Ingliz va o‘zbek tillarida leksikografiyaning rivojlanish tarixi

yillaridan boshlab leksikografiya yo‘nalishlari ham kengaydi. Lug‘atning yangi

Ingliz tili hayvonlar lug’ati

Imlo.uz — bu o‘zbek tilining imlo lug‘atidir. Sayt o‘zbek tilidagi so‘zlardan tarkib topgan. Saytimizda hozirgi zamon yoshlari hayotiga daxldor ommabop so‘zlar, ko‘p marotaba va qayta-qayta xato bilan yoziladigan so‘zlar jamlashtirilgan. Mana shu so‘zlar asosida yaratilgan imlo lug‘ati sayti, 87 000 dan ortiq so‘zni o‘z ichiga olgan. Batafsil Imlo.uz loyihasi haqida

Loyihalarimiz

Lotin.uz — foydalanuvchilarga berilgan matnni lotindan kirillga va aksincha o‘girish xizmatini taklif etadi.

Maqol va naqllarning eng katta kolleksiyasi. Har bir maqol uchta tilda (o‘zbek, rus, ingliz).

O‘zbek Ismlarning to‘liq, batafsil ma’nosi, kelib chiqishi, shakllari. O‘zingiz va yaqinlaringizni ismlari ma’nosini bilib oling.

TVinfo.uz — Bugun, ertaga va keyingi hafta uchun to‘liq teledasturlar.

Har kuni eng sara latifalar va kulguli rasmlar. O‘zbek tilidagi kulgu markazi!

Valyutani yuqori kursda almashtirish uchun yaqin punktlarni aniqlab beruvchi servis. Punkt joylashuvini kartada ko‘rsatadi.

Ingliz va o‘zbek tillarida leksikografiyaning rivojlanish tarixi

Рихсиева, Л. (2022). Ingliz va o‘zbek tillarida leksikografiyaning rivojlanish tarixi. Переводоведение: проблемы, решения и перспективы, (1), 328–330. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/translation_studies/article/view/6113

Лола Рихсиева, O‘zbekiston davlat jahon tillar universiteti

Ingliz tili tarjima nazariyasi kafedrasi katta o‘qituvchisi

Аннотация

Mamlakatimizdagi keng ko‘lamli islohotlar har bir sohaning rivojlantirish, ularning ahamiyatini kuchaytirish bo‘yicha qabul qilingan qonun va qarorlar tilshunoslik sohasidagi ilmiy-tadqiqot ishlarining yangi bosqichga ko‘tarilishiga sabab bo‘lgani leksikografik tadqiqotlarga ham bevosita aloqadorligini ko‘rsatib berdi.

INGLIZ VA O‘ZBEK TILLARIDA LEKSIKOGRAFIYANING

RIVOJLANISH TARIXI

Rixsiyeva Lola Azimjanovna

O‘zbekiston davlat jahon tillar universiteti Ingliz tili tarjima nazariyasi kafedrasi katta

o‘qituvchisi

Mamlakatimizdagi keng ko‘lamli islohotlar har bir sohaning rivojlantirish,

ularning ahamiyatini kuchaytirish bo‘yicha qabul qilingan qonun va qarorlar
tilshunoslik sohasidagi ilmiy-

tadqiqot ishlarining yangi bosqichga ko‘tarilishiga sabab

bo‘lgani leksikografik tadqiqotlarga ham bevosita aloqadorligini ko‘rsatib berdi.
Tilshunoslikning fonetika va grammatika masalalariga nisbatan leksikada davr ruhi
ko‘proq aks etgani kabi, bu holat, o‘z-o‘zidan, leksikografik manbalar yaratilishiga
ham ta’sir qiladi. Qadimda taniqli va hozirgi tilshunos olimlarimiz lug‘atshunoslikka
qo‘shgan hissalari beqiyosdir. Leksikografiya maslalari bo‘yicha Abu Rayxon
Beruniy, Mahmud Qoshg‘ariy, Robert Kodri, Jon Ballokar, Genri Kokram, Edvard
Filips, Noy Vebster, Piter Mark Roje, M.V. Moiseyev, S.E. Normamatov,
A. Nurmonov, Z. Teshaboyeva, O. Axmedov, Sh.N. Abdullayeva, Yo. Hamrayeva va
ko‘plab olimlar tomonidan ilmiy ishlar olib borilgan. Har bir zamonaviy fan yo‘nalishi
shakllanishi va rivojlanishining ilk sahifasi o‘sha sohaning lug‘atchiligi shakllanishiga
ehtiyoj talab qilinadi. Bu esa davr leksikografiyasi masalalari tizimli yoritilishini va
tadqiq ob’ekti bo‘lishini belgilab beradi.

