Geografiya, 10 sinf, Sharipov Sh. M, Fedorko V. N, Safarova N. I, Rafiqov V. A, 2017

Tog’ quruq cho’llarida.

Geografiya fanidan ochiq dars

Darslik, o’rta osiyo tabiiy xaritasi, AKT, slayd, atlas, tarqatma materiallar, baholash naminatsiyalari.

Tashkiliy qism: 10 daqiqa

1. Pisixalogik iqlim yaratish: 3 daqiqa

2. O`tilgan mavzuni mustahkamlash: 7 daqiqa

Asosiy qism: 30 daqiqa

3. Yangi mavzu bayoni: 20 daqiqa

4. Yangi mavzuni mustahkamlash: 10 daqiqa

5. O’quvchilarni baholash: 3 daqiqa

6. Uyga Vazifa: 2 daqiqa.

Darsni yakunlash: 45 daqiqa.

Darsning texnalogik xaritasi

Idrok bilan mushohada etib,

Xotira bilan qayta ishlab,

Darsning oltin qoidasi.

Diqqat bilan fikrimizni to’plab,

Ishonch bilan qat’iyatli bo’lib,

Nutq bilan muloqotga

Tafakkur bilan tahlil etib,

Dars shiori :Tabiatning asrash burchimizdir.

Bobolardan meros qolgan muqaddas yer yashil chaman, Bolangizday asrahg uni ko’zga qilingiz to’tiyo.

Obi-zamzam suvin asrang asrang har bir chechagini, O’shanda siz asragaysiz g’uborlardan dilingizni.

Tabiatdir volidamiz, uning kafti qo’lidamiz

Biz insonmiz bizlar mudom ezgulikning yo’lidamiz.

U daraxtmi u chechakmi begonamas dilbandimiz

Biz barchamiz onaizor tabiatning farzandimiz.

Asrang ona tabiatni asrang hurlik shijoatni,

Hech bir inson kutmas axir farzandidan xiyonatni.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash.

“ Tarqatma savollar” usulida

4.Dengiz sathidan 500mdan 1600mgach bo’lgan balandliklar?

1.O’rta Osiyoda necha xil o’simlik turi bor?

5.Tog’ mintaqasi nech metrdan boshlanadi?

7.Yong’oq, bodom, do’lana qayerda o’sadi?

6.Keng bargli o’rmonlar qayerlarda tarqalgan?

8.Efemer cho’llarida eng ko’p uchraydigan o’simlik?

3.O’rta Osiyo tog’larida o’simlik turi qancha?

2.Izen, chalov, qong’irbosh nima?

4.YUNEP qanday tashkilot?

1.2017yil qanday nomlandi?

3.Hozirda yo’qolib borayotgan hayvonlarni ayting.

7.O’zbekis-tonning eng uzun chegara-dosh davlati?

5.O’rta osiyoga nechta davlat kiradi?

6.O’bekiston tinchlik bo’yicha nechanchi o’rinda turadi?

2.Qizil kitob bu nima ?

Yangi mavzu bayoni.

O’rta Osiyoning tabiiy sharoiti xilma-xil bo’lganligi tufayli, hayvonot dunyosi ham

o’ziga xos rang barangdir. O’rta Osiyoning hayvonlari chalacho’llarda,

cho’llarda, tog’ oldi va tog’ oralig’I tekisliklarda, tog’larda

hamda suv havzalarida yashaydi.

Chalacho’llarning hayvonot dunyosi mavsumlar bo’yicha o’zgarib turadi.

Yozda janubdan issiqsevar hayvonlar ya’ni kaltakesaklar va ayrim qushlar

to’rg’ay loyxo’rak kirib keladi.Qish juda sovuq bo’lganligi tufayli yozda kelgan

hayvonlar janubga yana qaytib ketadi, ba’zilari qo’shoyoq va boshqalar uyquga ketadi.

Qishda oziq ovqat yig’uvchi turli xil sichqonlar va kalamushlar inlariga kirib ketadi.

Qishda bu yerda chopqir hayvonlardan oqquyriq ham yashaydi. Bu yerda eng ko’b tarqalgan hayvon turi yumronqoziq lardir. Bundan tashqari qo’shoyoq, cho’l olasichqoni, dala sichqoni , qum sichqoni, kalamush va ko’rsichqon lar ham keng tarqalgan.

Qishda shimoldan: Pinochka, oq kaklik, qutb boyqushi uchib keladi. .

Cho’llarning o’zlashtirilmagan joylarida. Betpaqdala, Orolbo’yi, Shimoliy Ustyurt, To’rgay o’lkasi, Balxash bo’yida tuyoqli hayvonlar uchraydi.

Yovvoiy qo’y, qulon, oqquyruq va boshqalar uchraydi.

