Jismoniy tarbiya 9 sinf
- O‘zbek xalq maqollari
- O‘zbek xalq ertaklari
- O‘zbek xalq topishmoqlari
- O‘zbek mumtoz adabiyoti
- Zamonaviy o‘zbek she’riyati
- Muxlislar ijodidan
- Barcha kitoblar
- Ziyouz jurnalxonasi
- Ziyouz audiokutubxonasi
- Mobil kutubxona
- Maktab darsliklari
- Oliy va OMTM darsliklari
- Durdona to‘plamlar
- Android uchun kitoblar
- Videogalereya
- Узбекская библиотека
- Islomiy sahifamiz
- Forum
- Kross-shou
- Foydali sahifalar
- Saytdan qidirsh
- Ziyouz viktorinasi arxivi
9-sinf jismoniy tarbiya fanidan nazariy savollarga
Inson salomatligiga salbiy ta’sir qiluvchi odatlar va ularning oqibatlari.
Inson salomatligiga ta’sir qiluvchi odatlarga quyidagilar kiradi: -Chekish va ichish sportchi va uning
tabiatiga mutlaqo ziddir. Sport bilan muntazam shug‘ullanib, yaxshi natijalami qo‘lga kiritish uchun
yuklamalar bosqichma-bosqich yengib o‘tiladi. Asosiy ishni bajarishda yuklama yurak va nafas olish
a’zolariga tushishini bilgan sportchilar chekish va spirtli ichimliklaming yaqinigayo‘lamasliklari
lozim. Agar nikotinning o‘zinigina olib qaraydigan bo‘lsak, u xotirani susaytirishi, irodani
bo‘shashtirishi hamda ishchanlik qobiliyatini pasaytirib yuborishi aniqlangan. Masalan, sport
ustasiga 1 dona sigaret chektirib, so‘ng miltiqdan nishonga aniq otish mashqi topshirilganda, u 15 —
20 ochkodan nari o‘ta olmagan. Chekadigan odamlarda parishonxotirlik, tajanglik, tez asabiylashish
holatlari ko‘p kechadi. Bulardan tashqari, o‘z tengqurlaridan o‘qishda, sport sohasida va jismoniy
rivojlanishda sezilarli orqada qolishi kuzatilgan. Shuningdek, chekuvchilaming ko‘pchiligida bosh
og‘rig‘i, tez-tez yo‘talish, koordinatsiyaning buzilishi, surunkali bronxit, o‘pka raki va boshqa
kasalliklar uchrab turadi. Alkogolning oz miqdori ham asab tizimiga yomon ta’sir ko‘rsatib, tezlik
reaksiyasining yo‘qolishiga, chidamlilik sifatlarining susayib ketishiga va nihoyat, ko‘rish va
eshitish sezgilarining ishdan chiqishiga olib kelishi isbotlangan. Bulardan ham yomon bir illat borki,
bu narkotik moddalarga bog‘lanib qolishdir. U kundalik hayotda insonni qay ahvolga solishi
ma’lum. Bu ham yetmagandek, kuzatuvlar kishini ham ruhan, ham jismonan majruh holga
keltirishini ko‘rsatmoqda. Shulardan tegishli xulosa chiqarib, har xil gaplarga uchmaydigan,
mustaqil fikrli, kuchli, irodaliligingizni ko‘rsating’
Gimnastika sport turi haqida. Gimnastikada foydalaniladigan sport anjomlarni sanab
– Insonning chaqqon, harakatchan bo‘lishida gimnastikaning ahamiyati kattadir. Gimnastika
mashqlari xilma-xil bo‘lib, sport turlarining barchasida bu mashqlardan foydalaniladi. Ular gavda
mushaklarini rivojlantirishga yordam berib, to‘g‘ri qomatni shakllantiradi. Shuning uchun ham
o‘quv muassasalarida, davolash- profilaktika ishlarida va ishlab chiqarish sohalarida, harbiy
xizmatda keng qo’llanadi. Gimnastika har qanday sport turining tashkiliy qismiga kiruvchi
mashqlaming bajarilishidir. Gimnastika mashqlari shunchalik xilma-xilki, sport turlarining birortasi
ham usiz bo’lmaydi. Masalan, organizmni asosiy ishga tayyorlovchi umumrivojlantiruvchi mashqlar,
egiluvchanlik, tezkorlik va harakatlami boshqarishga qaratilgan mashqlar, tirmashib chiqish va oshib
o‘tish, akrobatika gavda mushaklarini rivojlantirishga, to‘g‘ri qomatni shakllantirishga, organizmni
sog‘lomlashtirib, asosiy jismoniy sifatlar (kuch, tezkorlik, chidamlilik, abjirlikjni rivojlantirishga
Gimnastikada foydalaniladigan sport aniomlariga tumik, qo‘shpoya (brus), yakkacho‘p (brevno),
,jcon“larda mashqlar bajarish, arqonga tirmashib chiqish, tayanib sakrash va chambarak bilan hamda
trenajorlarda mashqlar bajarishlar kiradi.
Egiluvchanlik deb nimaga aytiladi? Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun beriladigan
mashqlarni tushuntirib bering?
Egiluvchanlik — mushak va oyoqlami koordinatsion (birlamchi) ishlatish, jarohat olishdan
saqlanish va pastdan, tepadan keng zarbalar berish uchun.Egiluvchanlik sportning tennis, voleybol,
gimnastika, gandbol, yengil atletika turlarida foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun oyoq, bel, qo‘l mushaklarini cho‘zish mashqlari, egilishlar,
oyoqlami silkitish (gavdani orqaga va oldinga bukib), gilamchada yotgan holda ,,ko‘prik“ mashqi va
boshqalar tavsiya etiladi. Agar siz qayd etib o‘tilgan mana shu mashqlarni (51,52- rasmlar) doimo va
muntazam bajarib borsangiz, ko‘zlagan maqsadingizga, albatta, yetasiz. Buning uchun faqatgina
xohish, iroda va sabr-toqat kerak, xolos.
Basketbol o‘yini haqida (qachon, qayerda va kim tomonidan o‘ylab topilgan hamda o‘yin
maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’
Aslida, bu o‘yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo‘lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy
tarbiya o‘qituvchisi Jeyms Neysmit o‘ylab topgan va o‘z talabalari bilan o‘ynagan. 0‘sha paytlarda
to‘pni hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. ,,Basketbol“ inglizcha so‘z
bo‘lib, u „basket” — ,,savat“, ,,bol“—,,to‘p“ degan ma’noni anglatadi. Basketbol juda qiziqarli va
serqirra, harakatlarga boy o‘yindir. 0‘yin chog‘ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon
tomonlarga burilib to‘xtab qolishlar, to‘pni bir holatdan boshqa holatga o‘tkazib, to‘satdan uni
sherigiga uzatib yuborishlar, o‘zi tezlik bilan bo‘sh joyga chiqib, yana o‘sha to‘pni ilib olib savatga
otishlar yoki himoya to‘siqlariga uchrab, to‘pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz
sakrashlar, shit tagida hujumda bo‘lib, undan chiqib savatga to‘p tashlashlar ungagina tegishli.
