Kitob olami”: Yuriy Kim bundan 15 yil avval qanday qilib O‘zbekistonda qonuniy kitob savdosini rivojlantirishga kirishdi va bu nimaga olib keldi

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Kitob do’konini qanday ochish kerak

Agar siz kitobga ishtiyoqmand bo’lsangiz, o’zingizning shaxsiy do’koningizni ochishni orzu qilgan bo’lishingiz mumkin. Biroq, kitob do’konini boshqarish uchun muvaffaqiyat o’qish ishtiyoqidan ko’proq narsani talab qiladi. Kitob do’konini ochish uchun sizga biznes operatsiyalari, menejment va chakana savdo sohalari bo’yicha bilim va tushunchalar kerak. Kitob do’konlari sektori kam daromad keltiradigan qiyin sohadir. Biroq, iroda va sadoqat bilan sizning kitob do’koningiz muvaffaqiyatli bo’lishi mumkin.

Qadam

4-usulning 1-usuli: Fokusni toraytirish

1. O’zingizning noyobligingizni aniqlang. Umumiy kitob do’konlari bozorda keng tarqalgan. Muayyan janrga yoki kitob turiga e’tiboringizni qaratish kichik mustaqil kitob do’koni sifatida muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. O’zingizning atrofingizdagi manfaatlaringizni va jamoatchilikni hisobga oling. Noyob do’kon sizga yoqadigan va yaxshi biladigan joyda bo’lishi kerak.
   • Masalan, siz ayollar kitob do’konini ochishingiz mumkin, unda ayollar tengligi haqida badiiy va badiiy kitoblar mavjud.
   • Shuningdek, siz ma’lum bir janrni belgilashingiz mumkin, masalan, komikslar yoki grafik romanlarga ixtisoslashgan kitob do’koni yoki maxsus bolalar kitoblari uchun kitob do’koni.

• Agar siz kichkina shaharchada yashasangiz, shahar markazida yoki shahar hokimligi binosida joy qidiring. Sudlar yoki hukumat idoralari ham ko’pincha piyoda yurishadi, shuning uchun uchrashuvni kutayotgan odamlar qarash uchun to’xtab qolishlari mumkin.

• Kitob do’konini boshqarish uchun zarur bo’lgan mablag’ni jalb qilish uchun sizga ushbu biznes-rejani bankka yoki boshqa investorga namoyish qilishingiz kerak bo’ladi.
• Agar siz ilgari hech qachon biznesni rejalashtirmagan bo’lsangiz, tashvishlanmang! Internetda ishlatilishi mumkin bo’lgan turli xil ma’lumotnomalar mavjud. Internetda sizga yordam beradigan turli xil bepul manbalarni topish uchun Google qidiruv tizimidan foydalanishingiz va “biznes rejalashtirish” kalit so’zini kiritishingiz mumkin.
• Shuningdek, siz onlayn yoki yaqin atrofdagi talabalar shaharchasida biznes operatsiyalari bo’yicha mashg’ulotlarda qatnashishingiz mumkin.

• Masalan, siz Facebook-da biznes-sahifa ochishingiz va barcha do’stlaringizni tugmachani bosishga taklif qilishingiz mumkin “kabiU erda (yoqtirish belgisi) va boshqalar bilan baham ko’ring. Do’konlarni rejalashtirish va ochish bilan bog’liq yangiliklarni baham ko’rish uchun ushbu sahifadan foydalaning.
• Sayt yaratish uchun veb-dasturchidan foydalanish shart emas. Ko’rib chiqish oson bo’lgan oddiy saytlarni yaratish uchun Wix kabi oddiy dasturdan foydalaning. Do’kon e’lonlari, maxsus tadbirlar va qoidalarni ko’rsatish uchun sahifalarni qo’shing.

• Kitob do’koni daromadli bo’lishiga qadar taxminan 4-6 oy vaqt ketadi. Ushbu vaqt davomida mol-mulk uchun ijara haqini to’lashingiz mumkinligiga ishonch hosil qiling.
• Bundan tashqari, mavjud bo’lgan biznesga bir nechta javonlarni joylashtirish orqali kichik narsalarni boshlashingiz mumkin. Shuningdek, siz yuk mashinasini yoki vanni sotib olishingiz yoki ijaraga olishingiz va vaqtincha ko’chma kitob do’konini boshqarishingiz mumkin.

