Hayz Ko’rish Nima? Ayollar Salomatligi Haqida To‘liq Malumot

Hayz ko‘rish yoki menstruatsiya bu ayol organizmida har oyda yuzaga keladigan fiziologik jarayon bo‘lib, bachadon (yoki матка) shilliq qavati (endometriy) to‘kilib, organizmdan qon shaklida chiqadi. Bu jarayon reproduktiv yoshdagi (odatda 12–13 yoshdan 45–50 yoshgacha) ayollarda har oyda takrorlanadi. Bu hodisa qiz bola jinsiy voyaga yetganining birinchi belgilardan biri bo‘lib, uning farzand ko‘rishga biologik tayyor ekanligini bildiradi. Hayz ko‘rish jarayoni asosan gormonal o‘zgarishlar natijasida yuzaga keladi va bu davrda organizmda murakkab biologik mexanizmlar ishlaydi. Ayol tanasida har oyda tuxumdonlardan birida tuxum hujayra pishib chiqadi va agar urug‘lanish sodir bo‘lmasa, bachadon shilliq qavati keraksiz bo‘lib qoladi. Ana shu qavatning ajralib chiqishi qon ketishi shaklida namoyon bo‘ladi.

Hayz sikli va uning bosqichlari

Hayz sikli bu ikki hayz orasidagi vaqt bo‘lib, odatda 21 kundan 35 kungacha davom etadi. Ko‘pchilik ayollarda sikl uzunligi o‘rtacha 28 kunni tashkil qiladi. Bu sikl bir necha bosqichdan iborat. Birinchi bosqich follikulyar davr deb ataladi, bu davr hayz ko‘rish bilan boshlanadi. Bu bosqichda tuxumdonlarda follikula rivojlanib, ichida tuxum hujayra pishadi. Ikkinchi bosqich ovulyatsiya bo‘lib, tuxum hujayra follikuladan ajralib chiqadi va urug‘lanishga tayyor bo‘ladi. Uchinchi bosqich lutein fazasi bo‘lib, agar tuxum hujayra urug‘lanmasa, gormonlar darajasi pasayadi va natijada bachadon shilliq qavati to‘kila boshlaydi. Shunda navbatdagi hayz boshlanadi va yangi sikl boshlanadi.

Hayzning davomiyligi va miqdori

Hayz odatda 3 kundan 7 kungacha davom etadi, lekin har bir ayolda bu muddat individual bo‘lishi mumkin. Hayz paytida yo‘qotiladigan qon miqdori o‘rtacha 30–80 millilitrni tashkil qiladi. Ayrim ayollarda hayz ko‘p yoki kamroq qon ketish bilan kechishi mumkin, bu holatlar normal bo‘lishi mumkin, lekin juda ko‘p yoki juda kam qon yo‘qotilishi salomatlik muammolaridan dalolat berishi mumkin. Hayz qonining rangi odatda qizil yoki to‘q qizil bo‘lib, ba’zan mayda quyuq piyalaklar ham bo‘lishi mumkin.

Hayz ko‘rish bilan bog‘liq belgilar

Hayz ko‘rish davrida ko‘plab ayollar turli noqulay alomatlarni boshdan kechiradilar. Bu alomatlar hayz oldi sindromi (PMS) deb ataladi. Eng ko‘p uchraydigan belgilar orasida qorin pastida og‘riq, bel og‘rig‘i, ko‘krak sezuvchanligi, bosh og‘rig‘i, holsizlik, jizzakilik, kayfiyat o‘zgarishi va shishlar mavjud. Ba’zi ayollar ruhiy tushkunlik, yig‘i, asabiylik yoki diqqatni jamlay olmaslikni ham boshdan kechirishadi. Hayz ko‘rishning birinchi kunlari ayniqsa og‘riqli bo‘lishi mumkin, bu holat dismenoreya deb ataladi. Bunday vaqtda issiq suv yostiqchasi qo‘yish, dam olish yoki shifokor tavsiya qilgan og‘riq qoldiruvchi vositalardan foydalanish mumkin.

Hayz siklining buzilishi

Hayz ko‘rish siklining buzilishi ayol salomatligida muammolar borligidan darak berishi mumkin. Sikl juda qisqa yoki juda uzoq davom etishi, hayz oralig‘ida qon ketishi yoki hayzning umuman to‘xtab qolishi mumkin. Bu holatlar stress, gormonal nomutanosiblik, endokrin tizim kasalliklari, tuxumdon polikistoz sindromi, ichki organlar yallig‘lanishi yoki haddan tashqari ozib ketish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ba’zi hollarda hayz ko‘rishning to‘xtashi tabiiy jarayon hisoblanadi, masalan homiladorlik yoki emizish davrida. Shuningdek, 45 yoshdan keyin ayollar menopauza davriga kirib, hayz ko‘rish butunlay to‘xtashi mumkin.

