Fuqarolik protsessual huquqi darslik pdf

Ушбу аҳоли томорқа учун кредит, субсидия ҳамда уй-жойини кенгайтиришга ипотекадан фойдалана олмаётгани ҳақида Халқ қабулхоналарига мурожаатлар тушмоқда. Устига устак, кадастри бўлмагани учун ер солиғи 3 карра миқдорда ҳисобланмоқда.

Фуқаролик кодекси. (1-5 боблар. 1-80-моддалар)

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари улар томонидан тартибга солинадиган муносабатлар иштирокчиларининг тенглигини эътироф этишга, мулкнинг дахлсизлигига, шартноманинг эркинлигига, хусусий ишларга бирон-бир кишининг ўзбошимчалик билан аралашишига йўл қ ўйилмаслигига, фу қ аролик ҳ у қ у қ лари тўс қ инликсиз амалга оширилишини, бузилган ҳ у қ у қ лар тикланишини, уларнинг суд ор қ али ҳ имоя қ илинишини таъминлаш зарурлигига асосланади.

Фу қ аролар (жисмоний шахслар) ва юридик шахслар ўз фу қ аролик ҳ у қ у қ ларига ўз эркларига мувофи қ эга бўладилар ва бу ҳ у қ у қ ларини ўз манфаатларини кўзлаб амалга оширадилар. Улар шартнома асосида ўз ҳ у қ у қ ва бурчларини белгилашда ва қ онун ҳ ужжатларига зид бўлмаган ҳ ар қ андай шартнома шартларини ани қ лашда эркиндирлар.

Товарлар, хизматлар ва молиявий мабла ғ лар Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳ удудида эркин ҳ аракатда бўлади.

Хавфсизликни таъминлаш, инсонларнинг ҳ аёти ва со ғ ли ғ ини ҳ имоя қ илиш, табиатни ва маданий мерос объектларини му ҳ офаза қ илиш учун зарур бўлса, товарлар ва хизматлар ҳ аракатда бўлишини чеклаш қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ жорий этилиши мумкин.

2-модда. Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари

билан тартибга солинадиган муносабатлар

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари фу қ аролик муомаласи иштирокчиларининг ҳ у қ у қ ий ҳ олатини, мулк ҳ у қ у қ и ва бош қ а ашёвий ҳ у қ у қ ларнинг, интеллектуал фаолият натижаларига бўлган ҳ у қ у қ ларнинг вужудга келиш асосларини ҳ амда уларни амалга ошириш тартибини белгилайди, шартнома мажбуриятлари ва ўзга мажбуриятларни, шунингдек бош қ а мулкий ҳ амда у билан бо ғ ли қ шахсий номулкий муносабатларни тартибга солади.

Фу қ аролар, юридик шахслар ва давлат фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари билан тартибга солинадиган муносабатларнинг иштирокчилари бўладилар.

Агар қ онунда бош қ ача тартиб назарда тутилган бўлмаса, фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларида белгилаб қ ўйилган қ оидалар чет эллик фу қ аролар, фу қ аролиги бўлмаган шахслар ҳ амда чет эллик юридик шахслар иштирокидаги муносабатларга қ ўлланилади.

Шахсий номулкий муносабатлар ва мулкий муносабатлар билан бо ғ ли қ бўлмаган шахсий муносабатлар, агар қ онунларда бош қ ача тартиб назарда тутилган бўлмаса ёки бу муносабатларнинг мо ҳ иятидан ўзгача ҳ ол англашилмаса, фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари билан тартибга солинади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган белгиларга жавоб берадиган оилавий муносабатларга, ме ҳ нат муносабатларига ва табиий ресурслардан фойдаланиш ҳ амда атроф му ҳ итни му ҳ офаза қ илиш муносабатларига нисбатан фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари бу муносабатлар махсус қ онунлар билан тартибга солинмайдиган ҳ олларда қ ўлланилади.

Бир тарафнинг иккинчи тарафга маъмурий бўйсунишига асосланган мулкий муносабатларга, шу жумладан соли қ , молиявий ва бош қ а маъмурий муносабатларга нисбатан фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари қ ўлланилмайди, қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

3-модда. Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари ушбу Кодексдан, ушбу Кодекс 2-моддасининг биринчи , тўртинчи ва бешинчи қисмларида кўрсатилган муносабатларни тартибга солувчи бош қ а қ онунлар ҳ амда қ онун ҳ ужжатларидан иборат.

Бош қ а қ онунлар ва қ онун ҳ ужжатларидаги фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари нормалари ушбу Кодексга мос бўлиши шарт.

Вазирликлар, идоралар ва бош қ а давлат органлари ушбу Кодексда, бош қ а қ онунлар ва қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган ҳ олларда ва доирада фу қ аролик муносабатларини тартибга солувчи ҳ ужжатлар чи қ аришлари мумкин.

4-модда. Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларининг

ва қ т бўйича амал қ илиши

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари ор қ ага қ айтиш кучига эга эмас ва улар амалга киритилганидан кейин вужудга келган муносабатларга нисбатан қ ўлланилади.

Қ онун у амалга киритилгунга қ адар вужудга келган муносабатларга қ онунда тў ғ ридан-тў ғ ри назарда тутилган ҳ оллардагина татби қ этилади.

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжати амалга киритилгунга қ адар вужудга келган муносабатлар бўйича бу қ онун ҳ ужжати у амалга киритилганидан кейин вужудга келган ҳ у қ у қ ва бурчларга нисбатан қ ўлланилади.

Агар шартнома тузилганидан кейин тарафлар учун мажбурий бўлган, шартнома тузилаётган пайтдагидан бош қ ача қ оидаларни белгилайдиган қ онун қ абул қ илинган бўлса, тузилган шартноманинг шартлари ўз кучини са қ лаб қ олади, қ онуннинг аввал тузилган шартномалардан келиб чи ққ ан муносабатларга татби қ этилиши кўрсатилган ҳ оллар бундан мустасно.

5-модда. Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларини

ўхшашлик бўйича қ ўллаш

Ушбу Кодекс 2-моддасининг биринчи , тўртинчи ва бешинчи қисмларида назарда тутилган муносабатлар қ онун ҳ ужжатлари ёки тарафларнинг келишуви билан тў ғ ридан-тў ғ ри тартибга солинмаган ҳ олларда фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларининг ўхшаш муносабатларни тартибга солувчи нормаси қ ўлланилади ( қ онун ўхшашлиги).

Кўрсатиб ўтилган ҳ олларда қ онун ўхшашлигидан фойдаланиш мумкин бўлмаса, тарафларнинг ҳ у қ у қ ва бурчлари фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларининг умумий негизлари ва мазмуни ( ҳ у қ у қ ўхшашлиги)га ҳ амда ҳ алоллик, о қ иллик ва адолат талабларига амал қ илган ҳ олда белгиланади.

Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини чеклайдиган ва жавобгарлик белгилайдиган нормаларни ўхшашлик бўйича қ ўлланишга йўл қ ўйилмайди.

6-модда. Иш муомаласи одатлари.

Ма ҳ аллий одат ва анъаналар

Тадбиркорлик фаолиятининг бирон-бир со ҳ асида вужудга келган ва кенг қ ўлланиладиган, қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилмаган хул қ -атвор қ оидаси, бирон-бир ҳ ужжатда ёзилганлиги ёки ёзилмаганлигидан қ атъи назар, иш муомаласи одати деб ҳ исобланади.

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларида тегишли нормалар бўлмаган та қ дирда, бу муносабатларни тартибга солишда ма ҳ аллий одат ва анъаналар қ ўлланилади.

Тегишли муносабат иштирокчилари учун мажбурий бўлган қ онун ҳ ужжатлари нормаларига ёки шартномага зид бўлган иш муомаласи одатлари, ма ҳ аллий одат ва анъаналар қ ўлланилмайди.

7-модда. Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари

ва хал қ аро шартномалар ҳ амда битимлар

Агар хал қ аро шартномада ёки битимда фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларидагига қ араганда бош қ ача қ оидалар белгиланган бўлса, хал қ аро шартнома ёки битим қ оидалари қ ўлланилади.

2-БОБ. ФУ Қ АРОЛИК Ҳ У Қ У Қ ВА БУРЧЛАРИНИНГ

ВУЖУДГА КЕЛИШИ. ФУ Қ АРОЛИК Ҳ У Қ У Қ ЛАРИНИ

АМАЛГА ОШИРИШ ВА Ҳ ИМОЯ Қ ИЛИШ

8-модда. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ва бурчларининг

вужудга келиш асослари

Фу қ аролик ҳ у қ у қ ва бурчлари қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган асослардан, шунингдек фу қ аролар ҳ амда юридик шахсларнинг, гарчи қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган бўлмаса-да, лекин фу қ аролик қ онун ҳ ужжатларининг умумий негизлари ва мазмунига кўра фу қ аролик ҳ у қ у қ ҳ амда бурчларни келтириб чи қ арадиган ҳ аракатларидан вужудга келади.

Фу қ аролик ҳ у қ у қ ва бурчлари қ уйидагилардан вужудга келади:

1) қ онунда назарда тутилган шартномалар ва бош қ а битимлардан, шунингдек гарчи қ онунда назарда тутилган бўлмаса-да, лекин унга зид бўлмаган шартномалар ва бош қ а битимлардан;

2) қ онунда фу қ аролик ҳ у қ у қ ва бурчлари вужудга келишининг асоси сифатида назарда тутилган давлат органларининг ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органлари ҳ ужжатларидан;

3) суднинг фу қ аролик ҳ у қ у қ ва бурчларини белгилаган қ ароридан;

4) қ онун йўл қ ўядиган асосларда мол-мулк олиш натижасида;

5) фан, адабиёт, санъат асарларини яратиш, ихтиролар ва бош қ а интеллектуал фаолият натижасида;

6) бош қ а шахсга зарар етказиш натижасида;

7) асоссиз бойиб кетиш натижасида;

8) фу қ аролар ва юридик шахсларнинг бош қ а ҳ аракатлари натижасида;

9) қ онун ҳ ужжатлари фу қ аролик- ҳ у қ у қ ий о қ ибатларнинг келиб чи қ иши билан бо ғ лайдиган ҳ одисалар натижасида.

Давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт бўлган мол-мулкка бўлган ҳ у қ у қ лар, агар қ онунда бош қ ача тартиб назарда тутилган бўлмаса, унга бўлган тегишли ҳ у қ у қ лар рўйхатдан ўтказилган пайтдан бошлаб вужудга келади.

9-модда. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини амалга ошириш

Фу қ аролар ва юридик шахслар ўзларига тегишли бўлган фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини, шу жумладан уларни ҳ имоя қ илиш ҳ у қ у қ ини ҳ ам ўз хо ҳ ишларига кўра тасарруф этадилар.

Фу қ аролар ва юридик шахсларнинг ўз ҳ у қ у қ ларини амалга оширишдан воз кечиши бу ҳ у қ у қ ларнинг бекор қ илинишига олиб келмайди, қ онунда назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини амалга ошириш бош қ а шахсларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ амда қ онун билан қ ўри қ ланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ий муносабатлари иштирокчиларининг ҳ алол, о қ илона ва адолат билан ҳ аракат қ илиши назарда тутилади.

Фу қ аролар ва юридик шахслар ўз ҳ у қ у қ ларини амалга оширишда жамиятнинг маънавий тамойиллари ва ахло қ ий нормаларини ҳ урмат қ илишлари, тадбиркорлар эса – иш одоби қ оидаларига ҳ ам риоя этишлари керак.

Фу қ аролар ва юридик шахсларнинг бош қ а шахсга зарар етказишга, бош қ ача шаклларда ҳ у қ у қ ни суиистеъмол қ илишга, шунингдек ҳ у қ у қ ни унинг ма қ садига зид тарзда амалга оширишга қ аратилган ҳ аракатларига йўл қ ўйилмайди.

Ушбу модданинг учинчи , тўртинчи ва бешинчи қисмларида назарда тутилган талабларга риоя қ илинмаган та қ дирда, суд шахсга қ арашли ҳ у қ у қ ни ҳ имоя қ илишни рад этиши мумкин.

10-модда. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини суд ор қ али ҳ имоя қ илиш

Фу қ аролик ҳ у қ у қ лари процессуал қ онунлар ёки шартномада белгилаб қ ўйилганидек, ишлар қ айси судга тааллу қ ли бўлишига қ араб, суд, и қ тисодий суд ёки ҳ акамлик суди (бундан кейин – суд) томонидан ҳ имоя қ илинади.

Қ онунда назарда тутилган ҳ оллардагина фу қ аролик ҳ у қ у қ лари маъмурий тартибда ҳ имоя қ илинади. Маъмурий тартибда қ абул қ илинган қ арор устидан судга шикоят қ илиш мумкин.

11-модда. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш усуллари

Фу қ аролик ҳ у қ у қ лари қ уйидаги йўллар билан ҳ имоя қ илинади:

ҳ у қ у қ ни тан олиш;

ҳ у қ у қ бузилишидан олдинги ҳ олатни тиклаш ва ҳ у қ у қ ни бузадиган ёки унинг бузилиши хавфини ту ғ дирадиган ҳ аракатларнинг олдини олиш;

битимни ҳ а қ и қ ий эмас деб топиш ва унинг ҳ а қ и қ ий эмаслиги о қ ибатларини қ ўллаш;

давлат органининг ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органининг ҳ ужжатини ҳ а қ и қ ий эмас деб топиш;

шахснинг ўз ҳ у қ у қ ини ўзи ҳ имоя қ илиши;

бурчни аслича (натура) бажаришга мажбур қ илиш;

маънавий зиённи қ оплаш;

ҳ у қ у қ ий муносабатни бекор қ илиш ёки ўзгартириш;

давлат органининг ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органининг қ онунга зид ҳ ужжатини суднинг қ ўлламаслиги.

Фу қ аролик ҳ у қ у қ лари қ онунда назарда тутилган бош қ ача усуллар билан ҳ ам ҳ имоя қ илиниши мумкин.

12-модда. Давлат органининг ёки фу қ ароларнинг

ўзини ўзи бош қ ариш органининг ҳ ужжатини

ҳ а қ и қ ий эмас деб топиш

Давлат органининг ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органининг қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ бўлмаган ҳ амда фу қ аронинг ёки юридик шахснинг фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини ва қ онун билан қ ўри қ ланадиган манфаатларини бузадиган ҳ ужжати суд томонидан ҳ а қ и қ ий эмас деб топилиши мумкин.