4-uslubning 2-usuli: Biznesni qurish

• Odatda, ma’lum bir biznes tuzilishini tanlamasangiz, darhol yagona egasi hisoblanasiz. Ushbu turdagi tuzilishning eng katta xavfi shundaki, biznes moliya shaxsiy moliya bilan ajralmas bo’lib, barcha biznes qarzlari sizning zimmangizga olinadi.
• Mas’uliyati cheklangan jamiyat (PT) biznesining shakli ba’zi rasmiyliklarga ega, ammo sizni shaxsiy javobgarlikdan himoya qiladi. PTni shakllantirish uchun sizga sherik kerak emas. Bajarilishi kerak bo’lgan ba’zi qonuniy talablar va to’lovlar mavjud bo’lsa-da, ularning miqdori minimaldir.
• Kompaniya eng yaxshi himoyani ta’minlaydi, ammo uni olish juda murakkab. Fayl berish uchun sizda doimiy hisobotlar bo’ladi va ularga direktorlar kengashini tuzish uchun bir nechta biznes sheriklar kerak bo’ladi.

• Siz tanlagan biznes tuzilishingizga qarab, hukumat sizdan korxona nomini ro’yxatdan o’tkazishingizni talab qilishi mumkin.
• Miya bo’roni (miya bo’roni) yaxshi nom olish va ma’lumotlar bazasini tekshirish (ma’lumotlar bazasiboshqa firma nomlari va brendlari ularni kimdir tomonidan olinmaganligiga ishonch hosil qilish uchun. Sizga yordam berish uchun siz kichik biznes bo’yicha maslahatchi yoki advokat xizmatidan foydalanishingiz mumkin.

• Masalan, AQShda yashasangiz, olishingiz mumkin ish beruvchining identifikatsiya raqami (EIN) tez va osonlik bilan IRS veb-sayti orqali. Siz o’zingiz va biznesingiz haqida asosiy ma’lumotlarni ham taqdim etishingiz kerak. Indoneziyada bu raqam NPPKP (soliq solinadigan tadbirkorni tasdiqlash raqami).

• Agar siz kafeni kitob do’koniga qo’shishni rejalashtirmoqchi bo’lsangiz, sizga joyni sog’liqni saqlash va sanitariya nazorati kerak bo’ladi. Agar musiqiy sahnani yoki boshqa tadbirni o’tkazmoqchi bo’lsangiz, sizga qo’shimcha ruxsat kerak bo’lishi mumkin.
• Indoneziya Savdo-sanoat palatasi (KADIN) yoki Xalqaro savdo palatasining (KDI) o’z shahridagi ofisidan olish uchun zarur bo’lgan ruxsat va litsenziyalarni tekshiring.

• Muvaffaqiyatli kichik tadbirkor sifatida ma’lumotingiz bo’lmasa, an’anaviy manbalardan, masalan, bankdan mablag ‘olish qiyin bo’lishi mumkin.
• Siz kredit kartalaringiz va shaxsiy kreditlaringizdan foydalanishingiz mumkin, lekin ehtiyot bo’ling, chunki sizning biznesingiz katta qarz bilan boshlanib ketmaydi.
• Kraudfanding (kraudfanding) Indiegogo yoki Kickstarter kabi saytlarda nafaqat mablag ‘yig’ishda yordam beradi, balki jamiyat ichida qo’llab-quvvatlaydi. Do’koningizni ochishga ozgina bo’lsa ham sarmoya kiritadigan kishi, ehtimol u erda xarid qiladi.

• Masalan, AQShda siz kitob do’koni ochilishidan oldin ham Amerikaning kitob sotuvchilari assotsiatsiyasiga (ABA) doimiy a’zo sifatida qo’shilishingiz mumkin. ABAda kitob do’konini qanday ochish haqida ma’lumotga ega raqamli qurilma mavjud.