Basketbol o‘yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. Basketbol to‘pining og‘irligi 567
grammdan 650 grammgacha. Chunonchi, yeming katta- kichikligiga qarab, maydonning hajmini
28—15 metr yoki undan kichikroq —
22—24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab
urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o‘yini uchun 12
yoshgacha bo‘lgan bolalarga ham kattalarga mo‘ljallangan (28—15 metrli) maydon ajratiladi, ammo
jarima to‘pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o‘lchovi 90 □ □ 120 sm
bo‘lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o‘matiladi. To‘pning og‘irligi 450—500 gramm
bo‘ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo‘lib, halqaning aylanasi 45 sm bo‘ladi,
unga savat ingichka arqonchadan to‘qiladi.
Gandbol o‘yinining asosiy qoidalari.
Bundan yuz yillar muqaddam daniyalik o‘qituvchi Xolger Nilson yangi sport o‘yini—„Xandboll“ni
o‘ylab topdi. Qo‘l to‘pi, deb nom olgan bu o‘yin dastlab qizlar uchun mo‘ljallangandi. 0‘yin qiziqarli
bo‘lganligi uchun keyinroq o‘g
il bolalar ham shug‘ullana boshladilar. Bu sport turida о‘yin
boshlanishidanoq har bir o‘yinchi faol va to‘laqonli ishtirokchi bo‘lib qoladi. Maydonda 7 kishidan
iborat ikki jamoa o‘ynaydi (bir darvozabon va 6 maydon o‘yinchisi). Bir jamoadan o‘yinda hammasi
bo‘lib 12 o‘yinchi ishtirok etishi mumkin (10 o‘yinchi va 2 darvozabon). Ammo o‘yinchilar maydon
markazida almashsalarda, to‘g‘ridan to‘g
ri almashtirilaverma^dilar. Jamoa tarkibida besh o‘yinchi
yin boshlanaveradi. 0
yinchi biror sababga ko
ra maydondan chiqarib yuborilganda ham
xtatilmaydi. Darvozabon o
yinchilami almashtira olmaydi, ammo o
miga turishlari mumkin. 0
yin 15 daqiqadan 2 taym davom etadi (orada 10 daqiqa
lib, darvozalar almashiladi). Gandbol o
yini har qanday to
p bilan har qanday maydon va
cha maydonlarida ham o
ynalishi mumkin. Faqat maydon chizig
i hamda 2 113mhajmdagi
darvoza belgilansa kifoya.
Shaxsiy va jamoat gigiyenasi qoidalariga qanday rioya qilish kerak. “Sog‘lom turmush
tarzi“ deganda nimani tushunasiz?
Nima uchun ba’zi odamlar sovuqdan kasal bo
lishadi-yu, ba’zilar esa qahraton sovuqda ham yupqa
kiyimda yurishadi va sovuq suvda cho’milishadi? Bu haqda hech o
jazirama issiqda kun bo
yi mehnat qlllshi mumkin, kimningdir 2—3 soatlik ishdan so
badani kuyadi. Sportda badani chiniqmagan kishi ozginajismoniy ish qilgandan so
ng tezda toliqadi
va o’zini yomon his eta boshlaydi. Issiq va sovuqqa, o’zgaruvchan nam havoga, jismoniy
yuklamalarga chidamli bo
Iish uchun gigiyena qoidalariga amal qilish, ilmiy asoslangan jismoniy
yuklamalami muntazam bajarib borish muhimdir. Bu qoidalaming ko’pchiligini inson yoshligidan
o’zlashtiradi. Masalan, ob-havoga qarab kiyinish, tishlami tozalash, ovqatdan oldin va keyin qo
yuvish va hokazolar. Shaxsiy gigiyenaning boshqa qoida va me’yorlari, ya’ni kun tartibi, dam olish
hamda mehnatni to
lga qo’yish, teri va badanga o
z vaqtida qarash, me’yorida uxlash va
ovqatlanish, ust-bosh va oyoq kiyimga qarash kabilar butun hayotimiz davomida, ta’lim-tarbiya
jarayonida amal qilinishi lozimbo
Kun tartibi doimiy turish vaqti, ertalabki gigiyenik badantarbiya, yuvinish, nonushta qilish,
qishga borish, tushlik qilish, uyga qaytish, kechki ovqat va dam olish, sport mashqlari va uy
vazifasini bajarish, kechki sayr va uyquga ketishni belgilaydi. Kun tartibiga rioya qilmaslik
organizmning ishga sekin kirishishiga, o
zini yomon his qilishlikka olib keladi, sportchilarda esa
natijaning juda sekin sur’atda o
sishiga sabab bo
Respublikamizda joriy etilgan uch bosqichli sport musobaqalari haqida ma’umot bering’
“Umid nihollari“ sport musobaqalari qachondan boshlab o‘tkazilib kelinmoqda va
qanday sport turlarini o‘z ichiga oladi?
“UMID NIHOLLARI” SPORT 0
zbekistonning umumiy o
smirlar sport maktablari o
tkaziladigan ommaviy sport
musobaqalari. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “0‘zbekiston Respublikasi
mustaqilligining 10 yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish to‘g‘risida”gi (2001 y.
19 yanvar) qarori asosida tashkil etilgan hamda “0‘quvchi va talaba yoshlami sportga jalb qilishga
qaratilgan uzluksiz sport musobaqalari tizimini tashkil etish to‘g‘risida”gi (2003 y. 3 iyun) qaroriga
binoan bu o‘yinlaming respublika final bosqichlari 3 yilda bir marta o‘tkazilishi belgilangan.
