Gipertoniya — yurakning gipertonik kasalligi sabablari va davolash haqida malumot

Gipertoniya (yurakning gipertonik kasalligi) — yurak-qon tomir tizimining eng keng tarqalgan kasalligi. Gipertoniya doimiy yuqori qon bosimiga ishora qiladi. Qon bosimining ko’tarilishi tomirlarning torayishi yoki (va) ularning kichik shoxlari — arteriolalar paydo bo’lganda sodir bo’ladi. Ba’zi odamlarda arteriolalar ko’pincha torayib boradi, dastlab spazm tufayli, keyinroq ularning qalinligi devor qalinlashishi tufayli doimiy ravishda torayib boradi, so’ngra qon oqimi ushbu torayishlarni yengib o’tish uchun yurakning ishi oshadi va qon ko’proq hajmda tomirlarga tashlanadi. Bunday odamlarda gipertoniya rivojlanadi.

Mamlakatimizda kattalar aholisining taxminan 40%da qon bosimi darajasi oshgan. Shu bilan birga, erkaklarning taxminan 37% va ayollarning 58% kasallikka chalinganligini bilishadi va ularning faqat 22 va 46%gina davolanadilar. Faqat 5,7% erkaklar va 17,5% ayollar qon bosimini to’g’ri nazorat qiladilar.

Gipertoniya — surunkali kasallik bo’lib, qon bosimining qabul qilinadigan chegaralardan doimiy ko’tarilishi bilan kechadi (sistolik bosim 139 mm Hg dan yuqori va / va diastolik bosim 89 mm Hg dan yuqori).

Taxminan har o’ninchi gipertonik bemorda yuqori qon bosimi organning shikastlanishidan kelib chiqadi. Bunday hollarda, ikkinchi darajali yoki alomatli gipertoniya haqida gap ketadi. Bemorlarning 90% ga yaqini birlamchi yoki asosiy gipertoniyadan aziyat chekadi.

Gipertoniyada arterial bosim

Qon bosimining ikkita ko’rsatkichi mavjud:

Sistolik qon bosimi — tomirlarning bosimini aks ettiradi, bu yurakning qisqarishi va qonning qon tomir tizimining arterial qismiga chiqishi natijasida hosil bo’ladi;

Diastolik qon bosimi — yurakning bo’shashish paytidagi tomirlardagi bosimni aks ettiradi, uning davomida keyingi qisqarishdan oldin to’ldiriladi.

Gipertoniya belgilari

Gipertoniya alomatlarining o’ziga xos belgilari yo’q. Ko’p yillar davomida bemorlar o’zlarining kasalliklari haqida bilishmaydi, shikoyatlari bo’lmaydi, yuqori hayotiy kuchga ega bo’lishadi, ba’zida «bosh aylanishi», kuchli zaiflik va bosh aylanishi mumkin. Ammo bu alomatlarni ko’pchilik bemorlar ortiqcha ishdan deb o’ylashadi. 

Gipertoniyadagi shikoyatlar, agar organlarga ta’sirlangan bo’lsa, qon bosimining ko’tarilishiga eng sezgir bo’lgan organlar paydo bo’ladi. Bemorda bosh aylanishi, bosh og’rig’i, shovqin paydo bo’lishi, xotiraning pasayishi va ishlash miya qon aylanishidagi dastlabki o’zgarishlarni ko’rsatadi. Bunga keyinchalik ikki tomonlama ko’rish, ko’z lippillashi, zaiflik, oyoq-qo’llarning sustligi, gapirish qiyinligi qo’shiladi, ammo dastlabki bosqichda qon aylanishining o’zgarishi vaqtinchalik xarakterga ega. 

Gipertoniya rivojlanishi alomatlari

Gipertoniyaning rivojlangan bosqichi — miya infarkti yoki miyaga qon quyilishi bilan murakkablashishi mumkin. Doimiy yuqori qon bosimining eng asosiy belgisi yurak hujayralari, kardiyomiyotsitlar qalinlashishi tufayli uning massasi ko’payishi bilan yurakning chap qorinchasining ko’payishi yoki gipertrofiyasi hisoblanadi.

Birinchi o’rinda, chap qorinchaning devor qalinligi oshadi va keyinchalik yurakning kamerasi kengayadi. Chap qorincha gipertrofiyasi prognostik belgi ekanligiga jiddiy e’tibor berish kerak. Bir qator epidemiologik tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, chap qorincha gipertrofiyasining paydo bo’lishi — to’satdan o’lim, yurak tomirlari kasalligi, yurak yetishmovchiligi va qorincha aritmiyasi xavfini sezilarli darajada oshiradi. 

