini uqtirib o’tishdan iborat.
Men «o’zbek» atamasining kelib chiqishi muammosiga yoshlik chog’larimdan qiziqqanman. Hozir bu haqda batafsil to’xtalib o’tirmoqchi emasman. Mavridi kelganda bu masala aks etgan tarixiy-badiiy asarlarimdagi fikrlarimni jamlab sizga etkazishga urinib ko’rarman.
Bu masalani hal qilish, «o’zbek» atamasining paydo bo’lishiga aniqlik kiritish oson emasligini yana bir ta’kidlayman. Tarixchi olim Bo’riboy Ahmedov «Tarixdan saboqlar» kitobida (Toshkent, «O’qituvchi», 1994, 196-bet) juda to’g’ri qayd etganidek, bu «masala shu qadar mushkul, jiddiy va nozikki, uni ilmiy jihatdan tahlil etish bir kishi qiladigan ish emas. Buning uchun arab, fors, xitoy va boshqa tillarda yozilgan manbalarni bemalol o’qiy oladigan tarixchi, etuk arxeolog va antropolog, yaxshi tilshunos olim, qadimiy xalqlar haqida ularning turish-turmushi, dini, e’tiqodi va boshqa belgilariga qarab ilmiy xulosa chiqara oladigan etnograf, klassik jug’rofiya ilmini, ayniqsa, toponimikani yaxshi bilgan jug’rof, xalq og’zaki ijodini mukammal bilgan folklorchi olimlarning birgalikda, boshqa yumushlarni yig’ishtirib qo’yib, ilmiy tadqiqot ishlari bilan muntazam shug’ullanishi talab qilinadi».
Hozircha esa “o’zbek” atamasining kelib chiqishi bilan bog’liq bir farazning to’rt kishi tomonidan aytilishi haqidagi ma’lumotni sizning e’tiboringizga havola qilmoqchiman, xolos.
Bu farazni dastlab 1988 yilda yozilgan, avvalan “Sharq yulduzi” jurnalida bosilgan, keyinchalik 1991 yilda nashr etilgan “Samarqand xayoli” kitobimning turkiylarning kelib chiqishi bilan bog’liq mulohazalar davomida yozib o’tgan ekanman (Xurshid Davron. Samarqand xayoli. Toshkent, 232-236 betlar). O’sha mulohazalarimdan parchalarni ayrim tahrirlar bilan keltiraman:
“Aksariyat qismi o’z ajdodlari tarixidan bexabar zamondoshlarimiz ushbu tarixiy esse-qissani o’qish davomida “turkiylar”, “turklar”, “o’zbeklar” atamalari ustida chalg’ishlarini istamay, o’sha tarixiy davrdagi sharoitni hisoblab, bu atamalarga izoh berishni ma’qul ko’rdim.
…Shuni qayd qilish lozimki, o’tgan asrlarda ko’hna Sharq tarixini o’rganish bilan asosan ovrupolik olimlar ko’proq shug’ullanishdi. Bu eng avvalo qaddini tiklab olgan Ovrupo o’zining och nazarini Osiyo qit’asi mulklariga tikishi bilan, faqat shundan keyingina ilm-fan fidoyilarining o’rganishga tashnaligi bilan izohlanadi. Shu sababdan, Sharq tarixini asosan ovrupoliklar tadqiq qilgani uchun bu qadimiy hududda yashab o’tgan xalqlar, elatlarning nomi ma’nosi, kelib chiqishi asosan Ovrupo (eroniy) tillari nuqtai-nazaridan chiqib o’rganilgan. O’sha davrda turkiy tillarni o’rganish sust bo’lgani sababli, bu tillarga deyarli murojaat qilinmagan. Buning oqibatida bir tomonlama fikrlar paydo bo’ldi. Shu sababdan ham juda ko’p ovrupolik tilchilar O’rta Osiyoda yashagan qadimiy xalqlar, elatlar sharqiy eron tillari guruhiga mansub Sug’d va Xorazm tillarida gaplashganlar deganlari gumonlidir. Saklar va massagetlar Orolbo’yi, Ettisuv, Tangritog’ (Tyan-Shan) va Oltoy etaklarida yashagan turkiy tilli xunlar, senbiylar, uyg’urlar bilan yonma-yon yashaganini hisobga olib, N.Aristov, G.Grumm-Grjimaylo, A.Kononov, S.Malov Pelko, A.Gaben kabi tadqiqotchilar bu ko’chmanchi xalqlarning eron tilli guruhga kirishiga shubha bilan qaraydilar. Yunon muarrixi Herodotning “Tarix” asarini tarjima qilgan I.Pyanov: “Massagetlar deganda faqat turkiylarni nazarda tutish kerak”, — deb yozadi.
