ILM OLISH SIRLARI на компьютер

Janob payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom aytdilar: «Har bir musulmonning ilm talab qilishi farzdir».

Имом Зарнужий: Илм олиш сирлари

Ҳадиси шарифда таъкидланганидек, “Илм ўрганиш ҳар бир муслим ва муслимага фарздир”. Маълумки, ҳар бир ишни охирига етказиш ва уни мукаммал адо этиш учун унга оид илмларни ўрганиш асосий омил ҳисобланади. Инсонга ҳамма илмларни ўрганиши фарз эмас. Балки, ҳозир бажарилиши лозим бўлган амалнинг илмини билиши керак. Шунда бажарадиган иши нуқсон ва камчиликлардан ҳоли ва илм асосида қилинганидан мукаммал бўлади.

Ушбу китобда илм олишга оид барча зарурий масалалар атрофлича ёритилган. Мазкур асар илм олиш истагида бўлган ҳар бир кишига дастуруламал бўлиб хизмат қилади, иншооллоҳ.

Таржимон: Зокиржон Шарипов

Характеристики

Книги, продукты, мировая литература, узбекская литература, бизнес и психология, на русском языке, современная узбекская литература, детская литература, религиозная литература, наука и учебники, для абитуриентов, лучшие книги, топ-100 бестселлеров, художественная литература (биографическая литература), биография , на английском языке много другое. Быстрая доставка в Узбекистан

ILM OLISH SIRLARI на компьютер

Janob payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom aytdilar: «Har bir musulmonning ilm talab qilishi farzdir».

Kitob muallifi: Imom Zarnujiy
Tarjimon: Zokirjon Sharifov

Kitob bir necha fasllarga bo’linadi:
1.Ilm va fiqhning mohiyati va fazilati to’g’risida;
2.Ilm olish vaqtida niyatning xosligi to’g’risida;
3.Ilm, ustoz va sherik tanlash va bu ishda mustahkam bo’lish to’g’risida; Ilm va ilm ahlini ulug’lash
haqida;
4.Ilm olishdagi jiddu jahd, bardavomlik va himmatu g’ayrat to’g’risida;
5.Saboqni boshlash, uni miqdori va tartibi to’g’risida;
6.Tavakkul qilish to’g’risida;
7.Тahsil olish vaqti to’g’risida;
8.Nasihat va mehru shafqat to’g’risida;
9-fasl. Nasihat va mehru shafqat to’g’risida;
Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy
www.ziyouz.com kutubxonasi 2
10.Foyda talab qilish to’g’risida;
11.Ilm hosil qilish holatidagi parhezkorlik va taqvo to’g’risida;
12.Ilm talab qilishda zehnni mustahkamlaydigan va yoddan ko’tarilishini ketkazadigan illatlar
to’g’risida;
13.Rizq va umrni ziyoda qiladigan va kamaytiradiganlar haqida fasl.
Alloh taoloning O’zi barcha yaxshiliklarga muvaffaq etguvchidir. Yolg’iz o’ziga tavakkul qilish
ne’matlar um-moniga yo’ldir! Nuqsonu kamchiliklar avf etilib, husni qabul ila dargohiga yuzlanmoq
benazir baxtdir!

Tegi: dastur uzbek uzbekcha uzbekiston kitob kitobcha программа узбекский
китоб исломий дастур узбек узбекистон

Инструкции по установке

Cкачать и установить ILM OLISH SIRLARI на компьютер бесплатно.

Многие из нас стали задавать простой вопрос: как скачать, установить и сыграть в нашу любимую игру прямо на компьютере?

Если вы не любите маленькие экраны смартфона или планшета, то сделать это можно с помощью программы-эмулятора. С ее помощью можно создать на своем компьютере среду Android и через нее запустить приложение. На данный момент самыми популярными утилитами для этого являются: Bluestacks и NoxPlayer.

Установка ILM OLISH SIRLARI на компьютер с помощью Bluestacks

Bluestacks считается самым популярным эмулятором для компьютеров под управлением Windows. Кроме того, есть версия этой программы для Mac OS. Для того, чтобы установить этот эмулятор на ПК нужно, чтобы на нем была установлена Windows 7 (или выше) и имелось минимум 2 Гб оперативной памяти.

1. Установите и настройте Bluestacks. Если на компьютере нет Bluestacks, перейдите на страницу https://www.bluestacks.com/ru/index.html и нажмите зеленую кнопку «Скачать Bluestacks» посередине страницы. Щелкните по зеленой кнопке «Скачать» в верхней части следующей страницы, а затем установите эмулятор: + Windows: дважды щелкните по скачанному EXE-файлу, нажмите «Да», когда появится запрос, щелкните по «Установить», нажмите «Завершить», когда эта опция станет активной. Откройте Bluestacks, если он не запустился автоматически, а затем следуйте инструкциям на экране, чтобы войти в свою учетную запись Google. + Mac: дважды щелкните по скачанному файлу DMG, дважды щелкните по значку Bluestacks, нажмите «Установить», когда будет предложено, разрешите устанавливать программы сторонних разработчиков (если понадобится) и нажмите «Продолжить». Откройте Bluestacks, если он не запустился автоматически, и следуйте инструкциям на экране, чтобы войти в свою учетную запись Google.
2. Скачайте файл APK на компьютер. APK-файлы являются установщиками приложений. Вы можете скачать apk-файл с нашего сайта.
3. Щелкните по вкладке «Мои приложения». Она находится в верхней левой части окна Bluestacks.
4. Нажмите «Установить APK». Эта опция находится в нижнем правом углу окна. Откроется окно Проводника (Windows) или Finder (Mac).
5. Выберите скачанный файл APK. Перейдите в папку со скачанным файлом APK и щелкните по нему, чтобы выбрать.
6. Нажмите «Открыть». Эта опция находится в нижнем правом углу окна. Файл APK откроется в Bluestacks, то есть начнется установка приложения.
7. Запустите приложение. Когда значок приложения отобразится на вкладке «Мои приложения», щелкните по нему, чтобы открыть приложение.
8. Ты можешь использовать ILM OLISH SIRLARI на компьютере уже сейчас – просто скачай ILM OLISH SIRLARI для Windows и Mac прямо с этой страницы и установи приложение и ты останешься доволен.

Установка ILM OLISH SIRLARI на компьютер с помощью NoxPlayer

Nox App Player бесплатна и не имеет никакой навязчивой всплывающей рекламы. Работает на Андроиде версии 4.4.2, позволяя открывать множество игр, будь то большой симулятор, требовательный шутер или любое другое приложение.

1. Скачивание: + Перейти на официальный сайт разработчика https://www.bignox.com/ + Для того чтобы установить эмулятор Nox App Player, нажимаем на кнопку «СКАЧАТЬ». + Далее начнется автоматическая загрузка, по завершении которой необходимо будет перейти в папку «Загрузки» и нажать на установочный файл скачанной программы.
2. Установка и запуск программы: + Для продолжения установки необходимо в открывшемся окне нажать на кнопку «Установить». Выберите дополнительные параметры инсталляции, нажав на кнопку «Настроить», если вам это необходимо. Не снимайте галочку с пункта «Принять «Соглашение»», иначе вы не сможете продолжить. + После того как эмулятор будет установлен на компьютер, вы увидите на экране окно запуска, где необходимо будет нажать на кнопку «Пуск». + Все, на этом этапе установка эмулятора Nox App Player завершена. Для полноценной работы программы вам необходимо будет зайти в свой аккаунт Play Market — нажмите на иконку приложения в папке Google, введите логин и пароль от вашей учетной записи.
3. Загрузка и установка приложений: Для этого вам необходимо скачать файл приложения в формате APK и просто перетащить его на рабочий стол Nox App Player. После этого сразу начнется установка, по окончании которой вы увидите значок этого приложения на главном экране.

ilm olish sirlari ziyouz com

Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 1 IMOM BUXORIY NOMIDAGI TOSHKENT ISLOM INSTITUTI IMOM ZARNUJIY ILM OLISH SIRLARI Tarjimon: Zokirjon Sharifov Movaraunnahr Toshkent-2004 MUQADDIMA Bismillahir rohmanir rohiym Inson zotini ilm bilan barchadin ortiq qilgan Alloh taologa hamdu sanolar bo’lsin! Bashariyatning komilrog’i, payg’ambarimiz Muhammad alayhis sapom va ahli ayollariga, ashobi kiromlariga hamda ularga ergashgan insonlarga Allohning salomlari, rahmatu barakotlari yor bo’lsin! Ammo ba’d: Janob payg’ambarimiz va ashobi kiromlar ilmu hikmat va odob axloqi hamidalarning sarchashmasi, tuganmas buloqlaridirlar. Zamonamizning ko’plab yoshlarida ilm o’rganish borasida jiddi-jaxdlari, yaxshigina harakatlari bo’lsada, ilm hosil qila olmayotganlarini shohidi bo’lib, ko’p mulohazaga bordik. Ushbu ulug’ maqsadlarni hosil bo’lishida ularga odob-axloq ko’rsatmalari zarurligini bildik. Mo’’tabar ustozlarimiz odobu axloq buloqlari hisoblanadilar. Ushbu kitobni o’quvchilarga ilm sa-rhadlaridan bahramand bo’lishni tilab, mehribon ustozlarimiz va kaminani duoyu xayr bilan yod etib, qiyomat kuni Maxshargohda najot topuvchilar qatorida bo’lishimizni zikr etishlarini umid etamiz. Kamina ko’p istixoralar qilgan holda, yolg’iz Allohning, qolaversa, aziz ustozlar irshodu barokatlaridan, fayzu futuhotlaridan imkon qadar nasiba olib, ushbu kitob tasnifiga baqadri hol kirishdik. Kitobni « Т a’limul mutaallimu tariqat taallumi», ya’ni «Shogirdning ilm egallash yo’l-yo’riqlarini o’rganishi» deb nomladim. Kitobni bir necha fasllarga bo’ldim: 1.Ilm va fiqhning mohiyati va fazilati to’g’risida; 2.Ilm olish vaqtida niyatning xosligi to’g’risida; 3.Ilm, ustoz va sherik tanlash va bu ishda mustahkam bo’lish to’g’risida; Ilm va ilm ahlini ulug’lash haqida; 4.Ilm olishdagi jiddu jahd, bardavomlik va himmatu g’ayrat to’g’risida; 5.Saboqni boshlash, uni miqdori va tartibi to’g’risida; 6.Tavakkul qilish to’g’risida; 7. Т ahsil olish vaqti to’g’risida; 8.Nasihat va mehru shafqat to’g’risida; 9-fasl. Nasihat va mehru shafqat to’g’risida;

Post on 22-Oct-2015

Documents

In this book one can find Islamic ways of learning in Uzbek language. Basically, the strategies which is explained in this book for learning are very helpful for everybody.

• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 1 IMOM BUXORIY NOMIDAGI TOSHKENT ISLOM INSTITUTI IMOM ZARNUJIY ILM OLISH SIRLARI Tarjimon: Zokirjon Sharifov Movaraunnahr Toshkent-2004 MUQADDIMA Bismillahir rohmanir rohiym Inson zotini ilm bilan barchadin ortiq qilgan Alloh taologa hamdu sanolar bolsin! Bashariyatning komilrogi, paygambarimiz Muhammad alayhis sapom va ahli ayollariga, ashobi kiromlariga hamda ularga ergashgan insonlarga Allohning salomlari, rahmatu barakotlari yor bolsin! Ammo bad: Janob paygambarimiz va ashobi kiromlar ilmu hikmat va odob axloqi hamidalarning sarchashmasi, tuganmas buloqlaridirlar. Zamonamizning koplab yoshlarida ilm organish borasida jiddi-jaxdlari, yaxshigina harakatlari bolsada, ilm hosil qila olmayotganlarini shohidi bolib, kop mulohazaga bordik. Ushbu ulug maqsadlarni hosil bolishida ularga odob-axloq korsatmalari zarurligini bildik. Motabar ustozlarimiz odobu axloq buloqlari hisoblanadilar. Ushbu kitobni oquvchilarga ilm sa-rhadlaridan bahramand bolishni tilab, mehribon ustozlarimiz va kaminani duoyu xayr bilan yod etib, qiyomat kuni Maxshargohda najot topuvchilar qatorida bolishimizni zikr etishlarini umid etamiz. Kamina kop istixoralar qilgan holda, yolgiz Allohning, qolaversa, aziz ustozlar irshodu barokatlaridan, fayzu futuhotlaridan imkon qadar nasiba olib, ushbu kitob tasnifiga baqadri hol kirishdik. Kitobni alimul mutaallimu tariqat taallumi, yani Shogirdning ilm egallash yol-yoriqlarini organishi deb nomladim. Kitobni bir necha fasllarga boldim: 1.Ilm va fiqhning mohiyati va fazilati togrisida; 2.Ilm olish vaqtida niyatning xosligi togrisida; 3.Ilm, ustoz va sherik tanlash va bu ishda mustahkam bolish togrisida; Ilm va ilm ahlini uluglash haqida; 4.Ilm olishdagi jiddu jahd, bardavomlik va himmatu gayrat togrisida; 5.Saboqni boshlash, uni miqdori va tartibi togrisida; 6.Tavakkul qilish togrisida; 7.ahsil olish vaqti togrisida; 8.Nasihat va mehru shafqat togrisida; 9-fasl. Nasihat va mehru shafqat togrisida;
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 2 10.Foyda talab qilish togrisida; 11.Ilm hosil qilish holatidagi parhezkorlik va taqvo togrisida; 12.Ilm talab qilishda zehnni mustahkamlaydigan va yoddan kotarilishini ketkazadigan illatlar togrisida; 13.Rizq va umrni ziyoda qiladigan va kamaytiradiganlar haqida fasl. Alloh taoloning Ozi barcha yaxshiliklarga muvaffaq etguvchidir. Yolgiz oziga tavakkul qilish nematlar um-moniga yoldir! Nuqsonu kamchiliklar avf etilib, husni qabul ila dargohiga yuzlanmoq benazir baxtdir! 1-FASL. ILM VA FIQHNING MOHIYAI VA FAZILAI HAQIDA Janob paygambarimiz Muhammad alayhissalom aytdilar: Har bir musulmonning ilm talab qilishi farzdir. Malumki, har bir ishning ilmini bilish, uni oxiriga yetkazish va mukammal ado etishga asosiy omil boladi. Motabar manbalarda mashoyixlarimiz: Ilmning afzali hol ilmini bilmokdir,- deb takidlaganlar. Bundan hamma ilmlarni organish farz bolmasligini tushunish mumkin. Balki, hozir bajarilishi lozim bolgan amalning ilmini bilmogi insonga buyuriladi. Shunda qiladigan ishi nuqson va kamchiliklardan holiy va ilm bilan bolgani sababidan mukammap boladi. Amalning afzali esa, xato va nuqsonlardan muho-fazalanganidir. Bu muhofazani ilm bilan hosil boli-shi aqli raso kishiga sir emas. Demak, bir kishi na-moz oqimoqni ixtiyor qilsa, unga namozga oid bolgan barcha ilmlarni (namozning ado etilish tartiblarini) bilmogi zarur boladi. Shundagina uning namozi xatoyu kamchiliklardan holiy va mukammal boladi. Boshqa amallar ham xuddi shunday farzi, vojibi, sunnati va makruh-u mufsid, yani uni buzadigan omillarini bilishni bajaruvchiga bevosita shart qilib koyi-ladi. Farz yoki vojib amallardan biri bajariladigan bolsa, uni qilishlik uchun kerak bolgan bazi amallar ortada vosita bolganlari ham farz yoki vojib hisoblanadi. Bu ilmlarni barchasiga amal qilish shart emas, balki ish toliq va nuqsonsiz qoim bolishiga imkon beradigan mikdorda ilm egallamogi farz boladi. Bundan ortigi shart emas, lekin uni organsa zarar qilmaydi. Zero, Alloh taolo ilmni zararli qilmagandir. Yuqorida aytib otganimizdek, roza, haj va zakot, hattoki tijorat ishlarida ham farzu vojiblri, makruhlarini bilmogimiz, ular ortasida vosita bolib turgan amallarni qay darajada ekanligini bilishligimiz shartqilinadi. Hazrati Imom Muhammad ibn Hasandan zamondoshlari: -Zohidlik, taqvo va parhezkorlik togrisida bir kitob yozib bersangiz, kop foydalik bolar edi,- deb soraganlar. Ul zot: savdo-sotiq, tijorat ishlari togrisida kitob yozdim, – deb javob berdilar. Demak, zohidlik, tvqvoyu parhezkorlik jami ishlarda – xohdunyoviy, xohu oxirat ishi bolsin harom, makruh va shubhalardan saqlanmoq bilan boladi. Mazkur ilmlar qatorida musulmon kishiga yana qalb holatining ilmlarini ham bilmoqligi kerak. Qalb holining nlmi juda nozik va murakkab, oz navbatida juda muhim ilmdir. avakkul qilish – butun ishlari, ichki dunyosi kechin-malarini va qnpayotgan ishini oxiri xayrli
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 3 bolishini umid qilib, uni xrlis Alloh taologa topshirishi, tafviz etishidir. Inobat esa, qila olmagan ishlariga nisbatan qaygurish, afsuslanish, xato-nuqsonlarini etirof etib tavba qilish, Allohning amrlariga boysunish va ozini kamtarona, shikasta xrlda tutishdir. oshya – qorquv,, xushu va tazarruda bolish, qalban doimo Yaratganning gzzabidan, qiyomatda qattiq azobidan qorqish, rahmatu fazlidan umidvor bolib, xavfu rijoda turmoqlikdir. Qalb ilmlaridan biri rizodir. Rizo esa barcha ishlarga rozi bolishlikdir. Aklmo bunda ogoh va ziyrak bolish kerak. Gunoxu masiyatga, kufr va shirkka zinhor rozi bolmaslikka buyuriladi. Darxaqiqat, manan yetuklikka intilgan kishi kjrrida sanab otilgan qalbiy holatlarni har vaqg va har joyda amal qilishi kerakdir. Ilmning sharafi, ulugliligiga shubha yoq. Chunki u insoniylikka xss xususiyatdir. Inson kop jihatlarda boshqa mavjudotlar bxtzt sherikdir, lekin ilmda sherik emas. Shijoat, juratlik, kuch-quvvat, saxiylik, mehr, shafqatda oxshash tamonlari bor, ammo ilmda emas. Vaholanki, Allohtaolo Odam alayhissalomning fazlini ilm bilan korsatdi. Shuning uchun ham, farishtalarga hazrati Odamga sajda qilishni buyurdi. Chindan ham ilmning sharafi, oliymaqom ekani, u abadiy saodatga – Alloh taoloning dargohida izzatu hurmatga hakdor etadigan taqvoga vosita ekanidir. Bu hakda Muhammad ibn Hasan ibn Abdulloh shunday deganlar, bayt: Ilm organ har on, Ilm ahliga ziynatu fazilat Ham oliy unvon. har on talabgori foyda bol, Foyda dengizlarida gavvos bol. Ilm, ilmdan ilm unar, Sohibini ziykatlar. Manfaatlik dengizlarda Gavvos bolmoqqa choglar. Fiqh ilmi – yaxshilikkachetaklovchi, taqvoga boshlovchi mukammal omildir. U maQbadlarning eng oliysi va odilrogi bolib, hidoyat yoliga boshlaydi. Fikh mashaqqatu qiyinchiliklardan najot beruvchi bir qorgondir. Bitta parhezkor, taqvoli olim mingta ibodat qiladigan bandadan afzaldir. Yana shuni qayd etish mumkinki, olimning bir ozi mingta shaytonning dushmanlarini ashaddiyrogi va dahshatlirogidir. Bir kuni Janob Rasululloh (s.a.v.) masjidga borsalar, masjidning eshigi oldida tashvishli va noumid holdagi Shay-ton alayhillanani kordilar. Rasululloh (s.a.v.) kelishining sababini soraganlarida, u: -Yo, Rasululloh! Masjidning ichida bir omyy (uquvsiz, ilmsiz) kishi zor berib namoz oqimoqda. Men ukg chalgitishni-xohladim, lekin uning yonida Ilm shahri ning darvozasi hazrat Ali (karramallohu vajhah) uxlab yotibdi. Agar men shu omiyni adashtirsam, u Alini uygotib, undan sorab, bu togrida ilm hosil qiladi. Bu menga koproqzarar va yoqimsizdir. Chunki bir zararim ozimga bir necha barobar qaytadi. Shundan bu yerda noumid bolibturibman,-debaytdi. Rasululloh (s.a.v.) shundan song: Bir olim ming obiddan afzalroqdir! – dedilar.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 4 Ilm va fikh insonlarga dunyo va oxiratda eng togri yol korsatuvchidir. Uning sohibi esa barcha axloqi hamidalarga erishadi. U saxiy, juvonmard, kamtarin, juratli, shikastadil, iffatli har manoda pokiza va boshqa xislatlarning fayzu-barakotlaridan bahramand bolish baxtiga erishadi. Baxillik – qizganchiq, qorqoq va juratsizlik, manmanlik, isrofgarlik va ota iqtisodchi ziqna bolish kabi axloqi zamimalardan ozini saqlab, kishilar korganlarida suhbatiga oshiqadigan gozal xulqegasi bolib kamol topadi. Ilm insonga nima foyda-yu, nima zarar ekanini bildiradi. Inson orzu-maqsadlariga ilm orqali yetishadi. Insonning kibr-havoga berilishi, manmanlik qili-shi, baxillik va mol-dunyoga hirs qoyishi, qanoatsiz yoki isrofgar bolishi Islomda harom qilingani malumdir. Bulardan saqlanish esa, ilm choqqilarini zabt etish orqali boladi. Aksincha, bunga zid bolsa, ineon asta-sekin tubanlashib boradi. Shuning uchun ham in-sonning ilm organishi farzdir. Odob-axloq togrisida sayyid, jalolatlik imom, shahidi alo, muhtaram ustoz Nosiruddin Abul Qosim hazratlari ajoyib bir kitob yozganlar. Bazi ulamolarimiz ushbu kitobni juda dolzarbligi uchun yodlashni tavsiya qilibdilar. Hech bolmasa farzi kifoyalikka kora yodlasinlar deb buyurganlar.” Farzi kifoya – shahar va biror orinda bu amalni bir kishi bajarsa, boshqalardan soqit qiladi. Agar hech kim ijro etmasa, hamma gunoxda sherik boladilar. Ahli kishilar oz manfaatlarini kozlamoqlari uchun bir-birlarini zaruriy ilm va hunarni qoim ettirishga buyurishlik yuklatilgan. Lozim topilsa, bunga xarakat qilmoqlari, sarf-xarajatlarini kotarmoqlari kerakdir. Hayotimizda har bir sohada insonlar ehtiyoji tushadigan ilm-hunarlarni organishimiz shartdir. Masalan, insonning taom sohasidagi ehtiyoji, nima xalol, nima harom va zararli ekanini bilmoqqa yoki kasal bolib qolsa, doridarmonning qaysi biri uning dardiga malham bolmogini bilmoqqa ehtiyoji tushadi. Shu bilan bu ilmni ham bilishga zaruriyat chiqadi. Ilmi nujum (yulduzlar haqidagi ilm) – yulduzlarga qarab fol ochish va gayb ilmini bilishni taqozo etadi, bu Islrm shariatida harom (noshariy) amaldir. In-sonning etiqodiga zarar beradi. Alloh taoloning qazoi qadaridan qutulib bolmaydi. Bu aslo mumkin emas. Demak, har bir musulmon hamma ishlarini yolgiz Allohga topshirishi, Ozigagina tavakkap qilmogi kerak. Bu doimo Yaratganni zikr qilish bilan, Unga duoyu iltijolar qilib, ozi va xalqi uchun tazarru, shikastalik izhor qilmogi bilan amalga oshadi. Kamtarin bolish axloqi hamidadir. Quroni karim oqish, uni taammul etish hamda ezgu amallar qilish, xayru saxovat bilan mashgul bolish bu maqsadga yordam beradi. Shuningdek, Alloxdan qilgan xatolari uchun afv sorash, nuqsonlari uchun gunohlaridan magfirat talab qilish, salomatlik vaqtinchlik xotirjamlik sorashi ham kerakdir. Zero, duolarning samarasi olaroq, kishi turli baloyu ofat, musibatlardan xalos bolish baxtiga muyassar boladi. (Inshaalloh). Alloh taalo bandasiga duodan nasiba bergan bolsa, albatta bu duoning ijobatini Ozi ato etadi. Duosining natijasidan bandasini zinhor mahrum etmaydi. Daryoning ostida bolsa joying, Bahona birla yetkuzur udoying. Mabodo, bu balo yoki imtihon takdiri azaliyda bolsa ham, yani ilojsiz roy beradigan bolsada, Alloh uni yengilroq, unga quvvati kifoya boladigan qilib yuboradi va sabr bilan rizqlantiradi. Bu faqat duoyu iltijolar mevasidir. Iloho Parvardigoro, bizlarga ham mana shunday bolishni nasib etsin!