Progressiv chap qorincha disfunksiyasi zo’riqish paytida — nafas qisilishi, paroksismal tungi nafas qisilishi (yurak astmasi), o’pka shishi, surunkali yurak yetishmovchiligi kabi belgilar paydo bo’lishiga olib keladi. Ushbu fonda miokard infarkti va qorincha fibrilatsiyasi tez-tez rivojlanib boradi.

Aortadagi morfologik o’zgarishlar (ateroskleroz) bo’lsa, u kengayadi va uning yorilishi sodir bo’lishi mumkin. Buyrakning shikastlanishi siydik tarkibidagi oqsil, mikrogematuriya, silindruriya bilan ifodalanadi. Lekin, gipertoniyadagi buyrak yetishmovchiligi, agar zararli yo’nalish bo’lmasa, kamdan-kam rivojlanadi. 

Ko’zlar zararlanishi — ko’rish qobiliyatining yomonlashishi, yorug’lik sezgirligining pasayishi va ko’rlikning rivojlanishi sifatida namoyon bo’lishi mumkin. Bunday hollarda, gipertoniyani yanada ehtiyotkorlik bilan davolash kerak.

Arterial gipertoniya uchun xavf omillari:

O’zgarmas xavf omillariga quyidagilar kiradi.

• Irsiylik — qarindoshlari orasida gipertonik bemorlar bo’lgan odamlar ushbu patologiyaning rivojlanishiga eng moyil.
• Erkak jinsi — erkaklarda arterial gipertoniya kasalligi ayollarga qaraganda ancha yuqori. Ayollarda jinsiy gormonlar — estrogenlar gipertoniya rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Afsuski, bunday himoya qisqa muddatli. Klimakterik davr boshlanganda, estrogenlarning ta’siri tugaydi va ayollar erkaklar bilan kasallanish darajasida tenglashadi.

O’zgaruvchan xavf omillariga quyidagilar kiradi:

• Ortiqcha vazn — ortiqcha vaznli odamlarda arterial gipertoniya rivojlanish xavfi yuqori;
• Kam harakatli turmush tarzi — jismoniy harakatsizlik, harakatsiz turmush tarzi va kam jismoniy faollik semirishga olib keladi, bu esa o’z navbatida gipertoniya rivojlanishiga yordam beradi;
• Spirtli ichimliklarni iste’mol qilish — spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste’mol qilish arterial gipertoniyaga olib keladi.
• Oziq-ovqatingizda ko’p miqdorda tuz iste’mol qilish — yuqori tuzli dieta qon bosimini oshirishi mumkin. Bu yerda kuniga qancha tuz iste’mol qilish mumkin degan savol tug’iladi? Javob: 4,5 gramm yoki bir choy qoshiq.
• Haddan tashqari aterogen lipidlar, ortiqcha kaloriya bilan muvozanatsiz ovqatlanish, semirishga olib keladi va II turdagi diabetning rivojlanishiga yordam beradi. Aterogen, ya’ni so’zma-so’z «aterosklerozni yaratuvchi» lipidlar hayvonlarning barcha yog’larida, go’shtda, ayniqsa cho’chqa go’shti va qo’zichoq go’shti tarkibida ko’p miqdorda bo’ladi;
• Chekish arterial gipertoniya va uning asoratlarini rivojlanishidagi yana bir o’zgaruvchan omili hisoblanadi. Tamaki moddalari, shu jumladan nikotin tomirlarning doimiy spazmini hosil qiladi, bu esa o’zini mahkamlash bilan tomirlarning qattiqlashishiga olib keladi, bu esa tomirlardagi bosimning oshishiga olib keladi;
• Stress — simpatik asab tizimining faollashuviga olib keladi, u barcha tana tizimlarini, shu jumladan yurak-qon tomir tizimini tezkor faollashtiruvchisi vazifasini bajaradi. Bundan tashqari, pressor gormonlar, ya’ni arteriyalarning spazmini keltirib chiqaradigan gormonlar qonga chiqadi. Bularning barchasi, chekishda bo’lgani kabi, tomirlarning qattiqlashishiga olib keladi va arterial gipertoniya rivojlanadi;
• Uyqudagi apnoe sindromi yoki xurrak kabi qattiq uyqu buzilishi. Xurrak deyarli barcha erkaklar va ko’plab ayollarning haqiqiy ofatidir. Xurrak xavfi — u ko’krak qafasi va qorin bo’shlig’ida bosimning oshishiga olib keladi. Bularning barchasi tomirlarda aks etib, ularning spazmiga olib keladi. Arterial gipertoniya rivojlanadi.

Arterial gipertoniya sabablari

Kasallikning sababi 90-95% bemorlarda noma’lum bo’lib qolmoqda. 5-10% hollarda qon bosimining ko’tarilishi aniq bir sababga ega — bu simptomatik (yoki ikkilamchi) gipertoniya.

