Hamshiralik ishi kitobi pdf

donalarining miqdori va rangiga bog‘liq. Melanin pigmenti

Hamshiralik ishi kitobi pdf

O`zbekiston Respublikasi Davlat gerbi yuqordagi ko`rinishga ega: tog`lar, daryolar va so`l tomoni bug`doy boshoqlaridan, o`ng tomoni esa chanoqlari ochilgan g`o`za shoxlaridan iborat chambarga o`ralgan gullagan vodiy uzra quyosh zarrin nurlarini sochib turadi. Gerbning yuqori qismida Respublika hurligining ramzi sifatida sakkizburchak tasvirlangan bo`lib, uning ichki qismida yarim oy va yulduz tasvirlangan. Gerbning markazida baxt va erksevarlik ramzi – qanotlarini yozgan Humo qushi tasvirlangan. Gerbning pastki qismida O`zbekiston Respublikasi Davlat bayrog`ini ifoda etuvchi chambar lentasining bantida «O‘zbekiston» deb yozib qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasi Davlat gerbining rangli ko`rinishida: Humo qushi va daryolar – kumush rangida; quyosh, boshoqlar, paxta chanoqlari va «O‘zbekiston» yozuvi – oltin rangida; g`o`za shoxlari va barglari, tog`lar va vodiy – yashil rangda; chanoqlardagi paxta – oq rangda; lenta – O`zbekiston Respublikasi Davlat bayrog`ining ranglarini aks ettiruvchi uch xil rangda; sakkizburchak – oltin zarhal bilan hoshiyalangan holda havo rangda; yarim oy va yulduzlar – oq rangida tasvirlangan.

O’zbekiston Respublikasining Davlat Bayrog’i

O’zbekiston Respublikasining Davlat Bayrog’i

“O’zbekiston Respublikasi Davlat bayrog’i to’g’risida” gi qonun 1991 yil 18-noyabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdan tashqari o’tkazilgan VII sessiyasida qabul qilingan. Davlat bayrog’i va uning ramzi bugungi O’zbekiston sarhadida qadimda mavjud bo’lgan davlatlar bilan tarixan bog’liqligini anglatadi hamda respublikaning milliy-madaniy an’analarini o’zida mujassamlashtiradi. Bayroqdagi moviy rang tiriklik mazmuni aks etgan mangu osmon va obihayot ramzi. Timsollar tilida bu – yaxshilikni, donishmandlikni, halollikni, shon-shuhrat va sadoqatni bildiradi. Binobarin, Amir Temur davlati bayrog’ining rangi ham moviy rangda edi. Bayroqdagi oq rang – muqaddas tinchlik ramzi bo’lib, u kun charog’onligi va koinot yoritkichlari bilan uyg’unlashib ketadi. Oq rang – poklik, beg’uborlik, soflikni, orzu va hayollar tozaligi, ichki go’zallikka intilishning timsoli. Yashil rang – tabiatning yangilanish ramzi. U ko’pgina xalqlarda navqironlik, umid va shodumonlik timsoli hisoblanadi. Qizil chiziqlar – vujudimizda jo’shib oqayotgan hayotiy qudrat irmoqlarini anglatadi. Navqiron yarim oy tasviri bizning tarixiy an’analarimiz bilan bog’liq. Ayni paytda u qo’lga kiritilgan mustaqilligimiz ramzi ham. Yulduzlar barcha uchun ruhoniy, ilohiy timsol sanalgan. O’zbekiston Respublikasi Davlat bayrog’idagi 12 yulduz tasviri ham tarixiy an’analarimiz, qadimgi yilnomamizga bevosita aloqador. Bizning o’n ikki yulduzga bo’lgan e’tiborimiz O’zbekiston sarhadidagi qadimgi davlatlar ilmiy tafakkurida nujum ilmi taraqqiy etganligi bilan ham izohlanadi. Davlat bayrog’imizdagi 12 yulduz tasvirini o’zbek xalqi madaniyatining qadimiyligi, uning komillikka, o’z tuprog’ida saodatga intilishi ramzi sifatida tushunish lozim.