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 5 Agar ilmi nujumdan qiblani aniqlash, namoz vaqtlarini bilish yoki boshqa shariy zaruratlar uchun ta-lim olsa, meyorida organishi joizdir. Chunki bu, sa-bablardan bir sababdir. ib ilmini ham organmogi joizdir, balki kerak hamdir. Bemorning tuzalishiga, shifo topishiga bois bolish ham sabablardan bir sababdir. Janob Rasululloh (s.a.v.)ning davolanganlari tarixdan malum. Hazrat Imom Shofiiy (rahmatullohi alayh): -Ilm ikki xildir. Birinchisi ilmi fiqh -bu diniy muomalotlarga rioya qilish uchundir. Bunda avvalo Alloh taoloning haqqi, bandalarningAlloh va bandalardagi haq va majburiyatlari, dunyoviy va uxroviy muomalalarni nizomga solish kabi ilmlar talim beriladi. Ikkinchisi esa ilmi tibdir. U inson jasadi tuzi-lishiga oid ilm bolib, unda turli kasallik va tibga aloqador holatlarning illatini tahlil qilib, uni bartaraf etish usullariii organishdir. Bu ikki ilmdan boshqa ilmlar esa Bulhatul majlis, yani Majlisning yetukligiga xizmat qiladigan, uni sermahsul va sermazmun bolishiga omil hisoblanadi. ‘ Ilm amal qilgan kishiga nur baxsh etadi. Fiqh – ilmning nozik nuktalarini bilish, organishdir. Demak fiqh, ilmga nisbatan chuqurroq manoga ega ekan. Fiqh keng qamrovli, kop tarmoqli, serqirra ekan. Imom Azam Abu Hanifa (r.h.) fiqhga tarif berib shunday deganlar: Fiqh – kishi nima foydali va nima zararli ekaniny bilmogi va organmogidir. Ilm unga amal qilishi uchundir. Aslida, ilmga amal qilish nakdni nasiyaga qoldirishdir. Yani, amalining mukofotini darhol talab qilmaydi, balki uni oxiratga olib qoyadi. Inson dunyo va oxiratiga nima zarar va nima foyda ekanini bilishdan gaflatda qolmasligi lozimdir. Bu bilan foydalarini oziga jalb etadi va Alloh taoloning rahmati va barakotlariga noil boladi. Zarar va ziyon amallardan ozini saqlab, ulardan uzoqlashadi. Aqli va ilmi ozining zarariga hujjat bolmasligi uchun harakat qiladi. Zero, mana shular qiyomat kunida azobu uqubatni ziyoda bolishiga olib keladi. Alloh barchalarimizni beamal bolishdan va Ozining gazabidan panohiga olsin! Bu haqda Ilm va uning fazilati manoqiblari nom-li kitobda kop oyat va xabarlar keltirilgani sababli kitobimiz uzayib ketmasligi uchun, ularni biz zikr etmadik. 2-FASL. ILM OLISHDA NIYA QILISH OGRISIDA Har bir amalning royobga chiqmogida niyatning ahamiyati katta. Janob Rasululloh (s.a.v.)ning: Innamal amolu binniyati, yani, amallarning ajru savobi ni-yatga qarab boladi,- degan muborak xadislarida, niyat jami holatlarimizga asos ekaniga ishora bordir. Mazkur hadis sahih (ishonchli) hadislardan bolib, uni Imom Buxoriy rivoyat qilganlar. Yana Janob paygambarimiz (s.a.v.)dan rivoyat qilingan hadisi sharifda: -Qancha dunyo amali suratida bolgan amallar bor, ular niyatning yaxshiligi, togriligidan oxirat amaliga aylanadi. Yani, inson niyatining yaxshiligidan dunyo amali uchun ham savob va mukofot oladi. Qancha oxirat amallari bor, niyatning yomon va notogriligidan dunyo ama-liga aylanadi. Yani, nodurust niyat insonni ibodatlari savbidan mahrum hamda benasib etadi – deb, niyatga qatiy ahamiyat berish kerakligini bildirdilar. Demak, amalimiz qanday bolsa ham, u dunyoviy yoki uxoviy bolsin, niyatimizga bogliq ekan. Istagan kishi ham birinchi navbatda niyatini yaxshi qilmogi kerak. Avvalo, ilm hosil qilish bilan inson Alloh taoloning roziligi, oxirat saodatini maqsad qilishi lozim. Shu bilan ozining va boshqalarning johilligini va ilmsizligini ketkazishni, dinga hayot baxsh etishni, shariat ahkomlarini qoim maqom etib,
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 6 Islomni boqiy qolishiga xizmat etishni niyat qilmogi lozimdir. Chunki, Islomning boqiy qolishi – ilm bilandir. Malumki, zohidlik, ibodat va taqvo ilmsiz du-rust bolmaydi. Bunga misol etib, Hidoya kitobining muallifi shayxul islom jalolatlik imom Bu-rhoniddin Marginoniy hazratlarining talabalarga ushbu sherlarini nasihat tariqasida aytganlarini keltirish mumkin: Ilmni kim vositai joh etar, Oziniyu xalqni gumroh etar. Olim agar joh uchun olsa zalil, Ilmi aning jahliga bolgay dalil. Gar bilsang bolam, olimi beamal Erur zarar olam uchun, jonu-joh alabida qilur dinu-dunyoni fasod. Budir ogir halokat, kor ushlaganin Maxkam tutar deb, beilmni borligi. Ilmsiz obid-u, beamal olim ikkov Boamal-u, diyonatlik insonga egov. -Buzgunchi, beamal olim va bilganiga beamal kishi katta fasod, buzuqlik esa halokatdir. Ammo johil, il-msiz obid – namozxonu-rozador, zohidu parhezkor undan katta fasod, baloyu ofatdir. Har ikkovi ikki du-nyoda oz dinu imonini mustahkam tutgan kishiga ulug fitnadirlar. Bulardan saqlanish insonni ilm choqqilarini zabt etishi orqali boladi. Agar ishni bunga zid olib borsa, asta tubanlashib borishiga sabab boladi. Shuning uchun ilm organmoq farz va shart qilingan. Odob axloqhaqida ustoz, buyuk imom va shahidi alo Sayyid Nosiruddin Abul Qosim hazratlari mukammal kitob yozganlar. Bu kitobni talabalar va din ishiga xizmat qilguvchilar oqib organsalar, katta foydani ihtiyor qilgan bolardilar. Bazi ustozlar yod olsinlar deb ham tavsiya qilgan ekanlar. Hayotimizda ehtiyoj tushadigan har bir ilm va kasbni organish, uni tatbiq etish shart bolgani kabi bu kitobdagilarni ham bilmoq juda zarur. Buni kunlik muhtoj bolganimiz taomga oxshatish mumkin. aom hayotimizni tiklab beruvchi asosiy omildir. Bemor kishining dori darmonlarga ehtiyoji tushadi. Bu boshqa il-mlarga bolgan hojatga oxshaydi. Ilm olish bilan inson Alloh taoloning nematlariga shukr etishni niyat qiladi. Chunki, shokir bandalariga nematlarini ziyoda va barakotlik qilishga Haq taoloning vadasi bor. Ilmga jonfidolik qilish haqida Imom Muhammad ibn Hasan (r.a.) shunday deganlar: -Agar odamlar menga qul bolganda edi, ularni har birini qullikdan ozod etardim va ularni xojayinlari, quldor egalaridan xalos etardim. Bundan yolgiz maqsadim, ular faqat ilm organsinlar va bilimlarini kamolga yetkazsinlar. Ulug donishmandlardan biri: kim ilm lazzatini, uning halovatini izlasa va amap qilish mazasiyu rohatini topsa, insonlardagi narsalarga kam ragbat qiladi, qiziqmaydi. ama qilishga ozini yolatmaydi. Imom Azam Abu Hanifa (r.a.) ustozlari shayxul islom, Hammod ibn Ibrohim ibn Ismoil assigoriy al-Ansoriy hazratlaridai quyidagi baytni keltiradilar:
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 7 Oxiratni dedim, fayzu-zafar topdim, Dunyoni dedim, xavfu-xatar topdim. Oxiratni dedim, topdim fazlu kamolot, Dunyoni dedim, topdim xorlik va malomat. Oxiratni dedim, keldi rizvonu jannat, Dunyoni dedim, keldi xasratu nadomat. kim oxirat kuni vada qilingan kun uchun ilm talab qilsa, darhaqiqat bu banda Alloxdan, haq yolga irshod etuvchi Zotdan fayzu fazilat topib, kop jihatlarda golib bolib, zafar quchibdi. Ammo, odamlar xurmat, etiborini topish uchun ilm talab etuvchiga xasratu nadomatlar bolsin! – Sen albatta bunday yomon niyatdan saqlan va qalbingni kechinmalariga ehtiyot bol! Parvardigoro! Har qanday yomon niyatlardan ozing panoh va najot bergin! Ammo, amri maruf va nahiy munkar qilish uchun, haqni, shariati islomiyya ahkomlarini tanfizi, yani joriy qilish, amalga oshirish uchun, dinni kuvvatlash, uluglash va ezozu ikrom qildirish uchun boylik, obro, nufuzni ham ilm olish bilan birga talab qilish joizdir. Shunda ham haddan ziyoda emas, balki amri maruf va nahiy munkar qoim boladigan miqdorda hurmat-etibor, davlat talab qilishi kerak boladi. Bu masalani har bir talaba yaxshilab oylab olishi zarur. Chunki, ilm hosil qilishda inson kop mashaqqat chekadi. Shunga muvofiq, uni kerak orinda obro va mol-dunyosi bilan himoya qila olishi shart. Mashoyixlarimiz bu haqda: -Ilm hosil qilish goyo igna bilan quduq qazib, suv chiqarganchalik mehnatga oxshasa, hol ilmiga yetishish goyo kiprik bilan quduq qazib, suv chiqarganchalik chekilgan mashaqqatga oxshaydi,- deganlar. Malumki, igna ham, kiprik ham qazish qurollari emas. Bu hikmatlik sozlar ilm egallash juda qiyin, mashaqqatli ish ekaniga ishoradir. Shuning uchun, uni xor va xaqir, arzimas va foniy – yoqlikka yuz tutuvchi dunyoga, davlatga sarflamaydi, uni almashtirmaydi. Sher: Dunyo noqisning noqisrogi erur, Oshigu-shaydosi xorning xorrogi erur. Sehru-jodusi ila karu-kor aylar, Qilmishiga ozini hayronu-lrl aylar. Bu dunyo noqisrokdanda, kamdankamroq, juda noqisdir. Dunyoga oshiqu-shaydo esa undan xorroq, be-choradan bechoraroqdir. Dunyo oz sehri bilan kishini kar va kozini kor qilur. Shuning uchun ham ular oz ilmlaridan dalilu isbotsiz hayron qoluvchi, xasrat chekuvchidir. Demak, ahli ilmlar ozlarini tamagirlik, yani umidvorlik illatidan saqlashlari kerak ekan. Aks holda, ilmining samarasiga nisbatan dunyo matolarini umid qilish bilan, ilmni va ozlarini xor va hurmatsiz etgan boladilar. Shuningdek, ilm va ilm ahlini xor va beobro qiladigan orinlardan ozlarini ehtiyot qilmoqliklari kerak boladi. Ahli ilmlar xususan, tolibi ilmlar kamtarin, kamsuqum bolishlari kerak. avozulikni ozlariga kasb qilsinlar, u esa mutakabbirlik bilan xorlikni ortasidir.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 8 Iffatli bolmoq yuksak insoniy fazilatlardan sanaladi. Iffat – poklik, gunoh va masiyatdan forig-lik, har jihatdan pokizalik demakdir. Kengroq qilib bularni odob-axloq kitoblaridan bilib olinadi. Adi-bul Muxtor nomi bilan mashhur, shayxul islom, ruknul islom, hazrati ustoz bir sher aytganlar: Husni xulqda taqvo bor, aqvodorga shikastlik yor. Kamtarinlik, shirinsozlik Komillik karvonin tortar. Sultoni komilning shayxlar Maktubiga javobin oqi: Siz yaxshisiz, biz yomon, Siz bugdoysiz, biz samon! Shubhasiz, tavozulik muttaqiylarning xislatidir. U bilan inson oz maqsadlariga hamda ulugliklariga noil boladi. Oz ilmi va xunarini qolaversa, obro etiborini yuksaltiradi. Johil, ilmsiz kishini oz holini korib ajablanishi, oziga ozi bino koyishi aslida juda xunuk ishdir. Ozini said, baxtlik insonlardan hisoblaydi. Vaholanki, oqibatda kim boladi, umri qanday xotima topadi, shaqiy-badbaxtlardan boladimi? buni oylab kormaydi. Kamtarga kamol, man-manga zavol, deganlaridek, kamtar, xoksor inson ozining gozal xulqu-odobi bilan doim ishi rivoj va martaba topadi. Chunki, ozining haddini saqlay olishi bilan, ozini mumtoz tutmasligi bilan kishilar konglida hurmat va etibor qozonadi. Man-man, kekkaygan kishi esa, kozi kor, qulogi kar, qalbi kulf boladi, Ishlariga ajablanib, ozidan uzoqlashib, oz-oziga ishonib asta halokatga yaqinlashadi. Mansabiga suyanib, boshqalarni mensimay qoyadi. Nati-jada, oziga havasi kelib, magrurlanib qoladi. Ozini uluglardan hisoblaydi. Kibriyo – uluglik, kattalik -yaratgan Parvardigorimiz Alloh Zul Jalolga xos si-fatdir. Imom Azam Abu Hanifa (a.r.) shogird va ashoblariga shunday der ekanlar:sallalaringizni uluglang! Yenglaringizni keng bolsin va salobatlik kiyininglar! Ushbu sozlar faqat ilm va ilm ahlini uluglash va boshqalar xor va past nazar bilan kormasliklari uchun aytilgan. Salla – Islom shiori va ulugligining belgisi. Uni haq manoda taslim bolganlar baxtlik boshlariga kiyadilar. Salla kishini oxiratga imoni borligini, umri tugashini va bunga ishonishini – olimni tan olishining alomatidir. Komil imonlik kishi Rasululloh (s.a.v.)ning muborak sunnati saniyalarini amalga oshiruvchiroq bolib qoladi. alaba kiyimlarini pok va saranjom tutishi, sallasini oppoq qilib kiyib yurishi kerak. Bunday kiyimlik kishi boshqalar konglida dinga nisbatan xayrli tasavvur tugdirishi kerak. olibning odobi, kamtarligi va boshqa fazilatlari kongildagi fikrni quvvatlashi zarurdir. Imom Azam hazratlarining shogirdlari imom Abu Yusufga bergan keng qamrovli vasiyatlari bor bolib, uni oqish, organish ham juda foydalidir. Uni hazrat shogirdlari yurtlariga kaytib ketayotganlarida berganlar. Imom Abu Yusufning shogirdlari shayxul islom, imom, hujjati aimma Ali ibn Abu Bakr hazratlari: -Men shahrimga qaytayotganimda ustozim bu vasiyatni yozib olishimni buyurdilar,- deb eslaydilar.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 9 3-FASL ILM, USOZ VA SHERIK ANLASH VA BU ISHDA MUSAHKAM BOLISH HAQIDA alaba ilm va kasbni dunyo va oxiratga foydasi koprogini tanlashi kerak. Ilmda tavhid ilmi va aqidani birinchi navbatda organadi. avhid ilmi imon va etiqod masalalarini ilmiy, asosli dalillar bilan talaba organishi shart. Zero, muqallid, yani ota-ajdodlariga ergashuvchining imoni durust bolsa ham, dalil va hujjatni tark etgani uchun qattiq gunohkor boladi. Allohning vahdoniyatini Quroni karim va ahodisi nabaviyaga asoslanib bilib olmoqligi hamda uni zarur orinda keltira olishga tirishishi kerak. Aqida masalarini qadimgilarini, yani janob paygambarimiz va sahobai kiromlar davri saodatidagilarini tanlashi lozim. Yangi paydo bolganlarini tanlamaydi, chunki keyin chiqqan narsalar Quronu-hadisga xilof boladi. Sofiy Allohyor (r.h.): Mahkam tutgin jamoat etiqodin, Narisolgin muxolif ijtihodin! – deb keyingi paydo bolgan aqidaviy masalalar, suluklar zalolatga boshlaydigan yol ekanini bildiradilar. Sapaf ulamolar ham: -Ozingizga atiq, eski yani, aslga yaqin vaqtda mav-jud bolgan ilmlarni oling. Ayniqsa, aqida ilmini sofini tanlab oling. Yangi paydo bolganlaridan saqlaninglar,- deganlar. Sen ham keyin paydo bolgan ixtilof va janjalga sabab boladigan aqida masalalaridan uzoq bol va bu ish bilan shugullanishdan tiyilgin! Chunki, bu nizolarninghammasi buyuk zotlarning in-qiroz va halokatlaridan song zohir bolgan. Bu talabani ilm hosil qilish, fiqh asoslarini ozlashtirishdan chalgitadi, umrini zoye otishiga sabab boladi. Qal-bda dushmanlik tugdiradi. Vaholanki, bu kabi ishlar qiyomat kuni yaqin qolganining alomatlaridan bolib, ilm kotarilgani, fiqhning qadrsizlanganini bildiradi. Ushbu manolarning hammasi hadisi sharifda vorid bolgan. Ammo ustoz tanlashda asosan kuyidagilarga ahamiyat qilish kerak: -Olimroqbolgan; -Parhezkor va taqvodorroq bolgan; -Yoshi ulugroq va kop tajribali ahli ilmni ustoz-likka ixtiyor qilmogi kerak. Shu shartlar asosida imom Abu Hanifa (r.h.) hazratlari oz ustozlari Hammod ibn Sulaymon janoblarini kop fikr va taammul yuritganlaridan keyin tanlagan ekanlar. Bu havda Imom Azamning ozlari: -Men u kishini ulug, moysafid, salobatu viqorlik, yumshoq kongil, hushmuomala, sabru matonatli kordim,-deb eslaydilar,- shuning uchun ul zotning huzurlarida qoldim, mustahkam vasobitturdim. Natijada ustozimning fayzu barokotlari bilan osdim, yetuklik pilla-poyalarida ildam qadam tashladim. Haqiqatan ham, bu zot yetuk, komil va ulug inson edilar. Samarqandlik donishmand: -Menga bir yigit ilm olish haqida mashvarat soldi. Buxoroi sharifda ilm olishni azim qilganini, boshqalarning ham fikrlarini bilish niyati borligini izhor qildi.