Simptomatik (ikkilamchi) arterial gipertoniyaning sabablari:

• buyrakning birlamchi shikastlanishi (glomerulonefrit) ikkilamchi arterial gipertoniyaning eng keng tarqalgan sababi hisoblanadi;
• buyrak arteriyalarining bir tomonlama yoki ikki tomonlama torayishi (stenozi);
• aortaning koarktatsiyasi (tug’ma torayishi);
• feoxromotsitoma (adrenalin va noradrenalinni hosil qiluvchi buyrak usti bezining shishi);
• giperaldosteronizm (aldosteron ishlab chiqaradigan buyrak usti bezining shishi);
• tirotoksikoz (qalqonsimon bezning kuchayishi);
• kuniga 60 ml dan ortiq etanol (vino alkogol) iste’mol qilish;
• dorilar: gormonal dorilar (shu jumladan, kontratseptiv vositalar), antidepressantlar va boshqalar;

Gipertoniyada yurak-qon tomir asoratlari uchun xavf omillari

Asosiy xavf guruhidagilar:

• 55 yoshdan oshgan erkaklar;
• 65 yoshdan oshgan ayollar;
• umumiy qonda xolesterin> 6,5 mmol / L, past zichlikdagi lipoprotein xolesterini (> 4,0 mmol / L) va past zichlikdagi lipoproteinli xolesterol;
• erta yurak-qon tomir kasalliklarining oilaviy tarixi (ayollar
• qorin semirib ketishi (belning o’lchami erkaklar uchun ≥102 sm yoki ayollar uchun ≥ 88 sm);
• qonda S — reaktiv oqsil darajasi ≥1 mg / dl;
• qandli diabet (och qon glyukoza> 7 mmol / l).

Qo’shimcha xavf guruhidagilar::

• glyukozaga bardoshlik buzilishi;
• kam jismoniy faoliyat;
• fibrinogen darajasining oshishi.

Umumiy yurak-qon tomir xavfini aniqlashning to’g’riligi — bemorning klinik va instrumental tekshiruvi qanchalik to’liq bajarilganiga bog’liq

Gipertoniya asoratlari

Arterial gipertoniyaning eng muhim asoratlariga quyidagilar kiradi.

• gipertonik inqirozlar;
• miya qon aylanishining buzilishi (gemorragik yoki ishemik qon tomirlari);
• miokard infarkti;
• nefroskleroz (birlamchi qisqargan buyrak);
• yurak yetishmovchiligi;
• aorta anevrizmasini ajralishi.

Gipertoniya kasalligida buyuriladigan tahlillar:

Arterial gipertoniya bo’lgan barcha bemorlarda quyidagi tadqiqotlar o’tkazilishi kerak:

• qon va siydikni umumiy tahlil qilish;
• qonda kreatinin darajasi (buyrak shikastlanishini istisno qilish uchun);
• diuretiklarni qabul qilishdan tashqari qonda kaliy miqdori (kaliy darajasining keskin pasayishi buyrak usti shishi yoki buyrak arteriyasi stenozi borligini ko’rsatadi);
• elektrokardiogramma (chap qorincha gipertrofiyasi belgilari — arterial gipertoniyaning uzoq davom etishining isboti);
• qondagi glyukoza miqdorini aniqlash (och qoringa);
• umumiy xolesterin, yuqori va past zichlikdagi lipoproteinli xolesterin, triglitseridlar, siydik kislotasining zardobdagi tarkibi;
• ekokardiyografiya (chap qorincha miyokardiyal gipertrofiyasi va yurak kontraktilligi holatini aniqlash)
• ko’zlarni tekshirish.

Gipertoniyada qo’shimcha tavsiya etilgan tadqiqotlar:

• ko’krak qafasi rentgenogrammasi;
• buyraklar va buyrak usti bezlarining ultratovush tekshiruvi;
• buyrak arteriyalarining ultratovush tekshiruvi;
• qonda C-reaktiv oqsil;
• bakteriyalar (bakteriuriya) borligi uchun siydikni tahlil qilish, siydikdagi protein miqdorini aniqlash (proteinuriya);
• siydikda mikroalbuminni aniqlash (qandli diabet mavjud bo’lganda majburiy).

Gipertoniyada chuqur tadqiqotlar:

• miya qon oqimi, miokard, buyraklarning funksional holatini baholash;
• aldosteron, kortikosteroidlar, renin faolligining qon kontsentratsiyasini o’rganish;
• katexolaminlar va ularning metabolitlarini kunlik siydikda aniqlash;
• qorin aortografiyasi;
• buyrak usti bezlari va miyaning kompyuter tomografiyasi yoki magnit-rezonans tomografiyasi.