Суд ҳ ужжатни ҳ а қ и қ ий эмас деб топган та қ дирда, бузилган ҳ у қ у қ ушбу Кодекснинг 11-моддасида назарда тутилган усулларда ҳ имоя қ илиниши керак.

13-модда. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини

шахснинг ўзи ҳ имоя қ илиши

Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини шахснинг ўзи ҳ имоя қ илишига йўл қ ўйилади.

Фу қ аролик ҳ у қ у қ ларини шахснинг ўзи ҳ имоя қ илиш усуллари ҳ у қ у қ ни бузишга мутаносиб бўлиши ҳ амда ҳ у қ у қ бузилишининг олдини олиш учун зарур ҳ аракатлар доирасидан чи қ иб кетмаслиги керак.

14-модда. Зарарни қ оплаш

Агар қ онун ёки шартномада зарарни камро қ ми қ дорда тўлаш назарда тутилмаган бўлса, ҳ у қ у қ и бузилган шахс ўзига етказилган зарарнинг тўла қ опланишини талаб қ илиши мумкин.

Зарар деганда, ҳ у қ у қ и бузилган шахснинг бузилган ҳ у қ у қ ини тиклаш учун қ илган ёки қ илиши лозим бўлган харажатлари, унинг мол-мулки йў қ олиши ёки шикастланиши ( ҳ а қ и қ ий зарар), шунингдек бу шахс ўз ҳ у қ у қ лари бузилмаганида одатдаги фу қ аролик муомаласи шароитида олиши мумкин бўлган, лекин ололмай қ олган даромадлари (бой берилган фойда) тушунилади.

Агар ҳ у қ у қ ни бузган шахс бунинг натижасида даромад олган бўлса, ҳ у қ у қ и бузилган шахс бош қ а зарар билан бир қ аторда бой берилган фойда бундай даромаддан кам бўлмаган ми қ дорда тўланишини талаб қ илишга ҳ а қ ли.

15-модда. Давлат органлари ва фу қ ароларнинг ўзини ўзи

бош қ ариш органлари томонидан етказилган зарарни тўлаш

Давлат органи ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органи томонидан қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ бўлмаган ҳ ужжат қ абул қ илиниши, шунингдек улар мансабдор шахсларининг ғ айри қ онуний ҳ аракатлари ( ҳ аракатсизлиги) натижасида фу қ арога ёки юридик шахсга етказилган зарарнинг ўрни давлат томонидан ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органи томонидан қ опланиши лозим. Бундай зарарнинг ўрни давлат органининг бюджетдан таш қ ари мабла ғ лари ёки фу қ аролар ўзини ўзи бош қ ариш органининг мабла ғ лари ҳ исобидан қ опланади.

Давлат органи ёки фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органи бекор қ илинган, уларнинг мабла ғ лари етишмаган ёхуд давлат органининг бюджетдан таш қ ари мабла ғ лари ёки фу қ аролар ўзини ўзи бош қ ариш органининг мабла ғ лари бўлмаган та қ дирда фу қ арога ёки юридик шахсга етказилган зарарнинг ўрни Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети мабла ғ лари ҳ исобидан қ опланади.

Зарар қ айси давлат органлари, фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органлари мансабдор шахсларининг айби билан етказилган бўлса, суднинг қ арори билан зарарнинг ўрнини қ оплаш ушбу органлар мансабдор шахсларининг зиммасига юклатилиши мумкин.

2-КИЧИК БЎЛИМ. ШАХСЛАР

3-БОБ. ФУ Қ АРОЛАР (ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАР)

16-модда. Фу қ аро (жисмоний шахс) тушунчаси

Фу қ аролар (жисмоний шахслар) деганда Ўзбекистон Республикасининг фу қ аролари, бош қ а давлатларнинг фу қ аролари, шунингдек фу қ аролиги бўлмаган шахслар тушунилади.

Агар қ онунда бош қ ача тартиб белгиланган бўлмаса, ушбу Кодекснинг қ оидалари барча фу қ ароларга нисбатан қ ўлланилади.

17-модда. Фу қ ароларнинг ҳ у қ у қ лаё қ ати

Барча фу қ ароларнинг фу қ аролик ҳ у қ у қ ва бурчларига эга бўлиш лаё қ ати ( ҳ у қ у қ лаё қ ати) тенг равишда эътироф этилади.

Фу қ аронинг ҳ у қ у қ лаё қ ати у ту ғ илган пайтдан эътиборан вужудга келади ва вафот этиши билан тугайди.

18-модда. Фу қ аролар ҳ у қ у қ лаё қ атининг мазмуни

мулк ҳ у қ у қ и асосида мол-мулкка эга бўлишлари;

мол-мулкни мерос қ илиб олишлари ва васият қ илиб қ олдиришлари;

банкда жам ғ армаларга эга бўлишлари;

тадбиркорлик, де ҳқ он (фермер) хўжалиги билан ҳ амда қ онунда та қ и қ лаб қ ўйилмаган бош қ а фаолият билан шу ғ улланишлари;

ёлланма ме ҳ натдан фойдаланишлари;

юридик шахслар ташкил этишлари;

битимлар тузишлари ва мажбуриятларда иштирок этишлари;

етказилган зарарнинг тўланишини талаб қ илишлари;

маш ғ улот турини ва яшаш жойини танлашлари;

фан, адабиёт ва санъат асарларининг, ихтиронинг, қ онун билан қ ўри қ ланадиган бош қ а интеллектуал фаолият натижаларининг муаллифи ҳ у қ у қ ига эга бўлишлари мумкин.

Фу қ аролар бош қ а мулкий ва шахсий номулкий ҳ у қ у қ ларга ҳ ам эга бўлишлари мумкин.

19-модда. Фу қ аронинг исми

Агар қ онундан ёки миллий одатдан бош қ ача тартиб келиб чи қ маса, фу қ аро ўз фамилияси ва номидан, шунингдек отасининг исми билан ҳ у қ у қ ва бурчларга эга бўлади ҳ амда уларни амалга оширади.

Қ онунда назарда тутилган ҳ олларда ва тартибда фу қ аро тахаллусдан (тў қ илган исмдан) фойдаланиши мумкин.

Фу қ аро қ онунда белгиланган тартибда ўз исмини ўзгартиришга ҳ а қ ли. Фу қ аронинг ўз исмини ўзгартириши аввалги исми билан олган ҳ у қ у қ ва бурчларини бекор қ илиш ёки ўзгартириш учун асос бўлмайди.

Фу қ аро ўз исмини ўзгартирганлиги ҳ а қ ида қ арздорлари ва кредиторларига хабар бериш учун зарур чораларни кўриши шарт ва у мазкур шахсларда фу қ аронинг исми ўзгарганлиги ҳ а қ ида маълумот йў қ лиги туфайли келиб чи қ иши мумкин бўлган о қ ибатлар хавфини ўз зиммасига олади.

Исмини ўзгартирган фу қ аро ўзининг аввалги исмига расмийлаштирилган ҳ ужжатларга ўз ҳ исобидан тегишли ўзгартиришлар киритилишини талаб қ илишга ҳ а қ ли.

Фу қ аро ту ғ илган ва қ тида олган исмини, шунингдек ўзгартирилган исмини фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини қ айд этиш учун белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказиши керак.

Бош қ а шахс исмидан фойдаланиб ҳ у қ у қ ва бурчларга эга бўлишга йўл қ ўйилмайди.

20-модда. Исмни ҳ имоя қ илиш

Ўз исми билан яшаш ҳ у қ у қ ига эътироз билдирилаётган ёки исмидан қ онунсиз фойдаланилаётганлиги муносабати билан манфаатлари бузилаётган шахс манфаатларини бузувчидан бундай ҳ аракатларга чек қ ўйишни ва раддия беришни талаб қ илиши мумкин. Агар манфаатлар қ асддан бузилаётган бўлса, жабрланган шахс қ ўшимча суратда зарарни қ оплашни талаб қ илиши мумкин. Зарарни қ оплаш учун манфаатни бузган шахснинг даромадини бериш талаб қ илиниши мумкин. Манфаат қ асддан бузилганида жабрланувчи маънавий зиённинг қ опланишини ҳ ам талаб қ илиш ҳ у қ у қ ига эга.

Исм ёки шахсий шаън эгаси бўлмаган, лекин оилавий мав қ еига кўра бундан манфаатдор бўлган шахс ҳ ам ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ҳ аракатларга чек қ ўйиш ёки раддия бериш ҳ а қ идаги талабларни қ ўйиши мумкин. Бу шахс бош қ а шахснинг ўлимидан кейин ҳ ам унинг исмини ва шаънини ҳ имоя қ илишга қ аратилган талабларнинг бажарилишига ҳ аракат қ илиши мумкин. Исмни ва шаънни бузиш туфайли келтирилган зарарни қ оплаш талаби ўлимдан кейин тан олинмайди.

21-модда. Фу қ аронинг яшаш жойи

Фу қ аронинг доимий ёки асосан яшаб турган жойи унинг яшаш жойи ҳ исобланади.

Ўн тўрт ёшга тўлмаган вояга етмаганларнинг (кичик ёшдаги болаларнинг) ёки васийликда бўлган фу қ ароларнинг қ онуний вакиллари – ота-оналари, фарзандликка олувчилари ёки васийлари яшайдиган жой вояга етмаганлар ёки васийликда бўлган фу қ ароларнинг яшаш жойи ҳ исобланади.

22-модда. Фу қ аронинг муомала лаё қ ати

Фу қ аронинг ўз ҳ аракатлари билан фу қ аролик ҳ у қ у қ ларига эга бўлиш ва уларни амалга ошириш, ўзи учун фу қ аролик бурчларини вужудга келтириш ва уларни бажариш лаё қ ати (муомала лаё қ ати) у вояга етгач, яъни ўн саккиз ёшга тўлгач тўла ҳ ажмда вужудга келади.

Вояга етгунга қ адар қ онуний асосда нико ҳ дан ўтган фу қ аро нико ҳ дан ўтган ва қ тдан эътиборан тўла ҳ ажмда муомала лаё қ атига эга бўлади.

Нико ҳ тузиш натижасида эга бўлинган муомала лаё қ ати ўн саккиз ёшга тўлмасдан туриб нико ҳ бекор қ илинган та қ дирда ҳ ам тўла са қ ланиб қ олади.

Нико ҳ ҳ а қ и қ ий эмас деб топилганида суд вояга етмаган эр (хотин) суд белгилаган пайтдан бошлаб тўла муомала лаё қ атини йў қ отганлиги ҳ а қ ида қ арор қ абул қ илиши мумкин.

23-модда. Фу қ аронинг ҳ у қ у қ лаё қ ати ва муомала

лаё қ атини чеклашга йўл қ ўйилмаслиги

Қ онунда белгиланган ҳ оллар ва тартибдан таш қ ари, ҳ еч кимнинг ҳ у қ у қ ва муомала лаё қ ати чекланиши мумкин эмас.

Фу қ ароларнинг муомала лаё қ атини чеклашнинг қ онунда белгилаб қ ўйилган шартлари ва тартибига риоя қ илмаслик давлат органининг тегишли чеклашни белгилайдиган ҳ ужжати ҳ а қ и қ ий эмаслигига сабаб бўлади.

Фу қ аронинг ҳ у қ у қ лаё қ атидан ёки муомала лаё қ атидан тўла ёки қ исман воз кечиши ва ҳ у қ у қ лаё қ ати ёки муомала лаё қ атини чеклашга қ аратилган бош қ а битимлар ўз-ўзидан ҳ а қ и қ ий эмасдир, бундай битимларга қ онун томонидан йўл қ ўйиладиган ҳ оллар бундан мустасно.

24-модда. Фу қ аронинг тадбиркорлик фаолияти

Фу қ аро якка тадбиркор сифатида давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб тадбиркорлик фаолияти билан шу ғ улланишга ҳ а қ лидир.

Фу қ ароларнинг юридик шахс ташкил этмасдан амалга ошириладиган тадбиркорлик фаолиятига нисбатан, агар қ онун ҳ ужжатларидан ёки ҳ у қ у қ ий муносабат мо ҳ иятидан бош қ ача тартиб англашилмаса, ушбу Кодекснинг қ оидалари қ ўлланилади.

Юридик шахс ташкил этмасдан ушбу модданинг биринчи қисми талабларини бузган ҳ олда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган фу қ аро тузган битимлар хусусида ўзининг тадбиркор эмаслигини важ қ илиб кўрсатишга ҳ а қ ли эмас. Суд бундай битимларга ушбу Кодекснинг тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан бо ғ ли қ мажбуриятлар тў ғ рисидаги қ оидаларини қ ўллаши мумкин.

25-модда. Фу қ аронинг мулкий жавобгарлиги

Фу қ аро ўз мажбуриятлари юзасидан ўзига қ арашли бутун мол-мулки билан жавоб беради, қ онунга мувофи қ ундирувни қ аратиш мумкин бўлмаган мол-мулк бундан мустасно.

26-модда. Якка тартибдаги тадбиркорнинг ва якка

тартибдаги тадбиркор ма қ омини йў қ отган

жисмоний шахсларнинг банкрот бўлиши

Якка тартибдаги тадбиркор кредиторларнинг ўз тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириши билан бо ғ ли қ бўлган талабларини қ аноатлантиришга қ одир бўлмаса, белгиланган тартибда банкрот деб топилиши мумкин.

Якка тартибдаги тадбиркор ма қ омини йў қ отган жисмоний шахс кредиторларнинг талабларини қ аноатлантиришга қ одир бўлмаса, агар тегишли талаблар унинг илгариги тадбиркорлик фаолиятидан келиб чи ққ ан бўлса, белгиланган тартибда банкрот деб топилиши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи қисмларида кўрсатилган шахсни банкрот деб топиш таомилларини амалга оширишда унинг тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан бо ғ ли қ бўлмаган мажбуриятлари бўйича кредиторлари ҳ ам ўз талабларини қ ўйишга ҳ а қ ли. Мазкур кредиторларнинг улар томонидан шундай тартибда қ ўйилмаган талаблари банкрот деб топиш таомили тугалланганидан кейин ҳ ам ўз кучини са қ лаб қ олади.

Ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи қисмларида кўрсатилган шахс банкрот деб топилган та қ дирда, унинг кредиторларининг талаблари ушбу Кодекснинг 56-моддасида назарда тутилган тартибда қ аноатлантирилади.

Ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи қисмларида кўрсатилган шахсни суд томонидан банкрот деб топишнинг ёки унинг ўзини банкрот деб эълон қ илишининг асослари ва тартиби қ онун ҳ ужжатларида белгиланади.

27-модда. Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган

вояга етмаганларнинг муомала лаё қ ати

Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаганлар, ушбу модданинг иккинчи қисмида санаб ўтилганлардан таш қ ари, битимларни ўз ота-оналари, фарзандликка олувчилари ёки ҳ омийларининг ёзма розилиги билан тузадилар. Бундай вояга етмаган шахс томонидан тузилган битим кейинчалик шахснинг ота-онаси, фарзандликка олувчилари ёки ҳ омийси ёзма равишда маъ қ уллаганидан сўнг, у ҳ ам ҳ а қ и қ ий ҳ исобланади.

Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаганлар ота-оналари, фарзандликка олувчилар ва ҳ омийларининг розилигисиз қ уйидагиларни муста қ ил равишда амалга оширишга ҳ а қ ли:

1) ўз иш ҳ а қ и, стипендияси ва бош қ а даромадларини тасарруф этиш;

2) фан, адабиёт ёки санъат асарининг, ихтиронинг ёхуд ўз интеллектуал фаолиятининг қ онун билан қ ўри қ ланадиган бош қ а натижаси муаллифи ҳ у қ у қ ини амалга ошириш;

3) қ онунга мувофи қ кредит муассасаларига омонатлар қ ўйиш ва уларни тасарруф этиш;

4) ушбу Кодекс 29-моддасининг иккинчи қисмида назарда тутилган майда маиший битимларни ҳ амда бош қ а битимларни тузиш.

Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаганлар ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларига мувофи қ ўзлари тузган битимлар бўйича муста қ ил равишда мулкий жавобгар бўладилар. Бундай вояга етмаганлар ўзлари етказган зарар учун ушбу Кодексга мувофи қ жавобгар бўладилар.

Етарли асослар мавжуд бўлганида суд ота-оналар, фарзандликка олувчилар ёки ҳ омийнинг ёхуд васийлик ва ҳ омийлик органининг илтимосномасига мувофи қ ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаганнинг ўз иш ҳ а қ и, стипендияси ёки бош қ а даромадларини муста қ ил тасарруф этиш ҳ у қ у қ ини чеклаб қ ўйиши ёки бу ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиши мумкин, бундай вояга етмаган шахс ушбу Кодекс 22-моддасининг иккинчи қисмига ёки 28-моддасига мувофи қ тўла ҳ ажмда муомала лаё қ атига эга бўлган ҳ оллар бундан мустасно.

Ўн олти ёшга тўлган вояга етмаган шахс ме ҳ нат шартномаси бўйича ишлаётган бўлса ёки ота-онаси, фарзандликка олувчилари ёхуд ҳ омийсининг розилигига биноан тадбиркорлик фаолияти билан шу ғ улланаётган бўлса, у тўла муомалага лаё қ атли деб эълон қ илиниши мумкин.

Вояга етмаган шахсни тўла муомалага лаё қ атли деб эълон қ илиш (эмансипация) ота-онанинг, фарзандликка олувчиларнинг ёки ҳ омийнинг розилиги билан васийлик ва ҳ омийлик органининг қ арорига мувофи қ ёхуд, бундай розилик бўлмаган та қ дирда, суднинг қ арори билан амалга оширилади.

Ота-она, фарзандликка олувчилар ва ҳ омий эмансипация қ илинган вояга етмаганнинг мажбуриятлари бўйича, хусусан, у етказган зарар о қ ибатида келиб чи ққ ан мажбуриятлар бўйича жавобгар бўлмайдилар.

29-модда. Ўн тўрт ёшга тўлмаган вояга

етмаганларнинг муомала лаё қ ати

Ўн тўрт ёшга тўлмаган вояга етмаганлар (кичик ёшдаги болалар) учун битимларни, ушбу модданинг иккинчи қисмида кўрсатилганлардан таш қ ари, уларнинг номидан фа қ ат ота-онаси, фарзандликка олувчилари ёки васийлари тузиши мумкин.

Олти ёшдан ўн тўрт ёшгача бўлган кичик ёшдаги болалар қ уйидагиларни муста қ ил равишда амалга оширишга ҳ а қ лидирлар:

1) майда маиший битимлар;

2) текин манфаат кўришга қ аратилган, нотариал тасди қ лашни ёки давлат рўйхатидан ўтказишни талаб қ илмайдиган битимлар;

3) қ онуний вакил ёки унинг розилиги билан учинчи шахс томонидан муайян ма қ сад ёки эркин тасарруф этиш учун берилган мабла ғ ларни тасарруф этиш борасидаги битимлар.

Кичик ёшдаги боланинг битимлари бўйича, шу жумладан ўзи муста қ ил тузган битимлар бўйича унинг ота-онаси, фарзандликка олувчилари ёки васийи, агар улар мажбуриятнинг бузилишида ўзларининг айблари йў қ лигини исботлай олмасалар, мулкий жавобгар бўладилар. Ушбу шахслар қ онунга мувофи қ кичик ёшдаги болалар етказган зарар учун ҳ ам жавобгар бўладилар.

30-модда. Фу қ арони муомалага лаё қ атсиз деб топиш

Ру ҳ ий касаллиги ёки а қ ли заифлиги о қ ибатида ўз ҳ аракатларининг а ҳ амиятини тушуна олмайдиган ёки уларни бош қ ара олмайдиган фу қ арони суд қ онун ҳ ужжатларида белгилаб қ ўйилган тартибда муомалага лаё қ атсиз деб топиши мумкин ва бундай фу қ арога васийлик белгиланади.

Муомалага лаё қ атсиз деб топилган фу қ аро номидан битимларни уни васийи амалга оширади.

Фу қ аронинг муомалага лаё қ атсиз деб топилишига сабаб бўлган асослар бекор бўлса, суд уни муомалага лаё қ атли деб топади ва унга белгиланган васийликни бекор қ илади.

31-модда. Фу қ аронинг муомала лаё қ атини чеклаш

Спиртли ичимликларни ёки гиё ҳ вандлик воситаларини суиистеъмол қ илиш натижасида ўз оиласини о ғ ир моддий а ҳ волга солиб қ ўяётган фу қ аронинг муомала лаё қ ати суд томонидан фу қ аролик процессуал қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда чеклаб қ ўйилиши мумкин. Унга ҳ омийлик белгиланади. Бундай фу қ аро майда маиший битимларни муста қ ил тузиш ҳ у қ у қ ига эга. У бош қ а битимларни ҳ омийнинг розилиги билангина тузиши, шунингдек иш ҳ а қ и, пенсия ва бош қ а даромадлар олиши ҳ амда уларни тасарруф этиши мумкин. Биро қ бундай фу қ аро ўзи тузган битимлар бўйича ва етказган зарари учун муста қ ил равишда мулкий жавобгар бўлади.

Фу қ аронинг муомала лаё қ ати чекланишига сабаб бўлган асослар бекор бўлса, суд унинг муомала лаё қ атини чеклашни бекор қ илади. Фу қ арога белгиланган ҳ омийлик суд қ арори асосида бекор қ илинади.

32-модда. Васийлик ва ҳ омийлик

Васийлик ва ҳ омийлик муомалага лаё қ атсиз ёки муомалага тўли қ лаё қ атли бўлмаган фу қ ароларнинг ҳ у қ у қ ва манфаатларини ҳ имоя қ илиш учун белгиланади. Вояга етмаганларга васийлик ва ҳ омийлик уларни тарбиялаш ма қ садида ҳ ам белгиланади. Васийлар ва ҳ омийларнинг бунга тегишли ҳ у қ у қ ва бурчлари қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

Васийлар ва ҳ омийлар ўз ҳ имояларидаги шахсларнинг ҳ у қ у қ ва манфаатларини ҳ ар қ андай шахслар билан муносабатларда, шу жумладан, судларда ҳ ам махсус ваколатсиз ҳ имоя қ иладилар.

Вояга етмаганларга васийлик ва ҳ омийлик уларнинг ота-онаси, фарзандликка олувчилари бўлмаган, ота-онаси суд томонидан ота-оналик ҳ у қ у қ ларидан ма ҳ рум қ илинган та қ дирда, шунингдек бундай фу қ аролар бош қ а сабабларга кўра ота-она ҳ имоясидан ма ҳ рум бўлиб қ олган, хусусан, ота-она уларни тарбиялашдан ёхуд уларнинг ҳ у қ у қ ва манфаатларини ҳ имоя қ илишдан бўйин товлаган ҳ олларда белгиланади.

33-модда. Фу қ арони бедарак йў қ олган деб топиш

Агар фу қ аронинг қ аердалиги ҳ а қ ида унинг яшаш жойида бир йил давомида маълумотлар бўлмаса, манфаатдор шахсларнинг аризасига мувофи қ суд бу фу қ арони бедарак йў қ олган деб топиши мумкин.

Йў қ олган шахс тў ғ рисида охирги маълумотлар олинган кунни ани қ лаш мумкин бўлмаса, бедарак йў қ олган деб ҳ исоблаш муддати йў қ олган шахс тў ғ рисида охирги маълумотлар олинган ойдан кейинги ойнинг биринчи кунидан, бу ойни белгилаш мумкин бўлмаган та қ дирда эса – кейинги йилнинг биринчи январидан бошланади.

34-модда. Фу қ арони бедарак йў қ олган деб топиш о қ ибатлари

Бедарак йў қ олган деб топилган фу қ аронинг мол-мулкини доимий суратда бош қ ариб туриш зарур бўлса, бу мол-мулк суднинг қ арорига мувофи қ васийлик ва ҳ омийлик органи томонидан белгиланадиган ва ушбу орган билан тузиладиган ишончли бош қ арув тў ғ рисидаги шартнома асосида иш олиб борадиган шахсга топширилади.

Ушбу мол-мулкдан бедарак йў қ олган шахс қ онунга мувофи қ бо қ иши керак бўлган фу қ ароларга таъминот берилади ва унинг соли қ лар ва бош қ а мажбуриятлар бўйича қ арзлари тўланади.

Васийлик ва ҳ омийлик органи йў қ олган фу қ аронинг қ аердалиги тў ғ рисида маълумот олинган кундан бошлаб бир йил ўтганга қ адар ҳ ам унинг мол-мулкини му ҳ офаза қ илувчи шахсни белгилаши мумкин.

Шахсни бедарак йў қ олган деб топишнинг ушбу моддада назарда тутилмаган о қ ибатлари қ онун билан белгиланади.

35-модда. Фу қ арони бедарак йў қ олган деб топиш

ҳ а қ идаги қ арорнинг бекор қ илиниши

Бедарак йў қ олган деб топилган фу қ аро қ айтиб келган ёки унинг турар жойи ани қ ланган та қ дирда, суд уни бедарак йў қ олган деб топиш ҳ а қ идаги қ арорни бекор қ илади. Суднинг қ арори асосида фу қ аронинг мол-мулкини бош қ ариш бекор қ илинади.

36-модда. Фу қ арони вафот этган деб эълон қ илиш

Агар фу қ аронинг қ аерда турганлиги ҳ а қ ида унинг яшаш жойида уч йил мобайнида маълумот бўлмаса, башарти у ўлим хавф солиб турган ёки муайян бахтсиз ҳ одисадан ҳ алок бўлган деб тахмин қ илиш учун асос бўладиган вазиятларда бедарак йў қ олган бўлиб, унинг қ аердалиги ҳ а қ ида олти ой мобайнида маълумотлар бўлмаса, манфаатдор шахсларнинг аризасига мувофи қ суд уни вафот этган деб эълон қ илиши мумкин.

Ҳ арбий ҳ аракатлар муносабати билан бедарак йў қ олган ҳ арбий хизматчи ёки бош қ а фу қ аро ҳ арбий ҳ аракатлар тамом бўлган кундан эътиборан камида икки йил ўтгандан кейин суд томонидан вафот этган деб эълон қ илиниши мумкин.

Суднинг фу қ арони вафот этган деб эълон қ илиш ҳ а қ идаги қ арори қ онуний кучга кирган кун вафот этган деб эълон қ илинган фу қ аронинг ўлган куни деб ҳ исобланади. Ўлим хавф солиб турган ёки муайян бахтсиз ҳ одисадан ҳ алок бўлган деб тахмин қ илиш учун асос бўладиган вазиятларда бедарак йў қ олган фу қ аро вафот этган деб эълон қ илинган та қ дирда, суд унинг тахмин қ илинган ҳ алокат кунини ушбу фу қ аронинг ўлган куни деб топиши мумкин.

Фу қ арони вафот этган деб эълон қ илиш бундай фу қ аронинг ҳ у қ у қ ва бурчлари борасида унинг ўлими олиб келиши мумкин бўлган о қ ибатларни вужудга келтиради.

37-модда. Вафот этган деб эълон қ илинган

фу қ аро қ айтиб келишининг о қ ибатлари

Вафот этган деб эълон қ илинган фу қ аро қ айтиб келган ёки унинг қ аерда турганлиги маълум бўлган та қ дирда, уни вафот этган деб эълон қ илиш ҳ а қ идаги қ арор суд томонидан бекор қ илинади.

Фу қ арони вафот этган деб эълон қ илиш ҳ а қ идаги қ арор бекор қ илинганидан кейин у ҳ ар қ андай шахсдан бу шахсга бепул ўтиб қ олган мавжуд мол-мулкини ўзига қ айтариб беришни уч йил мобайнида суд ор қ али талаб қ илишга ҳ а қ ли, ушбу Кодекснинг 229-моддаси иккинчи ва тўртинчи қисмларида назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

Агар вафот этган деб эълон қ илинган фу қ аронинг мол-мулки унинг ворислари томонидан учинчи шахсларга сотилган бўлиб, бу шахслар харид нархини фу қ аро қ айтиб келган пайтгача батамом тўламаган бўлсалар, бу ҳ олда тўланмаган суммани талаб қ илиш ҳ у қ у қ и қ айтиб келган фу қ арога ўтади.

Вафот этган деб эълон қ илинган фу қ аронинг мол-мулкини ҳ а қ тўлашни назарда тутадиган битимлар асосида олган шахслар мол-мулкни вафот этган деб эълон қ илинган фу қ аронинг тириклигини била туриб сотиб олганликлари исботланса, улар фу қ арога бу мол-мулкни қ айтариб беришлари шарт. Бундай мол-мулкни асли ҳ олида қ айтариб беришнинг имкони бўлмаса, унинг қ иймати тўланади.

Агар вафот этган деб эълон қ илинган шахснинг мол-мулки мерос ҳ у қ у қ и бўйича давлатга ўтган ва сотиб юборилган бўлса, фу қ арони вафот этган деб эълон қ илиш ҳ а қ идаги қ арор бекор қ илинганидан кейин унга мол-мулкни сотишдан тушган пул қ айтариб берилади.

38-модда. Фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини қ айд этиш

Қ уйидаги фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатлари давлат томонидан қ айд этилиш керак:

3) нико ҳ тузилганлиги;

4) нико ҳ дан ажралиш;

Фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини қ айд этиш фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини ёзиш органлари томонидан фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини қ айд этиш дафтарига ( ҳ ужжатлар дафтарига) тегишли ёзувларни киритиш ҳ амда шу ёзувлар асосида фу қ ароларга гуво ҳ номалар бериш йўли билан амалга оширилади.

Фарзандликка олиш, оталикни белгилаш, фамилия, исм ва ота исмини ўзгартириш, жинснинг ўзгартирилиши каби во қ еа ва фактлар ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларида уларга тегишли ўзгартишлар киритиш йўли билан ифодаланади.

Фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатлари ёзувларини тузатиш ва ўзгартириш етарли асослар бўлса ҳ амда манфаатдор шахслар ўртасида низо бўлмаса, фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини ёзиш органи томонидан амалга оширилади.

Манфаатдор шахслар ўртасида низо бўлса ёки фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини ёзиш органи ёзувни тузатиш ёки ўзгартиришни рад этса, низо суд томонидан ҳ ал қ илинади.

Фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатлари ёзувларини бекор қ илиш ва тиклаш фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини ёзиш органи томонидан, манфаатдор шахслар ўртасида низо бўлса ёки фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларидаги ёзувларда жиддий тафовутлар бўлса – суд қ арори асосида амалга оширилади.

Фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатларини қ айд этувчи органлар, бу ҳ ужжатларни қ айд этиш тартиби, фу қ аролик ҳ олати ҳ ужжатлари ёзувларини ўзгартириш, тиклаш ва бекор қ илиш тартиби, ҳ ужжат дафтарлари ва гуво ҳ номаларнинг шакллари, шунингдек ҳ ужжатлар дафтарларини са қ лаш тартиби ва муддатларини белгиловчи органлар қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

4-БОБ. ЮРИДИК ШАХСЛАР

1-§. УМУМИЙ Қ ОИДАЛАР

39-модда. Юридик шахс тушунчаси

Ўз мулкида, хўжалик юритишида ёки оператив бош қ арувида ало ҳ ида мол-мулкка эга бўлган ҳ амда ўз мажбуриятлари юзасидан ушбу мол-мулк билан жавоб берадиган, ўз номидан мулкий ёки шахсий номулкий ҳ у қ у қ ларга эга бўла оладиган ва уларни амалга ошира оладиган, мажбуриятларни бажара оладиган, судда даъвогар ва жавобгар бўла оладиган ташкилот юридик шахс ҳ исобланади.

Юридик шахслар муста қ ил баланс ёки сметага эга бўлишлари керак.

40-модда. Юридик шахсларнинг турлари

Фойда олишни ўз фаолиятининг асосий ма қ сади қ илиб олган (тижоратчи ташкилот) ёки фойда олишни ана шундай ма қ сад қ илиб олмаган ташкилот (тижоратчи бўлмаган ташкилот) юридик шахс бўлиши мумкин.

Тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс хўжалик ширкати ва жамияти, ишлаб чи қ ариш кооперативи, унитар корхона ва қ онунларда назарда тутилган бош қ ача шаклда тузилиши мумкин.

Тижоратчи ташкилот бўлмаган юридик шахс жамоат бирлашмаси, ижтимоий фонд ва мулкдор томонидан молиявий таъминлаб туриладиган муассаса шаклида, шунингдек қ онунларда назарда тутилган бош қ ача шаклда ташкил этилиши мумкин.

Тижоратчи бўлмаган ташкилот ўзининг уставда белгиланган ма қ садларига мос келадиган доираларда тадбиркорлик фаолияти билан шу ғ улланиши мумкин.

Юридик шахслар уюшмалар (иттифо қ лар)га ва бош қ а бирлашмаларга Қ онунга мувофи қ бирлашишлари мумкин.

Юридик шахс ушбу Кодекс, бош қ а қ онун ҳ ужжатлари шунингдек устав ва бош қ а таъсис ҳ ужжатлари асосида иш олиб боради.

41-модда. Юридик шахснинг ҳ у қ у қ лаё қ ати

Юридик шахс ўзининг таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган фаолияти ма қ садларига мувофи қ фу қ аролик ҳ у қ у қ лаё қ атига эга бўлади.

Юридик шахснинг ҳ у қ у қ лаё қ ати у тузилган пайтдан бошлаб вужудга келади (ушбу Кодекс 44-моддасининг тўртинчи қисми ) ва уни тугатиш якунланган пайтдан эътиборан тугатилади (ушбу Кодекс 55-моддасининг ўнинчи қисми ).

Юридик шахснинг махсус ҳ у қ у қ лаё қ ати унинг устави, низоми ёки қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

Юридик шахс қ онунда рўйхати белгилаб қ ўйилган айрим фаолият турлари билан фа қ ат махсус рухсатнома (лицензия) асосидагина шу ғ улланиши мумкин.

Юридик шахснинг ҳ у қ у қ лари қ онунда назар тутилган ҳ олларда ва тартибдагина чекланиши мумкин. Юридик шахснинг ҳ у қ у қ ларини чеклаш ҳ а қ идаги қ арор устидан судга шикоят қ илиниши мумкин.

42-модда. Юридик шахсларнинг вужудга келиши

Юридик шахслар мулкдор ёки у вакил қ илган шахс томонидан ёхуд ваколатли органнинг фармойиши асосида, шунингдек қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган тартибда ташкил этилади.

Мулкдорлар, хўжалик юритиш ёки оператив бош қ ариш ҳ у қ у қ и субъектлари ёхуд улар вакил қ илган шахслар юридик шахсларнинг муассислари ҳ исобланади.

43-модда. Юридик шахснинг таъсис ҳ ужжатлари

Юридик шахс устав асосида ёки таъсис шартномаси ва устав асосида ёхуд фа қ ат таъсис шартномаси асосида иш олиб боради. Қ онунда назарда тутилган ҳ олларда тижоратчи ташкилот бўлмаган юридик шахс шу турдаги ташкилотлар ҳ а қ идаги низом асосида иш олиб бориши мумкин.

Юридик шахснинг таъсис шартномаси унинг муассислари томонидан тузилади, устави эса – тасди қ ланади.

Ушбу Кодексга мувофи қ бир муассис томонидан ташкил этилган юридик шахс шу муассис тасди қ лаган устав асосида иш олиб боради.

Юридик шахснинг устави ва бош қ а таъсис ҳ ужжатларида юридик шахснинг номи, унинг жойлашган ери (почта манзили), юридик шахс фаолиятини бош қ ариш тартиби белгилаб қ ўйилиши, шунингдек уларда тегишли турдаги юридик шахслар тў ғ рисида қ онунда назарда тутилган бош қ а маълумотлар бўлиши керак. Тижоратчи бўлмаган ташкилотлар ва унитар корхоналарнинг, қ онунда назарда тутилган ҳ олларда эса, бош қ а тижоратчи ташкилотларнинг ҳ ам таъсис ҳ ужжатларида юридик шахс фаолиятининг со ҳ аси ва ма қ садлари белгилаб қ ўйилган бўлиши керак.

Таъсис шартномасида тарафлар (муассислар) юридик шахс ташкил этиш мажбуриятини оладилар, уни ташкил этиш со ҳ асида биргаликда фаолият кўрсатиш тартибини, унга ўз мол-мулкларини бериш ҳ амда унинг фаолиятида иштирок этиш шартларини белгилайдилар. Шартномада фойда ва зарарларни иштирокчилар ўртасида та қ симлаш, юридик шахс фаолиятини бош қ ариш, муассисларнинг унинг таркибидан чи қ иш шартлари ва тартиби ҳ ам белгилаб қ ўйилади. Таъсис шартномасига муассисларнинг келишувига мувофи қ бош қ а шартлар ҳ ам киритилиши мумкин.

Таъсис ҳ ужжатларидаги ўзгартишлар давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб, қ онунда белгиланган ҳ олларда эса – давлат рўйхатидан ўтказишни амалга оширувчи орган ана шундай ўзгартишлар ҳ а қ ида хабардор қ илинган пайтдан бошлаб учинчи шахслар учун кучга эга бўлади. Юридик шахслар ва уларнинг муассислари мазкур ўзгартишларни ҳ исобга олиб иш юритган учинчи шахслар билан муносабатларда ана шундай ўзгартишлар рўйхатга олинмаганлигини важ қ илиб кўрсатишга ҳ а қ ли эмаслар.

44-модда. Юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш

Юридик шахс қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим. Давлат рўйхатидан ўтказиш ҳ а қ идаги маълумотлар барчанинг танишиб чи қ иши учун очи қ бўлган юридик шахсларнинг ягона давлат реестрига киритилади.

Юридик шахсни ташкил этишнинг қ онунда белгилаб қ ўйилган тартибини бузиш ёки унинг таъсис ҳ ужжатлари қ онунга мос келмаслиги юридик шахсни давлат рўйхатидан ўтказишнинг рад этилишига сабаб бўлади. Давлат рўйхатидан ўтказишнинг хабардор қ илиш тартиби белгиланган юридик шахсларни рўйхатдан ўтказишни рад этиш қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ амалга оширилади. Юридик шахсни ташкил этиш ма қ садга мувофи қ эмас деган важ билан уни рўйхатдан ўтказишни рад этишга йўл қ ўйилмайди.

Давлат рўйхатидан ўтказишни рад этиш, шунингдек рўйхатдан ўтказиш муддатини бузиш устидан судга шикоят қ илиниши мумкин.

Юридик шахс давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб ташкил этилган ҳ исобланади.

Юридик шахс қ онунда белгиланган ҳ оллардагина қ айта рўйхатдан ўтказилиши лозим.

45-модда. Юридик шахснинг органлари

Юридик шахс қ онунларга ва таъсис ҳ ужжатларига мувофи қ иш олиб борадиган ўз органлари ор қ али фу қ аролик ҳ у қ у қ ларига эга бўлади ва ўз зиммасига фу қ аролик бурчларини олади. Юридик шахс органларини тайинлаш ёки сайлаш тартиби қ онун ҳ ужжатлари ва таъсис ҳ ужжатлари билан белгиланади.

Қ аранг: “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида”ги Қ онуннинг (Янги та ҳ рири) 7-боби ; “Масъулияти чекланган ҳ амда қ ўшимча масъулиятли жамиятлар тў ғ рисида”ги Қ онуннинг IV бўлими ; “Хўжалик ширкатлари тў ғ рисида”ги Қ онуннинг 18 , 29-моддалари ; “Хусусий корхона тў ғ рисида”ги Қ онуннинг III бўлими ; “Фермер хўжалиги тў ғ рисида”ги Қ онуннинг (Янги та ҳ рири) 4-моддаси

Қ онунда назарда тутилган ҳ олларда юридик шахс ўз иштирокчилари ор қ али фу қ аролик ҳ у қ у қ ларига эга бўлиши ва фу қ аролик бурчларини ўз зиммасига олиши мумкин.

Қ онунга ёки юридик шахснинг таъсис ҳ ужжатларига мувофи қ юридик шахс номидан иш олиб борадиган шахс ўзи вакили бўлган юридик шахс манфаатлари йўлида ҳ алол ва о қ илона иш олиб бориши керак. У юридик шахс муассислари (иштирокчилари, аъзолари) талаби билан, агар қ онунда ёки шартномада бош қ ача тартиб назарда тутилган бўлмаса, юридик шахсга етказган зарарини тўлаши шарт.

46-модда. Юридик шахснинг номи ва жойлашган ери

Юридик шахс ўзининг ташкилий- ҳ у қ у қ ий шаклини билдирадиган номига эга бўлади. Тижоратчи бўлмаган ташкилотлар, унитар корхоналарнинг номлари, қ онунда назарда тутилган ҳ олларда эса – бош қ а тижоратчи ташкилотларнинг ҳ ам номлари юридик шахс фаолиятининг хусусиятини кўрсатиши керак.

Юридик шахснинг номига тўла ёки қ ис қ артирилган расмий номни (давлатнинг номини) киритишга, юридик шахс ҳ ужжатларининг реквизитларига ёки реклама материалларига ана шундай номни ёхуд давлат рамзлари элементларини қ ўшишга Ўзбекистон Республикаси Ҳ укумати белгилайдиган тартибда йўл қ ўйилади.

Юридик шахснинг жойлашган ери, агар қ онунга мувофи қ юридик шахснинг таъсис ҳ ужжатларида бош қ ача тартиб белгиланган бўлмаса, у давлат рўйхатидан ўтказилган жой билан белгиланади.

Юридик шахс ўзи билан бўладиган ало қ а амалга ошириладиган почта манзилига эга бўлиши лозим ҳ амда ўзининг почта манзили ўзгарганлиги тў ғ рисида ваколатли давлат органларини хабардор этиши шарт.

Юридик шахснинг номи ва жойлашган ери (почта манзили) унинг таъсис ҳ ужжатларида кўрсатилади.

Тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс ўз фирма номига эга бўлиши лозим.

Юридик шахс ўз фирмасининг номидан фойдаланиш мутла қ ҳ у қ у қ ига эгадир.

Ўзга фирма номидан ғ айри қ онуний суратда фойдаланаётган шахс фирма номига эгалик қ илиш ҳ у қ у қ и бўлган шахснинг талаби билан ундан фойдаланишни тўхтатиши ҳ амда етказилган зарарларни тўлаши лозим.