Hayz va gigiyena

Hayz ko‘rish davrida gigiyenaga alohida e’tibor berish muhimdir. Maxsus hayz mahsulotlari – sanitariya prokladkalari, tamponlar yoki hayz kuboklaridan foydalanish kerak. Gigiyena vositalari har 3–4 soatda, holatga qarab tez-tez almashtirilishi lozim. Tozalikni saqlash infeksiyalarning oldini olishda asosiy rol o‘ynaydi. Yuvinishda iliq suvdan foydalanish va iflos qo‘llar bilan gigiyena vositalarini ishlatmaslik kerak. Ba’zi jamiyatlarda hayz davrida ayollarga nisbatan salbiy munosabatlar mavjud bo‘lishi mumkin, bu esa noto‘g‘ri tushunchalardan kelib chiqadi. Aslida, hayz ko‘rish bu tabiiy holat va unda hech qanday «uyatli» yoki «iflos» narsa yo‘q.

O‘smirlik va hayz

Qiz bolalarda birinchi hayz, ya’ni menarxe, odatda 10–14 yosh oralig‘ida boshlanadi. Bu davrda ota-onalar, ayniqsa onalar, farzandlariga bu holat haqida to‘g‘ri va tushunarli ma’lumot berishlari zarur. Hayz haqida ochiq gaplashish, unga qanday tayyorlanish, qanday gigiyenik vositalardan foydalanish va bu jarayonning normal ekanligini tushuntirish qiz bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi va qo‘rquvni kamaytiradi. Agar 16 yoshga kelib hayz boshlanmagan bo‘lsa, mutaxassisga murojaat qilish tavsiya etiladi.

Ovqatlanish va hayz

Hayz ko‘rish sikli ayol organizmidagi gormonal muvozanatga bog‘liq bo‘lgani sababli, sog‘lom ovqatlanish katta ahamiyatga ega. Temir, kalsiy, magniy, B6 vitamini va omega-3 yog‘ kislotalariga boy mahsulotlar hayz davrida holsizlik va og‘riqlarni kamaytirishga yordam beradi. Juda oz ovqatlanish yoki parhezlar hayz ko‘rishning to‘xtab qolishiga olib kelishi mumkin. Ayniqsa sport bilan faol shug‘ullanuvchi ayollarda bu holat tez-tez uchraydi. Shu sababli balanslangan ovqatlanish, yetarli uyqu va stressni boshqarish hayz siklini barqaror saqlashga yordam beradi.

Hayz haqida jamiyatdagi stereotiplar

Afsuski, ko‘plab jamiyatlarda hayz ko‘rish mavzusi hanuzgacha kamsitish, uyat va xijolat manbai sifatida qabul qilinadi. Ayollar hayz paytida maktabga bormaslikka, jamoat joylariga chiqmaslikka majbur bo‘lishadi. Bu holatlar ayollarni ijtimoiy hayotdan cheklab qo‘yadi. Aslida, hayz bu shunchaki biologik jarayon bo‘lib, uni yashirish yoki uyalish kerak emas. Hayzga oid savodxonlikni oshirish, bu mavzuni ochiq va sog‘lom tarzda muhokama qilish jamiyatdagi salbiy qarashlarni o‘zgartirishga xizmat qiladi. Ayniqsa o‘smir qizlarga bu borada to‘g‘ri ta’lim berilishi zarur.

Xulosa

Hayz ko‘rish bu ayol organizmida tabiiy va muntazam ravishda sodir bo‘ladigan jarayon bo‘lib, sog‘lom reproduktiv tizimning belgisi hisoblanadi. Bu jarayon bilan bog‘liq gormonal o‘zgarishlar ayol salomatligi, kayfiyati va umumiy holatiga ta’sir ko‘rsatadi. Hayz haqida yetarli bilimga ega bo‘lish, uni tushunish va unga to‘g‘ri munosabatda bo‘lish har bir ayol va jamiyat uchun muhimdir. Ochiq muloqot, sog‘lom gigiyena odatlari va gormonal muvozanatni saqlash orqali hayz davridagi noqulayliklarni yengillashtirish va umumiy hayot sifatini oshirish mumkin.