Maqsadi — umumiy o‘rta ta’lim va bolalar-o‘smirlar sport maktablari o‘quvchilarini jismonan
yetuk, axloqan barkamol hamda vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash, iqtidorli sportchi yoshlami
nufuzli musobaqalarga tayyorlash, yoshlar o‘rtasida jismoniy tarbiya va sportni yanada
ommalashtirish. “Umid nihollari sport o‘yinlari” s.o‘.dabadiiy gimnastika, basketbol. voleybol,
gandbol, yengil atletika, sport gimnastikasi. stol tennisi, suzish, tennis, futbol kabi olimpiada
o‘yinlari dasturiga kirgan va shaxmat, belbog‘li kurash, kurash singari ommalashgan sport turlari
bo‘yicha musobaqalar o‘tkaziladi. Saralash musobaqalari umumiy o‘rta ta’lim va bolalar-o‘smirdar
sport maktablari, tuman, shahar va viloyatlarda, respublika final bosqichi bitta hududda tantanali
ravishda tashkil etiladi. Birinchi “Umid nihollari sport o‘yinlari” s.o‘.ning respublika final bosqichi
Farg‘ona (2002), ikkinchisi Xorazm (2003) viloyatlarida bo‘lib o‘tdi. Ikkinchi “Umid nihollari sport
o‘yinlari” s.o‘. saralash musobaqalarida 4 mln.dan ziyod, uning final bosqichida 2114 nafar o‘quvchi
Jismoniy mashg‘ulot jarayonida asosiy texnika xavfsizligi va shikastlanganda birinchi
Mashg‘ulotlar vaqtida mashqlami ehtiyotsizlik bilan bajarish natijasida favqulodda shikastlanishlar
yuz berib turadi. Shuning uchun har qaysingiz o‘zingiz yoki o‘rtog‘ingizga shifokor kelgunga qadar
birinchi yordam ko‘rsatishni bilishingiz kerak. Lat yeyish. Yiqilib yoki urilib ketishdan biron joy lat
yeydi va u yerda shish paydo bo‘lib, qizarib ketadi. Shunda lat yegan joyga 20—30 daqiqa sovuq
kompress qo‘yish, siqib boylab qo‘yish kerak. Ishqalanish. Ishqalanish yoki poyabzalning siqishi
natijasida oyoq va qo‘llaming terisi qizarib ketadi. Bu joy maddalab ketmasligi uchun uni tozalab,
doka yoki bint bilan dori qo‘yib, boylab qo‘ymoq kerak. Ba’zida badanning u yoki bu yeri biror
joyga tegib, shilinib, qonashi mumkin. Shunda bu joyni zudlik bilan toza suv yoki vodorod peroksid
bilan yuvib, yod yoki zelyonka surib, dastlabki yordam bermoq lozim. Muskullarning tortishishi.
Mashq bajarib, harakat qilishda paymushaklar tortishib, gohida cho‘zilib qolishi mumkin. U
avvaliga qattiq og‘rib, biroz shishadi, keyin gematoma — ko‘karib qoladi. Bunday vaqtda og‘riq
joyiga sovuq kompress qo‘yish, elastik bint-dokani qo‘yib bog‘lash lozim. Shundan so‘ng
shifokorga murojaat qilinadi. Chiqishlar. Sport mashg‘ulotlarida qo‘l va oyoq chiqishi ko‘p
bo‘lmasa-da, ammo uchrab turadi. Unda chiqqan yerdagi suyak bo‘g‘inida shish paydo bo‘lib,
yurgan-turganda qattiq og‘riq bo‘ladi. Shuning uchun shikastlangan suyak bo‘g‘inini
qimirlamaydigan qilib taxtakachlab qo‘yish lozim. Keyin tezlikda travmatolog shifokorga jo‘natish
kerak. Chiqqan oyoq-qo‘llami o‘zingizcha
bilar-bilmas tuzataman demang’ Sinishlar. Bunda birinchi yordam — bu shikastlangan joyni,
ya’ni singan suyakni qimirlab ketmasligini ta’minlashdan iborat. Buning uchun birinchi galda
singan suyakni ikki tomonidan shina yoki taxta qo‘yib, mahkam bog‘lab qo‘yish kerak. Qo‘lni
gavdaga siqib bog‘lab qo‘yish ham mumkin. Umurtqa pog‘onasi shikastlanganda bemomi
ko‘ndalangiga shit yoki taxtaga yotqizib qo‘yib, „Tez tibbiy yordam“ni chaqirish lozim.
Chaqqonlik deb nimaga aytiladi? Chaqqonlikni rivojlantiruvchi mashqlarni
Chaqqonlik – bu harakatni koordinatsiyalash, yangi harakatlami egallash, o’zgarib turuvchi sharoit
talabiga ko’ra bir harakatdan ikkinchisiga tezda o’ta olish qobiliyatidir. Chaqqonlik murakkab
gimnastika mashqlarini (erkin mashqlar, jihozlarda bajariladigan mashqlar, akrobatika) bajarishda,
sport o’yinlarida suvga sakrashda va chang’ida yurishda, balandlikka sakrashda, uloqtirishda,
ayniqsa, ko’proq namoyon bo’ladi. Chaqqonlikni rivojlantirish uchun shug’ullanuvchi uchun
yangilik va koordinatsion qiyinchilik dementi bo’lib ko’rinadigan har qanday jismoniy mashqdan
Futbol o‘yini haqida (qachon, qayerda o‘ylab topilgan hamda о‘yin maydoni o‘lchami,
to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’
Futbol tarixi ham uzoq o‘tmishlarga borib taqaladi. Futbolga o‘xshash o‘yinlar eramizgacha Sharq
va antik dunyo davlatlarida mavjud bo‘lgan. Futbol — inglizcha ,,fut“ — oyoq va ,,bol“ — top
so‘zlaridan kelib chiqqan. Hozirgi kundagi futbol qoidalari 100 yillardan beri o‘zgarishsiz qolib
kelmoqda. Futbol Yer yuzida o‘ta sevimli va ommabop o‘yin hisoblanadi. Bu sport turi o‘zining
oddiyligi va qulayligi, o‘yinchilar o‘z mahorati va o‘zini tutishlarini namoyish eta olish imkoni
borligi bilan ishqibozlami jalb qiladi.
Futbolda ikki jamoa 11 kishidan o’yinchi o‘ynaydi. Minifutbolda darvozabon bilan 4 — 8 kishi.
0‘yin chim yotqizilgan to‘g‘ri to‘rtburchak shakldagi maydonda o‘ynaladi. Maydonning uzunligi
100 — 110 m, eni 69 — 75 metr (minifutbol maydonining uzunligi 18 — 50 m, eni 12 — 35 m)
bo‘ladi. Ikki tomon darvozalaridan bir xil masofada maydon o‘rtasidan chiziq tortiladi va markaz
0‘yinchilar (darvozabondan tashqari) maydonda to‘pga qo‘l tekkizishlari mumkin emas. О‘yin 45
daqiqadan ikki taym o‘ynaladi, o‘rtada 15 daqiqa tanaffus beriladi. Ikki taym davomida qaysi jamoa
raqib darvozasiga ko‘proq to‘p kiritsa, o‘sha jamoa yutgan hisoblanadi.
Yengil atletika nechta bo‘limga bo‘linadi va ularni sanab bering?
