Islomda nechta kitob bor

– Bevaqt vafoti tufayli tavba qilolmay o’tgan mo’minlarning gunohlari kechirilishi

Alloh taoloning muqaddas kitoblari

– Payg’ambarlariga nozil qilgan hukmlari to’plamidir.

– U kitoblarni Alloh taolo nima sababdan yuborgan?

– Din va shariat hukmlarini qavmlarga yetkazish va o’rgatish uchun.

– Payg’ambarlarga nechta kitob nozil qilingan?

– Jami bir yuzu to’rt kitob. Odam alayhissalomga o’n varaq, Shish alayhissalomga ellik

varaq, Idris alayhissalomga o’ttiz varaq, Ibrohim alayhissalomga o’n varaq kelgan. Bu

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

aytilgan yuz varaq yuz kitobga tengdir. Muso alayhissalomga Tavrot kitobi, Dovud

alayhissalomga Zabur, Iso alayhissalomga Injil, Muhammad alayhissalomga Qur’oni

karim nozil qilingan.

– Ularda nimalar bayon qilingan?

– Va’z va nasihatlar, ibratli qissa va hikoyalar, duo va ibodat so’zlari bayon etilgan,

dunyo va oxirat obodligini topmoq yo’llari ko’rsatilgan.

– Ularda shariat hukmlari bir-biriga muvofiq keladimi yoki muvofiq kelmaydimi?

– Ko’plari muvofiq, ba’zilari xilofli.

– Nega xilofli?

– Chunki zamona va insoniyatning kamolot darajasiga qarab yangi-yangi hukmlar

kelgan. Shu sababdan so’ng kelgan hukmlar avvalgi hukmlarga o’xshamaydi. Ammo eng

so’nggisi, ya’ni Qur’oni karimda kelgan hukmlar to zamon oxir bo’lguncha qat’iy va

Qur’on – Kalomi sharif

– Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalomga Qur’on qay tariqa kelgan?

– Alloh taoloning amri bilan farishta Jabroil Muhammad alayhissalomga Qur’ondagi sura

va oyatlarni bayon qilgan, xotiralariga singdirgan. Jabroil alayhissalom ketganidan so’ng

Payg’ambarimiz nozil bo’lgan oyatlarni sahobai kiromlarga yodlatganlar.

– Kalomulloh Muhammad alayhissalomga necha yil davomida kelgan?

– Yigirma uch yil davomida bobma-bob, oyatma-oyat, bo’linib-bo’linib nozil bo’lgan.

– Qaysi tilda bayon qilingan?

– Qur’oni karim necha sura va necha oyatdan iborat?

– Bir yuz o’n to’rt sura, olti ming ikki yuz yigirma olti oyatdan iborat.

– Unda necha so’z va necha harf bor?

– Yetmish yetti ming to’rt yuz o’ttiz to’qqiz so’z, uch yuz yigirma besh ming uch yuz qirq

Taqdir va qazo

– Taqdirning ma’nosi nima?

– Olamda har bir bo’lgan, bo’ladigan va bo’lishi tayin qilib qo’yilgan o’lchovdir.

– Qazoning ma’nosi nima?

– Tayin qilingan ishning bajarilishidir.

– Olamda bo’ladigan narsalar va qilinadigan ishlarning muddati avvaldan belgilanadimi?

– Albatta. Har bir ishning qachon, qay tarzda, qanday sabablar bilan qilinishi va muddati

avvaldan belgilab qo’yiladi. Ular «Lavhul Mahfuz»da yozib qo’yilgan.

– «Lavhul Mahfuz» nima?

– «Lavhul Mahfuz» osmonlar ustidagi kitobsimon mavjudliklardir.

– Bandalarning savob olishlari yoki gunohga botishlari «Lavhul Mahfuz»da bitilganmi?

– Odamlar «Lavhul Mahfuzda»da yozilgani tufayli savobga botadi yoinki gunohkor

– Unday emas. Bu narsani Alloh taolo O’zining azaliy ilmi bilan biladi. Ya’ni, biror banda

agar o’z ixtiyoriga qo’yilsa, qanday amallarni qilmoqligi avval-boshdanoq Allohga ma’lum

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

va «Lavhul Mahfuz»ga bitilgan.

– «Lavhul Mahfuz»da avvaldan bitilgan ekan-ku, deb bu dunyoda tek yuraverish,

oxiratga hozirlik ko’rmasdan yotaverish, gunoh ishlarni bot-bot qilaverish mumkin ekan-

– Hech mumkin emas! Har bir banda qunt bilan ilm olishi, ma’rifat o’rganishi, halol non

topib yeyishi, gunohlardan to’xtashi lozim. Har ishni taqdirga havola qilib, o’z ixtiyoridagi

ishlarni taqdirga topshirib qo’yishi ma’qul emas. Chunki taqdir oliy tushuncha, Alloh

taolo belgilab qo’ygan o’lchovdir. Ammo bu dunyoda insonning o’ziga bog’liq qilib

qo’yilgan jihatlar borki, bunga inson o’zi harakat qilishi kerak.

– Ajalning ma’nosi nima?

– Berilgan umr muhlatining tugashi.

– Biron ofat yoki boshqa sabab bilan o’lgan kishining ajalini nima deb bilmoq lozim?

– Ular tashqaridan qaralganda biror sabab bilan yoki tasodifan o’lganga o’xshab ko’rinsa

ham, aslida ajallari yetib kelgani tufayli qazo qilganlar. Chunki inson umr muddati

tugagani sababli ham tasodif va biror bahonaga yo’liqadi.

Bandalarning fe’l-atvori

– Bandalarning fe’li kim tomonidan belgilanadi?

– Bandalar o’z fe’llarini o’zlari yaratadilar. Alloh taolo ularga kuch-quvvat, ya’ni biror

narsani ixtiyor etmoqqa kifoya qilguvchi iroda va ixtiyor bergan.

– Alloh taolo bandalariga yaxshi va yomon fe’llarni taqsimlab berganmi?

– Albatta, banda qaysi fe’l-atvorni ixtiyor qilsa, Alloh taolo unga o’sha fe’lni ravo ko’radi.