Leksikografiya, odatda, lug‘at ilmi va lug‘atlar yaratish san’ati sifatida

ta’riflanadi. Avvalo, leksikografiya (yunoncha

tilshunoslikka oid fan bo‘lib, uning diqqat markazida lug‘atlar yaratish usullari bilan
bog‘liq muammolar o‘rin oladi. Lug‘at – bu ma’lum bir tarzda yig‘ilgan so‘zlar bo‘lib,
ularning tuzilishi(stukturasi) yoki ishlatilishining o‘ziga xos xususiyatlarini tavsiflovchi
izohlar bilan ta’minlangan so‘zlar to‘plami. Jahon tilshunosligida lug‘atchilik tarixi,
lug‘atchilikning tarixiy taraqqiyoti bo‘yicha bir qator tadqiqotlar olib borilmoqda. Biz
o‘rgangan shakldagi lug‘atlar yaratilishi uzoq o‘tmishga taqaladi. Ular XV asr
o‘rtalarida Evropada kitob bosib chiqarish uskunasi ixtiro qilingandan va
tarqalga

ndan keyingi davrda paydo bo‘lgan. G‘arbda boshqa tillarda yozilgan

qo‘lyozmalarni, asosan qadimiylarni o‘rganayotganda, ko‘pincha yunon va lotin
klassik asarlarida odamlar yangi va g‘ayrioddiy so‘zlarni uchratishadi. Olimlar yoki
oddiy hattotlar notanish

so‘zlarning ma’nosini aniqlab, bu so‘zlarning tarjimasini o‘z

ona tilida qatorlar orasiga yoki ko‘pincha qo‘lyozma hoshiyasiga yozishgan. Bu
yozuvlar

glossa

“til, so‘z”) deb nomlangan. Keyinchalik,

glossalarni bitta ro‘yxatga birlashtirib, ularni boshqa tilga tarjimasi bilan so‘zlar
ro‘yxati tuzishgan va

glossariya

deb nomlashgan. [M.V. Moiseyev, 2006. B. 6].

Ingliz leksikografiyasining rivojlanish tarixida bir necha davrlarni ajratish

mumkin. Birinchi davr

– “glossarizatsiya”. Bu bosqich tilning leksik tarkibini

tavsiflashda sodda yondashuv bilan ajralib turardi. Birinchidan, faqat ixtiyoriy
tanlangan so‘zlar tasvirlangan. Ikkinchidan, bu so‘zlarning ma’nolarini talqin qilish
yuzaki va ilmiy bo‘lmagan. Uchinchidan, lug‘atlarda leksik birliklarning grammatik va
fonetik xususiyatlari haqida ma’lumotlar mavjud bo‘lmagan, matnda so‘zning

qo‘llanishini aks etadigan misollar keltirilmagan. Quyidagi lug‘atlar ushbu davrga
tegishli:

Promptuarium Parvulorum

Ortus Vocabulorum

“Asal ari uyasi”). Ingliz leksikografiyasi tarixidagi ikkinchi davrni

“qiyin so‘zlar lug‘atlari” davri deb ta’riflash mumkin. Ushbu davrning o‘ziga xos
yondashuvi lug‘at tuzuvchilarning o‘z asarlariga faqat tushunish qiyin deb hisoblagan
leksik birliklarni kiritish istagi, kundalik hayotda ishlatiladigan so‘zlarga esa e’tibor
bermaslik yoki lug‘atda bir-biridan farq qilmaydigan juda qisqa ta’riflar berishdan
iborat bo‘lgan. Ushbu davr lug‘atlariga quyidagilar kiradi: Robert Kodri tomonidan
yozilgan “A Table Alphabetical”, Jon Ballokarning “An English Expositor”, Genri
Kokramning “English Dictionarie”, Edvard Filipsning “The New World of English
Words”. [M.V. Moiseyev, 2006. B. 12–16]. Ingliz leksikografiyasi tarixidagi uchinchi
davrni “ilm-fangacha bo‘lgan yoki ko‘rsatma beruvchi” davr sifatida tavsiflash
mumkin. Ushbu bosqichning asosiy yondashuvi lug‘at tuzuvchilarning so‘zlarning
yozilishi, talaffuzi va ishlatilishida ma’lum bir me’yorni o‘rnatish istagi yedi, shuning
uchun bu bosqichga tegishli deyarli barcha lug‘atlar me’yoriy asos bo‘lib belgilangan
deb hisoblash mumkin. Leksikograflar so‘z haqida to‘liqroq ma’lumot berishga
harakat qildilar. So‘zlarning ta’riflari oldingi davr lug‘atlarda berilgan ta’riflariga
qaraganda batafsilroq tuzilishga yega yedi. Nutqda qo‘llanilgan so‘zlar
adabi

yotlardagi iqtiboslar bilan keltirilgan. So‘zlarning etimologiyasi ko‘rsatilgan.

Ushbu davr lug‘atlariga quyidagilar kiradi: Samuyel Jonsonning “A Dictionary of
English Language”, Noy Vebsterning “An American Distionary of English Language”
lug‘ati va boshqalar. Ingliz leksikografiyasi rivojlanishidagi zamonaviy davrni “ilmiy
yoki tarixiy” deb atash mumkin, chunki u quyidagi tushunchalarga asoslanadi: 1)
tarixiy

2) lug‘atlarni tuzishda o‘rnatilgan me’yoriy asos tamoyilini tizimli tavsiflovchi
yondashuv bilan almashtirishdir. Ushbu tushunchalarni yeng to‘liq o‘zida mujassam
yetgan ingliz leksikografiyasining marvaridi bu Oksford inglizcha lug‘atidir. Piter Mark
Roje tezaurusi ilmiy jihatdan tuzilgan birinchi ideografik lug‘at edi va oltita asosiy
semantik toifani o‘z ichiga oladi. 1930-yillarda tilshunoslar, leksikograflar, hamda
pedagogika sohasidagi mutaxassislarning samarali hamkorligida ingliz tilini chet tili
sifatida o‘qitish metodikasi bo‘yicha ingliz tilini o‘rganayotgan chet elliklar uchun
mo‘ljallangan birinchi muvaffaqiyatli o‘quv lug‘atlarini yaratishga olib keldi. So‘nggi
paytlarda ingliz tili leksikografiyasida til hodisalarini bevosita madaniyat aspekti bilan
bog‘liq holda aks ettirish, shu orqali tilning shakllanishiga madaniyatning ta’sirini
tavsiflash yondashuvi aniq namoyon bo‘lmoqda. Ushbu lug‘atlarga Longman English
Dictionary of Language and Culture, Macmillan Dictionary kiradi.

O‘zbek leksikografiyasi ham ingliz leksikografiyasi kabi o‘zining uzoq tarixiga

ega. Abu Rayxon Beruniy 1009

–1017 yillarda Xorazmshoh Abu-l-Abbos Ma’mun ibn

Ma’mun saroyida xizmat qilib, katta obro‘-e’tibor qozonadi. 1048-yilda dorivor

o‘simliklar, hayvonlar va ma’danlar tavsifiga bag‘ishlangan “Saydana” asarini yozdi.
Bu asa

r dorivor moddalar bo‘yicha birinchi entsiklopedik lug‘at hisoblanadi.