„Atletika” — yunoncha so‘z bo‘lib, bellashuv, kurash, mashq ma’nolarini anglatadi. Qadim
Yunonistonda kuch va chaqqonlik bo‘yicha bellashganlami atletlar deb nomlaganlar. Sportchilar
mashqlarni yengil va o‘z xohishiga ko‘ra bajarganlar. „Yengil atletika“ atamasi ham shu bilan
bog‘liq ravishda vujudga kelgan bo‘lishi mumkin. Zamonaviy yengil atletika ham yuqoridagi sport
turlari: yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish va shu singari turlami qamrab olgan
ko‘pkurashdan iboratdir. Qamrab olingan sport turlari hammabop bo‘lgani uchun Yer sharidagi
millionlab odamlar yengil atletika bilan shug‘ullanmoqdalar
Chidamlilik deb nimaga aytiladi? Chidamlilikni rivojlantiruvchi mashqlarni
Chidamlilik – organizmning u yoki bu harakat faoliyatidan toliqishga bardosh bera olish
qobiliyatidir. Umumiy va maxsus chidamlilik farqlanadi. Umumiy chidamlilik uzoq vaqt
davomida (masalan, davomli yurish, yugurish, suzish, kross yugurish, chang’ida yurish) o’rtacha
sur’atda tinimsiz harakat faoliyatiga bardosh berish qobiliyatidir. Maxsus chidamlilik esa
muayyan faoliyatdagi chidamlilikdir. Sportda, masalan, tezkorlik va chidamlilik birikib keladigan
(masalan, qisqa masofaga yugurishda)tezkor chidamlilik, kuch, chidamlilik birikib keladigan
(masalan, cho’qqayishda, qo’lda tortilish, shtanga ko’tarish) kuch chidamliligi bo’lishi mumkin.
O’rtacha zo’r berish, jismoniy mashqlar (yurish,yurish-yugurish, almashib yugurish, chang’ida
uchish, eshkak eshish, suzish, arg’amchida sakrash, harakatli va sport o’yinlari) chidamlilikni
o’stirishning vositalari bo’lib xizmat qiladi.
Yugurish turlari va ularning bir-biridan farqi nimada?
Ma’lum bo‘lishicha, yugurish sportning asosiy turi hisoblangan. Yengil atletikada qisqa masofaga
(sprinterlik), ya’ni 60, 100, 200, 400 metrga; estafetali — 4 -100 m, 4 • 200 m, 4 • 400 m li masofaga;
o‘rta va uzoq masofalarga, ya’ni 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m, 5000 m, 10000 m ga (stayerlik)
yugurish; marafon (42 km 195 m) yugurish kabi yengil yugurish turlari mavjud. Bulardan tashqari,
uzoq masofalarga (5 km dan 80 km gacha) ham yuguriladi.
Mahalliy sharoitda yugurish kross yugurish deb yuritiladi. Yugurishni shartli ravishda quyidagi
bosqichlarga bo‘lish mumkin: start, tezlanish, masofani o’tish, finish.
Basketbol о‘ymining asosiy qoidalari.
Basketbol 5 tadan o‘ymchilarga ega bo‘lgan ikki jamoaning to‘pni egallab olib, uni raqib savatiga
tushirishga intilishidir. Eng ko‘p ochko to‘plagan jamoa g‘olib sanaladi. 0 ‘yin davomida to‘pni
sherigiga oshirish, savatga taslilash yoki to‘p bilan uni yeiga urgan holda harakat qilish mumkin.
Rasmiy musobaqalar 28×15 m li maydonchada o‘tkaziladi. 0‘yin vaqti o‘spirinlar uchun 2×15
daqiqa, o‘smirlar va qizlar uchun 2×18 daqiqa, kattalar uchun esa 4×10 daqiqa. Har 10 daqiqadan
so‘ng 2 daqiqalik tanaffus mavjud. 0‘yin davomida jamoa zaxiradan xohlagancha o‘yinchi
almashtirishi, shuningdek, harbir bo‘limda (davrda) 2 daqiqalik tanaffusdan foydalanishi mumkin.
0‘yin maydonning markaziy aylanasida ikki jamoa o’yinchilari o‘rtasida to‘p tashlash bilan
boshlanadi. Bu paytda aylana ichiga boshqa o‘yinchilar kirishi mumkin emas. Savatga 6 metrli
chegara tashqarisidan tushirilgan to‘p uchun 3 ochko, undan yaqin bo‘lgan masofadan tushirilgan
to‘plar uchun 2 ochko, jarima to’pidan kiritilgan to’p uchun esa 1 ochko
beriladi. Himoyachilar to‘pni egallab tuigan va uni savatga tashlayotgan o‘yinchiga raqib jamoa
o‘yinchilari tegmasliklari lozim (qo‘liga, gavdasiga va h. k.), buni hakamlar jiddiy kuzatib turishadi.
To‘p tashlayotgan o‘yinchiga tekkan himoyachi jarima (fol) bilan jazolanadi (jazo о‘yin
bayonnomasiga kiritiladi). 5 marta o‘yin qoidasini buzgan о ‘у in ch i maydonni tark etishga majbur
bo‘ladi va maydonga boshqa qaytmaydi. Qoida buzilganda jarima to‘pi belgilanadi va uni
jabrlanuvchining o‘zi bajaradi (agar bajarishga kuchi yetsa). Mabodo o
yinchiga nisbatan qoida
buzilsa-yu, to‘p savatga tushsa, u hisobga olinadi va yana bitta jarima to‘pi ham belgilanadi. Agar
to‘p tushmagan boisa, 3 ta jarima to‘pi belgilanadi. 0‘yin qoidasiga asosan, to‘pni maydon
markazidan o‘tgandan keyin, ya’ni raqib zonasidan orqaga — o‘z zonangizga oshirishingiz mumkin
Bu holatda to‘p raqiblaiga olib beriladi va ular yon chiziqdan to‘pni o‘yinga kiritishadi. To‘pni
ushlab olib yugurish mumkin emas. To‘p bilan faqat 2 qadam tashlash mumkin. To‘pni qo‘lda
ushlab turgan holda siljish, joyda turib sakrash, uni ikki qo‘lda ushlab yeiga urish, yugurish, yugurib
kelib to‘xtagandan keyin yana yugurishni davom ettirish mumkin emas. Agar to‘p ikki jamoa
o‘yinchilarining qo‘lidan tashqariga chiqib ketgan bo‘lsa, u holda yon chiziqdan ikki o‘yinchi
o‘rtasida bahsli to‘p o‘yinga kiritiladi. Agar to‘p yoki to‘p bilan bo‘lgan o‘yinchi maydondagi
chegaralangan chiziqdan tashqarini bossa, tashqaridagi buyumga yoki odamga tegib ketsa, hakam
,,o‘yindan tashqari holat“ni bildiradi va ko‘rsatma beradi. Bu holatni aniqlash qiyin bo‘Isa, bahsli
to‘p o‘yinga kiritiladi. To‘pni atayin oyoq bilan tepib yoki musht bilan urib yuborish man qilinadi.
To‘p yon chiziq tomondan hakam hushtagi bilan o‘yinga kiritiladi. To‘p savatga aniq tushgandan
so‘ng o‘yin boshlang‘ich chiziqdan boshlanadi.