O’zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi

O’zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi

O`zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining matni va musiqasi O`zbekiston Respublikasining 1992 yil 10 dekabrdagi 768-XII-sonli “O’zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to’g’risida”gi Qonuni bilan tasdiqlangan. O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt mаdhiyasi O`zbekiston Respublikаsi Dаvlаt suverenitetining rаmzidir. O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt mаdhiyasigа zo`r ehtirom bilаn qаrаsh O`zbekiston Respublikаsi hаr bir fuqаrosining vаtаnpаrvаrlik burchidir.

Mutal Burhonov musiqasi
Abdulla Oripov so’zi

Serquyosh hur o’lkam, elga baxt, najot,
Sen o’zing do’stlarga yo’ldosh, mehribon!
Yashnagay to abad ilmu fan, ijod,
Shuhrating porlasin toki bor jahon!

Naqarot:
Oltin bu vodiylar – jon O’zbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulug’ xalq qudrati jo’sh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!

Bag’ri keng o’zbekning o’chmas iymoni,
Erkin, yosh avlodlar senga zo’r qanot!
Istiqlol mash’ali tinchlik posboni,
Xaqsevar, ona yurt, mangu bo’l obod!

Naqarot:
Oltin bu vodiylar – jon O’zbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulug’ xalq qudrati jo’sh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!

L. yu. Yusupova, H. S. Burixodjayeva, sh. Shadiyeva kattalarda hamshiralik

lariga asosan bilimlarga ega bo‘lishlariga imkon beradi.

Taqrizchilar:

M.A.AHMEDOV – Toshkent tibbiyot Akademiyasining «Umumiy amaliyot

shifokori uchun jarrohlik kasalliklari» kafedrasi professori;

M.D. AHMEDOVA – tibbiyot fanlari doktori, professor, Toshkent tibbiyot

akademiyasi yuqumli kasalliklar va bolalar yuqumli

kasalliklari kaf. mudiri. O‘z R SSV EMYuKITI direktori;

G.F.RAHIMOVA – Chilonzor tibbiyot kolleji dekani, «Yuqumli kasal-

liklar» fani o‘qituvchisi;

D.N.MAHMUDOVA – 1-Respublika shifoxonasi bosh hamshirasi.

ISBN 978–9943–10‒751‒9

ISBN 978–9943–13‒522‒2

© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2012.

© « IQTISOD-MOLIYA » nashriyoti, 2014.

O‘zbekiston Respublikasi tibbiyot va ta’lim sohasidagi islohotlar

o‘rta maxsus kasb-hunar kollejlari o‘qituvchilarining zimmasiga

ma’naviy barkamol va chuqur bilimga ega bo‘lgan yetuk mutaxassis

milliy kadrlarni tayyorlash vazifasini yukladi. Bu vazifalarni amalga

oshirish uchun darsliklarning tibbiyot sohasining zamonaviy

ma’lumotlari asosida tayyorlangan yangi avlodini yaratilishini talab

Ushbu darslikning asosiy maqsadi – intensiv davolashni

o‘tayotgan, teri kasalliklari va yuqumli kasalliklar bilan og‘rigan

bemorlarda hamshiralik parvarishini amalga oshirishda bemor

muammolarini hisobga olgan holda hamshira tashxisini aniqlab,

malakali yordam ko‘rsata oladigan har tomonlama barkamol

hamshiralarni yetishtirishdan iborat.

Bemor hayotini saqlab qolish va uning mehnat qobiliyatini

tiklash, asoratlar rivojlanishini oldini olish ko‘p jihatdan hamshi-

raning bilim, malaka va tajribasiga bog‘liqligini hisobga olgan holda,

mazkur darslik tibbiyot kollejlarining o‘quvchilari uchun yaratildi.