4-dan 3-usul: Do’konni sozlash

1. Mebel va jihozlarni sotib oling. Agar siz kitob sotmoqchi bo’lsangiz, uni namoyish qiladigan joyga ega bo’ling. Bu shuni anglatadiki, agar siz allaqachon javonlarda bo’sh joy topmasangiz, sizga juda ko’p kitob javonlari kerak bo’ladi.
   • Agar byudjetga mablag ‘ajratilgan bo’lsa, javon va dastgohlar qurish uchun duradgor yoki professional hunarmandni yollashni o’ylab ko’ring. Potentsial mijozlar sizning mahalliy mutaxassislarni jalb qilish bo’yicha harakatlaringizni qadrlashadi va sizning jihozlaringiz sifati izchil bo’ladi.
   • Shuningdek, siz o’zingizning do’koningiz uslubi va qarashlarini yaratish uchun professional dizaynerni yollashingiz mumkin. Agar byudjet bo’yicha bo’lsa ham, sizning do’koningiz xaridorlar tashrif buyurishi uchun mehmondo’st va qulay joy bo’lishi kerak.
2. Savdo punktini va inventarizatsiyani boshqarish tizimini o’rnating. Aslida, kitob do’koni chakana savdo hisoblanadi. Zaxiralarni qo’lda hisoblash va eski kassalarni qoldiring. Asoslangan tizim bulut Tablet orqali ishlaydigan bitta (bulutli) eng samarali variant bo’lishi mumkin.
   • Boshqa biznes egalari, ayniqsa, kitob sotuvchilari bilan suhbatlashing va ular qaysi tizimlardan foydalanayotganligini bilib oling. Tizimda nima yoqishi va nima yoqmasligini, agar ular buni tavsiya qilsalar, so’rang.
3. Xodimlarni yollash. Agar siz juda kichik kitob do’koni qursangiz ham, barchasini o’zingiz qilishingiz mumkin emas. O’qishni yaxshi ko’radigan va kitob va adabiyotga ishtiyoqi bor yarim kunlik ishchidan boshlang.
   • Chakana savdo sohasida tajribaga ega va yaxshi xizmat ko’rsatadigan odamlarni qidirib toping. Bilimli va vijdonli xodimlar sizning do’koningizni ajratib turadi va xaridorlarni jalb qilishni davom ettiradi.
4. Kitobga buyurtma bering. Dastlabki inventarizatsiyani qanday tuzish siz tanlagan o’ziga xoslik darajasiga bog’liq bo’ladi. Siz to’g’ridan-to’g’ri noshir bilan bog’lanishingiz yoki yirik ulgurji sotuvchi bilan shartnoma tuzishingiz mumkin.
   • Odatda siz dastlabki inventarizatsiya uchun oldindan to’lashingiz kerak. Yaxshisi, hali ko’p aktsiyalarni sotib olmang, chunki siz uning sotilish nuqtasini oldindan taxmin qila olmaysiz.
5. Turli xil qo’shimcha mahsulotlarni ko’rib chiqing. Kitoblarning foydasi past, ammo mustaqil kitob do’konlariga kelgan xaridorlar odatda narx bermaydilar. Tajribani yaxshilash uchun xaridorlarga tajriba taqdim eting va boshqa mahsulotlarni taklif qiling.
   • Misol uchun, ehtimol siz kichkina kafeni kiritishingiz mumkin. Oziq-ovqat va ichimliklar odatda yuqori foyda darajasiga ega va do’konni saqlashga yordam beradi.
   • Markali stakan, futbolka va kurtkalarni sotish, shuningdek, do’koningizni reklama qilishda pul ishlashga yordam beradi.