• Cho’l. Cho’llarda hayvonot olami issiqqa va suvsizlikka turlicha moslashgan bo’ladi. Ba’zilari umuman suv ichmaydi, ba’zilari kechasi hayot kechiradi, ba’zilari ildizlarni yeb, undagi suv bilan qanoatlanadi.
• Cho’llarda keng tarqalgan hayvonlar yumronqoziqlar,qo’shoyoqlar va sichqonlardir.
• Sudralib yuruvchilardan toshbaqa va kaltakesak nihoyatda ko’p.

Sudralib yuruvchilardan. Ko’zoynakli ilon, bo’g’ma ilon,

Ko’lvor ilon, zaxarli charxilon, o’qilonlar uchraydi.

Yirtqich hayvonlardan: Tulki, chiyabo’ri, qum mushugi.

Qushlardan: Saksovul to’rg’ayi, cho’l moyquti, cho’l qarqunog’i.

• Saksovul chumchug’i. Cho’l qarg’asi.

Tog’ hayvonlari. Tog’lar balandlik mintaqalariga qarab o’zgarib boradi.

To’rtta balandlik mintaqasi bor. bular:

Tog’ quruq cho’llarida.

• Tog’ yirtqich hayvonlari. Keng bargli o’rmonlarda,

Jayron, to’ng’iz va bo’rsiqlar yashaydi.

Qushlardan: kaptar, jannat hasharotxo’ri, mo’yqut, oq boshli sa’va va bulbul yashaydi.

Ignabargli o’rmonlarda: Kiyik, Maral (bug’u)

yirtqich hayvonlardan slovsin, ayiq, manul.

Archzorlarda: o’rmon sichqoni, tog’ sichqoni. Qushlardan: boltatumshuq, sariq chumchuq, chittak va tog’ kakligi uchraydi.

Baland tog’ yaylovlarda. Tog’ takasi, tog’

Kiyigi, tog’qo’yi, qor qoploni.

Kemiruvchilardan: Sug’ur ko’p tarqalgan.

To’qay hayvonlari: Sirdaryo, Amudaryo, Ili, Chu va boshqa daryo qayirlarida yashaydi.

Asosiy hayvonlari:To’ng’iz, bug’u, quyon va to’qay mushugi.

To’qaylar va suv havzalarida Saqqoq qushi, Bedana

Oqqushlar, g’oz, qirg’ovul, loyxo’rak,baklan, birqozon, saqoqush,flamingo va boshqalarni uchratish mumkin.

Yangi mavzuni

Mustahkamlash

“ Damino” usulida.

Yumronqoziq

Tulki, bo’ri, jayron, sirtlon qayerda

yashaydi ?

Cho’l va chalacho’llar

da keng tarqalgan

Tulki, chiya bo’ri,

Tog’ quruq cho’llarida.

Boltatumshuq, chittak qayerda yashaydi.?

Ignabargli o’rmonlarda.

Cho’l yirtqichlarini ayting.

qaysi daryo qayirlarida

1-Variant Beruniy

2-Variant Xorazmiy

Chordara suv ombori

Qopchig’ay suv ombori

Zomin davlat qo’riqxonasi

Baday-to’qay davlat qo’riqxonasi

Asaka ovdon botig’i

Qora giyo botig’I

Uyga vazifa

Siz yashaydigan joyda qanday xonaki hayvonlar bor? ular haqida yozing.

E’tiboringiz uchun raxmat.

E’tiboringiz uchun

Geografiya, 10 sinf, Sharipov Sh.M., Fedorko V.N., Safarova N.I., Rafiqov V.A., 2017

Geografiya, 10 sinf, Sharipov Sh.M., Fedorko V.N., Safarova N.I., Rafiqov V.A., 2017.

Учебник по географии для 10 класса на узбекском языке.

Фрагмент из книги:
Ma’lumki, geografi ya eng qadimgi fanlardan biri bo‘lib, o‘rganadigan hodisalarining doirasi juda keng. Dastlab, 5-sinfda Siz geografi yaga “Yer yuzi tabiati, aholisi va inson xo‘jalik faoliyatini o‘rganuvchi fan” deb berilgan ta’rif bilan tanishgansiz. Keyinchalik geografi ya fanining o‘rganish obyekti geografi k qobiq ekanligini ham bilib oldingiz.
Geografi k qobiq sayyoramizdagi eng yirik geotizim, ya’ni Yerning qattiq (litosfera), suv (gidrosfera), havo (atmosfera) hamda hayot (biosfera) qobiqlarining o‘zaro tutashuvi va ta’siri doirasida vujudga kelgan va rivojlanayotgan juda murakkab yaxlit tabiiy tizimdir. Aynan geografik qobiq insoniyatning yashash va ishlab chiqarish faoliyati muhiti, tabiiy resurslarning asosiy manbayi hisoblanadi.

