Karbamid nima? Kam va yuqori karbamid nimani anglatadi?

Karbamid (mochevina, urea) organizmda azot almashinuvi natijasida hosil boʻladigan muhim moddadir. U asosan jigar tomonidan ammiakni neytrallashtirish jarayonida hosil boʻladi. Ammiak organizm uchun zaharli boʻlgan modda boʻlib, uning ortiqcha miqdori organizmga zarar yetkazishi mumkin. Karbamid esa ammiakni xavfsiz shaklga aylantirib, buyraklar orqali siydik bilan tashqariga chiqariladi.

Karbamidning asosiy vazifalari

Karbamid organizmdagi moddalar almashinuvi jarayonida bir qancha muhim funksiyalarni bajaradi:

• Azotni tashish: Karbamid organizmdagi ortiqcha azotni tozalashda muhim rol oʻynaydi.
• Siydik hosil boʻlishini ta’minlash: Karbamid siydik tarkibida suv bilan birga chiqadi, buyraklarda filtrlanadi va organizmning suv muvozanatini saqlashga yordam beradi.
• Jigar va buyrak faoliyatini kuzatish: Qonda karbamid darajasi bu organlarning sogʻligi haqida muhim maʻlumot beradi.

Qonda karbamid darajasi

Karbamid darajasi organizmning umumiy sogʻligini koʻrsatadigan muhim biomarker hisoblanadi. Uning meʻyoriy qiymatlari odatda quyidagicha boʻladi:

• Kattalarda: 2.5-7.5 mmol/l ga teng.
• Bolalarda: 1.8-6.5 mmol/l.
• Keksalarda: 3.0-8.0 mmol/l.

Ushbu meʻyorlardan yuqori yoki past qiymatlar organizmda muammolar mavjudligini koʻrsatishi mumkin.

Karbamid darajasining pasayishi

Qonda karbamid darajasining pasayishi quyidagi holatlarda kuzatiladi:

• Jigar kasalliklari: Masalan, gepatit yoki sirroz boʻlganida jigar ammiakni karbamidga aylantira olmaydi.
• Notoʻgʻri ovqatlanish: Zararli ovqatlanish yoki oqsil tanqisligi karbamid ishlab chiqarishni kamaytirishi mumkin.
• Buyrak faoliyatining buzilishi: Buyraklar toʻliq ishlamasa, karbamid qondan siydikka chiqmay qolishi mumkin.
• Homiladorlik: Bu davrda organizmda azot muvozanati oʻzgarishi sababli karbamid darajasi pasayishi mumkin.

Pasaygan karbamid belgilari

• Charchoq va kuchsizlik.
• Nafas qisishi.
• Ishtaha yoʻolishi.
• Anemiya (qon tanqisligi).

Karbamid darajasining oshishi

Qonda karbamidning yuqori darajasi giperkreatinemiyaga olib kelishi mumkin. Buning asosiy sabablari quyidagilardir:

• Buyrak kasalliklari: Masalan, buyrak yetishmovchiligi yoki buyrak toshlari.
• Oqsilning haddan tashqari istemoli: Oqsilga boy ovqatlar karbamid ishlab chiqarishni oshiradi.
• Degidratatsiya: Suv yetishmovchiligi karbamid konsentratsiyasining oshishiga sabab boʻladi.
• Yalligʻlanish jarayonlari: Infeksiyalar yoki boshqa kasalliklar karbamid darajasini oshirishi mumkin.

Yuqori karbamid belgilari

• Bosh ogʻrigʻi va bosh aylanishi.
• Siydik chiqarishning buzilishi (kam yoki ko’p siydik chiqarishning buzilishi.
• Oshqozon-ichak muammolari (koʻngil aynishi, qusish).

Diagnostika va davolash

Karbamid darajasini aniqlash uchun qonda maxsus biokimyoviy tahlil o’kaziladi. Tahlil natijalari asosida shifokor kerakli davolash choralarini belgilaydi:

• Pasaygan karbamid: Ovqatlanishni toʻgʻrlash, oqsillarni yetarli miqdorda isteʻol qilish tavsiya etiladi.
• Yuqori karbamid: Suv isteʻolini oshirish, buyrak faoliyatini tiklash uchun maxsus dorilar buyuriladi.

Profilaktika

Karbamid darajasini meʻyorda saqlash uchun quyidagi tavsiyalarni amalga oshirish lozim:

• Muvozanatli ovqatlanish: Oqsillar, uglevodlar va yogʻlarning to’g’ri nisbati.
• Yetarlicha suv ichish: Kuniga 1.5-2 litr suv isteʻol qilish.
• Jismoniy faollik: Organizmni sogʻlom saqlash uchun muntazam mashqlar.
• Salomatlikni kuzatish: Jigar va buyrak faoliyatini muntazam tekshirib turish.

Xulosa

Karbamid organizmda muhim rol o’ynaydi va uning darajasi salomatlik holatini koʻrsatadi. Karbamid darajasining meʻyordan chetga chiqishi jigar, buyrak yoki umumiy sogʻlik bilan bogʻlik muammolardan dalolat beradi. Bu esa jiddiy muammolardan dalolat beradi. O’z vaqtida diagnostika va profilaktika choralari bu muammolarni oldini olishga yordam beradi.