4 ning 4-usuli: Mahalliy o’quvchilarni jalb qilish

1. Tantanali ochilish marosimini o’tkazing (katta ochilish). Kuchli ochilishlar – bu sizning kitob do’koningiz uchun ommaviy axborot vositalarida ijobiy ma’lumot olishning ajoyib usuli. G’ayratli tarafdorlarni rag’batlantirish uchun bepul ovqat va ichimliklar, tanlovlar va sovg’alar tayyorlang.
   • D-kundan 2-3 oy oldin ochilish marosimini rejalashtirishni boshlang, shunda hammasi yaxshi bo’ladi.
   • Mahalliy gazetalarga va televizion yangiliklarga xabar berish uchun taklifnoma yuboring. Shuningdek, siz o’zingizning hududingizdagi bloggerlar uchun taklifnoma yuborishingiz mumkin.
   • Agar sizning hududingizda taniqli yozuvchilar ko’p bo’lsa, ularni tantanali ochilishga taklif qiling yoki kitobga imzo chekish bo’yicha tadbir o’tkazing.
2. Mahalliy rassomlar va hunarmandlar bilan bog’laning. Agar kitob do’konida bo’sh devoringiz bo’lsa, mahalliy rassom bilan bog’laning va ijodini namoyish etish uchun joy ijaraga oling. Shuningdek, siz mahalliy guruhni do’konda o’ynash uchun taklif qilishingiz mumkin.
   • Tadbir mikrofon ochiq (komediya muxlislari uchun) va yozuvchi kechasi (adabiyot ixlosmandlari uchun) sizning do’koningiz uchun qo’llab-quvvatlovchi hamjamiyat qurish uchun ham juda yaxshi.
3. Mahalliy tadbirlarga homiylik qiling. Yangi o’quvchilarni taklif qilish va kitob do’konini atrof-muhitning faol qismiga aylantirish uchun boshqa kichik biznes yoki mahalliy kutubxonalar bilan ishlash.
   • Maktablar hamkorlik qilish uchun boshqa imkoniyatlarni taqdim etadi. Masalan, siz mahalliy maktab bilan ishlashingiz va do’koningizda kitob sotib olgan ota-onalarga maktab ta’tilidagi uy vazifasini bajarish uchun chegirma berishingiz mumkin.
   • Bering sovg’a kartasi (sovg’a kartasi) xayriya tadbirida rag’bat sifatida.
4. Ijtimoiy tarmoqlarda faol bo’ling. Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalardagi barcha sharhlarga tezkor munosabatda bo’ling va ushbu kitobdan o’quvchilar bilan so’nggi kitoblar va bo’lajak tadbirlarni baham ko’rish uchun foydalaning.
   • Asosiy saytni yangilab turing. Agar biror tadbiringiz bo’lsa yoki yozuvchini qabul qilsangiz, ko’plab fotosuratlarni oling va ularni veb-saytlar va ijtimoiy tarmoqlarga joylashtiring.
   • Doimiy xaridorlarni o’zlarining kitoblarini do’kon saytida namoyish etish uchun sharhlar va tavsiyalar berishga undash.
5. Jamiyatga qaytarib bering. Xayriya tashkilotlari va kitob tarqatish mahalliy jamoada yaxshi taassurot qoldirishi va nisbatan tezroq mustahkam munosabatlarni o’rnatishda yordam berishi mumkin. Agar siz atrof-muhit va undagi odamlarga g’amxo’rlik qilsangiz, odamlar do’konni tanqid qilishni istamaydilar.
   • Masalan, siz kam ta’minlangan bolalarga har bir xarid uchun ma’lum miqdordagi kitoblar berish uchun aktsiya o’tkazishingiz mumkin.
   • Xayriya tashkilotlari va notijorat tashkilotlarida ixtiyoriy ravishda ishtirok etish uchun imkoniyatlar yaratish va xodimlarni qo’llab-quvvatlash. Siz hatto uni do’konning o’ziga xosligi bilan bog’lashingiz mumkin. Agar siz butun qizlar uchun kitob do’konini ochsangiz, ayollar tashkilotlari bilan hamkorlikda xayriya tadbirini tashkil qiling.

Kitob magazin ochish

“Книжный мир” va “Kitob olami” rahbari Yuriy Kim Spot’ga elektron kitob va onlayn-magazinlar bilan raqobat, ko‘proq qanday kitoblarni sotib olishlari va QQS kitob biznesiga qanday ta’sir qilishi haqida so‘zlab berdi.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Olis 2004-chi yilda Yuriy Kim hamkorlari bilan birga O‘zbekistonda birinchi xususiy kitob magazinini ochdi. “Книжный мир” tashkil topganidan keyin o‘tgan 15 yil mobaynida nafaqat Toshkent, balki mamlakat hududlarida ham tanildi, oradan bir yarim yil o‘tgach, uning o‘zbek adabiyotiga yo‘naltirilgan egizagi — “Kitob olami” paydo bo‘ldi.

Tadbirkor Spot’ga elektron kitob va onlayn-magazinlar bilan raqobat, ko‘proq qanday kitoblar sotilayotgani va QQS kitob biznesiga qanday ta’sir qilayotgani haqida so‘z yuritdi.

Start: 35 000ta kitob

“Книжный мир” ochilgunga qadar men jihozlar, avtomobillar, ehtiyot qismlar yetkazib berish bilan shug‘ullanganman. 2000 yillarda Moskvada ish bilan O‘zbekiston elchixonasiga kirdim, biroq tushlik vaqti ekan. Qandaydir yo‘l bilan vaqt o‘tkazish kerak edi va men “Молодая гвардия” kitob magaziniga kirdim, u elchixona ro‘parasida joylashgan edi. Bu do‘kon meni hayratga soldi, axir o‘shanda O‘zbekistonda kitoblar faqat yoymalarda sotilardi.

2004 yili biz ikkita hammuassis bilan O‘zbekistonda birinchi kitob magazini ochishga qaror qildik. Bu shunday soha ediki, ochiq ishlagan holda panadagi sektor bilan raqobat qilish mumkin edi — axir kitoblarni kontrabanda yo‘li bilan olib kelishdan foyda ko‘rmaysiz. Buning ustiga adabiyot nafaqat daromad, balki odamlar uchun foydali ham.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Biznesni o‘z mablag‘larimiz hisobiga ochdik. Faqat bir jihati bojxona bank kafolati bo‘yicha to‘lovlar muddatini uzaytirdi, mohiyatan bu ham o‘ziga xos kredit. Boshqa kredit olmadik.

Kitob magaziniga dastlabki mablag‘ kiritish sotiladigan bir kvadrat metrga 1000 $ hisobidan shakllantiriladi: shuning uchun 600 kv.m. maydonli magazin uchun yarim mln $ mablag‘ sarflanadi. Agar yana bino ham sotib olinadigan bo‘lsa, unda ko‘chmas mulk narxini ham qo‘shib qo‘yavering.

Biz ish boshlaganimizda hech kim qanday kitoblarni qancha miqdorda olib kelish kerakligini ayta olmas edi. O‘zbekistonda bunday amaliyot va mutaxassislar yo‘q edi. Biz sohaga birinchi bo‘lib kirgandik va 35 ming nomdagi kitoblarni to‘rt-sakkiz nushada olib keldik.

Oqibatda bu kitoblarning 20−40%i qolib ketdi, ularni yana ikki-uch yil sotdik, bir qismi o‘z tannarhidan ham arzon berib yuborildi. Biroq, vaqt o‘tib, nimani qancha olib kelish lozimligini bilib oldik.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Formatning o‘zgarishi va kovorking

Bizning dastlabki mahsulot yetkazib beruvchimiz Rossiyaning “АСТ” nashriyotlar guruhi bo‘ldi. 2004 yili u juda yirik tuzilma bo‘lib, 49 ta nashriyotni birlashtirgan edi. Shu bilan birga biz darhol o‘zbek nashriyotlari bilan ham hamkorlikni boshladik, keyingi yildan esa Rossiyaning boshqa noshirlari va xorijiy nashriyotlar bilan ham ishlashga kirishdik. Biz bilan hatto o‘z kitobini chop ettirayotgan alohida mualliflar ham hamkorlik qilishi mumkin.

Mijozlarimiz turli-tuman, biroq savdo hajmi bo‘yicha bolalar kitoblari yetakchilik qiladi. Biz ish boshlaganimizda bolalar adabiyoti savdoning 20% ga yaqinini tashkil qilardi, hozir esa 30−40% atrofida. Agar avval bolalar adabiyotiga savdo maydonining 20% ajratilgan bo‘lsa, hozir ular uchdan bir qismini egallagan.