47-модда. Ваколатхоналар ва филиаллар

Ваколатхона юридик шахснинг у турган ердан таш қ арида жойлашган, юридик шахс манфаатларини ифодалайдиган ва уларни ҳ имоя қ иладиган ало ҳ ида бўлинмасидир.

Филиал юридик шахснинг у турган ердан таш қ арида жойлашган ҳ амда унинг барча вазифаларини ёки вазифаларининг бир қ исмини, шу жумладан ваколатхона вазифаларини бажарадиган ало ҳ ида бўлинмасидир.

Агар қ онунда бош қ ача тартиб белгиланган бўлмаса, ваколатхона ва филиаллар юридик шахс ҳ исобланмайди. Улар ўзларини ташкил этган юридик шахс томонидан мол-мулк билан таъминланадилар ҳ амда у тасди қ лаган низомлар асосида иш олиб борадилар. Ваколатхона ва филиалларнинг ра ҳ барлари юридик шахс томонидан тайинланади ҳ амда унинг ишончномаси асосида иш олиб боради.

48-модда. Юридик шахснинг жавобгарлиги

Юридик шахс ўз мажбуриятлари бўйича ўзига қ арашли бутун мол-мулк билан жавоб беради.

Давлат корхонаси ва мулкдор томонидан молиявий таъминланадиган муассаса ўз мажбуриятлари бўйича ушбу Кодекс 72-моддаси бешинчи қисмида ҳ амда 76-моддаси учинчи қисмида назарда тутилган тартибда ва шартлар асосида жавоб берадилар.

Юридик шахс муассиси (иштирокчиси) ёки унинг мол-мулкининг эгаси юридик шахснинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди, юридик шахс эса муассис (иштирокчи) ёки мулкдорнинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди, ушбу Кодексда ёки юридик шахснинг таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

Агар юридик шахснинг ночорлиги (банкротлиги) шу юридик шахс учун мажбурий кўрсатмаларни бериш ҳ у қ у қ ига эга бўлган муассис (иштирокчи) сифатидаги шахснинг ёки юридик шахс мол-мулки мулкдорининг ғ айри қ онуний ҳ аракатлари туфайли вужудга келтирилган бўлса, юридик шахснинг мол-мулки етарли бўлмаган та қ дирда бундай шахс зиммасига унинг мажбуриятлари бўйича субсидиар жавобгарлик юклатилиши мумкин.

Муассис (иштирокчи) ёки юридик шахс мол-мулкининг мулкдори шу юридик шахснинг таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган та қ дирдагина мажбурий кўрсатмалар бериш ҳ у қ у қ ига эга.

Юридик шахс учун мажбурий кўрсатмалар бериш ҳ у қ у қ ига эга бўлган муассис (иштирокчи) ёки мулкдор юридик шахснинг муайян ҳ аракатни амалга ошириши о қ ибатида ночор (банкрот) бўлиб қ олишини олдиндан билиб, ўз ҳ у қ у қ идан унинг ана шундай ҳ аракатни амалга оширишини кўзлаб фойдаланган ҳ олдагина юридик шахснинг ночорлиги (банкротлиги) уларнинг томонидан вужудга келтирилган деб ҳ исобланади.

49-модда. Юридик шахсни қ айта ташкил этиш

Юридик шахсни қ айта ташкил этиш ( қ ўшиб юбориш, қ ўшиб олиш, бўлиш, ажратиб чи қ ариш, ўзгартириш) унинг муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳ ужжатларида шунга вакил қ илинган юридик шахс органи қ арорига мувофи қ амалга оширилиши мумкин.

Қ онунда белгиланган ҳ олларда юридик шахсни бўлиш ёки унинг таркибидан бир ёхуд бир неча юридик шахсни ажратиб чи қ ариш шаклида уни қ айта ташкил этиш вакил қ илинган давлат органларининг қ арори билан ёхуд суд қ арори билан амалга оширилади.

Агар юридик шахс муассислари (иштирокчилари), улар вакил қ илган орган ёки юридик шахснинг ўз таъсис ҳ ужжатлари билан қ айта ташкил этишга вакил қ илинган органи юридик шахсни ваколатли давлат органининг қ арорида белгиланган муддатда қ айта ташкил этмаётган бўлса, суд мазкур давлат органининг даъвоси бўйича юридик шахснинг бош қ арувчисини тайинлайди ва унга ушбу юридик шахсни қ айта ташкил этишни топширади. Бош қ арувчи тайинланган пайтдан бошлаб унга юридик шахснинг ишларини бош қ ариш ваколатлари ўтади. Бош қ арувчи судда юридик шахс номидан ҳ аракат қ илади, та қ симлаш балансини тузади ва уни юридик шахсларни қ айта ташкил этиш натижасида вужудга келадиган таъсис ҳ ужжатлари билан бирга кўриб чи қ иш учун судга топширади. Суднинг ушбу ҳ ужжатларни тасди қ лаши янгидан вужудга келаётган юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш учун асос бўлади.

Қ онунда белгиланган ҳ олларда юридик шахсларни қ ўшиб юбориш, қ ўшиб олиш ёки ўзгартириш шаклида қ айтадан ташкил этиш ваколатли давлат органларининг розилиги билангина амалга оширилиши мумкин.

Қ ўшиб олиш шаклида қ айта ташкил этиш ҳ олларини истисно қ илганда, янгидан вужудга келган юридик шахслар давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб юридик шахс қ айта ташкил этилган ҳ исобланади.

Юридик шахс унга бош қ а юридик шахсни қ ўшиб олиш шаклида қ айта ташкил этилганида қ ўшиб олинган юридик шахснинг фаолияти тўхтатилгани ҳ а қ идаги ёзув юридик шахсларнинг ягона давлат реестрига киритилган пайтдан бошлаб юридик шахс қ айта ташкил этилган ҳ исобланади.

50-модда. Юридик шахсларни қ айта

ташкил этишда ҳ у қ у қ ий ворислик

Юридик шахслар қ ўшиб юборилганида улардан ҳ ар бирининг ҳ у қ у қ ва бурчлари топшириш ҳ ужжатига мувофи қ янгидан вужудга келган юридик шахсга ўтади.

Юридик шахс бош қ а юридик шахсга қ ўшилганида, бу юридик шахсга қ ўшилган юридик шахснинг ҳ у қ у қ ва бурчлари топшириш ҳ ужжатига мувофи қ ўтади.

Юридик шахс бўлинган та қ дирда унинг ҳ у қ у қ ва бурчлари та қ симлаш балансига мувофи қ янгидан вужудга келган юридик шахсларга ўтади.

Юридик шахс таркибидан бир ёки бир неча юридик шахс ажралиб чи ққ анида қ айта ташкил этилган юридик шахснинг ҳ у қ у қ ва бурчлари та қ симлаш балансига мувофи қ уларнинг ҳ ар бирига ўтади.

Қ аранг: ФКнинг 51-моддаси ; “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида”ги Қ онун (Янги та ҳ рири) 96-моддасининг тўртинчи қисми ; “Масъулияти чекланган ҳ амда қ ўшимча масъулиятли жамиятлар тў ғ рисида”ги Қ онун 53-моддасининг бешинчи , олтинчи қисмлари

Бир турдаги юридик шахс бош қ а турдаги юридик шахсга айлантирилганида (ташкилий- ҳ у қ у қ ий шакли ўзгартирилганида), қ айта ташкил этилган юридик шахснинг ҳ у қ у қ ва бурчлари топшириш ҳ ужжатига мувофи қ янгидан вужудга келган юридик шахсга ўтади.

Қ аранг: ФКнинг 51-моддаси ; “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида”ги Қ онун (Янги та ҳ рири) 97-моддасининг тўртинчи қисми ; “Масъулияти чекланган ҳ амда қ ўшимча масъулиятли жамиятлар тў ғ рисида”ги Қ онун 54-моддасининг тўртинчи қисми

51-модда. Топшириш ҳ ужжати ва та қ симлаш баланси

Топшириш ҳ ужжати ва та қ симлаш баланси қ айта ташкил этилган юридик шахснинг барча кредиторлари ва қ арздорларига нисбатан барча мажбуриятлари бўйича, шу жумладан тарафлар ба ҳ слашаётган мажбуриятлар бўйича ҳ ам, ҳ у қ у қ ий ворислик тў ғ рисидаги қ оидаларни ўз ичига олган бўлиши керак.

Топшириш ҳ ужжати ва та қ симлаш баланси юридик шахс муассислари (иштирокчилари) томонидан ёки юридик шахсларни қ айта ташкил этиш тў ғ рисида қ арор қ абул қ илган орган томонидан тасди қ ланади ҳ амда таъсис ҳ ужжатлари билан бирга янгидан вужудга келган юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш ёки мавжуд юридик шахсларнинг таъсис ҳ ужжатларига ўзгартишлар киритиш учун та қ дим этилади.

Таъсис ҳ ужжатлари билан бирга тегишинча топшириш ҳ ужжатини ёки та қ симлаш балансини та қ дим этмаслик, шунингдек уларда қ айта ташкил этилган юридик шахснинг мажбуриятлари бўйича ҳ у қ у қ ий ворислик тў ғ рисидаги қ оидаларнинг йў қ лиги янгидан вужудга келган юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказишнинг рад этилишига олиб келади.

52-модда. Юридик шахс қ айта ташкил этилганида

кредиторлар ҳ у қ у қ ларининг кафолатлари

Юридик шахсни қ айта ташкил этиш тў ғ рисида қ арор қ абул қ илган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ёки орган қ айта ташкил этилаётган юридик шахснинг кредиторларини бу ҳ а қ да ёзма равишда хабардор қ илишлари шарт.

Қ айта ташкил этилаётган юридик шахснинг кредитори шу юридик шахснинг қ арздор бўлишига олиб келган мажбуриятларни бекор қ илишни ёки муддатидан олдин бажаришни ҳ амда зарарни тўлашни талаб қ илишга ҳ а қ ли.

Агар та қ симлаш баланси қ айта ташкил этилган юридик шахснинг ҳ у қ у қ ий ворисини ани қ лаш имконини бермаса, янгидан вужудга келган юридик шахслар қ айта ташкил этилган юридик шахснинг ўз кредиторлари олдидаги мажбуриятлари бўйича солидар жавобгар бўладилар.

53-модда. Юридик шахсни тугатиш

Юридик шахсни тугатиш унинг ҳ у қ у қ ва бурчлари ҳ у қ у қ ий ворислик тартибида бош қ а шахсга ўтмасдан бекор қ илинишига олиб келади.

Юридик шахс қ уйидаги ҳ олларда тугатилиши мумкин:

унинг муассислари (иштирокчилари)нинг ёки таъсис ҳ ужжатлари билан тугатишга ваколат берилган юридик шахс органининг қ арорига мувофи қ , шу жумладан юридик шахснинг амал қ илиш муддати тугаши, уни ташкил этишдан кўзланган ма қ садга эришилганлиги муносабати билан ёки юридик шахсни ташкил қ илиш чо ғ ида қ онун ҳ ужжатлари бузилишига йўл қ ўйилганлиги сабабли, агар бу бузилишларни бартараф этиб бўлмаса, суд юридик шахсни рўйхатдан ўтказишни ҳ а қ и қ ий эмас деб топганида;

фаолият лицензиясиз, фаолият ( ҳ аракатлар) рухсатномасиз ёхуд ваколатли органни хабардор қ илмасдан) амалга оширилган ёки қ онунда та қ и қ ланган фаолият амалга оширилган та қ дирда, агар қ онунчиликда бош қ ача қ оида назарда тутилмаган бўлса, шунингдек ушбу Кодексда назарда тутилган бош қ а ҳ олларда суднинг қ арорига кўра ;

молия-хўжалик фаолияти амалга оширилмаганлиги сабабли белгиланган тартибда ҳ аракатсиз режимга ўтказилган пайтдан эътиборан уч йил ичида фаолият тикланмаган та қ дирда рўйхатдан ўтказувчи органнинг қ арорига кўра, бундан нодавлат нотижорат ташкилотлари мустасно.

Суднинг юридик шахсни тугатиш тў ғ рисидаги қ арорида унинг муассислари (иштирокчилари) ёхуд юридик шахснинг таъсис ҳ ужжатлари билан уни тугатишга вакил қ илинган орган зиммасига юридик шахсни тугатишни амалга ошириш вазифаси юклатилиши мумкин.

54-модда. Юридик шахсни тугатиш тў ғ рисида

қ арор қ абул қ илган шахснинг бурчлари

Юридик шахсни тугатиш тў ғ рисида қ арор қ абул қ илган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ёки орган бу ҳ а қ да юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказувчи органга дар ҳ ол ёзма хабар беришлари керак, давлат рўйхатидан ўтказувчи орган юридик шахс тугатиш жараёнида эканлиги ҳ а қ идаги маълумотларни юридик шахсларнинг ягона давлат реестрига киритиб қ ўяди.

Юридик шахсни тугатиш тў ғ рисида қ арор қ абул қ илган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ёки орган тугатувчини – тугатиш комиссиясини ёки жисмоний шахсни тайинлайдилар ҳ амда ушбу Кодексга мувофи қ тугатиш тартиби ва муддатини белгилайдилар. Юридик шахсни тугатиш тў ғ рисидаги қ арор суд томонидан қ абул қ илинган та қ дирда, тугатувчи юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказувчи орган билан келишилган ҳ олда тайинланади. (ЎзР 14.12.2007 й. ЎР Қ -127-сон Қонуни та ҳ риридаги қ исм), ( Олдинги та ҳ ририга қ аранг)

Тугатувчи тайинланган пайтдан бошлаб юридик шахснинг ишларини бош қ ариш бўйича ваколатлар тугатувчига ўтади. Тугатувчи тугатилаётган юридик шахс номидан судда иштирок этади.

55-модда. Юридик шахсни тугатиш тартиби

Тугатувчи юридик шахснинг тугатилиши ҳ а қ ида оммавий ахборот воситаларида эълон беради. Юридик шахс бўлган тадбиркорлик субъектини ихтиёрий равишда тугатиш тў ғ рисидаги эълон рўйхатдан ўтказувчи орган томонидан унинг расмий веб-сайтига жойлаштирилади .