Jismoniy sifatlari va uni rivojlantirish uslublariga tushuncha bering Jismoniy sifatlami
(kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik), jismoniy sifatlami rivojlantimvchi
alohida mashqlami bajarish (arqonda sakrash, press, chambaraklar bilan mashq bajarish,
qo‘llami bukib-yozish, tortilish, umbaloq oshish, kuraklarda tik turish va hokazo. Suvda suzish
mashqlari nerv faoliyatini rivojlantiribgina qolmay, balki jismoniy sifatlaming oshishiga ham
katta yordam beradi.
Epchillik deb nimaga aytiladi? Epchillikni rivojlantiriuvchi mashqlarni tushuntirib
Epchillik – bu harakatni koordinatsiyalash, yangi harakatlami egallash, o’zgarib turuvchi sharoit
talabiga ko’ra bir harakatdan ikkinchisiga tezda o’ta olish qobiliyatidir. Chaqqonlik murakkab
gimnastika mashqlarini (erkin mashqlar, jihozlarda bajariladigan mashqlar, akrobatika) bajarishda,
sport o’yinlarida suvga sakrashda va chang’ida yurishda, balandlikka sakrashda, uloqtirishda,
ayniqsa, ko’proq namoyon bo’ladi. Chaqqonlikni rivojlantirish uchun shug’ullanuvchi uchun
yangilik va koordinatsion qiyinchilik elementi bo’lib ko’rinadigan har qanday jismoniy mashqdan
Olimpiya o‘yinlarining kelib chiqish tarixi. (MOQ, XOQ).
OLIMPIADA O’YINLARI – l)Yunonistonda umumyunon bayrami va musobaqalari (2 g’ildirakli
aravada tez yurish, beshkurash, mushtlashish musobaqalari, san’at konkursi). Mil.av. 776 y.dan
boshlab milodiy 394 y.gacha har 4 yilda Olimpiya sh.da xudo Zevs sharafiga o’tkazilgan. Ana shu 4
yillik davr Olimpiada deb atalgan. O’yinlar 5 kun davom etgan; 2) Yunonistonning O.o’.ni eslatuvchi
jahon sport musobaqalari. 1896 y. (Olimpiadaning 1-yili) dan boshlab o’tkaziladi. O.o’.ni o’tkazish
tartibi, qoidalari Olimpiya xartiyasida belgilab berilgan. Bu xartiyani zamonaviy olimpiya harakati
asoschisi, frantsiyalik jamoat arbobi P’er de Kuberten (1863—1937) ishlab chiqqan. 1894 y. Parijda
Xalqaro sport kongressi xartiyani tasdiqlagan (yangi tahriri 1999 y. qabul qilingan). O’yinlar Xalqaro
Olimpiada qo’mitasi (XOQ) tomonidan tashkil qilinadi. O’yinlarda musobaqalar sportning faqat
olimpiya turlari bo’yicha o’tkaziladi. Olimpiya sport turi xartiyaga binoan aniqlanib, u eng keng
tarqalgan (yozgi o’yinlaming erkaklar uchun sport turi 4 qit’aning kamida 75 davlatida va ayollar
uchun esa, 3 qit’aning kamida 40 davlatida tarqalgan) bo’lishi kerak. Dasturga yengil atletika,
gimnastika, suzish, og’ir atletika, kurash, boks, qilichbozlik, eshkak eshish, velosiped sporti, futbol,
basketbol musobakalari, albatta, kiritiladi. Olimpiada shiori «Tezroq, balandroq, kuchliroq»
O’zbekiston sportchilari O.o’.da 1952 y.dan buen (1992 y.gacha sobiq Ittifoq va MDH sportchilari
jamoasi tarkibida, 1996 va 2000 ylarda mustaqil davlat vakillari sifatida) qatnashib keladi.
Olimpiada harakatini rivojlantirishdagi alohida xizmatlari uchun O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti I. A. Karimov XOQ tomonidan Olimpiada oltin ordeni b-n taqdirlangan (1996).
Voleybol o‘yini haqida (qachon, qayerda va kim tomonidan o‘ylab topilgan hamda о‘yin
maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’
Voleybol 1895-yilda o’ylab topilgan. Amerika Qo’shma Shtatlarining Massachusets shtatidagi
Geliaks kollejining jismoniy tarbiya o’qituvchisi Vilyam Morgan voleybol o’yinini kashf etdi. 0‘yin
maydoni (18-9m) o‘rtasidan ko‘ndalangiga 2—2,45 m balandlikda setka-to‘r (eni 1 m) tortiladi.
Mashg‘ulotlar zal yoki ochiq havoda o‘tkazilishi ham mumkin. Ammo maydon atrofida turli xavfli
narsalar: to‘nkalar, tunukalar bo‘lmasligi lozim. Maydon shundayjoyda bo‘lishi kerakki, о‘yin
chog‘ida quyosh nuri ko‘zga tushmasin. Maydon 5 sm kenglikdagi chiziq bilan o‘raladi. U ham
maydon sathiga kiradi. Maydon o‘rtasidagi chiziq uni ikkiga bo‘lib turadi. Har bir maydonchaning
to‘g‘ri chizig‘i orqasidan to‘p o‘yinga iritiladi.
0‘rta chiziq bo‘ylab (chetki chiziqdan 50—100 sm uzoqlikda) voleybol ustunchalari o‘matiladi.
Ustunchada o‘g‘il bolalar uchun ilmoq balandligi 2 m 20 sm, qizlar uchun 2 m 10 sm; o‘smirlar
uchun 2 m 35 sm, erkaklar uchun 2 m 43 sm, ayollar uchun 2 m 24 sm bo‘ladi.Voleybol to‘ri o‘rtadan
tortiladi. To‘p bir xil rangda bo’ladi (zalda rang ochroq bo‘lgani ma’qul). Uning og‘irligi 270 — 280
Suzishning qanday usullarini bilasiz.