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 10 uddi shunday har bir ishda maslahat solish, fikr almashish shartdir. Alloh taalo Kalomi majidida janob paygambarimiz (s.a.v.)ni mashvarat va maslahat bilan ozaro kengashib ish yuritishga buyuradi. Shoro surasining oyatlarida mominlarning axloqi hamidalarini vasf etib: Ularning ishlari ozaro kengashdir,- degan. Shuninguchun, janob Rasululloh (s.a.v.) xattouy yumushlarini ham ashobi kiromlar bilan maslahatlashib hal qilar edilar. hazrat Ali (r.a.): kishi maslahat”sorab halok bolgan emas,- deganlar. Dono xalqimiz: Kengashli toy tarqamas,- deb bejiz aytmagan. Kengash, ozaro maslahat bilan qilingan ish puxta va pishiq boladi. Oqibati nazardan otkazilib, ziyon va zarardan saqlanish hamda imkon qadar foydali va sermahsul bolib royobga chiqishi taminlanadi. Donishmandlar kishilarni uch toifaga taqsimlaganlar: biri butun va toliq kishi, yana biri yarim kishi va oxirgisi esa hech narsa bolmagan kishi. Birinchisi, qadri butun kishining togri fikri, oz mulohazasi bor. Shunday bolsa ham, albatta maslahatlashib ish qiladi. Ammo, ikkinchi toifalar yuqoridagi foydali sifatlarning biridan mahrum kishilardir. Fikri bolsa, maslahatlashmaydi yoki aksincha, boshqalarning mulo-hazalari bilan qiziqmaydi. Fikri ham tez va yeson ozgaradigan boladi. Har kimning maslahati maqul kelaveradi. Yani qay ishda unga foyda borligini ozi yaxshi bilmaydi. Yoki foydasini zararga aylantirib qoyadi, ozboshimchalik qiladi va hakozo. Ammo uchinchi toifa, qadrsiz kishilarda oz fikri, mulohazasi bolmaydi. Shu bilan birga maslahatlash-maydi, boshqalarning fikrlariga qoshilmaydi, rayini hurmat ham qilmaydi. Demak, inson komil, izzat-ikromli, jamiyat va oilasida oz mavqeini topishi uchun fikru mulohazasiga har jabhada ega bolish kerak. Shu bilan barobar, uni togri va foydali bolishi alohida ahamiyatlidir. Hazrati Jafari Sodiq hazrati Sufyon Savriy (a.r.)ga: -Ey, Sufyon! Dunyo va oxirat ishlaringda, albatta, imonli va taqvoli kishilarga maslahat sol. Ular bi-lan kengashib yur!- deganlar. Bu hikmatda ushbu nozik nuktapar ahamiyatlidir: birinchidan, kishi oz fikriga ega bolishi kerak; ikkinchidan, fikrining togri bolishiga harakat qilishi kerak; uchinchidan, har bir ishda katta yoki kichik, dunyo yoki oxirat ishlariga aloqador bolsin maslahatlashmogi kerak. Boshqalarning ham fikr va mulohazalarini organishi, etibor qilishi faqat ozining foydasidir; tortinchidan, maslahatgoylar taqvoli, aytganiga ozi ham amal qiladigan insonlar bolishi maqsadga togri yonaltiradi.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 11 Ilm organish eng oliy martabadagi ishlardan hisoblanadi. Naql qilinadiki, ilm talabida bolmoq nafl ibodatlar qilishdan kop marta afzaldir. Shuning uchun, ilm talab qilishda maslahat, kengashga solish zarur va vojibroqdir. Ulug donishmand: -Agar Buxoroi sharifga ilm hosil qilish va haqiqiy ustozni topish maqsadida borsang, ixtilofli masalalar va turli savollar topib, u joydagi ahli ilm va ulug ustozlar bilan bahs, munozara qilishga shoshilma! Ulug imomlar ortassdagi ixtilofli masalalarda muzokaraga oshiqma! Balki ikki oy sabr qil, to bir ustozni ozingga tanlab, u xakda yaxshilab oylab fikr yuritgaysan. Ustoz tofisida darhol xulosa chikarishga shoshilma! Agar Buxoroi sharifga kelib, sinamay biron ustozdan saboq olishni boshlasang, uni bilmaganing uchun keyinroq dars otish uslubi seni qiziqgirmay koyishi mumkin. Natijada osha darsga ham, ilmga ham qiziqi-shing qolmaydi, xatto uygonmaydi ham. Bu darsni tark etish va ustrzdan uzilish bilan tugaydi. Maqsading hosil bolishi uchun yana boshqa ustozni izlaysan, unda ham dars boshlab, avvalgi ishlaringni takrorlaysan. Shuning uchun Alloh ilmingga baraka bermaydi. Ilmda darajaga ega bolsang ham na ozing, na boshqaga naf bera olasan. Buning zamirida yana bir koz ilhamas sir bor. ark etgan ustozlarning konglini ranjitganingdir. Zero, bir harf orgatgan ustozning roziligini olish, qanday ustoz bolsada, uni hurmat qilish va bu togrida vada qilingan lutfu inoyatni topish shogirdning hayotiy mazmuniga aylangan vazifasi bolmogi shart. Shuning uchun ham bu ishda yaxshilab tafakkur qil! Ilm olish muhim va nozik masala bolishi bilan birga, unga ustoz tanlash ham ota muhim va zarur masaladir. Kop maslahat va kattalarning korsatmalarini olib, mazkur shart-sharoitlarning kopini ozida mujassamlagan bir ustozni top! o uni tark etish va darslaridan qolishga ehtiyoj sezmagin! Mana shunda taliming ba-rakotli va xayrli boladi. Ilming foyda beruvchi va ozing manfaatli ilm sohibi bolish uchun ustoz huzurida sobit va mustahkam turasan. Bilgilki, har bir ishda sabru chidamlik, qanoatli hamda sabotli kabi yuksak fazilat egasi bolish, osha ishni komil egallashda asl va asos hisoblanadi. Afsuski ushbu fazilat insonlarda topilmaydi, kam uch-raydigan noyobxislatdir. Sher: Oliylikka intilganga darkor harakot, ammo Kishilarda kam uchraydur sibotumatonat. Bir donishmand: Bir soat sabr qilmoq shijoatdur, deganlar. Shuning uchun ham, talaba ustoz oldida sabot, sabr va yuksak qanoat bilan qoim bolishi kerak. Uni mehru shafqatini va xayrli duosini qozonsin. Bir kitobni oxirigacha oqib tugatmasdan, boshqa ki-tobga otmasin. Shuningdek, bir fanni kamolga yetkazmasdan, boshqasimi ixtiyor qilish yoki zarurat bolmasa, boshqa shaharga kochishga jazm etmasligi kerak. Aslida bu ilm ofatlaridandir. Chunki, imldan chalgitadi va boshqa narsaga majbur qiladi. Qalbni befoyda narsa bilan oraydi. Vaqtini zoye ketkizadi. Eng zararlisi, muallim kongliga aziyat keltiradi. Muhabbatini sondirib, ozi ham kop ozor chekmogiga sabab boladi. alaba nafsu havosi chaqirayotgan narsalarga qar-shilik qilishi va shafqatsiz bolishi hamda ogir, sabr-li bolishdek yuksak axloqiy fazilatlar bilan sifatlanishi kerak. Sher:
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 12 Nafsu havoyim meni yoldan urdi Sharmandalar anhoriga tuban surdi. Yuzim qaro qildi, ilgimda shay yoq, Hay huzurida dilimda hayo, say yoq. Dostim aytdi, buning davosi bordir, Nafsu havo kushandai gavgosi dordir. Osib bergin orom dardmandalarga, Ibrat bolsin uchun sharmandalarga. Havoi nafsga qarshi kurash emas oson, Matonatu bardoshni mahkam tutsin inson. Haqiqat shuki, nafsu havo yoli xorlik va sharmanda-lik yolidir. Agar bilsang, nafsu havoni dorga osadigan amal, uni xor va sharmanda yana ham sharmanda qiladigan joyi amaldir. Bu oson emas, kim nafsiga qarshi kurashar ekan, unga kop musibat va imtihonlar yogila boshlaydi. Albatta sabr va qanoatni kasb qilsin. Donishmandlar: Orzu umidlarga erishish qop-qop mehnat va imtihonlar ustidadir. Quyidagi hikmatni hazrat Ali (r.a) aytganlar: Ogoh bolkim, ilm va uning fayzu ravnaqi olti narsaga rioya qilinganda hosil boladi. Ularning barchasini bayon etay: Zakovat – ziyraklik, ilmga chanqoqlik, sabru-qanoatla yetuklik – kifoyatlik, ustoz irshodi yollanmasi, hamda uzoq vaqt darkor. Sherik, hamxona tanlashda tirishqoq, jiddiy, parhezlik, taqvodor hamda mustahkam irodali, xulqi mustaqim ozgarmaydigang va fahm-farosatli, tushunadigan va tushuntira oladigan kishini ixtiyor qilish lozim. a-biiyki, dangasa, etiqodi sust, sergap, buzgunchi va fitnachilik xislati bor kishidan uzoklashishi kerak. Hikmatlarda: Kishining kim va qanday ekanini ozidan sorama! Balki uning yaqinlariga, dostlariga qara! Aql bilan nazar qil! Chunki inson dostlariga ergashadi. – Kimki, tilasang bilay, maqolin angla, Aslin desang anglayin, fiolin angla. Kirdikoriga boqib asl holin angla, Asliga dalil aning hisolin angla. Ular yomon va noshoista felu xulqlik bolsalar, zud-lik bilan ulardan uzoqlash. Agar yaxshi va ijobiy fe-llik bolsalar, ular bilan dostlash. Samimiy munosa-batlar ornat. Shunda togri yol topasan, hidoyatga erishasan. Sher: Yaxshi libos tanga oroyish, Yaxshi koldosh jonga oroyish. Kishi aybing desa, dam urmagilkim, ul erur kozgu, Chu kozgu tiyra boldi, ozga aybing zohir aylarmu?! Har qanday holda bolsangda, dangasa bilan dostlash-ma, hamsuhbat bolma! Qancha solih, yaxshi insonlar bor ediki, ular sheriklarining buzgunchiligi, yomonligi bilan buzildilar, yomon otliqqa aylandilar. Ozini qattiqqol qilib korsatadigan va bezbet kishi dushmanimdir. U kul ichiga qoyilgan chog kabidir, kul esa chogning ochib qolishiga sabab boladi. Yani, sen ham bir chog misoli
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 13 bolsang, chogni alangalatmay, maqsadga yetkazmay uni ochiradi. ulosa shuki, qozonga yaqin yursang qarosi yuqar deb, tanlangan sherik qanchalik izlanuvchan, tirishqoq va odo-bu axloqi hush bolsa hamda taqvoyu parhezda yolboshchi bolishi ayni muddaodir. Shubhasiz, bu kabi fazilat-li sifatlarni sherik va yaqinida yurganlarga ham yuqtirishi, xulqlantirishi mumkin. Shunday qilib, oziga ham, ozgaga ham naf beradigan ilm hosil qilishiga asosiy omil boladi. Kimniki aylay der esang mahraming, Kop sinamay aylamagil hamdaming. Janob paygambarimiz (s.a.v.): -Har bir godak islom fitratida tavallud topadi. Biroq uni yahudiy qiladigan ham, nasroniy qiladigan ham, majusiy qiladigan ham ota-onasidir,- deb tarbiyaning nozik tamonlariga ishora qilyaptilar. Ushbu purhikmat sozlarni zohiriy manosiga qarab, yaxudiy farzandlarini yaxudiy qilib, nasroniy nasroniy xristian qilib, majusotashparast bolalarini otga talpinuvchi qilib tarbiya qilar ekanlar, deyish mumkin. Ammo uni boshqa tomondan tahlil qilsak, musulmonga angri taalo fazli bilan nemat va omonat qilib farzand beradi. Noshukrlik va beparvolik kochasiga kirib, bolaning tarbiyasiga qaramasa, uni ilmli, xunarli qilmasa, dinini, shariatini orgatmasa, axloq-odob bermasa, kelajakda bu farzatsd yaxshilik, yomonlik, tofiegrining, haq va nohaqning farqiga bormaslikda yaxudiy va nasroniy xatto majusiydan ham farq qilmay qoladi, deb janob Rasululloh (s.a.v.) tanbeh beradilar. Muallif r.h.ning tabiri bilan aytganda, ota-ona bolaga qanchalik yaqin bolib, ijobiy tasirlarini otkazganlari kabi, sheriklar ham, bir-birlariga tasirlarini otkaza biladilar. Fors tilidagi quyidagi hikmat ham bu fikrlarni tasdiqlaydi: Yori bad badtar buvad az mori bad, Bahaqqi zoti pok Allohus somad. Yori bad orad tu ro sivoye jahim! Yori neku gir, toyobi naim! Hayovu adab birla tuzgil maosh, Yana ayla tazimu hurmatni fosh! Ne el yori bolsang, alar rangi bol, Nechuk bor esang, tutqil ul sari yol! Yomon dost, xulqu maqsadlari garazlik hamroh zahri qattol ilondan ham yomonroqdir. Beniyoz, behojatlik Allohning pok zotiga qasam ichamanki, Yomon dost seni jahannamdan boshqa joyga olib bormas. Haqiqiy yaxshi dost ihtiyor qilgilki, o u birla nematlarga, jannati naimga yetgaysan! Yerda qaicha bordur karomat, Bilmogingga kerak farosat. Yakto ulugligin ayla nazorat, Kamtar kamoliga topgil ibrat.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 14 Ilm va ilm ahllariga ham, shunday nazar qil. Ular bilan dostlashganlarning holini kor. Oqibatlari qanday gozal va har jihatdan muvaffaqiyatlik ekanini oyla. Sen ham dostingdan ibrat ol, uni mumtoz et. Chunki, dost dostning kozgusidir. Kim bu chaman ichra xiromon erur, Barchasi bir-biriga mehmon erur. Har kishikim, or esa yore anga, Har kishikim, yor esa bore anga. Yor uldurki, har nekim oziga Istamas, yoriga ham istamagay. Ozi istarki, yor uchun olgay, Ani mundoq sharik aylamagay. 4-FASL ILMNI VA ILM AHLINI ULUGLASH HAQIDA Bilgilki, tolibi ilm ham, tolibi kasb-hunar ham faqatgina ilm va ilm ahlini.hurmatini oz orniga keltira olishi uni hurmatlab, tazimini ado eta olishi bilangina ilmga, kasbga erishib, ulardan muvaf-faqiyat ila manfaaat topadi. Ustozni hurmatiga eti-bor va uni qatiyan uluglash, salobatli tutish esa alohida ahamiyat kasb etadi. Donishmandlarimiz: Hurmat saqlash toat-ibodatdan kora afzalroqdir,-deganlar. Yana bir ulug zotdan: -Ilm afzalmi yoki odob?