…Endi vohalarda yashovchi xalqlarga nazarimizni qarataylik. Nazarimiz ularning hammasini qamrab ololmasligi tufayli, faqat asrlar osha Amir Temur saltanatining markaziga asos bo’lgan voha – qadimiy Sug’d mulkida yashagan xalqqa e’tibor beraylik. Sug’d mulkini arablar tomonidan bosib olish voqealarini bayon qilgan muarrix at-Tabariy, Sug’d hokimlari va lashkarboshilari turklar edi, deb ma’lumot beradi. Qadimiy Sug’d madaniyat o’choqlaridan biri – Panjakentda topilgan sug’diy tangachalarga zarb qilingan so’zlarni o’rgangan tadqiqotchi O.I.Smirnova, sug’dliklar turk tilida so’zlashganlar, degan xulosaga keladi. Olimaning bu xulosaga kelishiga Sug’d tangachalarida zarblangan “jabg’u” so’zi bo’lib, bu so’z fonetik va morfologik tuzilishiga ko’ra turkiychadir. “Devonul lug’atit-turk”da izohlanishicha, “yabg’u”, “yafg’u” so’zi “xondan ikki daraja past bo’lgan mansab yoki mansabdor” ma’nosini bildiradi.
Bu qadimiy etnik guruhlar orasida boxtarliklar (baqtriyaliklar) bilan sug’diylar juda yuksak madaniyat egalari bo’lgani ko’hna Yunon, Rum, Eron, Xitoy, Hind va arab manba’laridan ma’lum.
Ikki daryo oralig’ida yashagan turkiy xalqlarning shakllanishiga xizmat qilgan jarayonga bu hududga meloddan avvalgi III-II asrlarda ko’chib kelgan kushonlar yoki qadimiy Xitoy manba’lariga ko’ra “yuechjilar”, meloddan avvalgi II asrdan to melodiy IV asr davomida bu o’lkani harbiy yo’l bilan egallagan xunlar, melodiy V-VI asrlarda eftalitlar (hoytaliylar) tomonidan asos solindi. Ularning hammasi turkiy guruhga mansub bo’lib, ular tarixda kushonlar va eftalitlar (hoytaliylar) davlati deb nom qoldirgani davlatlarni tashkil etganlar.
…Biz hikoya qilayotgan davrga kelib, bir zamonlar turlicha nomlar bilan atalgan urug’lar zamirida turk deb atalgan (bugun Turkiya turklari debgina tushunmaslik uchun turkiylar deb qabul qilingan) yagona xalq, yagona ulus allaqachonlar shakllanib ulgurgan edi. Bu xalq shakllanishi qachon tugagan edi, degan so’roqqa esa olimlar turlicha javob berishadi. Ba’zilar bu jarayon mo’g’ul bosqini arafasida, ya’ni XII asr oxiriga kelib, ikki daryo oralig’ida bunyod bo’lgan yirik davlatlar tuzilishi bilan yakunlandi desa, ba’zilar bu shakllanish IX-X asrlarda – Qoraxitoy davlati tuzilganda, boshqalar XI-XII asrda – Qoraxitoylar bilan Xorazmshohlar hukmronligi oralig’ida, ayrimlar esa XV-XVI asrda tugagan deb ko’rsatadilar. Yana ba’zilar bu jarayon XI-XIV asrlar orasida ro’y bergan deb ta’kidlaydilar. Ammo biz bu jarayon XII asr oxirida, mo’g’ul bosqini arafasida, Xorazmshohlar davlati davrida ro’y berdi deb hisoblaymiz. Bosqindan so’ng bu hududda o’rnashgan mo’g’ullar ham ko’p vaqt o’tmay, mana shu shakllanib ulgurgan turkiylar tarkibiga singib ketdilar. Zero, mo’g’ul qo’shinining asosini ham turkiy urug’lar tashkil etgani uchun bu jarayoyon juda oson kechadi. Shu o’rinda mo’g’ul bosqinidan so’ng Amir Temurning parokanda o’lkani yagona hokimiyatga bo’ysundirishi bilan bog’liq faoliyati mahalliy xalq birligini kuchaytirishga birlamchi asos bo’lganini unutmasligimiz kerak. Bu paytga kelib davlat hujjatlarini yagona turkiy tilda yozish rasmiy tus oldi. Bobur mirzo yashagan davrga kelib, “turkiylar” deganda Amudaryoning janubiy qirg’og’i tevaragida, ikki daryo oralig’ida, Dashti Qipchoqning janubida yashovchi mahalliy aholining asosiy qismi anglanardi. Bobur mirzo va boshqa temuriylar shu xalqqa mansub edilar.
O’sha davrdagi o’zbeklar esa mo’g’ullar bosqinidan so’ng Dashti Qipchoq va Oltin O’rdada yashagan turkiy urug’laridan iborat birlashma edi. Ularning nomini ko’pchilik tadqiqotchilar Oltin O’rda xoni O’zbek (1312-1342) nomi bilan bog’lashadi. Bu albatta, g’irt asossiz bir gapdir.