Qulochkashlab „ krol“ usulida suzish — eng tez va keng tarqalgan sportcha suzish usulidir. Uning
keng tarqalishiga yana bir sabab, undan suv polosi, sinxron suzish, ochiq havzalarda suzishda
foydalaniladi. Qulochkashlab ko‘krakda suzganda gavda gorizontal holatda, yuz suv yuzida
bo‘lib,gavda erkin harakatlanadi. Oyoqlar erkin uzatilib bir tekis va tez navbatma-navbat balandga
va pastga harakatlantiriladi. Oyoqning bir tekis, tinimsiz harakati harakat texnikasini yaxshi
o‘zlashtirganlik belgisidir. Shuning uchun doimo taxta ustida yotib, faqat oyoqlami harakatlantirib
suzish tavsiya qilinadi. Chalqancha yotib qulochkashlab suzish usulining o‘ziga xosligi shundaki,
bunda nafas suv ustida olib, chiqarilaveradi. Chalqancha yotib qulochkashlab suzishda gavda
gorizontal holatda bo‘ladi, oyoqlar ko‘krakda qulochkashlab suzgan holatdagidek harakatlanadi,
ular erkin holatda suvga tezlik bilan, asosan, balanddan pastga bosim beradi. Qo‘llar havoda erkin
harakat qilib, yuqoriga va yonga cho‘ziladi, suvga yengil tushiriladi, suzishning o‘rtasida qo‘l
bukiladi. Qo‘llar harakati tinimsiz takrorlanadi. 0‘ng qo‘l havoda bo‘lganda chap qo‘l suv ichida
suzadi va hokazo’
Kurash bilan shug‘ullanishdan oldin qanday jismoniy tayyorgarlik mashqlari
Mashqlar yakka tartibda bajariladigan, juftlikda, qo‘g‘irchoqda, trenajorda chorak kuch bilan,
yarim kuch bilan, to‘la kuch bilan bajariladigan, raqib usullaridan himoyalanish mashqlaridan iborat.
Tashlashlar va usullardan himoyalanishni mashqlarda o‘rganib olishdan awal „soya bilan kurashish“
ko‘rinishidagi usullami mashq qilib olish lozim. Masalan: 1. „Soya bilan kurashish“ usulini aloqasiz
ifodalash kerak: oldinga, orqaga, chapga, o‘ngga qadam tashlashlar bilan. Qadamlami turli
kenglikda, tezligi va maromini o‘lchab tashlash lozim (1 daqiqa).
Holatni (baland, o‘rta, past) o‘zgartirib, aldamchi harakatlar va ushlab olishlami ko‘rsatgan
holda turli tomonlarga harakatlanish (2 daqiqa).
Ushlab olish, aldash, muvozanatdan chiqarish, oyoqlar bilan harakatlanish, tashlash,
usullardan himoyalanish kabilami ifodalagan holda harakatlanishlar.
Kiyimdan ushlagan holda muvozanatdan chiqarish, chalish yoki tashlashni (raqibga jarohat
yetkazmagan holda) ifodalab harakatlanish. „Soya bilan kurashish“da xohlagan usulni qo‘llash
“Alpomish ” ва “Barchinoy” maxsus test sinovlari qachon va nima maqsadda
Respublikamizga joriy etildi hamda u o‘z ichiga necha yoshda bo‘lgan aholini qamrab
0‘quvchilaming jismoniy tayyorgarligini oshirishda “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus
testlardan foydalanish usullari (texnologiyalari) 0‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonuni (1997) asosida ta’limning uzluksizligi tizimida ko‘p bosqichli (maktab,
tuman-shahar viloyat va Respublika miqiyosi) “Umid nihollari” sport o‘yinlarining tashkil etilishi
(ilk bor 2000 q. Toshkentda) xalq ta’limi sohasida katta burilish yasadi. Alpomish” va “Barchinoy”
maxsus testlari nizomiga (1999 yil dekabr) ko‘ra testlar bilan shug‘ullanish va tayyorgarlik hamda
talablami bajarish I sinf (6-7 yosh) o‘quvchilaridan boshlanadi. Test talablarini bajargan
o‘quvchilarga guvohnoma va nishonni topshirish rahbar tomonidan o‘z vaqtida amalga oshirilishi
lozim. Maxsus testlaming I bosqichi 5 yoshdan 18 yoshgacha boTgan bolalar va o‘smirlarga
mo‘ljallangan. 5-6 yoshlilar, 7-8 yosh, 9-10, 11-12, 13-14, 15-16 yoshvah
Voleybol o‘yinining asosiy qoidalari.
О‘yin biron-bir jamoaning to‘p uzatishidan boshlanadi ( awal jamoa sardorlari o‘rtasida qur’a
tashlanadi). To‘pni uzatishga 5 soniya ajratiladi. Uzatishda kaftdagi to‘pga urish mumkin
emas ( uni, albatta, yuqoriga otish zarur). Agar to‘p urayotgan o‘yinchi to‘pni yuqoriga otgach,
u gavdaning biron joyiga tegsa yoki ushlansa, to‘p uzatilgan hisoblanib, u raqib jamoaga
beriladi. To‘p urish huquqini qoTga kiritgan jamoa o‘yinchilari soat millari bo‘yicha o‘rin
almashadilar. To‘p o‘yinchilararo oshirilganda yoki hujumkor zarbda to‘rga tegsa, xato
Har bir jamoa o‘z maydonida to‘pni faqat uch marta uradi, xolos (so‘ngra raqib tomonga
yo‘naltirishi kerak). To‘pni gavdaning beldan yuqori har qanday a’zosi bilan urish mumkin.
To‘pga qisqa va uzuq-yuluq tegish kerak. To‘siq qo‘yilgandan keyin jamoa uch zarb huquqiga
ega. Raqib maydoni va to‘rga gavdaning har qanday a’zosi bilan tegish xato hisoblanadi.
Yugurib kelib uzunlikka sakrashni bajarishda nechta faza amalga oshiriladi?
0‘quvchilar jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida yugurib kelib uzunlikka sakrash mashqini
bajaradilar. Bu yugurib kelib „oyoqlami bukkan“ holda uzunlikka sakrash bo Tib, u oddiy va
hammaga ma’qul boTgan mashq turidir. Uzunlikka sakrashning tarkibiy qismlari yugurish,
depsinish, uchish va qo‘nish bo Tib, o‘zaro uzviy bogTiq, ajralmas va bir xilda muhimdir.
Arqonga tirmashib chiqish usullari va ularni bajarish tartibi.
Arqonga tirmashib chiqishning 2 usuli mavjud:
Uchta harakat bilan tirmashib chiqish. QoTlami tepaga ko‘tarib, arqon mahkam ushlanadi. ,,Bir“
deganda arqonga osilib, oyoqlami tizzadan bukib, ko‘krak tomon tortiladi va oyoqlar
chalishtiriladi. ,,Ikki“ deganda qoTlami bukib, oyoqlar bilan arqonni qattiq qisib olinadi. ,,Uch“
deganda oyoqlar bilan arqonni qisib olgan holda qoTlar bilan arqonni ketma-ket ushlab, tepaga
Ikki harakatda tirmashib chiqish. ,3ir“ deganda oyoqlami to‘g‘rilab, arqonni qoTlar bilan ushlab,
ketma-ket yuqoriga tirmashib chiqiladi. ,,Ikki“ deganda yana oyoqlami tortib, arqonni mahkam
siqib ushlanadi. Mashq shu tarzda davom ettiriladi.