Agar biror kishi o’z ixtiyori bilan savob ishni qilmoqchi bo’lsa, Alloh unga bu fe’lini

bermoqqa rozidir. Agar gunoh fe’lni bandasi kasb qilsa, Alloh taolo rozi bo’lmaydi. Lekin

sinov muddatini bo’yniga qo’ygan holda uni o’z ixtiyoriga qo’yadi.

– Bandaning fe’lini Alloh belgilaydigan bo’lsa, bandalar bajargan yumushlari uchun savob

yoki gunoh orttiradilarmi?

– Albatta, agar banda yaxshi fe’lni kasb qilsa, savob oladi, mabodo yomon fe’lga yo’liqsa,

gunohkor bo’ladi. Chunki Alloh taolo tanlash ixtiyorini bandalarning o’zlariga bergan edi.

Zamonning oxiri

– Zamonning oxir bo’lishi ma’nosi nima?

– Ushbu dunyoning oxirlashi va tugashidir.

– Zamon tugashining belgilari qanday?

– Yer yuzining jami mavjudoti – odamzot va hayvonot, osmonda esa butkul farishtalar

qirilib halok bo’lishi zamon oxirining asosiy belgisidir.

– Zamon qay vaqtda tugaydi? Unga necha yil qoldi?

– Zamonning qachon va qay holatda tugashi yolg’iz Allohga ayondir. Biz faqat shuni ayta

olamizki, har kuni va har lahzada qiyomat bo’lishining ehtimoli bor.

– Zamon tugamasidan avval uning qanday alomatlari ko’rinadi?

– Zamon tugamasidan avval yer yuzini faqat bir millat vakillari egallab oladi. Ammo

Islom davlatlari juda zaif bo’ladi. So’ngra o’sha qudratli millat ham zaiflashadi va o’zga

qavmning tasarrufiga kirib ketadi. Musulmonlar esa taraqqiylashib ketadi. So’ngra yana

jamiki odamlar ibodatsizlikka mubtalo bo’ladilar. Jabr va zulm ko’payadi. Zilzila, yerning

cho’kishi, shaharlarni suv bosishi hodisalari ko’p bo’ladi. Vaboga o’xshash turli-tuman

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

dardlar va dardmandlar ko’payadi. Tug’iluvchidan ko’ra o’luvchi ko’p bo’ladi. Erkaklardan

ko’ra ayollarning hisobi ortiq keladi. Ba’zi ellarda to’qlik, farovonlik ortib, ba’zilarida

qattiq ochlik hukm suradi. Mashriq tarafdan Ya’juj-Ma’juj qavmi yer yuziga tarqaladi.

Ular mag’rib xalqlarining ustidan g’alaba qozonib, o’z hukmini, jabrini o’tkazadilar.

So’ngra bir kazzob ko’pchilikni o’ziga tobe qiladi, fosiqlikni o’rgatadi. Uning ismi

Dajjoldir. Dajjol xaloyiqni yo’ldan ozdirib yurgan vaqtida Payg’ambarimiz Muhammad

alayhissalomning qizlari hazrati Fotima naslidan bo’lmish solih zot xalqni va’z va nasihat

bilan fosiqlikdan va imonsizlikdan qaytarib, yaxshilik va odillikni targ’ib qiladi hamda

qo’shin to’plab Dajjol qavmiga qarshi jang qiladi. Ul zotning ismlari Mahdiydir. O’sha

vaqtlarda osmondan Iso alayhissalom yerga tushib, hazrati Mahdiyga yordam beradi.

Ushbu urushda Dajjol halok bo’ladi va askarlarining ham aksari qirilib ketadi. Qolganlari

hazrati Iso bilan Mahdiyga tobelikka o’tadilar. O’sha zamonda Iso bilan Mahdiy adolatli

hukumat o’rnatib, bir necha yillar osoyishta yashaydilar. Ezgu niyatli kishilar ko’payadi.

Xazina va chorva mollari juda barakali va ziyoda bo’ladi. Davlatmandlar ko’payadi.

Hatto, zakot va sadaqa oluvchi kishi topilmaydi. So’ng yana kishilar imonsizlik va gunoh

tomonga yuzlanadilar. Keyin esa g’arb tomonda sovuq shamol qo’zg’alib, mo’minu

musulmonlarni ado qiladi. Yer yuzida faqat imonsiz, gunohkor kishilar qolib, hamma

tomonni bulg’alaydilar. Va nihoyat, Alloh taoloning hikmati bilan quyosh teskaridan,

ya’ni mag’ribdan chiqadi. Ushbu kun dunyoning so’nggi kunidir. Ushbu kungacha tavba

qilib qolish kerak. So’ng tavba-tazarru’lar qabul etilmas. Yer yuzini dud bosib, har tirik

kishining hushi yo’qolur. So’ng farishta Isrofil surni chalib, jondorlarning tanasidan joni

chiqishiga ko’maklashadi. Qattiq shamol turib yer yuzini xarobaga, dashtga aylantiradi.

Alloh taolodan o’zga biror tirik narsa qolmas.

Qiyomat kunining sharhi

– Dunyo maxluqoti tamoman halok bo’lgandan so’ng nima bo’ladi?

– Undan so’ng qiyomat boshlanadi. Alloh taolo odamlarni qaytadan tiriltiradi. Qabrlardagi

va boshqa joylardagi o’liklar Alloh taoloning qudrati bilan bir joyga yig’ilib, xuddi tirik

vaqtlaridagidek to’planishadi. So’ng Alloh taolo Isrofil alayhissalomga surni ikkinchi

marotaba chalmoqni amr qiladi. So’ng har bir banda mahshar maydoniga jam bo’ladi.

– Mahshar maydoni qanaqa maydondir?

– U bandalarning o’tkinchi dunyoda qilgan amallarini hisob va taftish qiladigan joydir.

– Mahshar maydonida qanaqa ishlar bo’ladi?

– Har bandaga o’tkinchi dunyodagi amallari yozilgan daftar berilib, u amallarining har biri

o’ziga ma’lum qilinadi. Va har kimning amali to’g’rilik, odillik tarozisi bilan o’lchanib,

jannat va do’zax ahllari saralanadi.

– Mahsharda bandalarning amallarini kimlar hisob va taftish qiladilar?

– Alloh taolo tarafidan buyurilgan vakil farishtalar.

– Hisobotdan so’ng bandalar qaysi yerga borishadi?

– Jahannam ustiga qurilgan Sirot ko’prigining yoniga boradilar.

