Gluten nima va u organizmga qanday ta’sir qiladi?

Gluten — bu bug’doy, arpa va javdar kabi donlarda tabiiy ravishda mavjud bo‘lgan oqsil guruhidir. Bu oqsil, ayniqsa, non, makaron, kek kabi unli mahsulotlarning tuzilishini saqlashga yordam beradi. Gluten, gliadin va glutenin nomli ikki asosiy oqsildan tashkil topgan bo‘lib, ular un va suv aralashtirilganda yopishqoq, elastik tarmoq hosil qiladi. Bu tarmoq, xamirning elastikligini ta’minlab, pishirish jarayonida mahsulotning ko‘tarilishiga yordam beradi.

Glutenning organizmga ta’siri

Gluten, ko‘pchilik odamlar uchun zararli emas. Biroq, ba’zi insonlar uchun, ayniqsa, syeliakiya kasalligi yoki gluten sezuvchanligi bo‘lganlar uchun, gluten iste’moli sog‘liq muammolariga olib kelishi mumkin. Syeliakiya kasalligi — bu autoimmun kasallik bo‘lib, gluten iste’mol qilinganda, organizmning immun tizimi ingichka ichakning ichki qatlamiga zarar yetkazadi. Bu esa oziq-ovqat moddalarning so‘rilishiga to‘sqinlik qiladi. Gluten sezuvchanligi esa syeliakiya kasalligiga o‘xshash simptomlarga ega bo‘lsa-da, immun tizimi ishtirok etmaydi va ichakda doimiy zarar yetkazmaydi.

Gluten qayerda mavjud?

Gluten, asosan, quyidagi oziq-ovqatlarda mavjud:

• Bug’doy, arpa, javdar va tritikale kabilar
• Non, makaron, kek, pechenye, pirog kabi unli mahsulotlar
• Soya sousi, malt, pivo kabi ba’zi ichimliklar
• Ba’zi qayta ishlangan mahsulotlar, masalan, soslar, konservalar, yarim tayyor ovqatlar

Shuningdek, yulaf o‘zi gluten o‘z ichiga olmaydi, ammo ko‘pincha gluten o‘z ichiga olgan mahsulotlar bilan birga qayta ishlangani uchun, gluten bilan ifloslanishi mumkin.

Gluten iste’molining foydalari

Gluten, ba’zi oziq-ovqatlar orqali organizmga foyda keltirishi mumkin. Masalan, bug’doy, arpa va javdar kabilar, yurak-qon tomir kasalliklari, diabet va insult xavfini kamaytirishga yordam berishi mumkin. Shuningdek, bu donalarda mavjud bo‘lgan tolalar, ichak salomatligini qo‘llab-quvvatlaydi va foydali bakteriyalar uchun oziqa manbai bo‘lib xizmat qiladi.

Gluten iste’molining salbiy ta’sirlari

Gluten, ba’zi insonlar uchun salbiy ta’sirlarga ega bo‘lishi mumkin. Syeliakiya kasalligi bo‘lganlar uchun gluten iste’moli, ichakda yallig‘lanish, oziq-ovqat moddalarning yomon so‘rilishi, vazn yo‘qotish, charchoq, diareya kabi simptomlarga olib kelishi mumkin. Gluten sezuvchanligi bo‘lganlar esa, shishish, bosh og‘rig‘i, charchoq, mushak og‘rig‘i kabi simptomlarni boshdan kechirishi mumkin. Shuningdek, ba’zi insonlar bugdoyga allergik bo‘lishi mumkin, bu esa nafas olish qiyinchiliklari, toshmalar, anafilaksiya kabi jiddiy reaksiyalarga olib kelishi mumkin.

Gluten iste’molidan qanday saqlanish kerak?

Agar sizda syeliakiya kasalligi, gluten sezuvchanligi yoki bug’doy allergiyasi mavjud bo‘lsa, gluten iste’molidan saqlanish muhimdir. Buning uchun quyidagi choralarni ko‘rish mumkin:

• Oziq-ovqat mahsulotlarining yorliqlarini diqqat bilan o‘qish
• Gluten o‘z ichiga olgan tahıllardan tayyorlangan mahsulotlardan saqlanish
• Gluten o‘z ichiga olmaydigan mahsulotlarni tanlash
• Restoranlarda ovqat buyurtma qilayotganda, ovqatning tarkibi haqida so‘rash
• Uyda ovqat tayyorlayotganda, gluten bilan ifloslanishdan saqlanish uchun alohida idishlar va asbob-uskunalardan foydalanish

Gluten o‘z ichiga olmaydigan oziq-ovqatlar

Gluten o‘z ichiga olmaydigan oziq-ovqatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Meva va sabzavotlar
• Go‘sht, baliq va tuxum
• Sut va sut mahsulotlari
• Dukkaklilar, masalan, loviya, no‘xat
• Guruch, makkajo‘xori, quinoa, amarant, teff kabi donlar
• Yangi tayyorlangan ovqatlar, agar ular gluten bilan ifloslanmagan bo‘lsa

Xulosa

Gluten — bu ko‘plab tahıllarda mavjud bo‘lgan oqsil bo‘lib, ko‘pchilik odamlar uchun zararli emas. Biroq, syeliakiya kasalligi, gluten sezuvchanligi yoki bug’doy allergiyasi bo‘lganlar uchun, gluten iste’moli sog‘liq muammolariga olib kelishi mumkin. Agar sizda ushbu holatlardan biri mavjud bo‘lsa, gluten iste’molidan saqlanish va gluten o‘z ichiga olmaydigan oziq-ovqatlarni tanlash muhimdir. Har doim oziq-ovqat mahsulotlarining yorliqlarini o‘qish va ovqatlanish joylarida ovqatning tarkibi haqida so‘rash orqali, sog‘lig‘ingizni himoya qilishingiz mumkin.