Darslikning I bo‘limida teri va tanosil kasalliklarining

etiologiyasi, klinikasi, davosi, oldini olish choralari, hamshiralik

parvarishi va laboratoriya tekshiruvlari keng yoritilgan. Shu bilan

birgalikda dermatologiya va venerologiya fanining qisqacha tarixini

bilish va o‘zlashtirish ahamiyatga molik vazifa sanalganligi sababli,

bu haqda ham ma’lumotlar berilgan. Terining yuqumli va tanosil

kasalliklar bilan kasallangan bemorlarga o‘z vaqtida tashxis qo‘yish

va uni davolashni takomillashtirib borish sog‘liqni saqlash tizimi va

muassasalari davolash hamda profilaktik faoliyatining asosiy vazifasi

hisoblanadi. Bunday ishlarni amaliyotga tatbiq etishda o‘rta

ma’lumotli tibbiyot hamshiralarning o‘rni benihoya kattadir.

Hamshiralar faqatgina shifokorga yordamchi bo‘libgina qolmasdan,

balki kasallikni birlamchi aniqlash jarayonida hamda hamshiralik

pavarishi muolajalarini bekamu ko‘st bajarishda ishtirok etishadi.

Darslikning II bo‘limida intensiv terapiya o‘tayotgan

bemorlarda hamshiralik parvarishiga oid ma’lumotlar to‘liq

yoritilgan bo‘lib, reanimatsiya va intensiv terapiya haqida tushuncha,

bo‘limlarning tuzilishi, jihozlanishi, vazifalari, intensiv terapiya

o‘tayotgan bemorlarning xususiyatlari, ularda hamshira parvarishi

xususiyatlari, terminal holatlar va yordam ko‘rsatish chora-

tadbirlarini o‘z ichiga oladi.

«Kattalarda hamshiralik parvarishi» fanining yana bir

«Yuqumli kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarda hamshiralik

parvarishi» bo‘limida respublikamizda uchraydigan yoki O‘zbekiston

Respublikasining jahon davlatlari bilan madaniy-iqtisodiy

aloqalarining kengayishi, dunyoning ba’zi davlatlarida yuqumli

kasalliklar bo‘yicha noxush epidemik vaziyatning mavjudligi sababli

mamlakatimiz hududiga kirib kelishi mumkin bo‘lgan yuqumli

kasalliklarning etiologiyasi, epidemiologiyasi, klinik manzarasi,

davolash tamoyillari va asosan bemorga yo‘naltirilgan parvarishni

tashkil etish, olib borish, yuqumli kasalliklarning profilaktikasi

o‘rganiladi. Darslikning «Yuqumli kasalliklarda hamshiralik

parvarishi» bo‘limida hozirgi zamon yuqumli kasalliklar fani va

«Hamshiralik ishi»ni takomillashtirish loyihasi asosidagi dastur

yangiliklari o‘z aksini topgan. Undagi mavzularni yoritishda

mavzular bo‘yicha bemor holatini baholash, muammolarini aniqlash,

shoshilinch yordam ko‘rsatish va bemor parvarishini amalga

oshirishga alohida e’tibor qaratilgan. Yuqumli kasalliklar bilan

kurashish va ularning oldini olishda o‘rta tibbiyot hamshiralarining

ham o‘rni katta bo‘lib, bu ularning bilim va amaliy tayyorgarlik

darajasiga bevosita bog‘liq. O‘quvchilarni yuqumli kasalliklar

etiologiyasi, epidemiologiyasi, klinikasi, laboratoriya tashxisi, davosi

va profilaktikasining o‘ziga xos xususiyatlari bilan chuqur

tanishtirish bemorlarga o‘z vaqtida tibbiy xizmat ko‘rsatish sifatini

ham yaxshilaydi. O‘quvchilar ayrim yuqumli kasalliklar bilan

og‘rigan bemorlarni parvarish qilishda bemorga kasallikning o‘ziga

xos xususiyatlarini bilgan holda yondashishlari kerak.