– Sirot ko’prigidan kimlar o’tmoqqa qodir?

– Har bir solih va gunohlari kechirilgan mo’min zotlar. Ammo undan o’tolmagan

gunohkor zotlar Sirot ko’prigidan qulab jahannamga tushib ketadilar.

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

Jannat va jahannam

– Jannatning ta’rifi qanday?

– Jannat rohat va farog’atga to’la. Unda xushhavo bog’lar, zilol chashmalar, til bilan

bayon qilib bo’lmas afzalliklar bor.

– Jannatdagi eng mo’’jizaviy va hayratlanarli voqea nima?

– Jannat ahlining Alloh diydoriga yetishmog’i. Ammo Allohni biz qay tariqa, ya’ni qay ko’z

bilan ko’rmog’imiz ma’lum emas.

– Jahannam qanday makon?

– Jahannam qabohatga va razolatga to’la azoblar makonidir. U joyda Zaboniya ismli

farishtalar kofirlar va gunohkorlarga ayovsiz jazo beradilar.

– Jannatga kimlar kiradi?

– Bu o’tkinchi dunyoda Alloh buyurgan amallarni bajarib, u Zot ta’qiqlagan ishlardan

qaytgan diyonatli va gunohlari kechirilgan mo’min bandalar kiradi.

– Jahannamga-chi?

– Kofirlar va fosiqlar.

– Kishilar jannatda doimiy qoladilarmi?

– Jannat ahli boqiy qoladi va unda qazoyu qadar yo’qdir.

– Jahannamga kirganlar-chi?

– Imonsiz kishilar jahannamda doimiy mahbus bo’lib qoladilar. Ularga o’lim yo’q. Ammo

gunohlari kechirilmasdan jahannamga kirgan osiy mo’minlar gunohlari miqdoricha

jazolanib, so’ng do’zaxdan chiqadilar va jannatga qaytib, u joyda qoladilar.

Gunohkorlar

– Islom diniga e’tiqod qo’ygan va lekin o’zini tuta olmay, gunoh qilgan kishilar

musulmonlikdan chiqadimi yoki yo’qmi?

– Chiqmaydi. Ammo fosiq va gunohkor bo’ladi.

– Gunohkorlar do’zax azobidan saqlanishi ehtimoli bormi?

– Alloh taolo kechirgan ba’zi bandalar do’zaxga emas, jannatga kirishi mumkin.

– Alloh ba’zi gunohlarni kechiradimi?

– Alloh qaysi gunohlarni kechiradi?

– Har qanday gunohni kechirish Allohning ixtiyoridadir. Alloh odildir. Yana chin ixlos bilan

tavba qilgan kishilarning gunohidan kechishga Alloh va’da qilgan.

– Bevaqt vafoti tufayli tavba qilolmay o’tgan mo’minlarning gunohlari kechirilishi

– Payg’ambarlarning va boshqa solih kishilarning shafoatlari sabab bo’lib ko’p

kishilarning gunohi kechirilishi mumkin. Farz va vojib amallarini qilgandan so’ng sunnat

amallarini qilgan kishilarni Muhammad alayhissalom shafoat qiladilar.

– Payg’ambarlarning va boshqa solih kishilarning shafoatlaridan mahrum bo’lgan

gunohkor kishilarning ham gunohi kechiriladimi?

– Alloh kechirguvchi. Marhamat ul Zotning o’zidan. Ammo Allohning marhamatiga

tayanib gunoh qilmoq joiz emas. Chunki Alloh qahrli hamdir.

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

Hazrati Odam (a.s.) va Havvo

– Dunyoda eng avval kim yaratilgandir?

– Otamiz Odam (a.s.) va onamiz hazrati Havvolar. Ular jamiki odamzotning ota-

Muhammad alayhissolatu vasallam

– Muhammad alayhissalom qachon dunyoga kelganlar?

– Milodiy tarixning 570 yili 27 savrda, 12 rabiul-avvalning dushanba kuni dunyoga

– Muhammad alayhissalom qaerda dunyoga kelganlar?

– Osiyoda. Arabistonning Makka nomli shahrida dunyoga kelganlar. Ellik uch yoshgacha

Makkai Mukarramada, oxirgi o’n yil Madina shahrida yashaganlar.

– Ul zot necha yoshlarida payg’ambar etib saylandilar?

– Ungacha umrlari qay holda kechdi?

– U zot yoshliklaridanoq aqlli, farosatli va diyonatli kishi edilar. U kishini butun Makka

ahli izzat qilardi. Sevib «Muhammad al-Amin» (ishonchli Muhammad), derdi.

– Payg’ambar bo’lgunlaricha mashg’ulotlari nima edi?

– Xadicha ismli boy savdogar ayolning savdogarlik ishlariga mutasaddi edilar. Yigirma

besh yoshlarida hazrati Xadichaga uylandilar.

– Hazrati Xadicha u paytda necha yoshda edi?

– Islomgacha Arabiston ahli qaysi dinda edi?

– Ko’pchilik butparast va majusiy, ba’zilar yahudiy va nasroniy dinida edilar. Ba’zilari

o’zlarini Ibrohim alayhissalom dinida hisoblab, uning millatidanmiz, deb aytar edilar.

– Muhammad alayhissalomning payg’ambarliklari qanday boshlangan?

– Muhammad alayhissalom qirq yoshlarida dunyo ishlarini tark qildilar. Aqlu e’tiqod bilan

Alloh taolo borligini bildilar va Makkai Mukarramaning chetidagi Hiro tog’ida g’orga borib,

Allohga ibodat qildilar. Bir kuni o’sha tog’da o’tirganlarida farishta Jabroil kelib «Iqro»

surasini o’qidi. Yana bir kelganlarida Alloh taolo u zotni payg’ambar etib tayinlaganini va

odamlarni Islom diniga da’vat qilmog’i uchun elchi etib saylaganini so’zladi.

– So’ng nima bo’ldi?

– So’ng Allohning rasuli xaloyiqni Islom diniga taklif qila boshladilar.

– Dastlab kimlar imon keltirdi?

– Hazrati Abu Bakr Siddiq, xotinlardan Xadichai Kubro, yosh bolalardan hazrati Ali.

– Payg’ambar bo’lganlaridan so’ng Makkai Mukarramada necha yil turganlar?