[A. Nurmonov, 2002. B. 13-

14]. Mahmud Qoshg‘ariy leksikografiya sohasining dunyo

tilshunosligida yuksak cho‘qqisiga ko‘tardi. U XI asrdayoq turkiy so‘zlarning izoqli

lug‘atini tuzdi. Uning “Devonu lug‘atit turk” asari esa hijriy 469 yili yozilgan (melodiy
1076

–1077) bo‘lib, umumturkiy leksikografiyaning namunasi hisoblanib, XV–XVII

asrlardan boshlab o‘zbek leksikografiyasi rivojlanishiga asosiy turtki bo‘ldi. Bunga

o‘zbek va fors-tojik tillarida yozilgan badiiy, ilmiy-ma’rifiy asarlar, xususan, Alisher

Navoiy asarlari bo‘yicha yaratilgan forscha-turkcha, turkcha-forscha ikki tilli lug‘atlar,

ya’ni Toli Imoniyning “Badoyi al-lug‘at”, “Sangloh”, “Lug‘ati atrakiya”, “Xulosa-yi

Abbosi” (“Sangloh”ning qisqa varianti), Muhammad Rizo Xansarning “Muntaxab al-

lug‘at” asari, shuningdek, eski o‘zbekcha-turkcha “Abushqa” va boshqalar misol qilib,
keltirishimiz mumkin. [A. Nurmonov, 2002. B. 99

–100]. O‘rta asrga kelib o‘zbek

leksikografiyasida ko‘proq e’tibor izohli va tarjima lug‘atlarga qaratilgan. XX asrning
40-

yillaridan boshlab leksikografiya yo‘nalishlari ham kengaydi. Lug‘atning yangi

turlari: entsiklopedik, imlo, orfoepik-morfem, chastotali, ters, frazeologik, dialektal,
etimologik,

bo‘ldi. Bularga A.Yu. Yunusovning “Fiziologik terminlarning izohli lug‘ati”
(1984),

“O‘zbek tili sinonimlarining izohli lug‘ati” (1974),

Rahmatullayevning “O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati” (1978), “O‘zbek tili

omonimlarining izohli lug‘ati”, (1984), shu muallifning R. Shukurov bilan qamkorlikda

tayyorlagan “O‘zbek tili antonimlarining izohli lug‘ati”, X.Yu. Bekmuhammedovning

“Tarix terminlarining izohli lug‘ati” kabi xususiy izohli lug‘atlarni sanab o‘tishimiz joiz

bo‘ladi. XX asrning oxirida Prof. Sh. Rahmatullayev tomonidan “O‘zbek tilining

etimologik lug‘ati”(2000)ning nashr qilinishi o‘zbek leksikografiyasini yuqori cho‘qqiga

XIX asrning 70-yillaridan e

’tiboran o‘zbek leksikografiyasi ko‘lami kengayib, unda rus

tili orqali G‘arbiy Yevropa tillaridan kirib kelayotgan o‘zlashmalar ta’sirida rivojlanish

pallasiga qadam qo‘ydi. Sobiq sho‘rolar hukmronligi vaqtida o‘zbek tili terminologiyasi
yangi tushunchalar va ularni ifodalovchi haddan tashqari

o‘zlashmalar terminlar hisobiga kengaydi. Soha terminologiyasi tizimining vujudga

kelishida leksikografiya sohasida sof o‘zbekcha leksik birliklar qatori ruscha-
internatsional terminlarning r

oli yuqori bo‘ldi. [H. Dadaboyev, 2016. B. 16].

Xulosa qilib, aytishimiz mumkinki leksikografiyaning rivojlanish tarixini o‘rganib

chiqqanimizda leksikografik tadqiqotlar bir joyda qotib qolmagani va leksikografik

manbalar bir xil ko‘rinishda emasligini guvohi bo‘ldik. Ingliz va o‘zbek tillarni o‘qitish
metodikasi sohasidagi mutaxassislar, leksikograflar va boshqa soha ekspert

mutaxassislar samarali hamkorligi yangi turdagi lug‘atlarni paydo bo‘lishiga olib
kelmoqda. Tadqiqotlarda oldingi asrlarda, shuningdek hozirgi davrda yaratilgan va

yaratilayotgan lug‘atlarning tuzilishi va ularni ahamiyatlarini tavsiflash, tarixiy

lug‘atlarning qiyosiy tahlil qilish va qo‘yilgan tamoyillarni tadqiq etish kabi jihatlariga
e’tibor qaratilgani tilshunoslik, shu jumladan, leksikografiya fani taraqqiy etishiga

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

H.A. Zamonaviy o‘zbek leksikografiyasi va terminologiyasi/

O‘quv-uslubiy majmua. – Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek
tili va adabiyoti universiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning
malakasini oshirish tarmoq markazi, 2016.