Darslikdagi ma’lumotlar hozirgi zamon tibbiyot fani va amali-

yotidagi qo‘lga kiritilgan yutuqlar asosida yoritilgan. Darslikda

o‘quvchilarning auditoriyadan tashqari mustaqil bilim olshlarini

nazarda tutilgan holda mavzular bo‘yicha nazorat savollari, testlar

keltirilgan. Bu esa o‘quvchilarga o‘zlashtirilgan bilimni yanada

mustahkamlash va o‘z ustida mustaqil ishlashlari uchun imkon

TERI VA TANOSIL KASALLIKLARI BILAN OG‘RIGAN

BEMORLARDA HAMSHIRALIK PARVARISHI

Teri kasalliklari bilan og‘rigan bemorlarda hamshiralik

parvarishi xususiyatlari

Dermatologiya va venerologiya fanining qisqacha tarixi

So‘nggi yillarda butun dunyoda teri va tanosil kasalliklari ortib

borayotganligi ko‘pchilikni tashvishga solmoqda. Masalan, patogen

zamburug‘lar keltirib chiqaradigan, parazitlar, jinsiy yo‘l bilan

yuqadigan kasalliklar keskin ko‘payib bormoqda. Vaqt esa ushbu

kasalliklarning zamonaviy davo uslublarini yaratishni talab etayotir.

Dermatovenerologiya (yunon. Derma-teri) – teri va tanosil

kasalliklari haqidagi fandir. Teri va tanosil kasalliklari qadimdan

ma’lum. Masalan, yunon shifokori Gippokrat (eramizgacha bo‘lgan

460–377- yillar) teri kasalliklarini ma’lum bir tizimga solib, qo‘tir,

moxov, alopetsiya, uchuq va boshqa dermatozlar haqida ma’lumotlar

bergan. Vatandoshimiz Abu Ali ibn Sino o‘zining «Tib qonunlari»

asarida ekzema, qichima va qo‘tir kasalligining belgilari hamda

davolash usullarini yozib qoldirgan.

Dermatologiya fanining rivojlinishi XYI asrning ikkinchi

yarmida kimyo, biologiya fanlarida qilingan kashfiyotlar bilan uzviy

bog‘liqdir. Shifokorlar orasidan teri va tanosil kasalliklari bo‘yicha

mutaxassislar ajralib chiqdi. XYIII asrda teri tanosil kasalliklari

etiologiyasi, klinikasi, patogenezini o‘rganish avj oldi va ingliz,

fransuz, nemis dermatologiya maktablari paydo bo‘ldi.

Angliya dermatologiya maktabiga asos solgan olimlar Vilan

(1757–1812) teri, Bateman (1778–1821) tanosil kasalliklarini

o‘rganishda morfologik yo‘nalishni tanlashadi. Ular taklif etgan

dermatozlar tasnifi toshmalar (dog‘, tugun, pufakcha va boshqalar)

Fransuz dermatologiya maktabining asoschisi Alibert (1766–

1837) teridagi toshmalar, dermatozlarning kelib chiqishi va

kechishini organizmning umumiy o‘zgarishi bilan bog‘liq deb

hisoblagan. U shifokorlar uchun qo‘llanma, atlas yozgan va

dermatoz, sifilid atamalarini birinchi bo‘lib qo‘lladi. Olim yaratgan

maktab unga bir qancha mashhur dermatologlar (Biett, Bazen,

Devergiya, Vidal, Besniyer) ni yetkazib berdi.

Nemis dermatologiyasining asoschisi Xerba (1816–1880)teri

kasalliklarining patogenezini o‘rganishda Virchov (1821–1902)

tomonidan yaratilgan patologoanatomik konsepsiyani qo‘lladi. U

kasbga oid dermatozlarda teridagi patologik o‘zgarishlarni o‘rgandi.

Uning o‘quvchisi Kaposi (1837–1902)esa pigmentli kseroderma,

sarkoma, bolalarning varitselliform ekzemasi kabi dermatozlarni

birinchi bo‘lib ta’riflab berdi.