Kurash atama va iboralari, 15 ta usulni sanab bering’ Kurash jahon xalqlari ko’ngil
to‘ridan joy oldi va ulaming leksikalarida ,,Ta’zim“, „Kurash”, ,,Yonbosh“, ,,Halol“, ,,Chala“ kabi
o‘zbek so‘zlari jaranglay boshladi. Kurashda yelkadan oshirib tashlash, oyoq bilan ilib tashlash
(chil), chalish, xavfsizlikni saqlash, himoya, qarshi hujum usullari va hokazo’
Chil usuli (ilib olgan holda tashlash). Chil kurash usullaridan bin bo‘lib, unda kurashchi bukilgan
oyog‘i, panjasi, tovoni bilan raqib oyog‘ini ushlab turadi yoki o‘ziga tortadi. Kurashchi oyoqlarini
tizzadan bukkan holda bukish joyini raqibning tizzasiga qo‘yadi, panjalari bilan ko‘targan holda uni
raqib oyog‘iga olib boradi hamda qo‘l va gavda harakatlari bilan raqibni gilamga tashlaydi.
Yonbosh. Raqibning qo‘li va belbog‘idan ushlagan holda oyoq yordamida siltab ko‘tarib (xoh o‘ng,
xoh chap qo‘lda, o‘ng yoki chap tomonga) tashlash. Oyoqlar yordamida raqib oyoqlarini tashqi va
ichki tomondan ko‘tarib, yonboshni amalga oshirish ham mumkin. Oyoqda tashqi tomondan
supurma. Oyoq bilan supurma kurash elementlaridan biri hisoblanib, unda kurashchi oyoqlami
tezkor silkitma harakat bilan raqib oyog‘iga, og‘irlik markazining pastrog‘iga qo‘yadi, qo‘llari va
gavdasini qarama-qarshi tomonga harakatlantiradi. Oyoq bilan supurma tashlashning bir qancha
turlari bor: xohlagan oyoqda oldindan, orqadan, yondan ilish, bu o‘z oyog‘i va raqib oyog‘ining
qanday turganiga bog‘liq. Farg‘onacha (belbog‘li) kurash qoidalariga ko‘ra chalish va qoqish
(supurma) man etiladi.
Gandbol o‘yini haqida (qachon, qayerda va kim tomonidan o‘ylab topilgan
hamda o‘yin maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’ Gandbol maydoni
20 • 40 m dan iborat (mini-gandbol maydoni esa 9 • 18 dan 12 • 24 gacha) bo‘ladi.
Darvozaning hajmimini-gandbolda 1,80-2,70 metr bo‘ladi. Darvoza ikki xil rangga bo‘yaladi,
oq va qora (yoki qizil va havorang). Darvoza maydoni 6 metr (yaxlit chiziq bilan belgilanadi),
erkin to‘p urish chizig‘i 9 metr qilib belgilanadi (jarima to‘pi 7 metrdan uriladi). U darvoza
to‘g‘risidagi 6 m li chiziqdan 1 metr narida joylashadi. Qizlar to‘pi yengilroq (250 — 280 gr),
o‘g‘il bolalar to‘pi og‘irroq (424 — 475 gr) bo‘ladi.
Yoleybol o‘yinida hujum va himoya taktikasi nimalardan iborat?
Voleybol o‘yini ko‘proq hujum va himoya texnikasiga asoslanadi. 0‘yin paytida hujumda ham,
himoyada ham turish va siljish, to‘pni uzatish va qabul qilib olish, to‘pni bir yoki ikki qo‘llab olish
va qaytarish, to‘pni to‘sish kabilardan foydalaniladi. О ‘yinchining turishi va siljishi. Voleybol
o‘yini davomida o‘yinchi maydon bo‘ylab harakatda bo‘lib siljiydi. Maqsad—to‘pni qabul qilib
olish va boshqa usullar bilan uni uzatishdir. To‘pni uzatish. 0‘yinni davom ettirish maqsadida
sherikka yoki raqib tomonga yuborilgan to‘pni o‘tkazish uzatish usuli hisoblanadi. To ‘pni ikki qo
‘llab yuqoridan uzatish. Bu usul ancha keng tarqalgan. Uzatishdagi ishonchlilik va aniqlik uning
muhim tomonidir. Dastlabki holatda о‘yinchining oyoqlari tizzalardan bukiladi, qo‘llari oldinga
chiqqan (tirsaklar partada turgandek), kaftlar ichkariga qaragan, panjalar tarang holatda bo‘ladi.
To‘p yaqinlashganda oyoqlar to‘g‘rilanadi va gavda, qo‘llar ko‘tariladi va to‘pni qabul qilishga
tayyorlanadi. Qo‘l, gavda va oyoq harakatlari bir-biriga muvofiqlashadi. Bu esa to‘pni tegishli joyga
yuborish imkonini beradi. To ‘pni qabul qilib olish. Bu raqiblar hujumidan keyin o‘yinda to‘pni
saqlab qolishdagi himoya usulidir. To‘pni pastdan ikki qo‘llab qabul qilib olish zamonaviy
voleybolda asosiy usul hisoblanadi. U hujumni, kuchli zarbni yengil o‘tkazishda asosiy usuldir. To
‘pni ikki qo ‘llab yuqoridan qabul qilib olish uncha kuchli kelmayotgan to‘plarga nisbatan
qoTlaniladi, shuningdek, boshqa usullardan foydalanish noqulay bo‘lganda ham shunday qilinadi.
To ‘pni bir qo ‘llab pastdan qabul qilib olish. Bu usulda aniqlik kam bo‘lsa-da, ba’zan qo‘llaniladi.
To‘g‘rilangan qo‘l, qattiq siqilgan panjalar to‘pning yo‘lini to‘sadi (to‘p musht, kaft yoki bilaklar
bilan uriladi). Bu harakatlarda oyoq qatnashmaydi.
To ‘pni oshirish. To‘pni o‘yinga kiritish oshirish deb nomlanadi. Zarb uchun qulay boTgan qat’iy
turish, yuqoriga otish, qoTni siltab to‘pni urish va to‘pni urgandan keyingi o‘yinchining harakatlari
oshirishning asosiy xususiyatlari hisoblanadi
“O‘zbekiston iftixorlari” faxriy unvoniga sazovor bo‘lgan 20 nafar sportchilarni sanab,
sport turlarini aytib bering. “O’zbekiston iftixori” fahriy unvoni 1998 yil 28 avgustdagi
O’zbekiston Respublikasi Qonuni bilan ta’sis etilgan. Bu unvon O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining fannoniga asosan Jahon chempionati, Olimpiya o’yinlari va boshqa sport
o’yinlarida chempion unvonini olgan va o’zini yutuqlari bilan Vatan shon-shuhratini yuqori
ko’targan O’zbekiston Respublikasi fuqarolariga beriladi. Bu unvonga sazovor bo’lganlar
shaxmatchi Rustam Qosimjonov, boksyor Artur Grigoryan, Ruslan Chagaev,
Muhammadqodir Abdullayev, dyuzdo va o’zbek kurashi ustasi Kamol Murodov, fristayl
bo’yicha jahon chempioni Lina Cheryazova, O’zbekistonda futbolini ommalashishiga va
rivojlanishiga hissa qo’shgan, 1994 yil Osiyo o’yinlari g’olibi Birodar Abdurayimov, futbolchi
Mirjalol Qosimov, 2010 yil Osiyoda yilning eng zo’r xakami, 2015 yilda Yilning eng zo’r
hakami deb topilgan Ravshan Ermatov va boshqalar. Artur Taymazov – Erkin kurash,
O’tkirbek Haydarov – Boks, Akobir Qurbonov-Sambo, Kamol Murodov- Dyuzdo, Bahrom
Avazov – Milliy kurash, Timur To’lyakov – boks, Shuhrat Xo’jayev- Sambo, Mahtumquli
Mahmudov-kurash, Lazizbek Zokirov – Boks, Rishod Sobirov-Dzyudo.