Ilgari savdo miqdori ko‘p, biroq puli ozroq edi. Bitta yigirma futlik konteynerdagi kitob mahsulotlari 50 ming $ turar edi, hozir esa 100−150 ming $dan iborat.

Dastlabki paytlarda biz bitta konteynerga uch oyda bir marta buyurtma berardik, hozir esa yarim konteynerga buyurtma beramiz. Ammo savdodan tushgan pul baribir avvalgidan ko‘proq.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Boshida bizda MUMda, Gorkiy metrosida (hozirgi “Buyuk ipak yo‘li” stansiyasi — Spot) va Sodiq Azimov ko‘chasida 100 dan 300 kv.m.gacha uchta do‘konimiz bor edi. O‘n yil o‘tib biz formatni o‘zgartirdik: har biri 500−600 kv. m.lik ikkita katta magazin ochdik.

“Kitob olami”da deyarli 1500 kv.m faqat chakana savdo maydonlari va qahvaxonaga ajratilgan. Biz kitob savdosi yo‘nalishini yuritamiz, kovorking va qahvaxonani boshqalar boshqaradi. Kitob biznesiga 600 kv.m, kovorkingga — 300−400 kv.m atrofida, qahvaxona uchun — 300−400 kv.m ajratilgan. Yana ma’muriy qism bor. Biz hatto miting-holl tashkil qilishni ham rejalashtiryapmiz, u yerda notiqlik madaniyati o‘rgatiladi.

“Kitob olami” ko‘proq o‘zbek adabiyotiga ixtisoslashtirilgan, “Книжный мир” esa Rossiyada chop etilgan kitoblarga. “Kitob olami”da savdo maydonining tahminan yarmini mamlakatimizda chop etilgan kitoblar egallagan. “Книжный мир”da esa o‘zbek adabiyoti 10% atrofida, bu yerda inglizlarning “Makmillan”, “Oksford” nashriyotlari, turk va boshqa xorijiy kitoblar o‘rin olgan.

Kitob sohasidagi rentabellik o‘rtadan past

Kitob biznesining o‘z xususiyati bor: kitob olib kelasan, sotasan va doimo qandaydir qoldiqlar qoladi. Ayni shu qoldiqlar — foyda, ularni sotish uchun yangi turkum kitoblarni olib kelish lozim. Agar biznesni to‘g‘ri yuritsang, qolgan kitoblar pulga aylanadi, noto‘g‘ri yo‘l tutsang ular makulaturaga ketadi.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Bu soha shunisi bilan ajralib turadiki, daromadni darrov ololmaysan. Nafaqat oylar, balki yillar davomida to‘g‘ri yo‘nalishda ish olib borish kerak. Biz kiritgan dastlabki mablag‘lar faqat uch-to‘rt yildan keyingina o‘zini qopladi.

Toshkentdagi mezon bo‘yicha kitob sohasidagi rentabellik o‘rtadan past — olingan foyda bilan tannarx o‘rtasidagi farq yiliga 20% atrofida va turli omillar tufayli o‘zgarib turadi.

Masalan, qoldiq kitoblar bir yildan so‘ng pulga aylanishi mumkin. Bu vaqtga kelib so‘mning dollarga, dollarning rublga nisbatan devalvatsiyasi (biz esa tovarning asosiy qismini rublda sotib olamiz) yuz berishi mumkin. Shunday qilib, biz kitobni uning Rossiyadagi narxiga nisbatan arzon sotishimizga to‘g‘ri keladi.

“Kitob olami”da bir yil-u uch oydan beri ish olib boryapmiz. Dastlabki yarim yilda zararga ishladik, hozir esa chiqimsiz ishlayapmiz. “Kitob olami” biz uchun tijoratdan ko‘ra ko‘proq katta ijtimoiy loyiha. Ammo u butun biznesimizga ijobiy samara berayotganini ham ta’kidlash joiz.

Auditoriyani qanday qilib kengaytirish lozim

Dastlabki ikki yil biz radio va gazetada reklamaga katta e’tibor berdik, bundan tashqari aksiyalar, hayriya tadbirlari o‘tkazdik. Oldinga qadam qo‘yish qiyin emasdi, chunki bizniki kabi savdo do‘konlari yo‘q edi — tez orada bizni Toshkentdan tashqarida ham bilishdi.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Biz uchun eng qimmatli reklama — biz haqimizda aytilgan yaxshi gaplardir. O‘z ishimiz bilan biznesni rivojlantiryapmiz: katta assortimentni saqlab turishga, barcha mahalliy mualliflar va nashriyotlar bilan shartnomalar tuzishga harakat qilamiz.

Hozir biz ijtimoiy tarmoqlarga ko‘proq e’tibor beryapmiz, onlayn-magazin ochishni rejalashtiryapmiz. Shu bilan birga ijtimoiy yo‘nalishdagi biron-bir aksiyalarni moliyalashtiramiz — bu videoroliklar bevosita “Книжный мир” yoki “Kitob olami”ni reklama qilmaydi, ular kitob mutolaa qilishning foydasi haqida bo‘ladi.

Odamlar qancha ko‘p kitob o‘qisa, bizda xaridorlar shuncha ko‘payadi.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Raqobatchilar — kitob yoymalari

O‘zbekistonda kitob bozori rivojlanmoqda. Moskva yoki Olma-otada elektron tashuvchilar sekin-asta kitob biznesini siqib chiqarmoqda, statistikaga ko‘ra, u yil sayin qisqarmoqda. Biz esa hali o‘z cho‘qqimizga chiqqanimiz yo‘q, shuning uchun rivojlanish davom etmoqda.

Biroq bozor ishtirokchilari ko‘p emas. To‘g‘ri, kitobni qonuniy va yirik turkumlarda olib keluvchi yana bir-ikki do‘kon bordir, biroq, ular ko‘proq mahalliy adabiyotga ixtisoslashgan.

Elektron tashuvchilar bizga muayyan raqobat tashkil qiladi va yil sayin ular ko‘payib boraveradi. Ammo, ayni vaqtda ular auditoriyamizni kengaytirishga yordam ham beradi — elektron kitob o‘quvchilar ertami-kechmi bizning do‘konlarga kelishadi.

Shu bilan birga bir-ikkita onlayn-magazin ham ishlaydi. Ularda naqd kitoblar yo‘q, ular buyurtma qabul qiladi va adabiyotni bir-ikki oy ichida yetkazib beradi. Bu buyurtmalar bir martalik bo‘lgani uchun bunday magazinlar katta harajat qiladi, mos ravishda, kitoblarning narxi ham qimmat bo‘lishi o‘z-o‘zidan ravshan.

Shuning uchun odamlar ko‘proq mavjud kitob rastalariga kirishga moyil, kitoblarni ushlab ko‘rish, varaqlash, muqovasini, format va harflarini tomosha qilish hammaga yoqimli. Bularning bari, kitobning o‘ziga xos hidigacha ajoyib.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Bir asarning o‘zi turlicha kitob ko‘rinishida bo‘lishi mumkin: birining muqovasi yumshoq bo‘lsa, boshqasi qattiq, yana biri oltin bilan naqshlangan albom shaklida. Shunday kitoblar ham borki, ular qo‘l mehnati mahsuli bo‘lib, cheklangan adadda chiqariladi. Bunday kitoblar maxsus sertifikatga ega va siz eksklyuziv sotib olayotganingizga ishonch hosil qilasiz. Tabiiy, ular arzon emas, biroq har bir tovarning o‘z xaridori bo‘ladi.

Bizning raqiblarimiz — bu kitob yoymalari. Toshkentda bizdagi kabi kitoblarni sotayotgan o‘nlab ana shunday yoymachilar bor. Biroq ular o‘z ishini qiladi, biz o‘zimiznikini va bir-birimizga halaqit bermaymiz. Hatto aksincha, kim kitob qidirayotgan bo‘lsa, birinchi navbatda MUM atrofiga keladi. Agar bizda kerakli adabiyot bo‘lmasa, ular bu kitobni yoymalardan topadi yoki buning aksi.

Bizda nega kitob magazinlari kam?