Xo’sh, ”o’zbek” so’zining etimologiyasi, «o’zbek» atamasi qachon va qanday paydo bo’lgan. Bu haqda turlicha qarashlar mavjud. Mening o’ylashimcha, bu atama qadimiy ajdodimiz O’g’izxon nomi bilan bo’g’liq bo’lib, «O’g’izbek» so’zining «o’zbek» bo’lib ketgan shakli bo’lsa ajabmas. Nima bo’lgandayam, «o’zbek» atamasi juda qadimiy davrlarga borib taqaladi.
Miloddan oldingi XII asrga taaluqli Ash-Shira (Assiriya) bitiklari (O’rta) Osiyoning bepoyon dashtlaridan bostirib kirgan skiflar (iskitlar) bosqini haqida xabar berar ekan, bu jangovar ko’chmanchi qabilalar nomini ishgauz, ularning boshlig’ining ismini Ispak deb ma’lum qiladi. Turkiy xalqlar tarixi bilan juda yaxshi tanish bo’lgan odam “ishgauz” degan nom aslida “o’g’iz” nomi bilan bog’liqligini, bu nom «icho’g’iz» ekanini tezda payqaydi.
Ma’lumki, yigirma to’rt urug’dan iborat bu turkiy qabila (uyushma) ikki yirik guruhdan iborat bo’lib, biri «icho’g’iz» («ichki o’g’iz», ikkinchisi «tasho’g’iz» (tashqi o’g’iz) deb nomlangan.
«Icho’g’iz» nomining As-Shira bitiklaridagi “ishgauz” so’ziga naqadar o’xshashiga e’tibor bergan bo’lsangiz kerak. O’sha qadimiy bitiklaridagi Ispak so’ziga kelsak, ash-shiraliklar bosqinchilarning o’zlariga begona, noma’lum ismlarini buzib yozishlari tabiiy. Aslida esa skiflar boshlig’ining ismi O’g’izbek yoki shu ismning qisqargan shakli – “O’zbek” («O’zbak») bo’lganiga shubha yo’q (qolaversa, yon-atrofdagi boshqa xalqlar ham o’zbeklarni «ozbak” deb atashini e’tiborga olsak, bu fikrimiz qat’iylashadi). Tarixda bunday buzilishlar juda ko’p uchraydi. Ajdodlarimiz – saklar, massagetlar va ularga mansub qahramonlar nomi yunon muarrixlari asarlari orqali buzilib etib kelgan. Bu ismlarning aslida qandayligini bilmaymiz. Qolaversa, muarrix notanish tilda ishlatgan ismlarning ba’zan naqadar buzilishini juda yaqin o’tmishimizdan misol bilan isbotlamoqchiman. Xorazmlik buyuk muarrix Bayoniy ruslarning Xiva shahrini bosib olish bilan bog’liq voqealar bayonida Chor Rossiyasi qo’shini boshliqlarining nomlarini, jumladan Kulachov, Verufkin nomlarini tilga oladi. Bu nomlar ruscha bo’lib, aslida Golovachyov, Veryovkin bo’lgan. Xuddi shu buzilish oqibatida “O’zbek” (O’zbak”) Ash-Shira bitiklarida “Ispak” bo’lib ketganiga aminman.
Bu farazni ikkinchi bo’lib, ustoz Asqad Muxtor dastlab “Tafakkur” jurnalida qisman “Tundaliklar” sarlavhasi bilan bosilgan, keyinchalik 2005 yilda nashr etilgan “Uyqu qochganda” kitobidagi qaydlarning birida quyidagicha bayon etadi:
«O’zbek xalqining nomini O’zbekxon nomi bilan bog’lashadi. «O’zbekxon» o’zi qaerdan kelib chiqqan?
Menimcha, bu so’zning (demak, xalq nomining ham) tarixi juda uzoq. 721 yilda turkiy qabilalarning qurultoyi bo’lgan. Shunda Bilga hoqon o’z nutqini bunday so’zlar bilan boshlaydi:» Ey, turk o’g’iz beklari!» «O’g’iz» u vaqtda «qabila» ma’nosida ishlatilgan. Demak, «O’g’iz begi» — qabila boshlig’i degan so’z. O’g’iz beklari zamonida elning ancha imtiyozli bir qatlami bo’lgan. O’zbeklar turkiylarning ana shu qatlamiga mansub tabaqadan kelib chiqqan, degan farazim bor.»