Юридик шахснинг тугатилиши ҳ а қ идаги эълонда унинг кредиторлари талабларини билдириш тартиби ва муддатлари кўрсатилади. Бу муддат тугатиш тў ғ рисидаги эълон чи ққ ан пайтдан эътиборан икки ойдан кам бўлмаслиги керак.

Кредиторлар томонидан талабларни қ ўйиш учун белгиланган муддат тамом бўлганидан кейин тугатувчи орали қ тугатиш балансини тузади, бу баланс тугатилаётган юридик шахс мол-мулкининг таркиби, кредиторлар қ ўйган талаблар рўйхати, шунингдек уларни қ араб чи қ иш натижалари тў ғ рисидаги маълумотларни ўз ичига олади.

Орали қ тугатиш баланси юридик шахсни тугатиш тў ғ рисида қ арор қ абул қ илган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ёки орган томонидан тасди қ ланади. Юридик шахсни тугатиш тў ғ рисидаги қ арор суд томонидан қ абул қ илинган та қ дирда, орали қ тугатиш баланси юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказувчи орган билан келишилган ҳ олда тасди қ ланади.

Агар тугатилаётган юридик шахс (муассасалардан таш қ ари) ихтиёридаги пул мабла ғ лари кредиторларнинг талабларини қ ондириш учун етарли бўлмаса, тугатувчи юридик шахснинг мол-мулкини ким ошди савдоси ор қ али суд қ арорларини ижро этиш учун белгиланган тартибда сотади.

Тугатилаётган юридик шахс кредиторларига пул суммаларини тўлаш тугатувчи томонидан ушбу Кодекснинг 56-моддасида белгилаб қ ўйилган навбат тартибида, орали қ тугатиш балансига мувофи қ , у тасди қ ланган кундан бошлаб амалга оширилади.

Кредиторлар билан ҳ исоб-китоб қ илиш тугаганидан кейин тугатувчи тугатиш балансини тузади, уни юридик шахсни тугатиш тў ғ рисида қ арор қ абул қ илган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ёки орган тасди қ лайди. Юридик шахсни тугатиш тў ғ рисидаги қ арор суд томонидан қ абул қ илинган та қ дирда, тугатиш баланси юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказувчи орган билан келишилган ҳ олда тасди қ ланади.

Тугатилаётган давлат корхонасининг мол-мулки, тугатилаётган муассасанинг эса – пул мабла ғ лари кредиторларнинг талабларини қ ондириш учун етарли бўлмаса, кредиторлар ўз талабларининг қ олган қ исмини ушбу корхона ёки муассаса мулкдори ҳ исобидан қ ондириш тў ғ рисида судга даъво билан мурожаат қ илиш ҳ у қ у қ ига эгадирлар.

Юридик шахснинг кредиторлар талаблари қ ондирилганидан кейин қ олган мол-мулки унинг шу мол-мулкка ашёвий ҳ у қ у қ ларга ёки ушбу юридик шахсга нисбатан мажбурий ҳ у қ у қ ларга эга бўлган муассисларига (иштирокчиларига), агар қ онун ҳ ужжатларида ўзгача тартиб назарда тутилмаган бўлса, топширилади.

Молия-хўжалик фаолиятини амалга оширмаётган корхоналарни тугатиш, шунингдек уларни муассислари йў қ лигида тугатиш таомили ва хусусиятлари қ онун ҳ ужжатлари билан тартибга солинади.

Юридик шахснинг тугатилиши ҳ а қ идаги ёзув юридик шахсларнинг ягона давлат реестрига киритиб қ ўйилганидан сўнг юридик шахсни тугатиш тамомланган, юридик шахснинг фаолияти эса тугаган ҳ исобланади.

56-модда. Кредиторларнинг талабларини қ аноатлантириш

Юридик шахс тугатилаётганида биринчи навбатда фу қ ароларнинг ме ҳ натга оид ҳ у қ у қ ий муносабатларидан келиб чи қ адиган, алиментларни ундиришдан ва муаллифлик шартномалари бўйича мукофот тўлаш ҳ а қ идаги талаблари, шунингдек ҳ аётига ёки со ғ ли ғ ига зарар етказганлиги учун тугатилаётган юридик шахс жавобгар бўлган фу қ ароларнинг талаблари ҳ ам тегишли ва қ тбай тўловларни капиталлаштириш йўли билан қ аноатлантирилади.

Бош қ а кредиторларнинг талаблари қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган тартибда ва шартларда қ аноатлантирилади.

57-модда. Юридик шахснинг ночорлиги (банкротлиги)

Тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс, давлат корхонасидан таш қ ари, шунингдек матлубот кооперативи ёки ижтимоий фонд шаклида иш олиб бораётган юридик шахснинг кредиторлар талабларини қ ондиришга қ урби етмаса, суднинг қ арорига мувофи қ у ночор (банкрот) деб ҳ исобланиши мумкин.

Юридик шахснинг банкрот деб ҳ исобланиши унинг тугатилишига олиб келади.

Тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс, шунингдек матлубот кооперативи ёки ижтимоий фонд шаклида иш олиб бораётган юридик шахс банкротлик аломатлари мавжуд бўлган та қ дирда ўзини банкрот деб топиш тў ғ рисидаги ариза билан судга мурожаат этади.

Суднинг юридик шахсни банкрот деб ҳ исоблаши асослари, шунингдек бундай юридик шахсни тугатиш тартиби қ онунда белгиланади.

2-§. ТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИ

58-модда. Хўжалик ширкатлари ва жамиятлари

тў ғ рисидаги асосий қ оидалар

Улушларга ( қ ўшилган ҳ иссаларга) ёки муассисларнинг (иштирокчиларнинг) акцияларига бўлинган устав фонди (устав капитали)га эга бўлган тижоратчи ташкилотлар хўжалик ширкатлари ва жамиятлари ҳ исобланади. Муассислар (иштирокчилар) қ ўшган ҳ иссалар ёки улар сотиб олган акциялар ҳ исобига вужудга келтирилган, шунингдек хўжалик ширкати ёки жамияти ўз фаолияти жараёнида ишлаб чи қ арган ва сотиб олган мол-мулк мулк ҳ у қ у қ и асосида унга тегишлидир.

Хўжалик ширкатлари ва жамиятлари тўли қ ширкат, коммандит ширкат, масъулияти чекланган ёки қ ўшимча масъулиятли жамият, акциядорлик жамияти шаклида тузилиши мумкин.

Қ аранг: “Хўжалик ширкатлари тў ғ рисида”ги Қонун ; “Масъулияти чекланган ҳ амда қ ўшимча масъулиятли жамиятлар тў ғ рисида”ги Қонун ; “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида”ги Қонун (Янги та ҳ рири)

Якка тадбиркорлар ва (ёки) тижоратчи ташкилотлар тўли қ ширкатларнинг иштирокчилари ҳ амда коммандит ширкатларда тўли қ шериклар бўлишлари мумкин.

Фу қ аролар ва юридик шахслар хўжалик жамиятларида иштирокчилар ва коммандит ширкатларда ҳ исса қ ўшувчилар бўлишлари мумкин.

Агар қ онунда бош қ ача тартиб белгилаб қ ўйилган бўлмаса, давлат ҳ окимияти органлари хўжалик жамиятларининг иштирокчилари ҳ амда коммандит ширкатларга ҳ исса қ ўшувчилар бўлишга ҳ а қ ли эмаслар.

Мулкдорлар томонидан молиявий таъминлаб туриладиган муассасалар, қ онунда бош қ ача тартиб белгилаб қ ўйилган бўлмаса, мулкдорнинг розилиги билан хўжалик жамиятларининг иштирокчилари ва коммандит ширкатларга ҳ исса қ ўшувчилар бўлишлари мумкин.

Қ онун айрим тоифадаги фу қ ароларнинг хўжалик ширкатларида ва жамиятларида иштирок этишини та қ и қ лаб ёки чеклаб қ ўйиши мумкин, акциядорлик жамиятлари бундан мустасно.

Хўжалик ширкатлари ва жамиятлари бош қ а хўжалик ширкатлари ва жамиятларининг муассислари (иштирокчилари) бўлишлари мумкин, ушбу Кодексда ва бош қ а қ онунларда назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

Хўжалик ширкати ёки жамиятининг мол-мулкига пул, қ имматли қ о ғ озлар, пул билан ба ҳ оланадиган бош қ а буюмлар ёки мулкий ҳ у қ у қ лар ёхуд бош қ а шахсга ўтказиладиган ўзга ҳ у қ у қ лар ҳ исса сифатида қ ўшилиши мумкин.

Хўжалик жамияти иштирокчисининг қ ўшган ҳ иссасини пул билан ба ҳ олаш жамиятнинг муассислари (иштирокчилари) ўртасидаги келишувга мувофи қ амалга оширилади, қ онунда назарда тутилган ҳ олларда эса – ба ҳ оловчи ташкилот томонидан ба ҳ оланиши керак.

Хўжалик ширкатлари ва жамиятлари (акциядорлик жамиятидан таш қ ари) акциялар чи қ аришга ҳ а қ ли эмас.

59-модда. Хўжалик ширкати ёки жамияти

иштирокчиларининг ҳ у қ у қ ва бурчлари

Хўжалик ширкати ёки жамиятининг иштирокчилари қ уйидагиларга ҳ а қ лидирлар:

ширкатнинг ёки жамиятнинг ишларини бош қ аришда қ атнашиш, бош қ а қ онунларда назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно;

таъсис ҳ ужжатларида белгилаб қ ўйилган тартибда ширкатнинг ёки жамиятнинг фаолияти тў ғ рисида ахборот олиш ҳ амда унинг бухгалтерия дафтарлари ва бош қ а ҳ ужжатлари билан танишиш;

фойдани та қ симлашда қ атнашиш;

ширкат ёки жамият тугатилган та қ дирда, кредиторлар билан ҳ исоб-китоб қ илинганидан кейин қ олган мол-мулкнинг бир қ исмини ёки унинг қ ийматини олиш.

Хўжалик ширкати ёки жамиятининг иштирокчилари ушбу Кодексда, бош қ а қ онун ҳ ужжатларида, ширкат ёки жамиятнинг таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган бош қ а ҳ у қ у қ ларга ҳ ам эга бўлишлари мумкин.

Хўжалик ширкати ёки жамиятининг иштирокчилари:

таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган тартибда, ми қ дорда, усулларда ва муддатларда ҳ исса қ ўшишлари;

ширкат ёки жамиятнинг фаолияти тў ғ рисидаги махфий ахборотни ошкор қ илмасликлари шарт.

Хўжалик ширкати ёки жамияти иштирокчиларининг ширкат ёки жамият таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган бош қ а бурчлари ҳ ам бўлиши мумкин.

60-модда. Тўли қ ширкат

Иштирокчилари ўз ўрталарида тузилган шартномага мувофи қ ширкат номидан тадбиркорлик фаолияти билан шу ғ улланадиган ҳ амда унинг мажбуриятлари бўйича ўзларига қ арашли бутун мол-мулк билан жавоб берадиган ширкат тўли қ ширкат ҳ исобланади.

Шахс фа қ ат битта тўли қ ширкатнинг иштирокчиси бўлиши мумкин.

Тўли қ ширкатнинг фирма номи унинг барча иштирокчиларининг номлари (номланиши)ни, шунингдек “тўли қ ширкат” деган сўзларни, ёхуд бир ёки бир неча иштирокчининг “ва компания” деган сўзлар қ ўшилган номи (номланиши)ни, шунингдек “тўли қ ширкат” деган сўзларни ўз ичига олиши керак.

61-модда. Коммандит ширкат

Ширкат номидан тадбиркорлик фаолиятини амалга оширадиган ҳ амда ширкатнинг мажбуриятлари бўйича ўзларининг бутун мол-мулклари билан жавоб берадиган иштирокчилар (тўли қ шериклар) билан бир қ аторда ширкат фаолияти билан бо ғ ли қ зарар учун ўзлари қ ўшган ҳ иссалар доирасида жавобгар бўладиган ҳ амда ширкат томонидан тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда қ атнашмайдиган бир ёки бир неча иштирокчи ( ҳ исса қ ўшувчи, коммандитчи) мавжуд бўлса, бундай ширкат коммандит ширкат ҳ исобланади.

Коммандит ширкатда қ атнашаётган тўли қ шерикларнинг ҳ у қ у қ лари ва уларнинг ширкат мажбуриятлари бўйича жавобгарлиги ушбу Кодекснинг қ оидалари билан белгиланади.

Шахс фа қ ат битта коммандит ширкатда тўли қ шерик бўлиши мумкин.

Тўли қ ширкат иштирокчиси коммандит ширкатда тўли қ шерик бўла олмайди.

Коммандит ширкатдаги тўли қ шерик ўша ширкатнинг ўзида ҳ исса қ ўшувчи ва бош қ а тўли қ ширкатда иштирокчи бўлиши мумкин эмас.

Коммандит ширкатнинг фирма номи барча тўли қ шерикларнинг номлари (номланиши)ни, шунингдек “коммандит ширкат” деган сўзларни ёки камида битта тўли қ шерикнинг “ва компания” деган сўзлар қ ўшилган номи (номланиши)ни, шунингдек “коммандит ширкат” деган сўзларни ўз ичига олиши керак.

Агар коммандит ширкатнинг фирма номига ҳ исса қ ўшувчининг номи киритилган бўлса, бундай ҳ исса қ ўшувчи тўли қ шерикка айланади.

Коммандит ширкатга тўли қ ширкат ҳ а қ идаги қ оидалар қ ўлланилади, агар бу ҳ ол ушбу Кодекснинг қ оидаларига зид бўлмаса.

62-модда. Масъулияти чекланган жамият

Масъулияти чекланган жамият деб бир ёки бир неча шахс томонидан таъсис этилган, устав фонди (устав капитали) таъсис ҳ ужжатлари билан белгилаб қ ўйилган ми қ дорлардаги улушларга бўлинган жамият тан олинади. Масъулияти чекланган жамиятнинг иштирокчилари унинг мажбуриятлари бўйича жавобгар бўлмайдилар ва жамият фаолияти билан бо ғ ли қ зарар учун ўзлари қ ўшган ҳ иссалар қ иймати доирасида жавобгар бўладилар.

Жамиятнинг ўз ҳ иссасини тўла қ ўшмаган иштирокчилари жамият мажбуриятлари бўйича ҳ ар бир иштирокчи ҳ иссасининг тўланмаган қ исмининг қ иймати доирасида солидар жавобгар бўладилар.