A. O‘zbek tilshunosligi tarixi / O‘quv qo‘llanma. Mas’ul muharrir:

Akademik Alibek Rustamov.

– Toshkent: O‘zbekiston, 2002. – B. 228.

Моисеев М.В. Лексикография английского языка / Учебно-методическое

пособие. – Омск: Омский госуниверситет, 2006. – С. 92.

Библиографические ссылки

Dadaboyev H.A. Zamonaviy o’zbek leksikografiyasi va terminologiyasi/ O’quv-uslubiy majrnua. – Tashkent: Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o’zbek tili va adabiyoti universiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi, 2016. – B. 96.

Nurmonov A. O’zbek tilshunosligi tarixi / O’quv qo’llanma. Mas’ul muharrir: Akademik Alibek Rustamov. – Toshkent: O’zbekiston, 2002. – B. 228.

Моисеев M.B. Лексикография английского языка / Учебно-методическое пособие. – Омск: Омский госуниверситет, 2006. – С. 92.

Choose your English to Uzbek translation service

Do you want to translate text, files, tickets, emails, etc.? We provide a translation into 70+ languages.
Which service you are looking for?

• ← Back
• I’m interested in translation →
• I want to become a translator ⧉
• Other ⧉

• ← Back
• One-time translation ⧉
• Сouple times per month ⧉

• ← Back
• Text translation →
• Document translation ⧉
• Video/audio translation ⧉
• Image translation ⧉
• Zendesk ticket translation →
• API translation →
• Other translation services ⧉
• Machine translation →

• ← Back
• I want to request a demo of Zendesk ticket translation ⧉
• I want to read more about Zendesk ticket translation ⧉

• ← Back
• Machine translation on site ⧉
• Machine translation API ⧉
• Machine Translation in Zendesk →

• ← Back
• I want to request a demo of API translation ⧉
• I want to read more about API translation ⧉

Our cookies

Our website uses cookies to improve your experience. By continuing to use the site you agree to our Privacy Policy. Approve

Do you want to translate text, files, tickets, emails, etc.? We provide a translation into 70+ languages.
Which service you are looking for?

• ← Back
• I’m interested in translation →
• I want to become a translator ⧉
• Other ⧉

• ← Back
• One-time translation ⧉
• Сouple times per month ⧉

• ← Back
• Text translation →
• Document translation ⧉
• Video/audio translation ⧉
• Image translation ⧉
• Zendesk ticket translation →
• API translation →
• Other translation services ⧉
• Machine translation →

• ← Back
• I want to request a demo of Zendesk ticket translation ⧉
• I want to read more about Zendesk ticket translation ⧉

• ← Back
• Machine translation on site ⧉
• Machine translation API ⧉
• Machine Translation in Zendesk →

• ← Back
• I want to request a demo of API translation ⧉
• I want to read more about API translation ⧉

Inglizcha O Zbekcha Lug At – Скачать mp3 бесплатно

Здесь Вы можете прослушать и скачать песни по запросу Inglizcha O Zbekcha Lug At в высоком качестве. Для того чтобы прослушать песню нажмите на кнопку «Слушать», если Вы хотите скачать песню или посмотреть клип нажмите на кнопку «Скачать» и Вы попадете на страницу с возможностью скачать песню, прослушать ее и посмотреть клип. Рекомендуем прослушать первую композицию Inglizcha O Zbekcha Lug At 500 слов с картинками длительностью 1 ч, 22 мин и 43 сек, размер файла 108.86 MB.

Сейчас слушают

Inglizcha O Zbekcha Lug At

Унутпагын Мени Деп

Tiktok Dancing Time

Sangyooni Engagement Dance Siriporn Traetulakarn

Deltarune Sound Effect Talking

Pati V F M Style

Hans Zimmer Interstellar Mountains Tick Tock No Time For Caution Suite

Бокал Бокал Вина Скачать Песню

Jony The Limba Босс

Матрицы Гаряева Противораковая

Представь Через 15 Лет Ты Сидишь

Ұлы Селжүктер 77 Бөлім

Дарья Волосевич Небо Славян Минус

Аға Маған Бір Қыз Ұнап Қалды

Now You See The Game Sin

S T R A P Intro 4Stro

Music New Hard Trap Mix