Uchinchi bo’lib, bu farazni taniqli tarixchi olim, arxitektura fanlari doktori, Sharq mamlakatlari Xalqaro arxitektura Akademiyasining haqiqiy a’zosi Po’lat Zohidov dastlab «O’zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 2002 yil 9-sonida bosilgan «Kun tug’ardin kun botarg’a so’zi etgan zot» maqolasida uchini chiqargan bo’lsa, keyinchalik «Tafakkur» jurnalining 2008 yil 1-sonida bosilgan «Rabg’uziy saodati» maqolasida aniq bayon etadi:
«O’zbek etnogenezi kabi «o’zbek» etnonimi zamirida ham «o’g’uz» so’zi yotgan bo’lishi haqiqatga ko’proq mos keladi. Bu farazni shu bilan ham dalillash mumkinki, Vizantiya solnomalarida kunchiqar tomondan quyundek bosib borgan turkiy o’g’uzlar nomi qisqartirilib «g’uz», «uz» tarzida kayd etilgan. Ya’ni, «uz» — «o’g’uz» so’zining shunchaki ixchamlashgan shakli, xolos. Bu kalom yana bir sof turkiy So’z — «bek» bilan qo’shilib, yangi — «o’zbek» atamasini hosil qilgan ((maqolani to’liq holda mana bu sahifada o’qing)».
To’rtinchi bo’lib bu faraz xususida taniqli adib Tohir Malik o’z veb-sahifasida quyidagicha mulohaza bildiradi:
“O’zbek» atamasi haqida turli fikrlar mavjud. Tarixchi olimlarimiz ta’biricha: «o’zbek” – o’ziga o’zi bek” degani. Yana boshqa ta’birda o’zbek tarixini O’zbekxondan boshlashadi. Bu ikki fikrda ham mantiqiy asos yo’q. Avvalo, er yuzida yashayotgan kattami-kichikmi har bir xalq o’ziga o’zi bek, boshqaga tobe bo’lishni istamaydi. Ikkinchidan, agar tarix O’zbekxondan boshlansa, bu xonga “O’zbek” deb kim ism bergan? Bu ism osmondan olinmagandir. Demak, bu nom, bu atama avval ham bo’lgan.
Men tarixchi emasman, olimlikka ham da’voim yo’q. Biroq, bu xususda qat’iy fikrimga egaman. “Qirg’iz” – qir o’g’uzi, «Gagauz» – ko’k o’g’uz demakdir. Turkiy xalqlarning bobosi O’g’uzxon bo’lganlar. Bu haqda qadim tarix kitoblarida etarli ma’lumotlar bor. Ayni O’g’uzxon davrlarida qavmlarga (oilalarga) nom berilgan: uyg’ur, qorliq, qibchoq, qang’li…(bu tarixga qiziqqanlar Mirzo Ulug’bekning “To’rt ulus tarixi” asaridan bahramand bo’lsalar durust). Bizningcha «o’zbek” – O’g’uz begi demakdir. Ya’ni O’g’uzxon saroyiga yaqin oila shunday atalgan. Bu hol Evropada ham bo’lgan. Masalan, Rossiyada «dvoryanin” degan tabaqa bo’lgan, ya’ni “prilijennio’y k tsarstvennomu dvoru” – podsho saroyiga yaqin bo’lgan kishi. Yana Evropada lord, gersog, baron… kabi tabaqalar borki, barchasi hukmdorga qanchalik yaqinlikni ajratib turadi. O’g’uz beklari ham saroyga shunday yaqin bo’lganlar.
Tarixchi olimlarimiz o’zlarining Yakubovskiy, Bartolt, Bertels kabi ustozlarining aytganlarini mahkam ushlab olmasdan asl manba’larni o’rganib, tahlil qilib fikr yurutsalar durust bo’lardi. Bizning tariximizni o’rganib, kitob yozganlari uchun u zotlardan minnatdormiz. Biroq bu borada bir haqiqat mavjud: bir millat tarixini o’rganib baho berayotgan boshqa millat vakilining bayon etilgan fikrida albatta o’z millati manfaati yotadi. Ana shu manfaat xolislik yo’lini to’sadi.»
Shuningdek, «o’zbek» so’zi etimologiyasining o’g’uz so’zi bilan bog’liqligi xususida tarixchi olimlar N.Norqulov va O’.Jo’raevlar sakkizinchi sinflarning «O’zbekiston tarixi» darsligida aytib o’tgan nuqtai nazari ham mavjud.
Yuqoridagi keltirilgan «o’zbek» atamasining kelib chiqishi bilan bog’liq bir farazning bir necha shaxs tomonidan bir xil asosga tayanib bildirilishi bejiz bo’lmasa kerak. Menimcha, bunda aniq bir tarixiy haqiqat namoyon bo’lmoqda.
Keyingi yozuvlarimizda bu xususdagi fikrlarimizni davom ettirish niyati bilan hozircha nuqta qo’yaman.
Qiziqarli malumotlar
Kitob so zining ma nosi nima