Масъулияти чекланган жамиятнинг фирма номи жамиятнинг номини, шунингдек “масъулияти чекланган” деган сўзларни ўз ичига олиши керак.

Масъулияти чекланган жамиятнинг ҳ у қ у қ ий мав қ еи, унинг иштирокчиларининг ҳ у қ у қ ва бурчлари ушбу Кодекс ҳ амда бош қ а қ онунлар билан белгиланади.

63-модда. Қ ўшимча масъулиятли жамият

Бир ёки бир неча шахс томонидан таъсис этилган, устав фонди таъсис ҳ ужжатларида белгиланган ми қ дорлардаги улушларга бўлинган жамият қ ўшимча масъулиятли жамият ҳ исобланади. Бундай жамиятнинг иштирокчилари унинг мажбуриятлари бўйича ўз мол-мулклари билан қ ўшган ҳ иссалари қ ийматига нисбатан ҳ амма учун бир хил бўлган, жамиятнинг таъсис ҳ ужжатларида белгиланадиган каррали ми қ дорда солидар тарзда субсидиар жавобгар бўладилар. Иштирокчилардан бири ночор (банкрот) бўлиб қ олганида унинг жамият мажбуриятлари бўйича жавобгарлиги, агар жамиятнинг таъсис ҳ ужжатларида жавобгарликни та қ симлашнинг бош қ ача тартиби назарда тутилган бўлмаса, бош қ а иштирокчилар ўртасида уларнинг қ ўшган ҳ иссаларига мутаносиб равишда та қ симланади.

Қ ўшимча масъулиятли жамиятнинг фирма номи жамиятнинг номини, шунингдек ” қ ўшимча масъулиятли” деган сўзларни ўз ичига олиши керак.

Ушбу Кодекснинг масъулияти чекланган жамият ҳ а қ идаги қ оидалари, агар ушбу моддада бош қ ача тартиб назарда тутилган бўлмаса, қ ўшимча масъулиятли жамиятга нисбатан қ ўлланилади.

64-модда. Акциядорлар жамияти

Устав фонди муайян акциялар сонига бўлинган жамият акциядорлик жамияти ҳ исобланади; акциядорлик жамиятининг иштирокчилари (акциядорлар) унинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайдилар ва жамият фаолияти билан бо ғ ли қ зарар учун ўзларига қ арашли акциялар қ иймати доирасида жавобгар бўладилар.

Акциялар ҳ а қ ини батамом тўламаган акциядорлик жамиятининг мажбуриятлари бўйича ўзларига қ арашли акциялар қ ийматининг тўланмаган қ исми доирасида солидар жавобгар бўладилар.

Акциядорлик жамиятининг фирма номида жамиятнинг номи ҳ амда бу жамият акциядорлик жамияти эканлиги ўз ифодасини топиши керак.

Акциядорлик жамиятининг ҳ у қ у қ ий мав қ еи ҳ амда акциядорларнинг ҳ у қ у қ ва бурчлари ушбу Кодекс ва бош қ а қ онунлар билан белгиланади.

67-модда. Шўъба хўжалик жамияти

Агар бир (асосий) хўжалик жамияти ёки ширкати иккинчи хўжалик жамиятининг устав фондида ундан устунлик мав қ еига эга бўлган ҳ олда иштирок этиши туфайли ёхуд улар ўртасида тузилган шартномага мувофи қ ё бўлмаса бош қ ача тарзда иккинчи хўжалик жамияти томонидан қ абул қ илинадиган қ арорларни белгилаб бериш имконига эга бўлса, ушбу иккинчи хўжалик жамияти шўъба хўжалик жамияти ҳ исобланади.

Шўъба хўжалик жамияти юридик шахс ҳ исобланади.

Шўъба хўжалик жамияти ўз мулкида ўзининг асосий жамияти (ширкати) устав фондидаги (устав капиталидаги) улушга эга бўлишга ҳ а қ ли эмас. Ушбу қ исмда белгиланган та қ и қ кучга киргунига қ адар ўзининг асосий жамияти (ширкати) устав фондидаги (устав капиталидаги) улушни олган шўъба хўжалик жамияти ўзининг асосий жамияти (ширкати) иштирокчилари ёки акциядорлари умумий йи ғ илишида овоз беришга ҳ а қ ли эмас.

Шўъба хўжалик жамияти ўзининг асосий жамияти (ширкати)нинг қ арзлари бўйича жавоб бермайди.

Асосий жамият (ширкат) айби билан шўъба хўжалик жамияти ночор (банкрот) бўлиб қ олган та қ дирда, асосий жамият (ширкат) унинг қ арзлари бўйича субсидиар жавобгар бўлади.

Шўъба хўжалик жамияти иштирокчилари (акциядорлари) асосий жамиятдан (ширкатдан) унинг айби билан шўъба жамиятга етказилган зарарни тўлашни, агар қ онунда бош қ ача тартиб белгиланган бўлмаса, талаб қ илишга ҳ а қ ли.

68-модда. Қ арам хўжалик жамияти

Хўжалик жамиятида иштирок этувчи бош қ а жамият хўжалик жамиятига қ арашли овоз берадиган акцияларнинг (улушнинг) йигирма фоизидан кўпро ғ ига эга бўлса, бундай хўжалик жамияти қ арам жамият деб ҳ исобланади.

Қ арам хўжалик жамияти юридик шахс ҳ исобланади.

Қ арам хўжалик жамияти ўз мулкида иштирок этувчи бош қ а жамият устав фондидаги (устав капиталидаги) улушларга эга бўлишга ҳ а қ ли эмас. Ушбу қ исмда белгиланган та қ и қ кучга киргунига қ адар иштирок этувчи бош қ а жамият устав фондидаги (устав капиталидаги) улушларни олган қ арам хўжалик жамияти иштирок этувчи бош қ а жамият иштирокчилари ёки акциядорлари умумий йи ғ илишида овоз беришга ҳ а қ ли эмас.

Хўжалик жамиятида иштирок этувчи бош қ а жамият қ арам жамият устав фондининг тегишли қ исмини қ ўлга киритиб олганлиги ҳ а қ идаги маълумотларни қ онунда назарда тутилган тартибда дар ҳ ол эълон қ илиши шарт.

Хўжалик жамиятлари бир-бирларининг устав фондларида ўзаро қ атнашишининг чегараси ва бундай жамиятлардан бири бош қ а жамият иштирокчилари ёки акциядорларининг умумий йи ғ илишида фойдаланиши мумкин бўлган овозлар сони қ онунда белгилаб қ ўйилади.

69-модда. Ишлаб чи қ ариш кооперативлари

Фу қ ароларнинг шахсий иштирок этиш ҳ амда аъзоларнинг (иштирокчиларнинг) мулк билан қ ўшиладиган пай бадалларини бирлаштириш асосида биргаликда ишлаб чи қ ариш ёки бош қ а хўжалик фаолиятини олиб бориш учун аъзолик негизидаги ихтиёрий бирлашмаси ишлаб чи қ ариш кооперативи ҳ исобланади. Қ онунда ва ишлаб чи қ ариш кооперативининг таъсис ҳ ужжатларида унинг фаолиятида аъзолик асосида юридик шахслар ҳ ам иштирок этиши назарда тутилиши мумкин.

Ишлаб чи қ ариш кооперативининг аъзолари кооперативнинг мажбуриятлари бўйича қ онунда ва кооператив уставида назарда тутилган ми қ дорларда ва тартибда субсидиар жавобгар бўладилар.

Кооперативнинг фирма номи кооперативнинг номини, шунингдек “ишлаб чи қ ариш кооперативи” деган сўзларни ўз ичига олган бўлиши лозим.

Ишлаб чи қ ариш кооперативларининг ҳ у қ у қ ий мав қ еи ва улар аъзоларининг ҳ у қ у қ ҳ амда бурчлари ушбу Кодекс ва бош қ а қ онунлар билан белгиланади.

70-модда. Унитар корхона

Ўзига бириктириб қ ўйилган мол-мулкка нисбатан мулкдор томонидан мулк ҳ у қ у қ и берилмаган тижоратчи ташкилот унитар корхона ҳ исобланади.

Унитар корхонанинг мол-мулки бўлинмасдир ва у қ ўшилган ҳ иссалар (улушлар, пайлар) бўйича, шу жумладан корхона ходимлари ўртасида ҳ ам, та қ симланиши мумкин эмас.

Унитар корхонанинг уставида ушбу Кодекс 43-моддасининг тўртинчи ва бешинчи қисмларида кўрсатилган маълумотлардан таш қ ари корхона устав фондининг ми қ дори тў ғ рисидаги, уни ташкил этиш тартиби ва манбалари тў ғ рисидаги маълумотлар бўлиши керак.

Унитар корхонанинг мол-мулки унга хўжалик юритиш ёки оператив бош қ ариш ҳ у қ у қ и асосида тегишлидир.

Унитар корхонанинг фирма номида унинг мол-мулкининг эгаси кўрсатилган бўлиши керак.

Унитар корхона ра ҳ бари, шунингдек агар бу корхонанинг уставида назарда тутилган бўлса, кузатув кенгаши унинг бош қ арув органидир. Унитар корхонанинг ра ҳ бари ва кузатув кенгаши мулкдор томонидан ёки мулкдор вакил қ илган орган томонидан тайинланади ҳ амда уларга ҳ исоб беради .

Унитар корхона ўз мажбуриятлари бўйича ўзига қ арашли бутун мол-мулк билан жавоб беради.

Унитар корхона ўз мол-мулки эгасининг мажбуриятлари бўйича жавобгар бўлмайди.

Унитар корхона ўз мулкида ўз мулкдорининг устав фондидаги (устав капиталидаги) улушга эга бўлишга ҳ а қ ли эмас. Ушбу қ исмда белгиланган та қ и қ кучга киргунига қ адар ўз мулкдорининг устав фондидаги (устав капиталидаги) улушни олган унитар корхона хўжалик жамияти (ширкати) иштирокчилари умумий йи ғ илишида овоз беришга ҳ а қ ли эмас.

Унитар корхоналарнинг ҳ у қ у қ ий мав қ еи ушбу Кодекс ҳ амда бош қ а қ онунлар билан белгиланади.

Унитар корхона мол-мулкининг эгаси корхона мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди, ушбу Кодекс 48-моддасининг учинчи ва тўртинчи қисмларида назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно. Бу қ оида шўъба корхона таъсис этган унитар корхонанинг шўъба корхона мажбуриятлари бўйича жавобгарлигига нисбатан ҳ ам қ ўлланилади.

71-модда. Хўжалик юритиш ҳ у қ у қ ига асосланган унитар корхона

Хўжалик юритиш ҳ у қ у қ ига асосланган унитар корхона мулкдорнинг ёки у вакил қ илган органнинг қ арорига мувофи қ ташкил этилади.

Хўжалик юритиш ҳ у қ у қ ига асосланган корхонанинг таъсис ҳ ужжати унинг белгиланган тартибда тасди қ ланган уставидан иборатдир.

Хўжалик юритиш ҳ у қ у қ ига асосланган унитар корхона ўз мол-мулкининг бир қ исмини хўжалик юритиш учун белгиланган тартибда топшириш йўли билан юридик шахс бўлган бош қ а унитар корхона (шўъба корхона) ташкил этиши мумкин.

Муассис шўъба корхонанинг уставини тасди қ лайди ва унинг ра ҳ барини тайинлайди.

72-модда. Оператив бош қ арув ҳ у қ у қ ига

асосланган давлат унитар корхонаси

Қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган ҳ олларда, Ўзбекистон Республикаси Ҳ укуматининг қ арорига мувофи қ давлат мулки бўлган мол-мулк негизида оператив бош қ арув ҳ у қ у қ ига асосланган давлат унитар корхонаси (давлат корхонаси) ташкил этилиши мумкин.

Давлат корхонасининг таъсис ҳ ужжати унинг уставидир.

Оператив бош қ арув ҳ у қ у қ ига асосланган давлат корхонасининг фирма номи унинг давлат корхонаси эканлигини кўрсатиши керак.

Давлат корхонасининг ўзига бириктириб қ ўйилган мол-мулкка бўлган ҳ у қ у қ и ушбу Кодекснинг 178 ва 179-моддаларига мувофи қ белгиланади.

Давлат корхонасининг мол-мулки етарли бўлмаганида давлат унинг мажбуриятлари бўйича субсидиар жавобгар бўлади.

Давлат корхонаси уни тузган давлат органининг қ арорига мувофи қ қ айта ташкил этилиши ёки тугатилиши мумкин.

3-§. ТИЖОРАТЧИ БЎЛМАГАН ТАШКИЛОТЛАР

73-модда. Матлубот кооперативи

Иштирокчиларнинг моддий (мулкий) э ҳ тиёжларини қ ондириш ма қ садида фу қ ароларнинг аъзоликка асосланган ихтиёрий бирлашмаси матлубот кооперативи ҳ исобланиб, бу бирлашув унинг аъзолари томонидан ўз мулкий (пай) бадалларини қ ўшиш йўли билан амалга оширилади.

Матлубот кооперативининг уставида ушбу Кодекс 43-моддасининг тўртинчи ва бешинчи қисмларида кўрсатилган маълумотлардан таш қ ари қ уйидаги маълумотлар бўлиши керак:

кооператив аъзолари қ ўшадиган пай бадалларининг ми қ дори тў ғ рисидаги;

кооператив аъзолари пай бадалларининг таркиби ва уларни қ ўшиш тартиби ҳ амда уларнинг бадални қ ўшиш мажбуриятини бузганлик учун жавобгарлиги тў ғ рисидаги;

кооперативни бош қ ариш органларининг таркиби ҳ амда ваколатлари ва улар томонидан қ арорлар қ абул қ илиш тартиби, шу жумладан қ арорлар бир овоздан ёки овозларнинг малакали кўпчилиги билан қ абул қ илинадиган масалалар тў ғ рисидаги;

кооператив кўрган зарарларни кооператив аъзолари томонидан тўлаш тартиби тў ғ рисидаги.

Матлубот кооперативининг номида унинг фаолиятининг асосий ма қ сади кўрсатилиши, шунингдек “кооперативи” сўзи ёки “матлубот уюшмаси” ёхуд “матлубот жамияти” деган сўзлар бўлиши керак.