Shaxsiy va jamoat gigiyenasi qoidalariga qanday rioya qilish kerak? “Sog‘lom
turmush tarzi“ deganda nimani tushunasiz?
Nima uchun ba’zi odamlar sovuqdan kasal boTishadi-yu, ba’zilar esa qahraton sovuqda ham yupqa
kiyimda yurishadi va sovuq suvda cho’milishadi? Bu haqda hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Kimdir
jazirama issiqda kun bo‘yi mehnat qlllshi mumkin, kimningdir 2—3 soatlik ishdan so‘ng oftobdan
badani kuyadi. Sportda badani chiniqmagan kishi ozginajismoniy ish qilgandan so‘ng tezda
toliqadi va o’zini yomon his eta boshlaydi. Issiq va sovuqqa, o’zgaruvchan nam havoga, jismoniy
yuklamalarga chidamli boTish uchun gigiyena qoidalariga amal qilish, ilmiy asoslangan jismoniy
yuklamalami muntazam bajarib borish muhimdir. Bu qoidalaming ko’pchiligini inson yoshligidan
o’zlashtiradi. Masalan, ob-havoga qarab kiyinish, tishlami tozalash, ovqatdan oldin va keyin
qoTlami yuvish va hokazolar. Shaxsiy gigiyenaning boshqa qoida va me’yorlari, ya’ni kun tartibi,
dam olish hamda mehnatni to‘g‘ri yo‘lga qo’yish, ten va badanga o‘z vaqtida qarash, me’yorida
uxlash va ovqatlanish, ust-bosh va oyoq kiyimga qarash kabilar butun hayotimiz davomida,
ta’lim-tarbiya jarayonida amal qilinishi lozim bo‘lgan odatlardir.
Kun tartibi doimiy turish vaqti, ertalabki gigiyenik badantarbiya, yuvinish, nonushta qilish,
o‘qishga borish, tushlik qilish, uyga qaytish, kechki ovqat va dam olish, sport mashqlari va uy
vazifasini bajarish, kechki sayr va uyquga ketishni belgilaydi. Kun tartibiga rioya qilmaslik
organizmning ishga sekin kirishishiga, o‘zini yomon his qilishlikka olib keladi, sportchilarda esa
natijaning juda sekin sur’atda o‘sishiga sabab bo‘ladi
Yugurish turlari va ularning bir-biridan farqi nimada?
Ma’lum bo‘lishicha, yugurish sportning asosiy turi hisoblangan. Yengil atletikada qisqa masofaga
(sprinterlik), ya’ni 60, 100, 200, 400 metrga; estafetali — 4 100 m, 4 • 200 m, 4 • 400 m li
masofaga; о ‘rta va uzoq masofalarga, ya’ni 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m, 5000 m, 10000 m
ga (stayerlik) yugurish; marafon (42 km 195 m) yugurish kabi yengil yugurish turlari mavjud.
Bulardan tashqari, uzoq masofalarga (5 km dan 80 km gacha) ham yuguriladi.
Mahalliy sharoitda yugurish kross yugurish deb yuritiladi. Yugurishni shartli ravishda quyidagi
bosqichlarga bo‘lish mumkin: start, tezlanish, masofani o’tish, finish.
Таълим / Образование
Мазкур методик тавсияда босқичли назорат имтиҳонини ўтказиш бўйича кўрсатмалар берилган. Шунингдек, назарий саволларни ишларини баҳолаш бўйича мезонлар келтирилган. Ҳар бир босқичли назорат имтиҳон билети умумий ўрта таълим мактабларидаги 9 синф Жисмоний тарбия курсларининг бўлимларидаги мавзуларини қамраб олган бўлиб, саволлар дарсликлар асосида тузилган.
Умумий ўрта таълим мактабларининг 9-синфларида Жисмоний тарбия фанидан якуний назорат имтиҳони амалий тарзда тавсия этилган имтиҳон материаллари асосида ўтказилади. Якуний имтиҳоннинг амалий қисмида тиббий ходим бўлиши шарт. Тиббиёт муассасалари томонидан Жисмоний тарбия машғулотларидан озод этиш тўғрисидаги маълумотномага эга бўлган ўқувчилар педагогик кенгаш қарори билан якуний имтиҳондан озод этилади. Ушбу ўқувчиларнинг якуний баллари ўқув йилида (чораклар давомида) олган баҳоларидан келиб чиққан ҳолда қўйилади.
Aмалий қисм бир кунда ўтказилиши, конвертлари имтиҳон куни очилиши ҳамда далолатнома, баённомалар имтиҳон жараёнида тўлдириб борилиши лозим. Шунингдек, Республика таълим маркази ҳузуридаги “Жисмоний тарбия ва саломатлик” Илмий-методик кенгашининг 2021-йил 29-мартда ўтказилган йиғилиш қарорига биноан, якуний имтиҳон материалларига ўзгартириш киритилди.
Жумладан: якуний имтиҳон материалларидан назарий саволларни чиқарилганлиги сабабли, амалий синов машқлари 1 тага кўпайтирилди.
Якуний имтиҳоннинг амалий қисмини топшириш учун синф икки гуруҳга, (ўғил ва қиз болаларга) бўлинади. Ҳар бир гуруҳдан биттадан ўқувчи конвертлардан бирини тортади. Шу тортилган конвертдаги билетда берилган 5 та синов машқлари бўйича ўз гуруҳ аъзолари билан кўрсатилган тартибда бирин-кетин топширади. Қолган конвертлар очилмайди.
Ўқувчининг ҳар бир бажарган амалий машғулотидан 5 баллик тизим асосида баҳоланади. Баллар умумлаштирилиб ўртача баҳо чиқарилади. Масалан: 5+4+4+3+5=21:5=4,2 яхлитланган ҳолда 4 баҳо қўйилади.
Qiziqarli malumotlar
Jismoniy tarbiya 9 sinf