YERNING ICHKI TUZILISHI VA TEKTONIK JARAYONLAR.
Yerning ichki qismi qobiqlardan tuzilganligini quyi sinflardan bilasiz. Endi ana shu qobiqlarning o‘ziga xos xususiyatlari bilan tanishsiz.

Yer po‘sti – Yerning eng yuzada joylashgan qattiq qobig‘i. Qalinligi o‘rtacha 35–40 km. Moddalarning o‘rtacha zichligi 2,7 g/sm3, Yer hajmining 1 % ini, massasining 0,4 % ini tashkil etadi. Mantiyadan Moxo chegarasi orqali ajralib turadi. Yer po‘sti kimyoviy elementlar, minerallar, tog‘ jinslaridan iborat. Eng ko‘p tarqalgan kimyoviy elementlar kislorod, kremniy, aluminiydir.

Siz 6-sinf darsligida yer po‘sti materik va okean yer po‘stiga bo‘linadi, deb o‘qigansiz. Endi esa, ularga qo‘shimcha holda oraliq va riftogen yer po‘stlari ham ajratilishini bilib olasiz. Sizga ma’lumki, materik yer po‘sti 3 ta, ya’ni cho‘kindi, granit va bazalt qatlamlaridan tuzilgan. Bunday qatlamlarni ajratish shartlidir. Cho‘kindi qatlam eng yuzada joylashgan bo‘lib, qalinligi 15–20 km gacha, ohaktosh, qum, gil va boshqalardan iborat. Granit va bazalt qatlamlar har birining qalinligi 10–15 kmni tashkil etadi.

MUNDARIJA.
I BOB. GEOGRAFIYA FANI VA UNING TARIXI.
1-§. Geografi ya fanlari tizimi haqida tushuncha.
2-§. Geografi ya fanining tarixi va hozirgi davrdagi rivojlanishi.
II BOB. YER TABIATI.
3-§. Yer yuzi tabiati rivojlanishining fazoviy omillari.
4-§. Yerning ichki tuzilishi va tektonik jarayonlar.
5-§. Yer yuzi tabiatining rivojlanish tarixi.
6-§. Geografi k qobiq va uning umumiy qonuniyatlari.
7-§. Geografi k qobiqning kenglik zonalligi va sektorligi.
8-§. Balandlik mintaqalanishi qonuniyati.
9-§. Geotizimlar va ularning pog‘onasimonligi.
III BOB. JAMIYAT VA TABIAT.
10-§. Jamiyat va tabiat o‘rtasidagi munosabatlar.
11-§. Antropogen landshaftlar.
12-§. Tabiatni muhofaza qilishning geografi k asoslari.
IV BOB. AMALIY GEOGRAFIK TADQIQOTLAR.
13-§. Tabiiy geografi k jarayonlar.
14-§. Geografi k baholash.
15-§. Geografi k prognoz.
16-§. Atrof–muhit monitoringi va geografi k-ekologik ekspertiza asoslari.
V BOB. DUNYO AHOLISI.
17-§. Dunyo aholisi va zamonaviy demografi k vaziyat.
18-§. Urbanizatsiya jarayonining global va regional jihatlari.
19-§. Xalqaro migratsiya jarayonlari va muammolari.
VI BOB. DUNYONING GEOSIYOSIY MANZARASI VA GLOBAL MUAMMOLAR.
20-§. Dunyoning geosiyosiy tizimi va uning shakllanishi.
21-§. Jahondagi zamonaviy geosiyosiy vaziyat. Davlatlarning integratsion uyushmalari.
22-§. Insoniyatning global muammolari.
VII BOB. YEVROPA VA AMERIKA SUBREGIONLARI.
23-§. Yevropa subregionlari.
24-§. Lotin Amerikasi.
25-§. Karib havzasi orol mamlakatlari.
VIII BOB. AFRIKA SUBREGIONLARI. OKEANIYA DAVLATLARI.
26-§. Afrika subregionlari.
27-§. Okeaniya davlatlari.
IX BOB. OSIYO SUBREGIONLARI.
28-§. Janubi-g‘arbiy va Janubiy Osiyo davlatlari.
29-§. Sharqiy va Janubi – sharqiy Osiyo davlatlari.
30-§. Markaziy Osiyo mamlakatlari.
X BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI.
31-§. O‘zbekistonning geosiyosiy o‘rni va munosabatlari.
32-§. O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi.
33-§. O‘zbekistonning geoekologik muammolari.
34-§. Takrorlash darsi.
Tushuncha va atamalar izohli lug‘ati.
Qo‘shimcha ma’lumotlar.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Geografiya, 10 sinf, Sharipov Sh.M., Fedorko V.N., Safarova N.I., Rafiqov V.A., 2017 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу