Kitob haqida diktant

yozmaydilar. Uning o’qituvchining topshirig’iga mos qisminigina (o’rganilgan qoida asosida yoziladigan so’zlarni, so’z birikmalarini) yozadilar. Masalan, bosh harf bilan yoziladigan so’zlarnigina yozish (1 -sinf), qaratqich kelishigidagi so’zni u bog’langan

SAVOD O‘RGATISHDA DIKTANTNING AHAMIYATI VA DIKTANT TURLARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Xudaynazarova Gulshoda Sadullayevna, Nurullayeva Manzura Komilovna

Mazkur maqolada boshlang‘ich sinflarni savodga o‘rgatishda eng samarali mashqlardan biri hisoblangan diktant va uning turlari haqida so‘z yuritiladi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Xudaynazarova Gulshoda Sadullayevna, Nurullayeva Manzura Komilovna

2-sinfda yozuv daftari asosida olib boriladigan mashg`ulotlar
O’QUVCHILARNING YOZMA NUTQINI O’STIRISHDA YOZMA ISHLARNING AHAMIYATI
ONA TILI DARSLARIDA TALABALARNING INSHOLARINI TAHLIL QILISH USULLARI
BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING IMLOVIY BILIMLARINI TAKOMILLASHTIRISHNING AN’ANAVIY USLUBLARI.

Umumta’lim maktablari boshlang’ich sinflarda ona tili darslariga qo’yilgan zamonaviy talablarning xususiyati.

i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «SAVOD O‘RGATISHDA DIKTANTNING AHAMIYATI VA DIKTANT TURLARI»

-/TADQIQOTLAR No2 2022

SAVOn rVUriATI^imA HlklA IIYI AIIAMIYATI VA MlklA VI

SAVOD O’RGATISHDA DIKTANTNING AHAMIYATI VA DIKTANT

Xudaynazarova Gulshoda Sadullayevna Nurullayeva Manzura Komilovna

Xorazm viloyati Xiva tumanidagi 10-son maktabning boshlang’ich sinf o’qituvchilari https://doi.org/10.5281/zenodo.7239393

Annotatsiya: Mazkur maqolada boshlang’ich sinflarni savodga o’rgatishda eng samarali mashqlardan biri hisoblangan diktant va uning turlari haqida so’z yuritiladi.

Kalit so’zlar: savod o’rgatish, diktant, ta’limiy diktant, ta’kidiy diktant, tekshiruv diktanti, lug’at diktant, erkin diktant, rasm diktant.

Boshlang’ich sinf o’quvchilarining savodxonligini oshirishda foydali

mashqlardan biri diktantdir. Diktant o’tkazishda o’quvchilarning imkoniyatlarini hisobga olish, ishda aniqlikka e’tibor berish, soddadan murakkabga borish muhim ahamiyatga egadir. Shuningdek, o’quvchilarni o’z-o’zini tekshirishga odatlantirish

zarur. O’quvchi diktant yozishda so’zning harfiy ifodasini ko’rmay, eshitish sezgisi orqali tovushlar majmuasini tasavvur etadi, tovushlarni harflar bilan almashlab yozadi. Bunda psixologik jarayon bilan fiziologik jarayonning birgalikda harakatlanishi so’zlar shaklining bolada mustahkamlanib borishiga imkon beradi. Shuning uchun ham diktant imlo o’rgatishda o’z tabiatiga ko’ra to’la ta’limiy yozma ish hisoblanadi. Diktantlar maqsadiga ko’ra ikki turli bo’ladi:

I. Talimiy diktant. Diktantning bu turi o’rganilgan mavzularni mustahkamlash maqsadida yozuv darsining biror qismida o’tkazilib, unga alohida soat ajratilmaydi. Ta’limiy diktantlar tashkil etish va bajarilish usuliga ta’kidiy diktant, o’z diktant yoki yoddan yozuv diktanti, izohli diktant, saylanma diktant, erkin diktant, rasm diktant, lug’at diktant, ijodiy diktant kabi turlarga bo’linadi. Bulardan saylanma, erkin va ijodiy diktantlarda matn ma’lum o’zgarishlar bilan yoziladi.

II. Tekshiruv diktanti. Diktantning bu turida yaqinda yoki ilgari o’rganilib,

mashqlar bilan mustahkamlangan qoidalarni o’quvchilar qay darajada

o’zlashtirganliklari aniqlanadi. Tekshiruv diktanti biror bo’lim o’rganilgandan so’ng yoki chorak oxirida o’tkaziladi. Tekshiruv diktanti o’quv yili davomida 5-6 marta

o’tkaziladi. Diktantning bu turida yo’l qo’yilgan xatolar chuqur tahlil qilinadi, ularni

bartaraf qilish usullari belgilanadi. Shu jihatdan tekshiruv diktantining ta’limiy ahamiyati katta.

Imloviy mashq sifatida diktantning xilma-xil turlaridan foydalaniladi. Ta’kidiy

,.„„.4_____-j • _____,• .„.u- u „ H „ • _______

diktantdan qoidani amaliyotga tatbiq etish usullarini yaxshi bilib olish maqsadida * : j*

-/TADQIQOTLAR No2 2022

¡ImlyuHuOiy jumali W

foydalaniladi. Matnni yozishdan oldin, uni yozish jarayonida, izohli yozuvdagi kabi,

o’quvchilar so’zni qanday yozishni va nima uchun shunday yozilishini tushuntiradilar. O’z diktant yoki yoddan yozuvda o’rganilgan imloviy qoida asosida yoziladigan so’zlar bo’lgan matnni o’quvchilar o’zlari o’qib yodlaydilar (ko’rib idrok qiladilar) yoki o’qituvchi rahbarligida eshitib yodlaydilar (idrok qiladilar), keyin o’zlari mustaqil yozadilar. Izohli diktant o’quvchilarning qobiliyatiga qarab ikki xil o’tkaziladi. O’quvchi, odatda, o’qituvchining ko’rsatmasi bilan ma’lum so’zning yozilishini diktant yozishdan oldin yoki keyin izohlaydi. So’zning yozilishini bo’g’in-tovush, tovush-harf

tomondan tahlil qiladi, unga qoidani tatbiq etadi. Masalan, ,,Kitob — bilim manbai”

— Kitob: Ki-tob. Ikki bo’g’in. Birinchi bo’g’inida k, i; ikkinchi bo’g’inida t, o, b

tovushlari bor. Oxirgi b tovushi p tovushi tarzida talaffuz qilinadi. Unda b yoki p

tovushini ifodalovchi harfning yozilishini tekshirib aniqlaymiz. Buning uchun so’z

oxiriga i tovushini qo’shamiz va aytamiz: kitobi. B tovushi yozilar ekan” kabi

izohlanadi. Bu diktantda o’quvchilar qoidalarga oid so’zlarning tagiga chizadilar.

Cmrlnnttin iUlr^-nM + rin a’/IIIT 7r>nil or r) 1 l/f n/ n ml inrrnn rrni-»1 r»t* T ml/1 m nlnmn rr nnmmnpim

Saylanma diktantda o’quvchilar diktovka qilingan gaplar yoki matnning hammasini

yozmaydilar. Uning o’qituvchining topshirig’iga mos qisminigina (o’rganilgan qoida asosida yoziladigan so’zlarni, so’z birikmalarini) yozadilar. Masalan, bosh harf bilan yoziladigan so’zlarnigina yozish (1 -sinf), qaratqich kelishigidagi so’zni u bog’langan

ot bilan yoki tushum kelishigidagi so’zni u bog’langan fe’l bilan birga yozish (4-sinf) kabi. Saylanma diktant o’quvchilarda imloviy ziyraklikni o’stiradi. Erkin diktantda o’quvchilarga mazmunni buzmay, gap tuzilishini o’zgartirish, bir so’zni unga yaqin ma’noli so’z bilan almashtirish erkinligi beriladi. Diktant uchun 3-5 qismli matn tanlanadi. O’qituvchi avval matnni bir marta ifodali o’qib beradi, so’ngra matn mazmuni yuzasidan suhbat o’tkazadi. Ayrim qoidalarni eslatadi. Keyin matnning bir qismi qayta o’qib beriladi, o’quvchilar uning mazmunini yozadilar. Erkin diktant imlo qoidalarini mustahkamlashga xizmat qilishi bilan birga, o’quvchilar nutqini o’stiradi, fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Rasm diktant predmet rasmini yoki o’zini ko’rsatib o’tkaziladi: predmet rasmi ko’rsatiladi, o’quvchilar uning nomini aytadilar va yozib vergul qo’yadilar, ish shunday davom etadi (Birinchi so’z bosh harf bilan, qolganlari qoidaga ko’ra yozilishi eslatiladi). Rasm diktantda o’rganilgan qoidani, ayniqsa, o’quv yili davomida o’rganiladigan imlosi qiyin so’zlarni to’g’ri yozishni J-jt

“T r» 1 r ni rv’/ïnT7Al’l1 nv n 11 nt 7 r» ‘ r~wl n n 11 + 1 11 I 1 1 7~l n 11 1 niunnli

puxtalash, shuningdek, ularni o’quvchilar qanday o’zlashtirganliklarini sinash

maqsadi ko’zda tutiladi. O’qituvchi mazkur maqsaddan kelib chiqib, imloviy

malakani shakllantirish ustida ishlash bosqichini hisobga olgan holda, diktantning

barcha turlaridan izchillik bilan foydalanadi.

Lug’at diktant o’rganilgan imlo qoidalarini mustahkamlash, o’quvchilarning

so’z boyligingi oshirish maqsadida o’tkaziladi. Bundan tashqari, o’rgailgan imlo

qoidalarini o’quvchilar tomonidan qanchalik o’zlashtirilganini sinash, hisobga olish

maqsadida ham o’tkazilishi mumkin. Lug’at diktant uchun o’rganilgan imlo qoidasi

1 – sinf diktantlar to’plami

Men kitob oldim. U qushlar haqida edi. Maza qilib o’qidim. Bu kitobni zokirga ham berdim. Zokir o’qib, xursand bo’ldi.

Biz kutubxonaga a’zo bo’ldik. U yerda kitoblar ko’p. juma kuni kitob olishga boramiz. Kitoblarni yaxshi saqlaymiz. Man hayvonlar, qushlar haqidagi kitobni olaman.

Maktabimiz katta. U juda chiroyli, ozoda. Biz maktabimizni sevamiz.

2 – sinf diktantlar to’plami

Havo bulut bo’ldi. Qattiq shamol turdi. Yirik yomg’ir tomchilari tusha boshladi. Kuchli momaqaldiroq bo’ldi. Ketma – ket chaqmoq chaqdi. Uning egri – bugri shakli yaqqol ko’rindi. Birozdan so’ng bulut tarqalib quyosh ko’rindi. Bahorgi yomg’irdan so’ng, tabiat juda go’zal bo’ladi.

3 – sinf diktantlar to’plami

Yaqinda onalarimiz bayrami bo’ladi. Biz bu bayramni yaxshi kutib olmoqchimiz. Har birimiz buvimizga, onamizga, opa – singillarimizga sovg’a tayyorlayapmiz. Men romolcha tikib qo’ydim. Singlim quticha yasayapti, akam sovg’a uchun albom tayyorlagan. Onamiz uchun gul o’stiryapmiz. Bayramgacha g’unchalari ochilsa kerak. Biz uni onamizga taqdim etamiz.

4 – sinf diktantlar to’plami

Erta tongda amakim bilan o’rmon sari yo’l oldik. Amakim yo’lda uchragan yosh nihollarni ehtiyotlab surib, yo’l ochib borardi.

Chumolilar yashaydigan tepalikka yaqinlashdik. Durbinini olib, chumolilar uyasiga yaqinroq joydagi to’nkaga o’tirib, uni kuzata boshladi. Amakim beozor, hamjihat chumolilarni yaxshi ko’rganidan ularning uylarini qo’riqlab o’tirardi. Bunday paytda u kishidan chumolilar hayoti, kurashi va ular o’rtasidagi mehnat taqsimoti haqida ko’p narsalarni bilib oldim.

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Таълим / Образование

Диктант (лотинчадан dicto — айтаман) — билимларни мустаҳкамлаш ва синовдан ўтказиш, ўқувчиларнинг тил билан боғлиқ маҳоратини ошириш учун қўлланиладиган ёзма иш турларидан бири. Диктант имло ва тиниш белгиларини ўқитишда кенг қўлланилади. Диктантнинг бир неча турлари мавжуд.

Диктант ва унинг турлари

Умумтаълим мактаблари ўқувчиларнинг ёзма ва оғзаки нутқини ўстиришда, ёзма нутқнинг саводли ва тўғри бўлишида диктантларнинг аҳамияти катта. Ўқувчининг эшитиб идрок қилинган сўз, гап, матнни ёши диктант ҳисобланиб, ўқувчи диктант ёзаётганда хато қилмаслик учун имло ва тиниш белгиларининг ишлатилишига доир қоидаларга амал қилишга ҳаракат қилинади.

Дарҳақиқат, диктант вазифасига кўра асосан икки турга ажратилади:

Таълимий диктант

Таълимий диктантлар ўрганилаётган мавзу юзасидан ҳар бир дарснинг 5-10 дақиқаси давомида ва баъзан тўлиқ дарс жараёнида ўзлаштирилган билимни мустаҳкамлаш мақсадида ўтказилади.

Шуни таъкидлаш лозимки, таълимий диктант ўтказилиш ва бажарилиш усулларига кўра бир неча турга ажратилади:

• таъкидий диктант;
• сайланма диктант;
• эркин диктант;
• луғат диктант;
• расмли диктант;
• ижодий диктант;
• изоҳли диктант каби турларига.

Назорат диктант

Назорат диктанти ўқувчиларнинг яқинда ёки илгари ўрганилиб, машқлар билан мустаҳкамланган билимларни ўқувчилар қай даражада ўзлаштирганликларини аниқлаш мақсадида ўтказилади. Назорат диктантлар асосан ҳар чорак охирида, баъзан билимлар ўрганилгандан сўнг ҳам ўтказилиб турилади. Назорат диктанти шуниси билан муҳимки, ўқувчиларнинг диктант ёзиш жараёнида йўл қўйилган хатолари чуқур таҳлил қилинади, уларни бартараф қилиш усуллари белгиланади. Шу жиҳатдан назорат диктантнинг таълимий аҳамияти катта.