– O’n uch yil. So’ng Allohning amri bilan Madina shahriga hijrat qilganlar. U zot bilan

birga musulmonlar ham hijrat qilishdi. Biz Muhammad alayhissalom Makkadan Madinaga

hijrat qilganlaridan boshlab hijriy tarix, deb hisob yuritamiz.

– Allohning rasuli Madinada bo’lgan vaqtlarida qaysi ishlar yuzaga keldi?

– Shahar aholisi islomiy hukm asosida umr kechira boshladi va imonsiz xalqlarni Islomga

kirgizmoq va Islom davlati yaratmoq uchun kurashdi. Kofirlarga qarshi janglar bo’ldi. 8-

hijriy sanada Makka ham musulmonlar qo’liga o’tdi. 10-sanada barcha musulmon ahli

Makkai Mukarramaga hajga bordi. Ushbu haj vaqtida Alloh taolodan Kalomi sharifning

so’nggi oyatlari nozil bo’ldi. Muhammad alayhissalom u oyatlarni aytib Alloh taoloning

kalomi – Qur’on nihoyasiga yetganini va Islom dinining hukmlari butunlay bayon

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

qilinganini so’zladilar, o’zlarining qazolari yaqinlashayotganini aytib, xaloyiqqa va’z-

– Muhammad alayhissalom necha yoshda qazo qildilar?

– Madinai Munavvarada o’n yil turgandan so’ng oltmish uch yoshlarida milodiy 632

sanada, hijriy 11 sananing 12 rabiul-avvalida, dushanba kuni baqoga safar qildilar.

– Ul zotning qabrlari qaerda?

– Madinai Munavvara shahrida, Masjidi nabaviyning ichida maxsus bir gumbazning

ostida. Hojilar Ravzai mutaharraga ziyoratga kelib ketadilar.

Muhammad alayhissalomning mo’jizalari

– Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom ham mo’’jizalar ko’rsatganmilar?

– Ha. «Siyari nabiy» va «Tavorixi anbiyo» kitoblarida bu haqda ko’p bayon qilingan.

Birinchisi, kofirlar u kishini sinamoq uchun mo’’jiza so’rashganida, oyni ikki bo’lakka

bo’lib ko’rsatganlar. Oyning bir bo’lagi tog’ning bir tomonida, ikkinchi bo’lagi boshqa

tomonida ko’ringan. Ikkinchisi, Muhammad alayhissalom Abu Bakr Siddiq (r.a.) bilan

Makkadan Madinaga kelganlarida Abu Ayyub Ansoriy ikki kishilik taom keltirganlar.

O’shanda Muhammad alayhissalom Abu Ayyubga Madina shahri ulug’larini majlisga

chaqirishni buyurganlar. Bir yuz sakson kishi yig’ilgan va hammalari taomni tanovul qila

boshlaganlar. Ammo mo’’jiza tufayli taom sira kamaymagan. Uchinchisi, Hudaybiya

sahrosida urush payti sahobalar tashna bo’lishadi. Shunda Rasuli akram alayhissalom

duo bilan suv chiqaradilar. Jami askarlar to’yib suv ichadilar. To’rtinchisi, yana o’shanday

holatlarning birida Rasuli akram alayhissalom yarim kosa suvga barmoqlarini soladilar va

kosaga suv to’lib, yetmish-sakson kishi u suvdan ichadilar. Beshinchisi, Nabiy

alayhissalom uch yuz kishilik majlis chaqiradilar. Bir kichik laganda xurmo qo’yadilar,

majlis ahli xurmodan qancha tanovul qilsa ham hech tugamagan. Oltinchisi, Muhammad

alayhissalomning oldilariga bir yahudiy ayol zaharlangan go’sht keltirganida, go’sht:

«Men zaharlanganman», degan ekan. Yettinchisi, bir bo’ri, echki va tuya

Payg’ambarimizning mo’’jizalari tufayli tilga kirgan. Sakkizinchisi, bir kishi: «Payg’ambar

ekanligingizga guvohingiz bormi?» deb so’raganida, bir daraxt Rasul alayhissalomning

yonlariga kelib shahodat kalimasini aytgan va qaytib joyiga borib turgan. To’qqizinchisi,

Xandaqda urush payti bir dona arpa noniga baraka kelib, ming kishi to’ygan. O’ninchisi,

Hunayn urushida Rasul alayhissalom dushman qo’shiniga bir hovuch tuproq

sepganlarida, ularning ko’zlariga tuproq to’lib, mag’lublikka giriftor bo’lgan edi. O’n

birinchisi, ul zot tasbeh o’girganlarida, tasbeh toshlaridan «Subhanalloh», degan ovoz

eshitilgan. O’n ikkinchisi, Muhammad alayhissalom qarindoshlarining xayr-duolarini qilib

turganlarida, uyning devorlaridan «Omin» degan ovoz eshitilgan. O’n uchinchisi,

Muhammad alayhissalom juma kuni suyanib xutba o’qiydiganlari xurmo yog’ochidan

ayrilganlarida, u yog’och ustun g’amgin yig’i ovozi chiqargan. O’n to’rtinchisi,

Muhammad alayhissalomning eng katta mo’’jizalari – Qur’oni karimdir.

– Muhammad alayhissalomning ota-bobolari kimlar?

– Otalari Abdulloh, uning otasi Abdulmuttolib, uning otasi Hoshim, uning otasi

Abdumannofdir. Onalari Omina Vahob ismli kishining qizidir.

– Muhammad alayhissalomning dastlabki xotinlari kim?

– Hazrati Xadichai Kubro roziallohu anhodir.

– Muhammad alayhissalomning farzandlari nechta edi?

– Uch o’g’il, to’rt qizlari bo’lgan. O’g’illari Qosim, Ibrohim, Abdulloh; qizlari Ruqiya,

Zaynab, Ummukulsum, Fotimadir.

Ibodati islomiya. Ahmad Hodiy Maqsudiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

– Muhammad alayhissalomning sahobalari kim edi?

– Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom bilan birga mo’min-musulmonlikda yashagan

va mo’min-musulmonlikda vafot qilgan kishilardir. Har qaysilarini biz do’st tutmog’imiz

– Sahobalarning eng afzali kimlar?