Gipertoniyani davolash

Arterial gipertoniya bilan kasallangan bemorlarni davolashning asosiy maqsadi yurak-qon tomir asoratlari va ulardan o’lim xavfini minimallashtirishdir. Bunga uzoq muddatli terapiya orqali erishiladi:

• qon bosimini normal darajaga tushirish (140/90 mm Hg dan past). Arteriyal gipertoniya qandli diabet yoki buyrak shikastlanishi bilan birlashganda qon bosimi
• Maqsadli organlarni (miya, yurak, buyraklar) «himoya qilish», ularning keyingi zararlanishiga yo’l qo’ymaslik;
• Gipertoniya rivojlanishiga va uning asoratlarini rivojlanishiga yordam beradigan noqulay xavf omillariga (semirish, giperlipidemiya, uglevod metabolizmining buzilishi, ortiqcha tuz iste’mol qilish, jismoniy harakatsizlik) ta’sir ko’rsatadigan faol ta’sir.

Gipertoniyani uy sharoitida davolash

• chekishni tashlash;
• tana vaznini normallashtirish (tana massasi indeksi
• spirtli ichimliklarni iste’mol qilishni kamaytirish
• jismoniy faollikning ko’payishi — 30-40 minut davomida muntazam jismoniy mashqlar. haftasiga kamida 4 marta;
• osh tuzi iste’molini kuniga 5 g gacha kamaytirish;
• o’simlik oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishni ko’paytirish, o’simlik yog’lari iste’molini pasaytirish, tarkibida kaliy, magniy, kalsiy bo’lgani sabzavot, meva va donlarni ko’paytirish;

Gipertoniyada dori terapiyasining asosiy tamoyillari:

Gipertoniyada dorivor davolashni har qanday sinfdagi antigipertenziv dorilarning minimal dozalari bilan boshlash kerak (tegishli kasalliklarni hisobga olgan holda), yaxshi terapevtik ta’sirga erishguncha dozani bosqichma-bosqich oshiriladi.

Preparatni tanlashni asoslangan bo’lishi kerak, gipertenziv dori kun davomida barqaror ta’sir ko’rsatishi va bemor tomonidan yaxshi qabul qilinishi kerak.

Bir martalik dozada 24 soatlik ta’sirga erishish uchun uzoq muddatli dori-darmonlarni qo’llash eng maqbuldir. Bunday dorilarni qo’llash organlarni yanada qattiqroq himoya qilib yumshoqroq gipotenziv ta’sirni ta’minlaydi.

Monoterapiyaning past samaradorligi sababli (bitta dori bilan davolash) maksimal gipotenziv ta’sirga va minimal yon ta’sirga erishish uchun dorilarning optimal birikmalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Qon bosimini maqbul darajada ushlab turish va arterial gipertoniya asoratlarini oldini olish uchun uzoq muddatli (deyarli umrbod) dori-darmonlarni qabul qilish kerak.

Gipertoniyada dori-darmonlarni tanlash:

Hozirgi vaqtda arterial gipertoniyani davolash uchun yettita dorilar guruhi tavsiya etiladi:

• diuretiklar;
• b-adrenoblokatorlari;
• kalsiy antagonistlari;
• angiotensinni o’zgartiradigan ferment ingibitorlari;
• angiotensin retseptorlari blokatorlari;
• imidazolin retseptorlari agonistlari
• a-adrenoblokatorlari.

Maqoladagi maʼlumotlar tanishish maqsadida berilgan. Ushbu maqolada berilgan dori preparatlarini qoʻllashga qarshi koʻrsatmalar mavjud. Qoʻllashdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashishingiz zarur

Gipertoniyali bemorlarni kasalxonaga yotqizish ko’rsatkichlari:

• Tashxisning noaniqligi va arterial gipertoniya shaklini aniqlashtirish uchun maxsus, invaziv, tadqiqot usullari kerakligi;
• Dori terapiyasini tanlashda qiyinchiliklar — tez-tez gipertonik inqirozlar, refrakter arterial gipertoniya.

Gipertoniyali bemorlarni shoshilinch kasalxonaga yotqizish ko’rsatkichlari:

• To’xtamaydigan gipertonik inqiroz;
• Gipertenziv ensefalopatiyaning og’ir ko’rinishlari bilan gipertonik inqiroz (ko’ngil aynish, qusish, chalkashlik);
• Intensiv terapiya va doimiy tibbiy nazoratni talab qiladigan gipertoniya asoratlari: miya qon tomirlari, subaraxnoid qon ketish, o’tkir ko’rish qobiliyati pasayishi, o’pka shishi va boshqalar.

manba: hospitalfts.ru