Rossiyada teri tanosil kasalliklariga asos solgan olimlardan

A.G.Polotebnev (1838–1907), A.L. Pospelov (1846–1919) o‘z ilmiy

izlanishlarida teridagi patologik o‘zgarishlar ichki a’zo, asab tizimi

xastaliklari, atrof-muhitning salbiy ta’siri oqibatida kelib chiqishini

tushintirishgan. A.G.Polotebnev tomonidan yaratilgan «Derma-

tologik tadqiqotlar» kitobi hozir ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgan

emas. A.G.Polotebnev rus dermatologiyasining otasi sanalsa,

V.M. Tarnovskiy (1837–1906) rus venerologiyasining asoschisi

hisoblanadi. Olimning 1863-yilda «Ayol va bolalarda venerik

kasalliklarni aniqlash» kitobi chop etildi. U zaxm bilan og‘rigan

bolalar va ayollarni davolash uchun Kalinkin kasalxonasida maxsus

bo‘lim ochdi hamda Peterburgda sifilidologiya va dermatologiya

Olimlardan T.P. Pavlov (1860–1932), S.T Pavlov (1897–1971),

P.V.Kojevnikov (1898–1969), N.S.Vedrov (1891–1949),

L.N.Mashkilleyson (1898–1964), A.I.Kartamishev (1897–1973),

N.S.Smelov (1898–1975), V.K. Skripkin va boshqalar derma-

tologiya fanining rivojlanishiga katta hissa qo‘shdilar.

O‘zbekistonda ilk bor teri va tanosil kasalliklari kafedrasining

ochilishi 1920-yili Turkiston universiteti tashkil etilishi bilan bog‘liq.

1932-yilga kelib, Toshkentda teri va tanosil kasalliklari ilmiy-

tekshirish instituti ochildi. So‘zak, zaxm, terining zamburug‘li

kasalliklari, vitiligo kabi kasalliklarning tarqalishi, etiologiyasi,

patogenezi, tashxisi, davosi, oldini olish masalalari o‘rganildi. Teri

kasalliklarida ichki a’zolarining zararlanishi, kasbga aloqador teri

kasalliklari, dermatomikozlar qo‘zg‘atuvchilarining turini aniqlash

bo‘yicha ilmiy ishlar olib borildi. Respublikamizda bu sohada

olimlardan A.X Abdullayev, X.N. Xidirov, K.S. Sulaymonov,

M.M. Obidov, U.M Mirahmedov, A.Sh. Voisov, X.Sh. Shodiyev,

S.S. Aripov, K.A. Yo‘ldoshev, X.K. Shodiyev va A.B.Rahmatovlar

ilmiy tadqiqot va amaliy ishlar olib borishgan. Ularning teri va tanosil

kasalliklarini keskin kamaytirishda xizmatlari kattadir.

Teri anatomiyasi va fiziologiyasi

Odam terisi uch qavatdan – epidermis, o‘rta qavat – asl teri

qavati va teri osti yog‘ qavati (kletchatka)dan tarkib topgan.

1. Epidermisning o‘zi bazal qavat, tikansimon, donador,

yaltiroq, muguz qavatdan iborat. Bazal qavat yoki embrion qavati –

past tomondan derma bilan chegaralanib turadi va yirik, yaxshi

bo‘yaladigan oval yadroli bir qator silindrik hujayralardan tashkil

topgan. Yadrolari xromatinga boy, sitoplazmasi bazofil xususiyatiga

ega. Hujayralar oraliqlarida hujayralararo kanallar bo‘lib, ularda

to‘qima suyuqligi harakat qiladi. Bu qavat hujayralari asosiy yoki

o‘suvchi qavat ham deyiladi. Asosiy qavat hujayralari melanin

pigmentining donalari hisoblanadi. Melanin donalari yadroning ustki

qismida va uning yon tomonlarida joylashadi hamda terining barcha

yuzasida bir xil miqdorda bo‘ladi. Terining rangi pigment

donalarining miqdori va rangiga bog‘liq. Melanin pigmenti

organizmni quyosh nurining zararli ta’siridan saqlab turadi. Melanin

pigmenti yetishmasa, terida har xil kattalikdagi gipopigmentli yoki

depigmentlangan dog‘lar, masalan, vitiligo (pes) kasalligi paydo

Tikansimon qavat – bu qavat bazal qavat ustida joylashgan

bo‘lib, kubsimon hujayralardan iborat. Kubsimon hujayralar 5-8

Tikansimon qavat hujayralari protoplazma o‘siqchalari bilan bir-

biriga tutashgan bo‘ladi. Epidermis hujayralari shu qavat hisobiga

19–20 kun ichida yangilanib boradi va hech qanday chegarasiz

keyingi donador qavat boshlanadi.