– Hazrati Abu Bakr Siddiq, hazrati Umar ibn Xattob, hazrati Usmon ibn Affon, hazrati Ali

Murtazo roziallohu anhumlar. Ushbu to’rt sahoba muhtaramu mukarram choryorlardir.

Jamiki musulmonlar ushbu choryorlarning har qaysilarini do’st tutmog’i lozim.

– Rasul alayhissalom qazolaridan so’ng kim xalifa bo’ldi?

– Sahobalarning kengashi bilan Abu Bakr Siddiq ikki yilu uch oy xalifa bo’ldi. So’ng

hazrati Umar o’n yildan ziyodroq xalifa bo’ldi. So’ng hazrati Usmon o’n yilga yaqin

xalifalik qildi. So’ng hazrati Ali Murtazo to’rt yil xalifa bo’ldi. Hazrati Ali vafotidan so’ng

uning o’g’li Hasan olti oyga yaqin xalifa bo’ldi. So’ng Islom ahli ichida fitna chiqqach,

fitna bosilishi uchun hazrati Muoviya podshohlik tojini kiydi.

Ahli sunna val jamoa

– Rasul alayhissalomning sahobalari vafot etib ketgach, Islom ahli e’tiqodida necha firqa

yuzaga keldi?

– Yetmish uch firqa. Ammo mashhurlari uchtadir: ahli sunna val jamoa firqasi, shia

firqasi, mo’’tazila firqasi.

– Ushbu uch firqaning (mazhabning) eng to’g’ri yo’ldagisi qaysi?

– Ahli sunna val jamoaning e’tiqodi haqdir.

– Biz qaysi mazhabdanmiz?

– Biz ahli sunna val jamoa mazhabidanmiz.

– Uning tariqati qanday?

– Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom va u kishining sahobalari qanday yo’l tutgan

bo’lsa, din va shariat hukmlariga qay tariqa e’tiqod qo’ygan bo’lsa, ahli sunna val jamoa

ham shu yo’ldan boradi.

– Shianing e’tiqodi qay yo’sindadir?

– Ular ko’p masalada ahli sunna val jamoa bilan hammaslak bo’lsalar-da, juz’iy

noo’xshashliklari ham bo’ladi. Masalan, ahli sunna val jamoa Abu Bakr Siddiqni xalifa

etib sayladi. Ammo shia mazhabidagilar Rasul alayhissalomdan so’ng xalifalikka u

kishining qarindoshi hazrati Ali mustahiq, dedilar. Orada kelishmovchilik paydo bo’ldi.

– Mo’’tazila mazhabining yo’li qanday?

– Ularning ham noo’xshashligi bor. Masalan, ular qabrda mayyitning tirilmog’iga va savol

etuvchi farishtalar kelishiga, o’lgan kishining rohat yo azob ko’rmog’iga, Sirot ko’prigiga,

Alloh taolo jannati kishilarga ko’rinmog’iga va yana boshqa shu kabi masalalarga

– Ahli sunna val jamoa mazhabidagilarning nomlanishi qanday?

– Shia firqasidagilarning-chi?

Islomda nechta kitob bor

40 фарз баёни

Исломда 5 фарз бор

Иймонда 7 фарз бор

Намозда 12 фарз бор

Тахоратда 4 фарз бор

Таяммумда 4 фарз бор

Ғуслда 3 фарз бор

Амру маъруфда 1 фарз бор

Нахий мункарда 1 фарз бор

Хайзда 1 фарз бор

Нифосда 1 фарз бор

Илм излашда 1 фарз бор

Исломдаги 5 фарз

1.Иймон

2.Намоз

3.Рўза

4.Закот

5.Хаж

Иймондаги 7 фарз

1.Аллох Таолога иймон келтириш

2.Фаришталарга иймон келтириш

3.Аллохнинг китобларига иймон келтириш

4.Пайғамбарларига иймон келтириш

5.Қиёмат кунига иймон келтириш

6.Яхшилик ва ёмонлик хам Аллохдан эканлигига иймон келтириш

7.Ўлгандан сўнг қайта тирилишга иймон келтириш

Намоздаги 12 фарз

Намоздан ташқаридаги 6 фарз

1.Намоз ўқувчининг бадани катта ва кичик бетахоратликдан пок бўлиши

2.Жойи пок бўлиши

3.Кийими пок бўлиши ва авратларининг берк бўлиши

4.Қиблани топиши

5.Ният

6.Ўз вақтида ўқиш

Намознинг ичидаги 6 фарз

1.Такбири тахрима (Дунё ишларини харом қилиб охират ишларини халол қилувчи такбир.Аллоху Акбар деб намозга кирилади)

2.Қиёмда туриш

3.Қироат қилиш

4.Руку

5.Сажда

6.Қаъдаи охир (Аттахиёти миқдорида ўтириш)

Тахоратдаги 4 фарз

1.Юзнинг соч чиққан жойидан иякнинг остигача ва икки қулоқнинг юмшоқларининг ораларини бир марта ювиш

2.Икки қўлнинг чиғаноқлари билан бир марта ювиш

3.Бошнинг тўртдан бирига масх тортиш

4.Икки оёқнинг тўфиқлари билан бир борадан ювиш

Таяммумнинг 4 фарзи

1.Намоз ўқишни ният қилиб таяммум қилиш

2.Тоза тупроқни қасд қилиши (Ер жинсидан бўлган,тупроқ,тош,қум кабилар)

3.Икки қўлини тупроққа уриб юзига масх тортиш

4.Икки қўлини яна уриб иккала қўлининг чиғаноқларини қўшиб масх тортиш

Ғуслдаги 3 фарз

1.Оғизга сув олиб ювиш

2.Бурунга сув олиб ювиш

3.Бутун баданга сув етказиб ювиш

Амру маъруфда 1 фарз бор

Яхши амалларни ўзи бажариб,бошқаларга хам буюриш

Нахий мункарда 1 фарз бор

Ёмон амаллардан аввал ўзи сақланиб бошқаларни хам қайтариш

Хайзда 1 фарз бор

Хайз хукмларини билиш.Хайз кунларининг ози уч кун кўпи ўн кун.Хайздан пок юришнинг энг ози ўн беш кун,кўпининг чгараси йўқ.(Бир умр хайз кўрмаса,намоз ўқийверади)

Хайз кунларида намоз ўқилмайди,рўза тутмайди,жинсий алоқа қилмайди.Хайз тўхташи билан ғусл қилиб покланиб намозини давом эттиради,рўзасини тутади.Хайзли кунларининг намозларини қайта ўқимайди.Рўзанинг фазоларини тутади.Хайзли аёл Қуръон тиловат қилмайди Мусхафни ушламайди ва Каъбани тавоф қилмайди.