- deb soraganlarida, ul zot: -Odob afzal,- deb javob berganlar. Haqiqatda ham, gozal xulq, odob har qanday olimu-xunar egasining benazir ziynatidir. Yana shunday mota-bar insonlardan: kim nimaga erishgan, fazilat va daraja topgan bolsa faqat hurmat, odob saqlash bilan erishibdi. Kimki oz obro-etiboridan, erishgan fazilatidan ayrilgan bolsa, bilsinki, u faqatgina bu ayriliqni odob saqlashni loyiq kormagani, hurmat va ezozni tark qilgani sababidandir,- deb ogoh qiladilar. Yana: -Ogohlik, ziyrak fahm bilan bir oz fikr qilgin, inson gunohu masiyat bilan imondan ajrapmaydi. Balki izzat-ikromni va odobni tark etgani uchun kofir boladi. Farishtalarga dars otagan Iblisni yodingga ol! U beodoblik va tarki ehtirom-la Alloh taoloning rahmat dargohidan quvildi, Unga osiy boldi. Vahhobiylarni kor! Kattalarga hurmatlari, kichikka izzatlari yuzakilikka, yohud yoqlikka yuz tutgani sabab ustozning ulugligini etirof etmadilar. Barcha us-tozlarining norizolik dastorlarini boshlariga qoyib, ustlariga duoibaddan iboratliboslar kiydilar. Ilmu taqvolari bilan muborak, pok dinimizga qancha zarar keltirdilar. Ushbu harakatlari natijasida togri yoldan chiqdilar, Allohning roziligiga muyassar boladigan yoldan adashib, dunyoga, shayton rizoligi tomoniga otdilar. Musannif (a.r.) hazratlari, muallim va talim-tarbiya beruvchi insonni hurmatini qoim qilish, ular huzurida odobu ahloq sulukotlariga rioya qilish bevosita ilmni hurmati, tazimidan sanaladi, – deb qayd etadilar. Hazrati Ali (r.a.)ning ushbu sozlarini gapimizning tasdigi desak, mubolaga qilmagan bolamiz. Hazrati Ali aytdilar: – Menga bir dona harf orgatgan kishining quliman. ohlasa sotsin, xohlasa qullikdan ozod qilsin, xohlasa kul qilib ishlatsin.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 15 Aqli raso insonga bundan ehtirom qilinishga eng haqdor va loyiq zot muallim, ustoz ekani malum boladi. Kishi iymonining belgisi shubhasiz, ustozning hurmatiga va duoi xayriga sazovor bolishidir. Ustozni izzat-ikromini oz orniga qoyish maqsadida hadya va xayru ehsonlar qilish afzal ishlardan hisoblanadi. Masalan, bir harf orgatsa, ustozga ming dirham hadya qilmoq nihoyatda xayrli amaldir. Bordi-yu, diningda, imon-etiqodingda muhtoj bolgan masalada bir harf talim bersa, u inson sening dindagi otang, padari buzrukvoringdir. Shayxul Islom buyuk imom, muhtaram ustozimiz Sadiduddin Sheroziy hazratlari: -Bir kishi oglini olim, fozil bolishini orzu qilsa, olimu faqihlarning, ilm yolida yurganlarning haqlarini, yani hurmatlarini rioya qilmogi lozimdir. Bu tazimlarini orniga keltirish va hadyalar berish ila boladi. Agar ogli olim bolib yetishmasa, unda albatta nevarasi olim boladi,- deganlar. Ustozning mehru muhabbatiga, etiboriga loyiq bolishni istagan shogird avvalo quyidagilarga amal qilmogi lozim: – Ustozning oldiga tushib yurmaslik; – Ustozning orniga otirmaslik; – Huzurlarida ruxsatsiz gapirmaslik; – Malol keladigan bolsa, dars vaqgida kop savol bermaslik; – Darsdan tashqari savolni vaqgida sorash qoidalariga rioya qilish; – Darsga kech yoki barvaqg kelish; – Ustozni bezovta qilmaslik; – Ustozning eshiklarini taqillatmaslik, balki ozlari kelishlarini yoki chiqishlarini sabr qilib kutish. Mazkur amallarning samarasi – ustozning roziligini topish, konglida muhabbat paydo qilishdan iborat. Shuningdek, norozi qilib qoyishdan, gazabidan saqlanish ham hosil boladi. Ustoz gunoh va masiyatga buyurmasa, barcha farmonlariga itoat qilmoq, sozsiz bajarmoq shartdir. Shogird ustoziga ozini doim boysungan holda korishi ilm hosil etishiningomilidir. Janob paygambarimiz (s.a.v.): -oliqqa, yani Allohtaologa osiy va gunohkor boladigan ishda mahluqqa, yani biror kimsaga itoat yoq, -deb ogohlantiradilar. Demak, bundan boshqa barcha buyruq va korsatmalarini sidqidil bilan ado etish bilan ustozining rizoligini topadi. Zero, ilm Allohning mulki va ulug nemati bolib, ozi saralab olgan bandalariga inom qiladi. Shunday ekan, Janob paygambarimiz Muhammad (s.a.v.)ning muborak hadislari manosiga kora, tolibga uch turli kishilarning duolari bilan ilm hosil boladi: ustozi, ota-onasi va ozining kechalari shikastalik bilan qilgan ibodatlari, duolari natijarida unga ilm hosil boladi. Kitob oqish, dars tayyorlash, saboq olish, mukolama qilish kabilar bilan ham, ilm hosil qilish mumkin, lekin u yodda qolmaydigan, yoki zarur vaqtda foyda bermaydigan ilm boladi. Ogoh bol! Ustozning roziligi, duosi senga suv va havodek zarur, shuningdek, kelajagingda asosiy saodat poydevoridir. Ustozni hurmatini ozida kasb etgan amallardan yana biri ustozning farzandlarini, yaqin bolganlarini hurmat qilish, odob saqlash hisoblanadi. Shayxul islom Hidoya kitobiningsohiblari, ustoz Burhoniddin Marginoniy hazratlari hikoya qiladilar: -Buxoroi sharifning katta allomai kiromlaridan biri dars halqasida edilar. Dars asnosida goho
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 16 orinlaridan turib koyardilar. Ziyrak toliblari buning sa-babini soradilar. U zot kamoli ehtirom bilan: – Mehribon ustozimning farzandlari kochada bo-lalar bilan oynab yuribdilar. Goh oynab eshik oldiga kelsalar, darhol ustozimni hurmatlari uchun ornimdan turyapman, – deb javob berdilar. Yana hikoya qiladilarki, Imom Buxoriy hazratlari (r.h.) bir mudsat Makkai Mukarramada dars otaganlar. Bir ziyoratchi Buxoroi sharifdagi ustozlaridan salom va maktub olib keladilar. Shunda, ustozlarining yurtidan kelganlarini bilib, kuchoq ochib korishib, hurmat izhor qilganlar. Song, salom xabarini eshitganlarida, Buxoroi sharif tomoniga yuzlanib, salomga alik olib hurmat bajo keltirganlar. Keyin maq-tubni ikki kollab olib, tabarruk qilib, ehtirom bilan xatni oqiganlari aytiladi. Qarang, qanday ibratli voqea bolgan ekan, ustoz hazratlari uzoqda, goyib bolsalarda, huzurlarida turgandek hurmat bajo keltirdilar. Balki ulug al-lomai zamonlarning oz davrida yetishgan baland ilmiy darajalarining omillardan biri shu bolgan bolsa, ajab emas. Hozirgi tolibi ilmlarimiz ham shunday omillardan bahra olib, yana diyorimiz shuhratini ilmu taraqqiyot sohasida koklarga sarafroz etadigan ulamoi za-monlar bolib yetishsalar edi, Janobimiz (s.a.v.)ning: Dunyoga talim beruvchilar bu tomondan chiqadi, -degan bashoratlari yana isbotini topgan bolur edi. Hazrat qozi Imom Faxriddin al-Arsobandiy Marv viloyatida barcha imomlarning raisi edilar. Marvning sultoni bu zotni goyatda hurmatlar edilar va: -Faqatgina ustozimning duolari sharofati bilan bu mansabga erishdim. Hurmatlarini orinlatishga harakat qildim. Hazrat uyetozim qozi Imom Abu Yazid addabbusiy (a.r.)ning xizmatlarida qush misoli uchar edim. Kiyimlarini yuvib, poyabzallarini tozalab, taomlarini hozirlar, ustozim ovqatlanib bolgunlari-cha, ozim tanovul qilmas edim,- deb yod etadilar. Yana bir ulug zot ushbu voqeani aytib berganlar. Shayxul Islom buyuk imom, shamsul aimma hazrati alvoniy malum bir sabab tufayli, Buxoroi sharif atrofidagi qishloqlarning birida bir necha kun yashaganlar. Shogirdlaridan Shayxul Islom, Qozi Abu Bakr az-Zaranjiy hazratlaridan boshqa barchalari kelib, us-tozlarini ziyorat etdilar. Kunlarning birida ustoz bu shogirdni uchratib qolib: -Nega meni ziyoratimga kelmading?- deb, malomat bilan kongillaridagi muhabbatning darz ketganiga ishora qildilar. -Men munis onajonimning xizmatlari bilan mashgul bolib, ziyoratingizga kela olmadim, – deb uzr soradilar. -Umringizning uzoq bolishiga nasiba olibsiz, ammo ilmingiz ravnaqi, darsingiz rivojini rizqlantira olmabsiz, bu nasibadan bebahra qolibsiz,- degan ekanlar. uddi mana shu sozlarning isboti yuz berib, bu zot kop vaqtlarini qishloqlarni kezish, shu yerlarda yashab, dars berish va dars olish imkoniyatlaridan mah-rum bolgan ekanlar. Qissadan hissa, kim ustozini norozi qilsa, unga ozor bersa, ilm barakotlaridan mahrum boladi va il-mdan foyda topmaydi. Agar topsa ham, yoq hisobida foydalanishi mumkin. Izzattalab bolmas muallim, tabib, Shu ishdan elda boldilar habib. Izzatu xurmating qaytar bolib saodat, Andishasiz qadaming ozingga qaboxat. Ogoh bolki, muallim va tabib, Hech qilmaslar talabi izzat,
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 17 Qilmaslar buni pandu nasihat, Qadring bilgil, ehtiromlar korsatib, Ustozdan noil bol ikki olam saodatin, abibdan ol darding davosin. Gar johillik va kibr ila jafolar bersang, ey, azizim Baxting qaroligiga va darding alamiga sabr kosasin ol. -Ey, shogird! Ey, bemor! Meni hurmat qil, odob-ahlo-qingni tuzat,- deb nasihat qilmaydilar. -Ey inson, axir hayoting, dunyo ishlaring, oxirating, kelajaging mening qolimda, unga men tufayli erishasan, ishlaringni oqibatini oylab qilgin,- deb va shu kabi korsatmalarni bermaydilar. Beodoblik qilib, ularni ranjitdingmi, qopolliging bilan ularga aziyat yetkazdingmi, oz dardingga, kasalingga sabr qil, ogriqlariga chida! Yoki, ozingni johilligingga qanoat qil! Hikoya qilibdurlarki, hazrati Horun ar-Rashid ogillarini imom Asmoiy (a.r.) huzurlariga ilm va odob organmogi uchun yubordilar. Bir kuni ustoz hazratlarining tahorat olayotganlarini korib qoladilar. Ogillari esa oyoqlariga suv quyar edi. Shunda xalifa hazratlari imom Asmoiyni itob (urishib) va malomat qildilar. – Men sizning huzuringizga oglimni ilm va odob organsin deb jonatgan edim, shunday ekan nima uchun bir qoli bilan suv kuyib, boshqasi bilan oyogingizni yuvishni buyurmaysiz?! – dedilar. Demak, ustoz hurmatiga rioya qilmoq, xizmatlariga qoim bolmoq, uning konglida muhabbat va rizoligini topish har bir talabaning hayotiy vazifasiga aylanmogi kerak ekan. Bu esa, ilmidan ozi ham, boshqalar ham manfaat topishiga asosiy omillardan biridir. olib bu yuksak burchni ixlos va samimiyat bilan yondoshgandagina, samarasidan bahra olishga erishadi. Endi ilmni ezozlash, uni uluglash haqida fikr yuritsak. Ilmning bulogi hisoblangan ustoz, muallim hazratlarini va ularning maqomlarida bolgan har bir kishini hurmat qilish ham ilmning tazimi boladi. Albatta, ilm bulogi va manbai kitobdir. Demak, kitobga ahamiyat berish, uni ozoda va korkam tutish, faxr bilan kotarib yurish, pokiza va baland joylarga qoyish nafaqat uning hurmati, balki ilmni uluglash hisoblanadi. Shuningdek, kitobni asta varaqlash, imkon qadar bir ochishda kerakli sahifani ochish va zarur bolganda kitobni varaqlash ham ilmni uluglash jumlasiga kiradi. Kitobni varaqlashda kitob varaqlarini gijimlab, buklab, barmogiga tuflab varaqlash noshoista ishdir. Kitob va daftar ustiga jild va gilof tutish motabar amaldir. Zero, kitobni uluglash ilmni uluglash ekan, talaba kitobni har vakt tahorat bilan ushlamogi kerak boladi. Bu ishga odatlanishi oziga foydadir. Shayxul Islom, imom alvoniy hazratlaridan hikoya qiladilarki, ul zot: -Men bu ilmga faqat uni hurmat qilib eryshganman! Qogozni doim tahorat bilan olar, betahorat kitobga yaqin kelmas edim, – deganlar. Shayxul Islom, Shamsul aimma, imom Saraxsiy hazratlari kunlarning birida qorin ogrigi kasalligi bilan ogridilar. Osha kechasi tahoratlarini takrortakror yangilaganlar. ullas, on yetti bora tahorat olgan ekanlar. Chunki, bu zot ilmlarini faqat tahoratda qaytarar edilar. Zero, ilm nurdir, tahorat esa poklik va nurdir. Ikki nur bir-biriga qoshilib, nurlar yanada ziyoda boladi. ahoratning nuri ilm nurining ziyosini kopaytiradi.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 18 Rioya etilmogi nihoyat zarur bolgan amallardan: -uzrsiz qiblaga va kitoblarga oyoq uzatmaslik; -tafsirga oid kitoblarni barcha kitoblarning ustiga koyish va ularning ustiga boshqa kitob va biron narsa koymaslik hisoblanadi. Shayxul islom, ustoz Burhoniddin Marginoniy hazratlari hikoya qiladilar: -Bir faqih, olim kishi siyoxdonini kitob ustiga qoyar edilar. Shunda ul zotga fors tilida Bar na yobiy, yani osmaysan, kamol topmaysan,- degan ekanlar. Mazkur masalada Faxri islom, Qozixon nomi bilan mashhur, ustoz Aliyyul qori hazratlari shunday deganlar: -Agar bu ish bilan kitobni xorlashni, mensimaslikni iroda qilmagan bolsa, unda zarari yoq. Lekin bu ishdan ham saqlanmoq yaxshirokdir. Ilmning uluglanishiga yuz tutadigan amallardan yana biri – yozuvini ozoda, korkam va husni xat bilan yozishi sanaladi. Bundan maqsad, yozgan yozuvlaridan kelajakda ozi ham, boshqalar ham oqib foydalanishlarini taminlaydi. Shuningdek, mayda yozmaslik, qisqartmaslik, faqat oziga malum bolgan belgi va ishoralar qollamasligi ham ilmni hurmatlash hisoblanadi. Yozganda esa, bazi ishora va aniqliklarni kiritish uchun va mayda yozuvlar qilish uchun hoshiya qoldiradi. Imom Azam Abu Hanifa (r.a.) hazratlari mayda harf bilan yozayotgan bir kotibni korib, nasihat qilgan ekanlar: – Ey kotib! Mayda xat bilan yozma! Ozinggina biladigan qisqartmalarni kiritma! Agar uzoq yashab, oz xatingni qolingga olsang, nadomat chekasan! Agar vafot etsang, sendan norozi boladilar, qargaydilar. Bu sozning manosi, agar ulug yoshga yetishni Alloh nasib etsa, qarilik nemati oz hikmati bilan kozingning nurini zaiflashtiradi va ozing bilgan qisqart-malaringni ham yodingdan kotaradi. Shunda yozganlaringni oqiy olmay, ozingni malomat va mazammat qilasan. Bu ishingga nadomat chekasan. Vafotingdan keyin, xatingni oqiy olmagan kishilar seni sokadilar va mazammat qiladilar. Shayxul islom, Majididdin, imom Saraxsiy (a.r.) hazratlari: nimani mayda va qisqartirib yozgan bolsak, kelajakda unga nadomat va xasrat chekdik. Nimani ozimizga tanlab olgan bolsak, unga ham xasrat va nadomat chekdik. Nimaning qadriga yetmagan bolsak, shuningdek, nimani yaxshi-yomonligini fikrlamagan bolsak, shularga ham kop nadomat chekdik,- degan ekanlar. Demak, ilm tolibi oz husni xati ustida ishlamogi, xatiga hamma vaqg boshqalar ham tushuna oladigan boli-shiga erishishi kerak. Nihoyat yozishda turli qisqartmalardan saqlanmogi, ilm va axli ilmni hurmatlashi va uluglashi hisoblanadi. Kitobning kesimi tortburchak bolmogi kerak, chunki tortburchak kesim hazrat Imom Azam Abu Hanifa (a.r.) ning kesimlaridir. ortburchak kesimli kitob kotarishga, qoyishga, mutolaa qilishga yengil va kulaydir. Ilm tolib sheriklarini va boshqa talabalarni ham hurmat qilmogi, ularga rahm-shafqat, izzat-ikrom va yordamini korsatishi kerak boladi. Zero, mazkur ishlar ham aslida ilmni va ilm ahlini hurmatlashga