Матлубот кооперативининг аъзолари кўрилган зарарни йиллик баланс тасди қ ланганидан кейин уч ой мобайнида қ ўшимча бадаллар тўлаш йўли билан қ оплашлари шарт. Ушбу бурч бажарилмаган та қ дирда кооператив кредиторларнинг талабларига мувофи қ суд томонидан тугатилиши мумкин.

Матлубот кооперативининг аъзолари унинг мажбуриятлари бўйича ҳ ар бир кооператив аъзоси тўлайдиган қ ўшимча бадалнинг тўланмаган қ исми доирасида субсидиар жавобгар бўладилар. Бу ҳ олда кооператив аъзолари солидар жавоб берадилар.

Матлубот кооперативининг тижорат фаолиятига нисбатан ушбу Кодекснинг тижоратчи ташкилотлар тў ғ рисидаги қ оидалари қ ўлланилади.

Матлубот кооперативларининг ҳ у қ у қ ий мав қ еи, шунингдек улар аъзоларининг ҳ у қ у қ ва бурчлари ушбу Кодексга ва бош қ а қ онунларга мувофи қ белгиланади.

74-модда. Жамоат бирлашмалари

Маънавий ёки ўзга номоддий э ҳ тиёжларни қ аноатлантириш учун ўз манфаатларининг муштараклиги асосида қ онунда белгиланган тартибда бирлашган фу қ ароларнинг ихтиёрий бирлашмалари жамоат бирлашмалари ҳ исобланади.

Жамоат бирлашмалари ўз уставларида назарда тутилган ишлаб чи қ ариш ёки ўзга тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишга ҳ а қ лидирлар.

Жамоат бирлашмаларининг иштирокчилари (аъзолари) ушбу бирлашмаларга мулк қ илиб берган мол-мулкларига, шу жумладан аъзолик бадалларига бўлган ҳ у қ у қ ларини са қ лаб қ олмайдилар. Улар аъзо сифатида иштирок этаётган жамоат бирлашмаларининг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайдилар, мазкур бирлашмалар эса – ўз аъзоларининг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайдилар.

Жамоат бирлашмалари ҳ у қ у қ ий мав қ еининг хусусиятлари қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

75-модда. Жамоат фондлари

Фу қ аролар ва (ёки) юридик шахслар томонидан ихтиёрий мулкий бадаллар қ ўшиш асосида ташкил этилган, хайрия, ижтимоий, маданий, маърифий ёки бош қ а ижтимоий фойдали ма қ садларни кўзлайдиган, аъзолиги бўлмаган нодавлат нотижорат ташкилоти жамоат фонди деб эътироф этилади.

Жамоат фондига унинг муассислари (муассиси) ёки васият қ илувчи томонидан ўтказилган мол-мулк фонднинг мулкидир. Фонд муассислари (муассиси) ёки фонд васиятнома бўйича ташкил этилганида васиятномани ижро этувчи фонднинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди, фонд эса муассисларнинг (муассиснинг) ёки васиятномани ижро этувчининг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди.

Жамоат фондининг мол-мулкидан фонд уставида белгиланган ма қ сад ва вазифаларни амалга ошириш ҳ амда маъмурий харажатларни қ оплаш учун фойдаланилади. Фонд қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ тадбиркорлик фаолияти билан ўз уставида белгиланган ма қ садларга тў ғ ри келадиган доирада шу ғ улланиши мумкин. Фонднинг тижорат ташкилотлари устав фондидаги (устав капиталидаги) иштироки қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади.

Жамоат фонди ҳ ар йили ўз фаолияти тў ғ рисида ҳ исобот эълон қ илиб бориши шарт.

Жамоат фондини бош қ ариш тартиби ва унинг органларини шакллантириш тартиби унинг уставида белгиланади.

Жамоат фондининг уставида ушбу Кодекс 43-моддасининг тўртинчи қисмида кўрсатилганидан таш қ ари қ уйидаги маълумотлар бўлиши керак: фонд органларининг тузилиши, ваколатлари ва шакллантирилиш тартиби; фонд органларининг мансабдор шахсларини тайинлаш (сайлаш) ва лавозимидан озод қ илиш тартиби; фонднинг мол-мулкини шакллантириш манбалари; фонднинг, унинг ваколатхоналари ҳ амда филиалларининг мол-мулкни бош қ ариш борасидаги ҳ у қ у қ ва мажбуриятлари; фонд ваколатхоналарини очиш ва филиалларини ташкил этиш тартиби; фондни қ айта ташкил этиш ва тугатиш тартиби; фонд тугатилган та қ дирда унинг мол-мулкидан фойдаланиш тартиби; фонд уставига ўзгартишлар ва қ ўшимчалар киритиш тартиби.

Жамоат фондининг уставида фонднинг белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган рамзий белгисининг тавсифи, шунингдек қ онун ҳ ужжатларига зид бўлмаган бош қ а қ оидалар ҳ ам бўлиши мумкин.

Жамоат фондлари ҳ у қ у қ ий ҳ олатининг хусусиятлари қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

Бош қ арув, ижтимоий-маданий вазифаларни ёки тижоратчиликдан иборат бўлмаган бош қ а вазифаларни амалга ошириш учун мулкдор томонидан ташкил этилган ва тўла ёки қ исман молиявий таъминлаб туриладиган ташкилот муассаса ҳ исобланади.

Муассасанинг ўзига бириктириб қ ўйилган ва ўзи сотиб олган мол-мулкка бўлган ҳ у қ у қ лари ушбу Кодекснинг 178 ва 180-моддаларига мувофи қ белгиланади.

Муассаса ўз мажбуриятлари бўйича ихтиёридаги пул мабла ғ лари билан жавоб беради. Бу мабла ғ лар етарли бўлмаса, тегишли мол-мулкнинг эгаси унинг мажбуриятлари юзасидан субсидиар жавобгар бўлади.

Айрим турдаги давлат муассасалари ва бош қ а муассасалар ҳ у қ у қ ий мав қ еининг хусусиятлари қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

77-модда. Юридик шахслар бирлашмалари

Тижорат ташкилотлари ўзларининг тадбиркорлик фаолиятларини мувофи қ лаштириш, шунингдек муштарак мулкий манфаатларини ифода этиш ҳ амда ҳ имоя қ илиш ма қ садида нотижорат ташкилотлар ҳ исобланувчи уюшмалар (иттифо қ лар) ва ўзга бирлашмаларига бирлашишлари мумкин. Агар иштирокчиларнинг қ арорига мувофи қ уюшмага (иттифо ққ а) ва ўзга бирлашмага тадбиркорлик фаолияти билан шу ғ улланиш вазифаси юклатилса, бундай уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашма ушбу Кодексда назарда тутилган тартибда хўжалик ширкати ёки жамиятига айлантирилиши керак ёхуд тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун хўжалик жамиятлари тузиши ёки уларда иштирок этиши мумкин.

Нотижорат ташкилотлари ўз фаолиятларини мувофи қ лаштириш, шунингдек муштарак манфаатларини ифода этиш ҳ амда ҳ имоя қ илиш ма қ садида уюшмалар (иттифо қ лар) шаклида бирлашмалар тузишлари мумкин.

Уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашмалар юридик шахс ҳ исобланади.

Уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашмаларнинг аъзолари ўз муста қ илликларини ва юридик шахс ҳ у қ у қ ларини са қ лаб қ оладилар.

Уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашмалар ўз аъзоларининг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди.

Уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашмаларнинг аъзолари уларнинг мажбуриятлари бўйича уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашмаларнинг таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган ми қ дорда ва тартибда субсидиар жавобгар бўладилар.

Уюшма (иттифо қ ) ва ўзга бирлашмаларнинг номи уларнинг асосий фаолиятини кўрсатиши, унга “уюшмаси”, “иттифо қ и” сўзлари ёки бирлашма турини кўрсатадиган бош қ а сўз киритилган бўлиши керак.

Қ онун ҳ ужжатларида юридик шахслар бирлашмалари ҳ у қ у қ ий мав қ еининг хусусиятлари белгиланиши мумкин.

78-модда. Фу қ ароларнинг ўзини ўзи

бош қ ариш органлари

Фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органлари юридик шахс сифатида фу қ аролик- ҳ у қ у қ ий муносабатларнинг қ атнашчиларидир.

Фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органлари яратган ёки сотиб олган мол-мулк уларнинг мулкидир.

Фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органларининг ҳ у қ у қ ий мав қ еи қ онун ҳ ужжатлари билан белгиланади.

5-БОБ. ДАВЛАТ ФУ Қ АРОЛИК- Ҳ У Қ У Қ ИЙ МУНОСАБАТЛАР

79-модда. Давлатнинг фу қ аролик- ҳ у қ у қ ий

муносабатларда иштирок этиши

Давлат фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари билан тартибга солинадиган муносабатларда уларнинг бош қ а иштирокчилари билан баравар асосларда иштирок этади.

Фу қ аролик қ онун ҳ ужжатлари билан тартибга солинадиган муносабатларда давлат номидан давлат ҳ окимияти ва бош қ аруви органлари ҳ амда улар махсус вакил қ илган бош қ а органлар иштирок этадилар.

Давлат ўзининг фу қ аролик- ҳ у қ у қ ий мажбуриятлари бўйича ўз мулки бўлган мабла ғ лари билан жавоб беради.

80-модда. Давлат ва юридик шахслар

жавобгарлигининг фар қ лаб қ ўйилиши

Давлат томонидан тузилган юридик шахс давлатнинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди. Қ онунда назарда тутилган ҳ оллардан таш қ ари давлат ўзи тузган юридик шахснинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди.

Ушбу модданинг қ оидалари давлат тузган шартнома асосида юридик шахснинг мажбуриятлари бўйича ўз зиммасига кафиллик олган (кафолат берган) ёки мазкур юридик шахс давлатнинг мажбуриятлари бўйича ўз зиммасига кафиллик олган (кафолат берган) ҳ олларга тааллу қ ли эмас.

Fuqarolik protsessual huquqi darslik pdf

Сиз. Фуқаролик ёки иқтисодий судларга мурожаат қилмоқчимисиз?
Фуқаролик ва иқтисодий ишлар бўйича процессуал ҳужжатлар билан танишмоқчимисиз?
Низоларни судга қадар ҳал қилишда нотариат, медиация, ҳакамлик судлари фаолияти ҳақида билмоқчимисиз?

About

Blog

Apps

Platform

Fuqarolik protsessual va iqtisodiy protsessual huquqi
587 subscribers

2022 йил 15 июндан бошлаб хўжалик юритувчи субъектларнинг тижорат банкларида очилган қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ ундирувга йўл қўйилмайдиган махсус мақсадли ҳисобварақлари тугатилади.

Бунда хўжалик юритувчи субъектларнинг тугатилган махсус мақсадли ҳисобварақларидаги маблағлар қолдиғи уларнинг асосий ёки иккиламчи ҳисобварақларига ўтказилади;

махсус мақсадли ҳисобварақлар Вазирлар Маҳкамасининг қарори асосида очилади ва ёпилади;

махсус мақсадли ҳисобварақларни очиш ва (ёки) ёпиш бўйича Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари лойиҳалари Молия вазирлиги, Давлат солиқ қўмитаси ва Марказий банк билан мажбурий равишда келишилади.

Президентнинг “Ҳисоб-китоб тизимини такомиллаштириш ва хўжалик юритувчи субъектларнинг тўлов интизомини ошириш чора-тадбирлари туғрисида”ги фармони қабул қилинди.

Ҳужжатга кўра, барча тоифадаги хўжалик юритувчи субъектлар учун тенг рақобат шароити яратилишини…

1.3K views Gulrux Maxmudovna , 15:48
_Xalq so’zi_ gazetasi-133-2022-06-25.pdf

Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси Конституциявий Қонуни лойиҳаси

1.1K views Gulrux Maxmudovna , 07:20
Forwarded from Davlatjon Habibullayev
IQ44314640 (2).pdf
990 views Pirmatov Otabek , 10:27

Talabalarda sog’lom fikr yuritish ko’nikmalarini shakllantirish, ularning bilimlarini yanada mustahkamlash maqsadida kafedra faoliyat yo’nalishidan kelib chiqqan holda tegishli mavzularda telegram kanallari orqali namoyishi tashkil etib birgalikda muhokalar qilib boriladi.

1.0K views Pirmatov Otabek , 10:28
Яхши янгилик ва енгиллик…
1.0K views Gulrux Maxmudovna , 12:30
Forwarded from davletovuz

❗️2022 йил 1 сентябрдан бошлаб автомобилларни бошқариш ҳуқуқини берувчи ишончномаларни давлат хизматлари марказлари ва Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали электрон шаклда расмийлаштириш имконияти яратилади.

1.1K views Gulrux Maxmudovna , 12:30
Forwarded from Prezident matbuot kotibi | Sherzod Asadov

Йиғилишда яна бир муаммога тўхталиб ўтилди – 2 миллион 600 мингта аҳоли хонадонларининг кадастр ҳужжатлари йўқ.

Ушбу аҳоли томорқа учун кредит, субсидия ҳамда уй-жойини кенгайтиришга ипотекадан фойдалана олмаётгани ҳақида Халқ қабулхоналарига мурожаатлар тушмоқда. Устига устак, кадастри бўлмагани учун ер солиғи 3 карра миқдорда ҳисобланмоқда.

Шу боис Адлия вазирлиги, Солиқ қўмитаси, Кадастр агентлигига бир ҳафта муддатда ишчи гуруҳларини шакллантириб, ишларни бошлаш топширилди. Ишчи гуруҳлари:

– 1 октябрга қадар маҳаллабай кадастр ҳужжати бўлмаган хонадонларнинг электрон рўйхатини шакллантиради;

– уй-жойга бўлган ҳуқуқларни эътироф этишга асос бўлувчи ҳужжатларни тўплайди ва электрон базага киритади.

Мутасаддиларга республиканинг барча ҳудудларида кадастри йўқ хонадонлар масаласини узил-кесил ҳал қилиш учун алоҳида қонун лойиҳасини ишлаб чиқиб, муҳокамага киритиш вазифаси қўйилди.

Янги қонун қабул қилингунига қадар бу уй-жой эгаларига уч карра оширилган солиқ қўллаш тўхтатиб туришга қарор қилинди.