Илм излашда 1 фарз бор

Илм излаш,ўқиш фарз.Пайғамбаримиз саллоллоху алайхи васаллам “Бешикдан қабргача илм изланглар” деганлар

Мазхаблар хақида

Ахли сунна ва жамоада тўрт мазхаб бор

1.Ханафий

2.Моликий

3.Шофиъий

4.Ханбалий

1.Ханафий мазхабининг етакчиси Имом Аъзам Абу Ханифа Нўъмон рахматуллохи алайхи-Имоми Аъзам.

2.Моликий мазхабининг етакчиси Имом Молик рахматуллохи алайхи.У киши Абу Бакр розияллохи анхунинг йўлини ушлаган.

3.Шофиъий мазхабининг етакчиси Имом Шофиъий рахматуллохи алайхи.У киши Али розиллохи анхунинг йўлларини ушлаган.

4.Ханбалий мазхабининг етакчиси Имом Ахмад ибн Ханбал рахматуллохи алайхи.У Усмон розияллохи анху тутган йўлни ушлаган.

Исломдаги амаллар

Фарз амаллар

1.Куръони Каримда буюрилган.

2.Мутавотир,машхур хадислар билан (Имом Бухорий,имом Муслим ривоят қилган муттафақун алайх хадислар).

3.Ижмои уммат билан (Уммат олимларининг ижмолари билан)мустахкамланган амаллар.

Фарз амалини қилган киши савобга эришади.Қилмаган киши гунох қилган бўлади.Фарзнинг фарзлигини инкор қилган диндан чиқиб кофир бўлади.

Вожиб амаллар

Вожибни бажарган киши савоб топади.Бажармаган гунохкор бўлади.Инкор қилган гунохкор бўлади ва кофир бўлмайди.

Суннат амаллар

Суннат Пайғамбаримиз саллоллохи алайхи васаллам қилган ва буюрган амаллар.Қилган киши кўп савобга эришади,қилмаган киши пайғамбаримиз саллоллохи алайхи васалламнинг шафоатидан бенасиб бўлади ва гунохкор бўлади.

Мустахаб амаллар

Мустахаб Пайғамбаримиз саллоллохи алайхи вассаллам баъзан қилиб ,баъзан қилмаган амаллардир.Бу амални қилган киши савоб олади.

Харом амаллар

Харомнинг хукми 3 хил далиллар билан мустахкамланган:

1.Қуръони Каримда буюрилган

2.Мутавотир,машхур хадислар билан (Имом Бухорий,имом Муслим ривоят қилган муттафақун алайх хадислар).

3.Ижмои уммат билан (Уммат олимларининг ижмолари билан)мустахкамланган амаллар.

Шариатимизда харом амални қилиш таъқиқланган.Харомдан ўзини тийган одам савобга эга бўлади.Харом амални қилган киши қиёмат куни азобланади.Харомни халол деган киши иймонсиз бўлиб кофир бўлади.

Макрух амаллар

1.Макрухи тахримий-харомга яқин бўлган макрух

2.Макрухи танзихий-халолга яқин бўлган макрух

Харомга яқин бўлган макрух ислом шариатида ман қилинган амал бўлиб бундан қайтган одам савобга эришади,қилган киши азобга қолади.Макрухи тахримийнинг хукми харомга ўхшаш.(Масалан,эркакларнинг ипак кийим кийишлари ва тилло узук тақишларига ўхшаш).

Макрухи танзихий халолга яқин макрух амал,буни хам шариатимизда қилишда қайтарган.Ўзини тортган одам савобга эришади.Қилган одам азобга қолиш эхтимоли бор.

Мубох амаллар

Қилса савоб хам гунох хам бўлмайдиган амаллардир.

(Islam.okis.ru)

Qur’onda nechta sura va qancha oyat bor? Qur’on – musulmonlarning muqaddas kitobi

Sayyoramizning har ettinchi aholisi musulmondir. Muqaddas kitobi Bibliya bo’lgan nasroniylardan farqli o’laroq, musulmonlarda Qur’on bor. Syujet va tuzilish jihatidan ushbu ikki dono qadimiy kitob bir-biriga o’xshash, ammo Qur’on o’ziga xos xususiyatlarga ega.

Qur’on nima?

Qur’onda qancha sura va qancha oyat borligini aniqlashdan oldin, ushbu dono qadimiy kitob haqida ko’proq bilib olish kerak. Qur’on musulmonlarning e’tiqodlari asosidir. U VII asrda payg’ambar Muhammad (Muhammad) tomonidan yozilgan. Islom izdoshlarining fikriga ko’ra, Olamning Yaratuvchisi o’zining farishtasini Muhammad orqali butun insoniyatga etkazish uchun bosh farishta Jabroilni (Jabroil) yuborgan. Qur’onga ko’ra, Muhammad Tangrining birinchi payg’ambaridan yiroq, ammo Alloh so’zini odamlarga etkazishni buyurgan oxirgi payg’ambar.

Qur’on yozilishi Muhammad vafotigacha 23 yil davom etdi. Shunisi e’tiborliki, payg’ambarning o’zi xabarning barcha matnlarini birlashtirmagan – bu uning kotibi Zayid ibn Sobit Muhammad vafotidan keyin amalga oshirilgan. Undan oldin Qur’onning barcha matnlari izdoshlar tomonidan yodlangan va qo’lda bo’lgan barcha narsalar haqida yozilgan.

Yoshligida payg’ambar payg’ambar nasroniylikni qiziqtirgan va hatto o’zini suvga cho’mdirmoqchi bo’lganligi haqida afsonalar mavjud. Biroq, ba’zi ruhoniylarning unga nisbatan salbiy munosabatiga duch kelib, u xristianlik g’oyalari unga yaqin bo’lganiga qaramay, bu tashabbusni tark etdi. Ehtimol, bunda haqiqat donasi bor, chunki Injil va Qur’onning ba’zi hikoyalari bir-biriga bog’langan. Bu shuni ko’rsatadiki, payg’ambar nasroniylarning muqaddas kitobi bilan yaxshi tanish bo’lgan.

Qur’onning mazmuni

Bibliya singari, Qur’on ham falsafiy kitob, ham qonunlar to’plami, ham arablarning xronikasidir. Kitobning aksariyati Alloh, Islomning muxoliflari va hali ishonish yoki ishonmaslik to’g’risida qaror qabul qilmaganlar o’rtasida tortishuv shaklida yozilgan.

Qur’onni tematik ravishda 4 ta blokga bo’lish mumkin.

• Islom dinining asosiy tamoyillari.
• Musulmonlarning qonunlari, urf-odatlari va marosimlari, keyinchalik arablarning axloqiy va huquqiy kodlari yaratilgan.
• Islomgacha bo’lgan davrning tarixiy va folklor ma’lumotlari.
• Musulmon, yahudiy va nasroniy payg’ambarlarning ishlari haqida afsonalar. Xususan, Qur’onda Injilning Ibrohim, Muso, Dovud, Nuh, Sulaymon va hatto Iso Masih kabi qahramonlari bor.

Qur’onning tuzilishi

Tuzilishi jihatidan Qur’on Injilga o’xshaydi. Ammo, undan farqli o’laroq, uning muallifi bitta odam, shuning uchun Qur’on muallif nomlari bilan kitoblarga bo’linmaydi. Bundan tashqari, Islomning muqaddas kitobi yozilgan joyiga ko’ra ikki qismga bo’lingan.

Muhammad alayhissalom 622 yilgacha, payg’ambar Islomning muxoliflaridan qochib, Madinaga ko’chib o’tgan paytlarida yozgan Qur’on boblari Makka boblari deb nomlangan. Va Muhammad yangi yashash joyida yozganlarning hammasi Madina deb nomlangan.

Qur’onda qancha sura bor va u nima?

Bibliya singari, Qur’on arablar suralar deb ataydigan boblardan iborat. Hammasi bo’lib ushbu muqaddas kitob 114 bobdan iborat. Ular payg’ambar tomonidan yozilish tartibida emas, balki ma’noda joylashtirilgan. Masalan, birinchi yozilgan bob Al-Alak deb hisoblanadi, unda Alloh hamma ko’rinadigan va ko’rinmas narsalarning yaratuvchisi, shuningdek, insonning gunoh qilish qobiliyatiga ega. Biroq, muqaddas kitobda u 96-deb yozilgan va ketma-ket birinchi bo’lib Fotiha surasi.

Qur’onning boblari uzunligi jihatidan bir xil emas: eng uzuni 6100 so’z (Al-Baqara), eng qisqasi atigi 10 ta (Al-Kausar). Ikkinchi bobdan (Bakara surasi) boshlab ularning uzunligi qisqaradi.

Muhammad vafotidan keyin butun Qur’on teng ravishda 30 Juzga bo’lingan. Bu muqaddas Ramazon oyida bir kecha uchun bir Juzah o’qib, dindor musulmon Qur’onni to’liq o’qishi uchun qilingan.

Qur’onning 114 bobidan 87 (86) surasi Makkada yozilgan.Qolgan 27 (28) – Madinaning boblari, Muhammad umrining so’nggi yillarida yozgan. Qur’ondagi har bir suraning o’z nomi bor, bu butun bobning qisqacha mazmunini ochib beradi.

Qur’onning 114 bobidan 113 tasi “Mehribon va rahmli Allohning nomi bilan!” Faqat to’qqizinchi sura “At-Tavba” (arabchadan “tavba” degan ma’noni anglatadi), Qodir Tangri bir necha xudolarga sig’inadiganlarga qanday munosabatda bo’lganligi haqidagi hikoyadan boshlanadi.

Oyatlar qanday?

Qur’onda qancha sura borligini bilib, muqaddas kitobning yana bir tarkibiy qismiga – oyat (Injil oyatining analogiga) e’tibor qaratish lozim. Arab tilidan tarjima qilingan “oyalar” “alomatlar” degan ma’noni anglatadi.

Ushbu oyatlarning uzunligi har xil. Ba’zida eng qisqa boblardan (10-25 so’z) uzunroq bo’lgan oyatlar mavjud.

Suralarning oyatlarga bo’linishi bilan bog’liq muammolar tufayli musulmonlarning ularning soni boshqacha – 6204 dan 6600 gacha.

Bitta bobdagi eng kam oyat 3 ta, eng ko’pi 40 ta.

Nima uchun Qur’onni arab tilida o’qish kerak

Musulmonlar muqaddas matnni bosh farishta Muhammad aytgan arab tilidagi Qur’ondan faqat so’zlar mo”jizaviy kuchga ega deb hisoblashadi. Shuning uchun har qanday, hatto muqaddas kitobning eng aniq tarjimasi ham ilohiyligini yo’qotadi. Shuning uchun Qur’ondan ibodatlarni asl tilida – arab tilida o’qish kerak.

Qur’on bilan asl nusxada tanishish imkoniga ega bo’lmaganlar, muqaddas kitobning ma’nosini yaxshiroq tushunish uchun tafsirlarni (Muhammad sahobalari va keyingi davrlarning taniqli allomalari tomonidan muqaddas matnlarning sharhlari va izohlari) o’qishlari kerak.

Qur’onning rus tilidagi tarjimalari

Hozirda Qur’onning rus tiliga tarjimasi juda ko’p. Biroq, ularning barchasida kamchiliklar mavjud, shuning uchun ular ushbu ajoyib kitob bilan faqat dastlabki tanishish sifatida xizmat qilishlari mumkin.

Professor Ignatius Krachkovskiy 1963 yilda Qur’onni rus tiliga tarjima qilgan, ammo shu bilan birga u musulmon ulamolari (tafsirlari) ning muqaddas kitobi sharhlaridan foydalanmagan, shuning uchun uning tarjimasi chiroyli, lekin ko’p jihatdan asl nusxadan yiroq.

Valeriya Poroxova muqaddas kitobni she’riy shaklda tarjima qildi. Uning tarjimasida ruscha qofiyadagi suralar va muqaddas kitobni o’qiyotganda asl nusxaga o’xshab juda ohangdor eshitiladi. Biroq, u Yusuf Alining arabcha emas, balki Qur’onning inglizcha talqinidan tarjima qildi.

Elmira Kuliev va Magomed-Nuri Osmanov tomonidan rus tiliga Qur’onning mashhur tarjimalari juda yaxshi, garchi u noto’g’ri bo’lsa ham.

Fotiha surasi

Qur’onda qancha sura borligini aniqlab, ulardan eng mashhurlaridan bir nechtasini ko’rib chiqishingiz mumkin. Al-Fotiha rahbari Musulmonlar orasida “Muqaddas Kitobning onasi” deb nomlanadi, chunki u Qur’onni ochadi. Fotiha surasini ba’zan Alham deb ham atashadi. Bu Muhammad tomonidan beshinchisi sifatida yozilgan deb ishoniladi, ammo payg’ambarning ulamolari va sheriklari uni kitobda birinchi qilishgan. Ushbu bob 7 oyatdan (29 so’z) iborat.

Arab tilidagi ushbu sura 113 bobdan iborat an’anaviy ibora bilan boshlanadi – “Bismillahi Rahmani Rahim” (“Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan!”). Bundan tashqari, ushbu bobda Allohga hamdlar aytiladi, shuningdek, hayot yo’lida o’z rahm-shafqatini va yordamini so’raydi.

Al-Bakara surasi

Qur’on Al-Bakar surasidagi eng uzun sura 286 oyatni o’z ichiga oladi. Tarjimada uning nomi “sigir” degan ma’noni anglatadi. Ushbu suraning nomi Musoning (Muso) qissasi bilan bog’liq bo’lib, uning syujeti Bibliyadagi Raqamlar kitobining 19-bobida joylashgan. Musoning masalidan tashqari, ushbu bobda barcha yahudiylarning avlodlari – Ibrohim (Ibrohim) haqida ham so’z boradi.

Shuningdek, “Bakara” surasida Islomning asosiy qoidalari to’g’risida: Allohning birligi, taqvodor hayot haqida, yaqinlashib kelayotgan Xudoning hukm kuni (Qiyomat) haqida ma’lumotlar keltirilgan. Bundan tashqari, ushbu bobda biznes, ziyorat, qimor o’yinlari, nikoh yoshi va ajralish bilan bog’liq turli xil nuanslar bo’yicha ko’rsatmalar berilgan.

Bakara surasida barcha odamlar 3 toifaga bo’linganligi haqida ma’lumotlar mavjud: Allohga ishonganlar, Qodir va Uning ta’limotini rad etganlar va munofiqlar.

Al-Bakaraning va umuman butun Qur’onning “yuragi” 255-oyat bo’lib, “Al-Kursi” deb nomlangan. Unda Allohning buyukligi va qudrati, Uning vaqt va koinotdagi qudrati haqida hikoya qilinadi.

Nos surasi

Qur’on Nos (An-Nos) surasi bilan tugaydi. U atigi 6 oyatdan (20 so’z) iborat. Ushbu bobning nomi “odamlar” deb tarjima qilingan. Ushbu bob, odamlar, jinlar (yovuz ruhlar) yoki shayton bo’lishidan qat’i nazar, vasvasa qiluvchilarga qarshi kurash haqida hikoya qiladi. Ularga qarshi kurashishning asosiy samarali vositasi – bu Xudoyi Taoloning ismini tilga olishdir, shuning uchun ular uchib ketishadi.

Qur’onning ikki so’nggi boblari (Al-Falak va An-Nos) himoyaviy deb qabul qilingan. Shunday qilib, Muhammadning zamondoshlarining so’zlariga ko’ra, u har kuni yotishdan oldin ularni o’qishni maslahat berdi, shunda Qudratli Qora kuchlarning fitnalaridan saqlaydi. Payg’ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) ning sevikli rafiqasi va sodiq sherigi (Oysha) aytishlaricha, kasallik paytida Muhammad undan shifo qudratiga umid qilib, so’nggi ikkita surani ovoz chiqarib o’qishini so’ragan.

Musulmonlarning muqaddas kitobini qanday to’g’ri o’qish kerak

Qur’onda qancha sura borligini bilib, ularning eng mashhurlari deb nomlangani sababli, musulmonlar odatda muqaddas kitobga qanday munosabatda bo’lishlari bilan tanishib chiqishga arziydi. Musulmonlar Qur’on matniga ziyoratgoh sifatida qarashadi. Masalan, ushbu kitobdagi so’zlar bo’r bilan yozilgan taxtadan, ularni tupurik yordamida o’chira olmaysiz, faqat toza suvdan foydalanishingiz kerak.

Islomda suralar, Qur’on oyatlarini o’qiyotganda o’zini qanday tutish kerakligi to’g’risida alohida qoidalar mavjud. O’qishdan oldin siz qisqa hammomni yuvishingiz, tishlarini yuvishingiz va bayramona kiyimda kiyishingiz kerak. Bularning barchasi Qur’onni o’qish Alloh bilan uchrashuv bo’lib, unga ehtirom bilan tayyorgarlik ko’rish kerakligi bilan bog’liq.

O’qish paytida, begona odamlar muqaddas kitobning hikmatini anglash urinishlaridan chalg’itmasligi uchun yolg’iz qolish yaxshiroqdir.

Kitobning o’zi bilan ishlash qoidalariga kelsak, uni erga qo’ymaslik yoki ochiq qoldirmaslik kerak. Bundan tashqari, Qur’on har doim boshqa kitoblar ustiga bir qavatda yotishi kerak. Qur’on varaqlaridan boshqa kitoblar uchun o’ralgan holda foydalanish mumkin emas.

Qur’onni yoki erta tongda (keyin Alloh taolo odamga butun kun davomida baraka beradi), yoki kechqurun kechqurun, uxlashdan biroz oldin o’qish odat tusiga kirgan (u holda Qudratli Xudo tonggacha dam oladi).

Qur’on nafaqat musulmonlarning muqaddas kitobi, balki qadimiy adabiyot yodgorligi hamdir. Har bir inson, hattoki Islomdan ancha yiroqda, Qur’on o’qib, unda juda ko’p qiziqarli va ibratli narsalarni topadi. Bundan tashqari, bugungi kunda buni amalga oshirish juda oddiy: siz mos keladigan dasturni Internetdan telefoningizga yuklab olishingiz kerak – va qadimiy dono kitob doimo yoningizda bo’ladi.