Biz “Kitob olami”ni ochganda, men nega O‘zbekistonda sotish mumkin bo‘lgan kitob ko‘p emas, deb o‘ylagandim. Biz o‘z oldimizga mahalliy adabiyotni to‘la taqdim etish maqsadini qo‘ygan edik, qarasak, adabiyot boy ekan. Savdo maydonining yarmini O‘zbekiston mahsulotlari egallaydi.

O‘zbekistonda chop etilganlardan tashqari o‘zbek tiliga tarjima qilingan dunyoda mashhur kitoblar ham ko‘p. Bu juda yaxshi, axir, 33 mln aholisi bo‘lgan O‘zbekistonga davlat tilidagi adabiyotlar juda zarur.

Hukumat sohani rivojlantirishga harakat qilyapti, ammo baribir bizda hozircha kitob magazinlari juda kam.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Rossiya yoki Qozog‘istonning 3 mln aholisi bo‘lgan biror shahrida kitob magazinlari Toshkentdagiga qaraganda uch-to‘rt marta ko‘p. Buenos-Ayres aholisi ham 3 mln.ga yaqin, biroq, bu yerda 700 ta kitob magazini bor.

Bizda mutolaa madaniyatini rivojlantirish, odamlarda erta bolalikdan kitobga muhabbat uyg‘otish lozim. Yaxshiki, ko‘p yosh ota-onalar buni tushunishadi: bola aqlli va barkamol inson bo‘lib yetishishi uchun kitob yordamida unda shaxsni rivojlantirish zarur. Shuning uchun ular kitob sotib oladilar va bolalar adabiyotining ommaviyligi oshib bormoqda.

Hududlarda ahvol Toshkentdagiga qaraganda yomonroq. Yaqinda Prezident hududlar bo‘ylab safar qilganda o‘quv yurtlariga kitoblar olib bordi. Bu yo‘nalishda juda ko‘p ishlash darkor.

QQS kitob biznesiga ta’sir qilishi mumkin

Yil boshida umumbelgilangan soliqlarga tushib qoldik. Ilgari bizda aylanmadan tushgan soliq bo‘lardi, endi esa daromaddan to‘laymiz, QQS bo‘yicha imtiyozimiz bor. Biroq hozir yangi soliq kodeksi ishlab chiqilmoqda, unda kitob mahsulotlariga imtiyoz berilmaydi. Bu esa biznesimiz rentabelligiga qattiq salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Shu o‘rinda dunyodagi mamlakatlarning 40%ga yaqinida kitob mahsulotlariga nisbatan QQS joriy etilmagani, yana tahminan shunchasida kitob mahsulotlarida umumbelgilanganiga qaraganda ikki-uch marta kamligini qayd etish joiz. Faqat 20% mamlakatlardagina kitob mahsulotlariga umumbelgilangan stavkadagi QQS tadbiq etiladi. Hatto Rossiyada kitob maxsulotlari uchun QQS kamaytirilgan — atigi 10%. Ko‘p rivojlangan mamlakatlardagi kabi davlat tomonidan soliq masalasida yordam ko‘rsatilishini istardik.

Menda shunday taklif bor: davlat pullarini mutolaani ommalashtirish uchun sarflamay, buning o‘rniga kitob mahsulotlari uchun QQSni olib tashlash maqsadga muvofiq. Baribir kitob mahsulotiga QQS bo‘yicha zanjir deyarli yo‘q va umuman, mening bilishimcha, sohani rivojlantirishga kiritilgan mablag‘lardan farqli ravishda kitob savdosidan soliqlar unchalik katta emas.

Shunda kitob magazinlari har bir oliy o‘quv yurti, har bir maktab va har bir qishloqda ochiladi — biznesning o‘zi rivojlanish bo‘yicha hamma ishni qiladi, hukumat esa maqsadiga yetadi.

Yuriy Kim 1972 yili Toshkentda tug‘ilgan. Qozog‘istonda “ASU muhandisi” mutaxassisligi bo‘yicha oliy ma’lumot olgan. 1995 yildan ehtiyot qismlar va jihozlar yetkazib berish bilan shug‘ullangan. 2004 yili hammuassislar bilan birga “Книжный мир” kitob magazinlari tarmog‘ini ochgan.