Donador qavat. Bu qavatning donador deyilishiga sabab,

hujayralari o‘z sitoplazmasida ishqorits anilin bo‘yoqlari bilan yaxshi

bo‘yaladigan keratogialin moddasidan tashkil topgan donachalar

tutishidir. Donador hujayralar 2–3 qavatdan iborat, duksimon shaklga

ega. Shu qavatda hujayralar shoxlanishi (muguzlanishi)ning birinchi

davri boshlanadi. Mana shu qavat tufayli terining rangi xira tusli

bo‘ladi. Epidermisning pastki uchta qavati, ya’ni bazal, tikansimon

va donador qavatlar yig‘indisi Mal’pigi qavati ham deyiladi.

Yaltiroq qavat – bu qavat donador qavat ustida joylashgan

bo‘lib, uni muguz qavatdan ajratib turadi;

1–3 qator yassi hujayralardan tashkil topgan. Bu hujayralarda

yadro bo‘lmaydi, protoplazmasida esa eleidin degan oqsil modda

bo‘ladi, u epidermis hujayralari shoxlanishining keyingi bosqichi

Muguz (shox) qavati 5–6 qator yadrosiz hujayralardan tashkil

topgan, qo‘l va oyoq kaftlarida esa bu hujayralar 10–15 qator bo‘ladi.

Muguz qavat yuzasida plastinkalar unchalik zich turmaydi va asta-

sekin ko‘chib boradi (po‘st tashlaydi). Ba’zi teri kasalliklari (ixtioz,

qizil volchanka, qizil yassi temiratki va boshqalar)da shox qatlami

qalinlashadi, ya’ni giperkeratoz kuzatiladi; boshqa dermatozlarda

(psoriaz, ekzema va boshqalar)da, aksincha, shoxlanish hodisasi

noto‘g‘ri boradi, izdan chiqadi, parakeratoz deb ham aytiladi.

Epidermis bilan derma orasidagi chegara notekis to‘lqinsimon

chiziqqa o‘xshagan bo‘ladi, chunki epidermis uchi dumaloqlashgan

tortmalar ko‘rinishida dermaga chuqur kirib boradi, ular orasida

terining biriktiruvchi to‘qimasi – derma xaltumlari bo‘ladi,

so‘rg‘ichlar (papillae) deb shular aytiladi.

2. Derma – terining biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘limi.

Kollagen, elastik va argirofil tolalardan, qon tomirlari hamda limfa

tomirlari, muskullar, nervlar va hujayra elementlaridan tashkil

topgan. Dermada aniq ajralmay turadigan ikki qavat so‘rg‘ichsimon

qavat (pars papillaris) va to‘rsimon qavat (pars reticularis) bo‘ladi.

So‘rg‘ichsimon qavat deganda epidermisdan to yuza tomirlarining

to‘r qismigacha bo‘lgan joy tushuniladi. So‘rg‘ichning kattaligi har

xil, qo‘l va oyoq kaftlarida, ayollarda sut bezi sohasida ancha uzun

(200–300 mk) bo‘lsa, yuz, peshona terisida juda qisqa (25–30mk)

bo‘ladi. Dermaning kollagen tolalari bir-biri bilan chatishib ketgan

Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi

Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси

Это был ознакомительный отрывок. Полную версию можно найти на сайте

Katalog: kxpv
kxpv -> SH. T. Otaboyev, T. I. Iskandarov
kxpv -> S. dadayev, G. Abduraxmanova

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Hamshiralik ishi kitobi pdf

Информация о характеристиках, комплекте поставки, внешнем виде и цвете книжной продукции носит справочный характер и основывается на последних доступных к моменту публикации сведениях.

Электронная книга
Перед покупкой рекомендуем ознакомиться с разделом “Как читать купленную книгу”!

Чтобы оформить заказ, Вы должны быть авторизованы.

Поделиться с друзьями в соцсетях

• Аннотация
• Оглавление
• Комментарии и отзывы

Олий маълумотли ҳамширалар ва тиббиёт коллежлари талабалари учун мўлжалланган ушбу ўқув дарслиги тиббиёт ҳамширасининг бугунги кунда аҳолининг турли гуруҳларига кўрсатадиган тиббий хизмати, унинг клиник тиббиёт соҳасидаги касбий амалий фаолияти ва уни бажариш асосларини ўз ичига олган. Дарсликда ҳамширанинг асосий касбий фаолияти, унинг одамларга кўрсатадиган тиббий ёрдамини, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг ҳамширалик иши бўйича тавсияларини ҳисобга олган ҳолда, аниқ ўқитиладиган клиник фанлар — педиатрия, терапия, жарроҳлик, акушерлик ва гериатрияда ҳамширалик жараёнини қўллаш муаммоларини имкон даражасида ёритишга ҳаракат қилинган.

I боб. ХАМШИРАЛИК ИШИ ТАРИХИ . 9

Қадимги Шарқ ва Ўрта Осиё табобати. 9

Тиббиёт ҳамшираларининг халқаро кенгаши ва унинг

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти. 14

II боб. ҲАМШИРАЛИК ИШИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ. 15

«Лемон» дастури — ҳамширалик иши бўйича билим манбаи. 15

Ҳамширалик соҳасидаги асосий ўзгаришлар . 16

Ҳамширалик жараёни. 18

Профилактик медицина. 26

III боб. БИОТИББИЁТ ЭТИКАСИ. 36

Тиббиёт ходимлари ва беморлар ўртасидаги ўзаро

Касбий хатолар. Ятрогениялар. 38

Инсон репродукциясига тиббий аралашув. 39

IV боб. ҲАМШИРАЛИК ИШИДА МЕНЕЖМЕНТ. 42

V боб.ҲАМШИРАЛИК ИШИДА МАРКЕТИНГ. 47

VI боб. ҲАМШИРАЛИК ИШИ АМАЛИЁТИ АСОСЛАРИ . 57

Беморлар парвариши — даволашнинг муҳим ва зарурий

Қабулхона бўлими. Беморларни қабул қилиш. 59

Беморнин)’ санйтария тозалови. 61

Бсморни транспортировка қилиш . 64

Беморнинг ўриндаги ҳолати. 66

Ўткир ва сурункали касалликлар билан оғриган беморларни

парвариш қилиш. 76

Тана ҳарорати ҳақида . 88

Иситмалаётган беморларни парвариш қилиш . 96

Нафас фаолиятини кузатиш. 96

Артериал пульсни аниқлаш. 102

Қон босимини ўлчаш . ;. 104

Оддий физиотерапия муолажалари ва гирудотерапия. 110

Беморларни овқатлантириш. 120

VII боб. ИНФЕКЦИОН НАЗОРАТ . 131

Дезинфекция турлари ва усуллари . 131

Стерилизация усуллари. 137

Боғлов материаллари ва чойшаблар, кийим-кечакларни

Бактериологик текширув учун қон, сийдик, нажас ва балғамни йиғиш ҳамда бурун-ҳалқумдан суртма олиш 149

VIII боб. ДОРИ МОДДАЛАРИНИ ЁЗИБ БЕРИШ ВА САҚЛАШ. 157

Шифохонада дори моддаларини ёзиб бериш. 157

Дори моддаларини сақлаш . 158

Дори моддаларини қуллаш . 161

Овқат ҳазм қилиш тизими касалликларига оид муолажалар. 191

Буйрак ва сийдик йўллари тизими касалликларига оид

IX боб. ТИББИЁТ ҲАМШИРАЛАРИНИНГ ЛАБОРАТОРИЯ ВА

ИНСТРУМЕНТАЛ ТЕКШИРУВЛАРДА ҚАТНАШУВИ. 205

Беморни меъда-ичак йўлларининг рентгенологик ва эндоскопик

текширувига тайёрлаш. 207

Беморни ўт пуфаги ва ўт йўлларининг рентгенологик

текширувига тайёрлаш . 208

Беморни буйрак ва сийдик йўлларининг рентгенологик

текширувига тайёрлаш . 209

Эндоскопик текширувлар ва бунда тиббиёт ҳамширасининг

Беморни пункцияларга тайёрлаш. 213

Хбоб. ПЕДИАТРИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ . 215

Педиатрияда ҳамширалик жараёнини ташкил қилиш . 215

Болаларга профилактик ёрдамни ташкил қилиш ва ўтказишда

ҳамширанинг ўрни. 220

Анемия, рахит, дистрофия билан касалланган болалар соғлиғини

назорат қилиш ва унинг профилактикаси. 224

Педиатрияда синдромлар, диагнос(ика ва даволаш

XI боб. ТЕРАПИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ. 275

Терапияда ҳамширалик жараёнини ташкил қилишнинг ўзига

хос хусусиятлари. 275

Терапевтик беморларни реабилитация қилиш принциплари. 281

Ички касалликлар клиникасида асосий синдромлар, уларнинг

ташхиси ва давоси . 285

Юрак-томир системаси касалликларида асосий синдромлар. 301

Меъда-ичак тракти касалликлари синдроми. 316

Жигар ва ўт йўллари касалликлари. 328

Буйрак ва сийдик ажратиш системаси касалликларининг асосий синдромлари 336

XII боб. ЖАРРОҲЛИКДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ . 351

Жарроҳлик амалиётида ҳамширалик жараёнининг аҳамияти . 351

Операция олди даврида ҳамширалик жараёнини

ташкил қилиш. 359

Операция даврида ҳамширалик жараёнини ташкил қилиш. 378

Операциядан кейинги даврда бемор парваришини амалга

Жарроҳлик амалиётида учрайдиган асосий синдромлар, уларни

ташхислаш ва даволаш. 392

Жарроҳлик касалликларида беморларнинг диспансер кузатуви. 414

XIII боб. АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ .. .418

Акушерликда ҳамширалик жараёнини амалга ошириш. 418

Оилани режалаштириш. 423

Акушерлик ва гинекологияда замонавий текшириш усуллари. 429

Акушерлик ва гинекологияда асосий синдромлар, уларни

ташхислаш ва даволаш. 434

Гинекологик беморлар ва ҳомиладор аёлларнинг диспансер кузатуви ва уларга профилактик ёрдамни ташкил этиш 445

XIV боб. ПАЛЛИАТИВ МЕДИЦИНА. 452

Паллиатив медицинанинг соглиқни сақлаш тизимидаги ўрни ва аҳамияги 452

XV боб. ГЕРИАТРИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ . 459

Геронтология ва гериатрия фани ҳақида тушунча. ,460

Геронтология ва гериатрияда ҳамширалик жараёнининг ўзига

хос хусусиятлари. 464

Геронтологик беморларни клиник текширишнинг ўзига хос

Қариликка хос синдромлар. 492

Гериатрияда нафас олиш сисгемасининг ёшга боғлиқ

ўзгаришлари ва касалликлари. 507

Гериатрик беморларда сийдик йўли ва буйракларда ёшга

алоқадор касалликлар ва ўзгаришлар. 520

Эндокрин системасининг ёшга алоқадор ўзгаришлари

ва касалликлари . 526

Кўз касалликлари ва ёшга алоқадор ўзгаришлар. 537

Гериатрик жарроҳликнинг ўзига хос хусусиятлари . 540

Эшитув аъзоси, бурун, томоқ касалликлари ва ёшга алоқадор ўзгаришлар 541

XVI боб. ОИЛАВИЙ МЕДИЦИНА. 547

Оилавий медицинада қамширалик иши. 547

Оилавий ҳамширага бўлган асосий талаблар . 548

3. Аҳолига бирламчи тиббий-санитария ёрдамини ташкил қилиш дастурини амалга оширишда оилавий медицина

ҳамширасининг роли. 551

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР . 554