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 19 kiradi. Sheriklarining qatiyliklari bilan qilingai dars va mukolamalarning samarasi olaroq, ilm pishiydi, uni puxta egallaydi. Kitobni bekordan-bekorga varaqlash mazmum (yomon korilgan) va makruh amaldir. Ammo kitobini ustoziga yoki sheriklariga ochib bermogi, foydalanish uchun bolsa kerak va lozim boladi. alaba olayotgan ilmini va hikmatlarini chukur ehti-rom bilan eshitmogi lozim. Agar bir masalani ming marotaba eshitishga togri kelsa, har vaqt butun vujudini kuloq qilib, joni bilan eshitmogi kerak boladi. Bu hakda donishmandlar naql qiladilar: -Agar tolib bir masalani ming marta eshitganda ham uni birinchi eshitgandek, tazim bilan eshitmasa, u ahli ilm bola olmaydi. Chunki, ilm takror bilan pishiq va puxta boladi. Arab maqollarida: Hamma narsa sarflash bilan zavol topadi, faqat ilm qancha sarflansa shuncha ziyoda boladi,- deyiladi. olibi ilmni biror ilm turini ozi ixtiyor qilmogi durust emas. Masalan, ustoz huzurlariga kelib: Menga mana bu kitobdan talim bering,- deyishi togri emas. Balki, qaysi ilmni talim olishini ustozning ozlariga topshirmogi eng afzal yol boladi. Chunki, ustoz bu sohada ancha tajribali bolib, talabaga qanday ilm, qanday qitobni oqish loyikligini yaxshi biladi. Shuning uchun ham tolibning mahsadlari royobga chiqishida foydasi aniqroq talimni amalga oshira biladi. Shayxul islom, haq taoloning va dinning hujjati, ustoz Burhoniddin Marginoniy hazratlari (a.r.): -Avvalgi zamon tolibi ilmlari mazkur ishlarni ustozga topshirar edilar. Shul sabab oz maqsadu murodlariga erishar, ustozlarining ilmu urfonlaridan ozlari ham, ozgalar ham bahramand bolar edilar. Hozir esa, talabalar qaysi ilmni oqishni ozlari ixtiyor qiladilar. uddi tanlagan ilmu kitoblari ularga koproq foyda va naf berishini ozlari yaxshiroq biladigandek, bu sohani orgating, deb ilm navini tanlaydilar. Shuning uchun ham ilm va fikh sohasidagi maqsudlari hosil bolmaydi. Ilmlari foyda beruvchi, manfaatli bolmaydi. Hikoya qilishlaricha, barcha muhaddis olimlar peshvosi, buyuk vatandoshimiz imom Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy hazratlari mashxur fiqh olimi imom Mu-hammad ibn al-Hasan hazratlarida fiqh ilmidan talim olganlar. Namoz ahkomlari bayon qilingan kitobga kelganlarida, ustozlari: siz hadis ilmini oqing, hadisga oid ilmlarni organing!- degan ekanlar. ajribali, shogirdning kelajagiga yorqin nazar sola oladigan ustoz sifatida uning tabiatiga mos va iqtidoriga loyiq keladigan ilm hosil qilishni tavsiya qildilar. Hazrat imom Buxoriy (a.r.) shundan song hadis ilmini talab qildilar va kelajakda hadis ilmi olimlarining peshvosi va amiri darajasiga yetdilar. Dars olish, saboq vaqtida shogirdning ustoziga juda yaqin otirishi yaxshi emas. Balki, ustoz va shogird ortasidagi masofa bir kamonning uzunligi miqdoricha bolishi kerak. Bu uluglashga loyiqroqsir. Barcha ahloqi zamimalardan, yomon xulqu harakatlardan tolibi ilm saqlanmogi kerak, Bezbetlik, badfellik, farosatsizlik, dangasalik, kibr, manmanlik, qopol muomapa, nopoklik va boshqa barcha noshois-taliklar, kishi konglida nafrat, yomon taassurot qoldiradigan xislatlardir. Chunki, bunday kishilarda farishta, yuzida nuri bolmaydi. Vaholanki, janob Rasululloh (s.a.v.) hazratlari: -Allohning rahmat fariigRalari surat va iti bor xonadonga kirmaslar,- deb ogohlantiradilar. It va surat tufayli uyga farishta kirmasa, axloqsiz ki-shilarni manaviy qashshoq, ichki dunyosi tubanlashgan, ozligini bilmagan itlarga oxshatishlari bejiz emas ekan.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 20 Aytishlaricha, ilm ham, kasbu hunar ham tolibiga farishtaning vositasida hosil bolar ekan. Bu nuroniy zotlar esa, inson har jihatdan – moddiy va manaviy pokiza bolsagina, unga qonadilar. Insonning murodiga yetkazishda oz fayzu futuhlari bilan rivoj beradilar. Axloqi zamimalarni axloq-odobga rid kitoblaridan bilib olish mumkin. Ulardan soz ochsak, kitobimiz chozilib ketadi. Ammo, kibru havoga, manmanlik, gerdayishu-kekkayish togrisida toxtalamiz. Malum bolsinki, kibr bilan ilm zinhor hosil bolmaydi. Donishmandlar bu hikmatni shunday bayon qilganlar: -Ilm oliylikka intiluvchi uchun goyo jang kurolidir. Janggoxda esa, kurolni mohirona ishlata olmasang, halok bolasan. Yani maqsading ham hosil bolmaydi. Sel baland joylarni xarob qilib, tekislab yuborganiga oxshaydi. Ilm ham insondagi kibrni sel balandlikni boysundirib, tekislab yuborgani kabi yoqotib yuborishi kerak. Har shonu-sharaf, shavkatga jiddu-jaxd, mehnat bi-lan erishiladi. Unga ota-bobolarning xizmati bilan hech qachon erishib bolmaydi. Shon-sharafga, uluglikka jiddiylikla etibor bermasa baxt bolurmi?! Qancha baxtsaodat topgan qullar borki, ular hur insonlar darajasida, yana qancha baxtini topmagan, omadi chop-magan ozod kishilar borki, ozlarini quldek tutadilar va ular qulning darajasidadirlar alaba ilmu hunarga noil bolishida turli kishilarning munosabatini ahamiyati bor. Avvalo ota, song onaning rizoligi, duolari va albatta, farzandini qollab, qiziqtirib borishlari bilan, uchinchidan ustozning mehri-muhabbati, samimiy talimi va ozining shogirddan ham, bergan bilimidan ham rozi bolishida kelajak uchun zarur asos bor. Qolaversa, shogird haqqiga qilgan xayrli duosi sharofati bilan maqsad-murodlari hosil boladi. ortinchi, tolibning ozidan boladigan jiddi-jahd, astoydil harakati, yuksak saviyadagi odobi bilan niyat qilgan manziliga bardam qadam tashlaydi. Hayot tajribalari korsatadiki, har bir ilmu hunar izlovchi mana shu foydali korsatmalarga amal qilib, orzu va umidlariga yetishi shubhaga qolmaydi. Shuning uchun ularni oz ahamiyati, maqomi bor va bularga jiddiylik izhor qilish qiymati benazirdir. Keyingi faslda bu haqda kengroq soz yuritamiz, inshaalloh! 5-FASL. JIDDU-JAHD EISH, ALIMU-RIYOZAGA BARDAVOM BOLMOQ VA HIMMAU GAYRA HAQIDA Bir mashaqqatga ikki yengillik beraman,- degan manoda Quroni karimda Allohning vadasi bor. Shubhasiz, talaba ilmga jiddiylik bilan yondoshi-shi va talim olish hamda riyozatga berilishi, unda bardavom bolishi, himmat-gayratlik, chaqqon va harakatchan bolishi kerak. Ushbu sifatlarni egallash ke-rakligiga mana bu oyati karima ishora qiladi: -Bizning korsatmalarni amalga oshirishda biz uchun (Alloh roziligi yolida) jiddi-jahd qilganlarni, samimiy harakat qilganlarni haq yollarimizga hidoyat qilib koyamiz. Yani, Alloh bu oyatida ozining roziligini niyat qilgan holda say-harakat qilganlarni ma-qsadlariga erishtiraman, – deb vada qildi. Faqat shayton noumid, inson esa say-harakatlarining natijasiga albatta erishadi. Mashoyixlarimiz bu hakda shunday deganlar: kim biron narsani talab qilsa, unga erishish yol-yoriqlarini izlasa va bu ishida jiddiy kirishsa, talab qilgan niyatiga erishadi. Kim eshikni taqillatsa va qatiyatlik korsatsa, shu eshikdan kiradi. Yani,
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 21 oxiri javob oladi. Chunki, har ishga jiddiy kirishilsa, uning samarasiga erishiladi. Yana debdilarki, orzu-umidlarga chekkan mashaqqatlarning mikdoricha yetasan. Dono xalqimizning: Jon kuydirmasang, jonona qayda, oqqa chiqmasang, dolona qayda?! – degan purhikmat sozlari ham bu fikrni qollab quvvatlaydi. Inson orzulari sari intilmogi, yolidagi toganoq, aziyat va qiyinchiliklarni yengish uchun yeng shimarib, say-harakatga kirishmogi kerak bolar ekan. Bazi manbalarda, har qanday maqsad sari qadam bosishda va komil sifat egasi bolib yetishishda uch toifa kishilarni sayu harakati, sabru matonati va qiziqishi, intilishi zarur boladi,- deyilgan. Birinchisi mutaap-lim organuvchi, yani shogirdga va ikkinchi ustozga hamda uchinchisi ota-onasiga boglikdir. Modomiki, ular hayot bolsalar, hammalarining ehtimomlari bilan kishi ozining maqsadlariga erishishi mumkin. Zero, ilmu-hunar organmoqqa zavq, intilish borligi, munosib ustozni topa bilishi, ota-onaning hayot bolishlari Allohning bandaga bergan juda ulug nematlaridandir. Shayxul Islom, buyuk imom, ustoz Sadiduddin Sheroziy ash-Shofeiy hazratlari: Qimirlagan qir oshar, derlar Ham tinmagan tinar, derlar. Mushkilotni jiddiylik ketkizar, Har uzoqlarni uzogin ketkizar. Haq,- dedilar: intilganga tole yor, Har makonda ochiq eshik bor. Jiddiylik, qatiyyatlik har qanday va har bir uzoq, mushkil ishni amalgaoshiradi, uni yaqinlashtiradi, yopiq eshiklarni ochadi. Darvoqe, hayoti torlik, qiyinchiliklar bilan sinalayotgan kishi, Allohtaoloning bandapari ichida himmat va hayrat sohibi bolishga haqlirokdir. Akdpi, olimu fozil insonlar nochor, kambagal bolib, kamtarona hayotlari va shu bilan nodon kishilarning maishatlarining bekamu kostligi, Alloh taoloning hikmat bilan xohlagan ishini bajarishiga dalil hisoblanadi. Kim ilmu fahm nemati bilan rizqlangan bolsa, bahosi yoq nemat egasi bolibdi. ikmati ilohiyga kora, bunday bebaho nematsohibi kopincha, moddiy boylik, mol-dunyo kengchiliklaridan mahrum boladi. Demak, aql bilan nodonlik, boylik bilan kambagallik hech jamlanmaydilar. Biri boshqasini albatta surib chiqaradi. Sher: Mehnat ila mashakhat jonga huzur, Adnoyu oliy maqsadlarga yetkuzur. Mehnat qilmay maqsadga intilmoq, Yol avvalida orqada kop qolmoq. Umidsizlik dashtida ozin topar Har otkinchi it ham uni qopar. Bemashaqqat, mehnat qilmay, qiyinchilik kormay chuqur bilim egasi, munozara otkaza oladigan yetuk olim bolishni istaysanmi?! Bilgilki, jinnilikni turlari ham juda kop. Yani, bunday yol bilan ilm talab qilish aqlsizlik va jinnilikdan dalolatdir. Hatto dunyo ma-tosiga ega bolish uchun ham qancha qiyinchilikni, gamtashvishlarni boshdan otkazish kerak. Ilm qiymatsiz boylik bolsa, qanday bemashakhat bolar ekan?! Zero, mashoyixlarimiz:
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 22 Bemashaqqat topilsa har nimarsa, Aning qadrin bilmas hech kimarsa, – deb, moldunyo va ayniqsa, ilmning qadriga yetmoq uchun, albatta ma-shaqqatini, qiyinchiligini boshdan otkazish zarurligini bildiryaptilar. Aks holda, noshukrlik libosiga oranib, xorlik kochalarida izgib yuradi. Abu oyyibning sheri: Munkar ishdan qaytar, deb iymon aytadi, Oz ishingdan nari ketma, deb shayton aytadi. Bilgil, bu ishlar misli olov, Bepoyon tor yol, yurarsan vale yayov. Igvogar, chaqimchi va ahli giybat Digar yol topolmay, qolur abad. Shashtidan bur, ikkilanmay, bilo shak, Qaytarmasang yolu gunohga sen sherik. Giybatchi, chaqimchi, igvogar kishini bosib qoyishga, uning buzuq, fosiqona harakatlardan qaytarib qoyishga qodir bola turib beparvo, hamiyatsizlik ila qarashlaridek kishining ozidagi aybni kormadim. Shoir baytlari bilan insonning ulug aybi oz kam-chiligini kormasligidir,- deydilar. Kishi doim oziga ogoh bolib, giybat, chaqimchilik kabi yomon illatlardan saqlanishi kerak. Bu uni gozal axloq sohibi va ilm egasi bolishiga erishtiradi. Kechalarini bedor otqazish – tolibning maqsadlarini royobga chiqarishda oz ahamiyatiga molik bir omil-, dir. Sher: Qancha mashaqqat tortsang Shunchalik martaba toparsan. Bir biriga chambarchas bogliq, Beparvoning tongla yuzi doglik. Kechalari bedorlikni odat qil, ulus niyat ila toat-ibodat qil. Kechalarda takror qil ilmingni, Kunlari oshir kishiga hilmingni. Zehn qayrogi tilovatdir ham mukolama Vaqtii berma boy, ertaga oh-voylama. Ey, gofil! Bu orzularing kop durust, Lek qay xolingga uyquni aylading dost. Kop uyquni zor dushman bil, Uxlamay kechalar bagrin til. Durru gavhar koii dengiz erur, Gavvos unga yetishishda tengsiz erur. Uning amalidan sen ham oriak ol, Humo qushing makoniga qadam sol. Shubhasiz, oliy martabalarga qilgan mehnating miq-doriga qarab egallaysan. Bas, kim oliylikni talab qilsa, kechalarni bedor otkazsin. Bedorligi ilm oqish, takror bilan, ibodatlar bilan, tilovatu mukolama qilish bilan bolsin.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 23 Ey gofil! Ey, hayolparast! Izzatu obrolik bolishni orzu qilib, kechasi uyquga ketasanmi? Ogohbolkim, dur-ru gavhar izlagan dengizga shongiydi, gavvoslik qiladi. Yani, kecha-kunduz mehnat va riyozatni oziga yor qilmoq kerak. Kishining shuhrati, martaba topishi qobiliyati, oliy himmatligi, gayrati bilan boladi. Vaholanki, kishi Alloh huzurida haqiqiy hurmatga kechalarni bedor otkazish bilan erishadi. Kim mashaqqat chekmasdan oliy martabani talab qilgan bolsa hayotini, amri muhol ish talabida bekorga otkazibdi. Parvardigbro! Ilm, kasbu hunar olmogimga ozing tavfiq ber! Oliy martabalarningulug nuqtasiga meni yetkaz! Donishmandlardan naql qiladilar: – Murodingni hosil qilish uchun, kechalarni ozingga tuya karvoni qilib ol! Sher: Amalga oshsin desang barcha umidlar Maqsad sari yetaklovchi karvonga min, Goyo oqshomlar karvondirlar, Ularni minmoq oqshomni bedor kutmoq. Kim barcha orzularini birdaniga royobga chiqishini xohlasa, ularga erishish yolida kechalarini manziliga yetkazadigan tuya karvoni qilsin! Kechasi bedor bolish va uxlab qolmaslik uchun taomingni kamaytirgin. Ey azizim! Agar kamolot istasang, bedorlikdan qolmagin! Kim kechalarni oqigan va bilganlarini takrori bilan otkazsa, tongla kunduzlari qalbi shodlikka toladi. Chunki, kelajakda bu ishlari foyda keltirib, kechalarini bekor otkazmagani uchun afsuslanmaydi. De-mak, Alloh nematlari ichida kechaning oz orni bolib, talaba uni ganimat bilmogi juda zarur. Zero, kechalari qilingan duo va riyozatlarning ahamiyati benihoyadir. Uluglarimiz bu haqda oz manzumalarida qimmat-lik korsatmalar berganlar: Yegil kam kecha turmoqdin yesang gam, Bolur ish kam agar kop to#sa ishkam! Zgam axd etsa Fatlubni tajidni’ Qoyurmi bandalar bu jahdu jidni. – deya Sofiy Allohyor (a.r.) hazratlari taomni ozaytirib, qatiy harakatni kopaytirishni takidlayaptilar. hazrati Boborahim Mashrab (a.r.) ham jiddiylikni hamma holatlarda motabar ekanini aytadilar: “Chin oshiq ersang, berma kom il nafsi havoga, Kop yotma sahar, uygona kor zikri udoga, Gofil yurma, bolma giriftori baloga, Mashrab ozingni solma necha javru jafoga. ogri yurusang el sozidan sanga na gamdir?! Ilm talab qilishga targib qilingan hadisi shariflarda aytilishicha, ilmni.chg har soniyasi ibodat, har soniyasi istigfor bolib, fazilati ulug nematlar eshiklarini keng ochilishiga boisdir. Ibodat, tavbayu istigforning sultoni sahar vaqtida ekaniga Quroni karim oyatlari dalolat qiladi. Chunonchi, Alloh solih bandalarining fellarini, ularning xulqlarini bayon etib: ongu saharlarda tavba va istigfor aytuvchi hamda ibodatlar bilan parvardigorlariga yolvoradigan bandaning kamchilik va gunohlarini avfu inoyatimizga olib, magfirat daryosida garq etib, ularni baxtsaodatga noil qilurmiz!-deydi. Sher: Kechasi uykuni yuz tutqazsang barbodga,
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 24 Kelajakda albatta yetarsan murodga! olibi ilm kechaning avvalida hamda oxirida darslarini takror qilishga odatlanmogi kerak. Ushbu ikki vaqt – shom va xufton hamda sahar vaqglari barakot-lik, fayzlidir. Hakim zotlardan biri deydilar: Ey, tolibi ilm! Parhezkor va taqvolik bol, yani ishlaringni taqvo va parhez rishtasi ila boglab boshqargin. Kop uxlashdan uzoqlash, chunki kop uyku koni ziyondir. aomni toyib-toyib yeyishdan saqlan! Qorin toq bolsa, kishi ishyoqmas, dangasa va boshqa salbiy sifatlar sohi-bi bolib qoladi. Yuqoridagi mazkur bir baytda: Bolur ish kam agar, kop toysa ishkam, – deb keyingi keltirilayotgan ishkamdan murod qorin bolib, baytning manosi: Agar kishi qornini toydirib yuborsa, ozi uchun foydali ishlarni kam qiladi yoki hech qila olmaydi, – demakdir. Dars oqimoqqa va uni takrorlashga bardavom bol va zinhor bu ishlaringdan ajralma, tashlab qoyma! Chunki, ilm dars oqish va takror bilan qoim boladi, rivoj topadi. Umrining yoshlik degan bekatidagi har bir kunlarini talaba ganimat bilmogi kerak, kelajagi uchun mustahkam zamin tayyorlamogi kerak. Yoshlikka xos bolgan begubor tongni, uni qiziquvchanligini-yu, qizi-shuvchanligini ham ganimat bilmogi zarur. Belingni kuvvati borda olib bel, Kongil bogin sugor ketmay turib sel! Bu baytdagi seldan murod biron narsaning yetilgan vaqgi, aynan ishlov beradigan davri, insonning kuch-quvvatga tolgan, fahmu-farosati, aql-idroki kamol topgan vaqti demakdir. Baytning manosini: Ey inson! Jisming salomat, beling quvvatlik, qaysi bir ishni qilmoqni xohlasang unga qoling yetadigan, ozing bajara oladigan vaqgingda, har narsani idrok etadigan kunlaringni ganimat bil! Qolingga himmat va gayrat belini olib, kongil bogingni obod qil! Bu ishning oxiri rohat keltiradi. Mehnatingga qarab maqsadlaring hosil boladi. Kim oliy fazilat sohibi bolishni xohlasa kechalarini qoim qilmogi kerak boladi. Ilm oqish, takror bilan, duo-yu istigforlar bilan kechalarni bedor otka-zadi. Yoshlik – beguborlik onlaringni shunday ganimat bil! Zero, yoshlik davring uzoq davom etmaydi, koz ochib-yumguncha katta bolib, boshingga turli xizmat, gam-tash-vish va rozgor kabi dunyo yumushlari tushib, umring qanday otib qolganiyi sezmay qolasan. Arab hikmatlarida: Yoshlikda organilgan ilm, goyo toshga oyilgan naqsh kabidir, – deyilgan. Bu ham yoshlikni bir ulug nemat ekanini takidlayapti. Yoshligingda toat qilsang, qariguncha konikasan. Qarilikda toat qilsang, konikkuncha komilasan, – dey-ish bilan nafaqat ibodat, balki boshqa xayrlik ishlarga organib borishning fazilati bayon qilinmoyeda. olibi ilm toqati kelmaydigan darajada ozini qiynashi, mashaqqatga solishi durust emas. Chunki, so-gligi ketadi, irodasi va intilishi sustlashib qoladi. Balki jiddi-jaxdini asta, oz-ozdan yumshoqlik bilan, toqatiga mos istefoda qilishi kerak boladi. Buni rifq deyiladi. Rifq hamma narsaning asosi sana-ladi. Jafokash xalqimiz ham Musulmonchilik asta-asta,- deganlarida mazkur rifqni nazarda tutadilar. Bu togrida janob paygambarimizning muborak xadislari bor: -Ogoh bolinglarkim, bu din juda mustahkam dindir. Shuning uchun yumshoqlik bilan, asta-sekin
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 25 munosabat ya muomala ornatinglar! Yani, dinga yumshoqlik va kenglik bilan kirishinglar. Oz joningizga ibodatlarni mashaqqatlik qilmanglar! Dinda motadil orin topinglarki, agar toatga cha-qirilsangiz gazab kelmasin. Zero, barcha narsaning oz orni, uslubi va mohiyati bor. Shu orni, uslubi va mohiyatidan ajratib, boshqa maqsadda ishlatish joiz emas. Yana janobimiz (s.a.v.) marhamat qildilar: -Bilki, bu nafs va jasad ozingni markabingdir, yani uzoq va yaqin manzillarga eltuvchi ara-vangdir. Shunday ekan, unga yumshoqlik bilan, mu-loyimlik bilan, quvvati va imkoniyatlari doirasida muomalada bol! Mazkur hikmatli manolarni xalq maqoli ham chi-royli ifodalagan: Az zuri behuda miyona meshikanad. Yani, kuchi yetmaydigan, aqlu-idroki hazm qilmaydigan ishga zor berib chiranishlik belni sindiradi, kishini mayib-majruh qiladi. Oliyhimmatli, sergayrat, irodali, qatiy xulq so-hibi bolmoq ilm tapab qilishda zarur bolgan insoniy fazilat hisoblanadi. Kishi oz himmatu gayrat qanoti ostida kushdek uchadi. Yani, ozod qush oz makoniga tosi-qsiz yetib olganiga oxshash, inson ham oz gayrat-shijoati bilan oylagan orzu-umidiga erishadi. Shoir Abu oyyib fikrlarini shunday ifodalabdilar: Hayot ishlari misoli bir tarozu, Niyat qaroricha bolur umidu orzu. Mumtoz bolsang muruvvatu saxovatda, Egam ustun qilar izzatu karomatda. Donolik ulug nemat, yet qadriga har soat, Noshukrlik chaqirur shanoatu malomat. Qutlik bil yoshlardagi begubor yoshlikni Shu bilan yoshi uluglar. ulugligin bil buyuk. Yoshlarda bor qobiliyat, quvvatu zor intilish Boshqasida chukur tajribayu ogohlik. Insonga orzulari azmu-qarori, qatiyatligiga qarab beriladi. Allohtaolo insonning saxovat va muruvvatiga qarab fazilat, izzat-ikrom va boshqa yaxshiliklarni beradi. Sen yoshlardagi yoshlikni ulug bil va kattalarning ulugligini yoshlar oldida arzimas bil! Yoshlikdagi imkoniyat, zehn, kuch-quvvat va sihatsalomatlik bebaho boylik sifatida insonga ulugligini namoyon qiladi. Har qanday maqsadga erishish uchun insonga jiddi-jahd qilish, himmatli va sergayrat bolmish asosiy omildir Agar biron kishi Imom Muhammad ibn al-Hasanning kitoblarini hammasini yod olishni iroda qilib, bunga kirishsa, yani himmat va gayrat korsati-shi kerak. Himmat, gayratiga muvozabat – bardavom va izchil shugullanishni ham qoshsin. Mana shunda maqsadiga erishadi. Ammo bu xislatlarni jamlamasdan harakat qilsa, maqsadlariga deyarli erishmaydi yoki orzulari komil amalga oshmaydi. Makorimul ahloq kitobida shayxul islom, ustoz Rizouddin annishopuriy a.r. yod eturlarki, hazrat Zu-lqarnayn butun dunyoni, magribu mashriq mulkini tasarrufiga olishni iroda etganlar. Shunda atrofidagi olimu donishmandlarga mashvarat qilgan. Ulardan:
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 26 -Bunchalik mulkka ega bolish uchun qanday safar qilsam ekan? Dunyo foniy va bevafo, boqiy emas. Buning ustiga dunyo ortidan ketish, egalik qilishga intilish xorlikning ozi bolsa, shu narsalarni bilib turib, unga ega bolishga intilish oliyhimmatlik va aqldai emasdir. Qanday safar tadorigi menga munosib boladi?-deb soragan. Donishmandlar kengash otkazib, javob beribdilar: -Sen ikki dunyo, yani bu dunyo va ham oxirat mulki hosil boladigan safar qilgin. Mana shu niyat va harakat seni foniy dunyo mulkiga ega qilish bilan birga boqiy oxirat mulkiga, abadiy saodatiga ega qiladi. Zulqarnayn: -Bu yaxshi, bebaho mayelahat boldi,- degan ekan. Demak, jiddi-jaxd va gayratimizga solohiyatlik ni-yatni: oxirat, Allohning roziligini qoshmogimiz kerak boladi. Janob Rasululloh bu haqda shunday ogohlantiradilar: -Alloh Subhanahu va taolo oliy amallarni va ulug maqsadlarni yaxshi koradi. Ularni amalga oshiruvchilarni va royobga chiqarishga harakat qiluyechilarni dost tutadi. Safsata, ogizda bajariladigan ishlarni gapirilishini yoqtirmaydi. Ahmoqona va bekorchi ishlarni makruh korur. Donishmand ahlidan bolgan kishi bir odamga shunday maslahat bergan ekan: -Oz ishingni ijro etishga shoshilma! Hovliqma! Balki sekin va bardavomlik bilan bajar! Qolingdagi asoga yaxshi bir nazar solsang, undan bardavom bolish haqidagi ibratni ilgaysan. Asodek Allohga tasbehni tinmay aytadigan, oz ishiga davomli narsa yoq ekan. Yani, sen ham hamisha oz ustingda ishla hamda orzularing royobga chiqadigan yollarda say-harakatda bolgin. Hazrati Imom Azam Abu Hanifa shogirdi Abu Yusuf (a.r.) hazratlariga nasihat qilganlar: dangasa, ishyoqmas, bir landovur eding. Darslarin-gga davomli bolganing, oz ustingda hamisha ishlaganing seni dangasalik va landovurlik botqogidan chiqardi. Endi dangasalik, erinchoklik va ishyoqmaslikdan saqlangin! Chunki, mazkur kasalliklarning barchasi ilmning eng katta ofatidir. Bu hakda yana shayxul islom, imom Abu Nasr assigoriy ap-Ansoriy (a.r.) hazratlaridan shunday sher bor: Ey, nafsim! Aytay senga nasihat Qabul ayla bilo shak! Ezgulikdan qolma bir nafas, aloyiq qilsin senga havas! ayrli ishlarga bel bogla, Dushmaning konglini dogla! alq aro noming qolsa yaxshilikda abad, Hikmati Rizoi Haqni sohibidir to abad. Ey nafs! Biron soniya ham adolat, yaxshilik hosil qilishdan qolmagin! Zero, har bir ezgulik omili Al-lohning rahmati, haqning va xalqning rizosi bilan oralgan boladi. Ammo dangasa, boqimandalar ofat va gumon ichida boladi. Sher: Ey, nafs! Gar bolsang dangasa va ishyoqmas, Ham takasaltang va zaifu kamharakat,
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 27 Qoy meni oz holimga, etgin meni tark! Magar ey, nafsim! Barcha ishlarda bol sobit! Irodamni qil metinu mustahkam! Umidlarim ochilsin shul zahot! Ey nafs! Barcha ishlarda sobit va mustahkam bol! Metin irodada tur! Dangasaning nasibasi esa faqat nadomat chekish hamda ezgu umidlaridan mahrum bolishdan boshqa narsa emas. Ulug zotlardan naql qilinishicha, dangasalik insonga hayosizlik, ojizlik, aybu-nuqson keltiradi. Qancha hasrat va nadomat yogiladi. Shuning uchun ham sen, gu-monli narsalar haqida bahs yuritishda dangasalik, erinishga yol qoyma! adqiqotlar korsatdiki, dangasalik, erinchoqlik kabi illatlar, asosan ilm va ilm fazilati togrisida fikr yuritmaslik yoki bularni yigishtirib qoyish tufayli hosil bolar ekan. Demak, talaba ilm hosil qilishda vazifalariga jiddiy yondoshishi va bardavomlikni mahkam ushlamogi hamda ilmning fayzu futuhlarini, barakotlarini tafakkur qilib bormogi zarur ekan. Buning uchun, albatta nafsini qiynamogi kerak. Zero, ilm mana shunday mashaqqat, qiyinchiliklar bilan hosil bolgani uchun ham boqiy, u bebahodir. U hech kim ogirlab ololmaydigan, hiyonat qila olmaydigan tuganmas boylikdir. Mol-dunyo esa qancha mashaqqat bilan qolga kiritilsa ham, u foniy, ishlatilgan sayin kamayib boraveradi. Hazrati Ali ibn Abu olib (karamallohu vajhahul karim) aytadilar: -Qudrat va hikmat egasi Alloh taoloning foydamizga qilgan taqsimiga rozimiz, shukr qilamiz, minnatdordirmiz! Haqtaolo bizga ilmni, dushmanlarimizga mol-dunyoni taqsimlab berdi. Mol-dunyo tez fursatlarda yoq va nomnishonsiz bolur. Ilm esa boqiy qoladi. Chunki, ilmni Alloh taolo bersa, uni hamishalik qilib beradi. Foydalik ilm tufayli insonga xayrli yodnoma, yaxshilikda boqiy nom qoladi. Zero, ilm barcha fazi-latlari bilan abadiy bir hayotdir. Imomlar rahnamosi, ulug shayxul islom Zahiriddin, muftiy va Marginoniy nomi bilan mashhur, haz-rat Hasan bin Ali (a.r.) bir bayt aytganlar: Ilm olimni har olamda hayot aylar, Ilmsizlik bu olamda-yoq olik aylar. Johilu nodonlar olmaslaridan ilgari olgandirlar. Ular tirikliklarida olikdirlar, Olimlar hayotdan otsalar ham hayotdirlar. Ular ilm karomati ila barhayot boldilar. Shayxul islom, ustoz Burhoniddin Marginoniy (a.r.) hazratlaridan bir bayt: Olmay turib murdadir, johilu nodon, Chun ilmni qalbga shifo deyurlar hamon. Shuning uchun ham, jasadlari qabrga kirmasdan ilgari qorongu qabrdir. Ularni ichlari zulmatdir. Zero, inson ilmu bilik bilan tirilmagan ekan, u mayyit, tirik bolsada, murdadir. Ilm sohibi esa tirikdir, vafotidan song ham hayotdir. Jasadi tuproq ostida chirib ketsa ham, ilmi bilan boqiydir. urli johillar ozlarini tiriklardan sanab, yer yuzida yuribdilar. .Afsuski, ular ilmsizlik bilan murda ekanlarini bilmaydilar.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 28 Ustoz Burhoniddin Marginoniy sheri: Bilki, Otangga maloiklar, Ilmi chun sajda qildilar. Ilm nematning oliy maqomi, Sajda boldi bunga alomat. Chun sajda amallar mahbubi Ilm endi uning sardori. angrim etsa bandasin aziz, Har makonida ul aziz. Ilmning azizligiga shak yoq, Ilsmiz har yerida xorlikka toq. Ilm -oliy martabalarni oliyrogidir. Agar oxshatish joiz bolsa, goyo oliy martaba janoza kotarib keta-yotgan jamoatdagi tobutning martabasi kabidir. o-butni avaylab, yelkalari uzra kotarib baland tutadilar. Sohibi ilmning hurmati orta-orta, boqiy qolur. Johilu nodon esa tufroqlar orasida qolur. Hayhot! Ilmning fayzu fazilatini chegarasi qanday ham bepoyon ekan! Kim ilm bilan rivoju taraqqiy topsa, mulku davlat ham unga keladi. arix sahifalarida nomi boqiy qoladi. Men shu ulug martabalar hosil boladigan yollarni bir-bir aytib beray, quloqsoling! Menda bu ulug manzillar tadorigini qisqa ifodasi bor. Ilm nur, sohi-bini manaviy korlikdan togri va haq yolga hidoyat qilur. Kor kozlarini koradigan qiladi. Johil umrini zulmatu qorongulik ichida otkazadi. Yani, befoyda umri hayotini manak zulmat ichida yashiradi. Nur esa sohibiga panox beradigan ulug choqqi kabi bolib, iltijo qilganni oz himoyasiga oladi. Musibat va xayot soqmoqlarida unga qarab yurgan, ozini omon va salomaglikda sezadi. Bu nur bilan kishilar najot toparlar, ammo odamlar undan gafla gdadirlar. Bu nur Alloh fazlini umid qilishg a haqlik qiladi. Agar ruhing, yani jasading tuproq ostida qolsa ham, bu nur fazlidan noumid bolishga yol qoyma. Bu nur gunohkor kishilarga togri yolni korsatish bilan shafoat qiladi. Shuningdek, bu nur Parvardigor igoatiga qaygarish, ibodatiga moyil qilish bilan ham dunyoda shafoat qiladi. Bu quyosh nuridek rryashandir. (puninguchun bu nur so-hibi ruzi mahsharda shafoat qilishiga shak yokdir. Osiylarni olim qullar shafoat qilishi haqdir. Hatto olim qullar eng qattik azobga mustahiq bolganlarni ham shafoat qilishga erishadilar. Demak, kim bu nurni, yani ilmni egallashni qasd qilgan ekan, barcha maqsadlarni niyat qilibdi. Kim uni egallasa har bir ispaklarini qoliga kiritibdi. Ey aql sohibi! Ey ziyrak zot! Bilsang bu eng oliy mansabdir! Agar sen uning haqiqiy sohibi bola olsang, ilm qalbingga kirgan bolsa, dunyoviy obroyu mansablardan voz kechishing osonroq otadi. Dunyo uchun gam yemay, tashvishga botmaysan. Oz izzating bilan jamoat orasida yaxshi mavqs egasi bolasan. Zero, rivoyat qilishlaricha, ahli ilmlarning rizqu nasibalari doim oqib turishi uchun Alloh taolo onta kasiba eshiklarini joriy qilgan ekan. Agar bitta eshik yopilsa, darhol boshqasi. gohbir nechasi barobar ochiladi. Mabodo, qolingdan mol-dunyo ketsa xasrat dasturxonini yozma! Dunyo nematlari yoqimli bolib oziga rom etsa, undan kozingni yum! Zero, ilm Alloh taoloning bandalariga bergan nematlarining eng xayrlirogi va afzalidir. Sher:
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 29 Va favqa kulli zi ilmin alim!2 Ahli ilm hurmatin etdi malum. Fiqh ilmi ilmlar uzra iftixor, Sohiblari hech bolmaslar xoru-zor. Har qanday ilm sohibi izzat topmoqqa loyikdir. Har qancha faxrlani_ga munosibdir. Ammo fiqh ilmi va uning sohibi iftixorga hamda izzat ikromga koproq loyikdir. Haqiqatda fiqh ilmi fazilati bilan boshqalaridan kora aloroqdir. Bu xuddi attorning rastasida rango-rang xushboy atirlar bolsa ham, mushku anbar oldida uyalib qolgani kabidir. Qancha kushlar ham lochin kabi baland ucholmaganidek, fiqh ilmi ham, lochin yoki mushk kabi ilmlar ichida oz salmogi va mavqeiga egadir. Zero, fiqh ilmi ilmlarni nafisi va nozigidir. Sen uni organuvchi va toplovchisi bolgin! Ilm organish jarayonida inson ilm iftixor va hurmati tamoyillarini ham organadi. Shuning uchun sen, bilmaganlaringni organishga harakat qil! Bilgilki, ilmning avvali ham, oxiri ham unga iqbol qilish, unga yuzlanish bilandir. Bazi nusxalarda: Kim ilm olsa, albatta, ilm tufayli hosil boladigan obro-hurmatdan mahrum bolmaydi,- deyilgan. Aqlli kishi uchun ilm va fiqhning lazzati talabi ilmda doimo bolishiga toliq kifoya qiladi. Dangasalik va boqimandalik goho ogiz va tamokda namni kopligidan tugiladi. ufuk va balgamning meyoridan ziyodaligi kishi ichki dunyosiga salbiy tasir qiladi. Buni kamaytirish yoli taomni kamroq tano-vul qilish bilan boladi. Bu bilan oz bolsada dangasa-lik shifosi hosil boladi. Ulug donishmanlardan rivoyat qiladilar, paygambarlar yoki buyuk donishmandlardan yetmishtasi yoddan kotarilish, zehnni sustligi faqat balgamning kopligidan paydo boladi,- deb ittifoq qilganlar. Kop balgam kop suv ichishdan paydo boladi, suv ichishga talab kop taom yeyishdan boladi. Qotgan non hamda mayizni oz solagi bilan yeyish balgamni kesadi va yoq qiladi. Ammo mayizni kop yeyish ham togri emas. Chunki, suv ichishga ehtiyoj sezdiradi. Bu yana balgamni kopayishiga sababdir. Shuningdek, misvok balgamni kamaytiradigan omillardan biridir. Misvok bapgamni kamaytiradi va yodda saklash qobiliyatini ziyodalashtiradi. Nutqni fasohat-lik, ravon bolishiga yordam beradi. Zero, misvoktutish muborak sunnati saniyadir. Shuning uchun, ibodatning savoblarini ziyoda qiladi. Balgam va ogizdagi namning choralaridan biri qayt qilib tashlash hisoblanadi. Yana bir muolaja – taam-mul, yani oz yeyishning foyda hamda hikmatlari haqida oylash boladi. Zero, oz tanovul qilish salomatlik va iffatdir. Pokizaham gozal bolishdir. Kop tanovul ozini oz qoli bilan kasalliklarga arz qilish va izzatidan ayrilishdir. Oz sogligini, foyda va izzatini afzal korish esa oz yemoqda ekani aniq. Sher: Har ish meyorida bolsa, xob mahbub anovulning meyori senga dosti xub. Ovqat deb izzatingdan ayrilma, Maqomi jannatingdan yuz qayrilma.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 30 Imon, etiqod va solihlarga bol och, Ozgalardan sherni korgandek qoch. aom deb or-nomusdan qolguncha, Aziz va bexdir olganing och. Kishining taom deb badbaxt bolishi qanday oru no-mus, qanday sharmandalik ekan. Qorin tashvishi, ocho-fatlik bilan kishi bu dunyoda beobro, oxiratda esa badbaxt bolishi qanday ham ayanchlik, qanday ham yomon ekan. Janob paygambarimiz (s.a.v.): -Uch toifa bor, Allohtaolo gunohi bolmasa ham ularga gazab qiladi, rahmatidan benasib qiladi,- deb mar-hamat etadilar, -Kop yeydigan, ochofat, ikkinchi baxil, xasisni va uchinchi mutakabbirni Alloh muruvvatidan mahrum etadi. Demak, bu toifalarni gunohlari bolmasa ham Alloh azoblar ekan. Chunki, qorin toq bolsa, ibodatga ham, yaxshi amallarga ham kishi dangasa boladi. Bu taomning shukrini ado etmaslik bolib, gazabni chaqiradi. Kop yeyishlikni zararini ham oylash zehnga ijobiy tasir qiladi. urli kasalliklarni oldini olish,. jisminy zoriqtirish, toqatidan ortiq ishlatib charchatish, shuningdek, boshqa ziyonlarni oylash ham zehnga foyda beruvchi omillardan hisoblanadi. Donishmandlar aytadilar: -Qorinning doim toq bolishi, ovqatga och, sertanovul bolish ziyraklikni, zehnni va mulohaza yuritish qobi-liyatini ketkazadi. Ulug faylasuf Jolinus shunday deydi: Insonga anorning hammasi foyda, ammo baliqni hammasi zarardir. Lekin, ozgina baliq kop anordan yaxshiroqdir. Bilgilki, kop taom yeyish mol-mulkni orinsiz sarf-lash sanaladi. oq qoringa yana ehtiyojsiz yeyish aynan zararning ozidir, Bu ish kishini oxirat hovlisida ukubatga loyiq qiladi. Hayotda ham bunday kishilar in-sonlar konglida nafrat va gazab uygotadi. Kuchli, yogli, foydali serquvvat taomlardan iste-mol qilish, malum bir miqdorni belgilab olish va tanovul vakp”ini tayin qilib koyish taom yeyishni ka-maytiradigan omillardan sanaladi. anovul vaqtida avval ishtaha ochadigan, yengil hazm boladigan taomlardan boshlash kerak. Zinhor ochlar bilan birga ovqatlanmaslik kerak, chunki sherikni tanovuli tasirlik hisoblanadi. Ammo roza tutish, ogir mehnat, ibodatlar qilish uchun qoproqtaom yeyishi joiz. Shuningdek, ozining quv-vatini mustahkamlash, sogligini tiklash uchun ham kop taom yeyishi durustdir. 6-FASL DARSNI BOSHLASH, MIQDORI VA ARIBLARI HAQIDA Ustoz, shayxul islom Burhoniddin Marginoniy (a.r.) saboq boshlashni har vaqt chorshanba kuniga muvofiq keltirar edilar. Bu togrida janob Rasululloh (s.a.v.)dan bir hadisi sharifni rivoyat qiladilar: -Qay bir amal chorshanba kuni boshlangan bolsa, u kamol topibdi.
• Ilm olish sirlari. Imom Zarnujiy www.ziyouz.com kutubxonasi 31 Bu muborak hadisda, haftaning uchinchi kuni boshlangan amallar oxiriga yetkazilishi bilan xosiyatli ekanini bildirdilar. Ulugustoz, hazrati Imom Azam Abu Hanifa (a.r.) ham ommaviy ravishda shunday qilar, va bu hadisi sharifni jalolatlik ustozlari, shayxul islom Qavvomuddin, hazrati Ahmad ibn Abdurashiddan rivoyat qilar edilar. Ishonchli manbalarga qaraganda, shayxul mashoyix, hazrati Yusuf Hamadoniy a.r. yaxshi amallarning har birini, albatta chorshanba kuni qilar edilar. Buning sababi shuki, bu nur yaratilgan kundir. Bu kun kofirlar shaniga naxs bosgan kun hisoblanadi. Mominlarga esa, fazilatlik va barakotlik kun hisoblanadi. Imom Azam Abu Hanifa (a.r.) hazratlari saboqning mikdori togrisida ustozyaari, shayxul islom, buyuk imom.Umar ibn Abu Bakr az-Zamaxshariy (a.r.) hazratlaridan hikoya qiladilar: saboqni yod olishga imkon beradigan, ikki martaba takror qilib olishi mumkin boladigan mikdorda ola boshlasa, uni puxta ozlashtirishga erishadi. Demak, sa-boqni mikdori yod olishiga yetarli, taqrorlab olishiga kifoyali bolmogi kerak. Song yengillik va yumshoqlik bilan darajamadaraja ziyoda qilib boradi. Hatto darsi qanchalik kop bulsa ham, uni yod olishi va ikki mar-taba takror qilishi mumkin bolsin,- deb men otgan ma-shoyixlardan eshitgan edim, – deydilar. Ammo saboq kop dars olish bilan boshlansa, har dar-sni on martaba takrorlashga imkon bolishi kerak. Har vaqt dars tayyorlash avvalida ham oxirida ham on mar-tadan takrorlashga odat qilsa, keyinroq bu yaxshi odatni katta bir mashaqqat bilan tark etishi mumkin. Bazi mashoyixlar aytadilar: -Bir harf saboq olasan, Uni ming takror qilasan. olibning fahmi yetadigan, anglab olishiga yaqin, yengilroq bolgan saboqdan boshlash kerak boladi. -Agar otgan mashoyixlarning uslublarini kollab dars berilsa, menimcha, eng togri yol va