Falaj sababi, turlari va davolash haqida malumot

Falaj — biron mushak kuchini yoki mushaklar guruhi kuchini to’liq yoki qisman yo’qotish.

Bu mustaqil kasallik emas, balki biron kasallikning natijasi, ya’ni uning belgisi hisoblanadi. U turli yoshdagi erkak va ayollarda uchraydi.

Falaj turlari

Jarayonning tarqalishi asosida quyidagi falaj tasnifi ajratiladi:

• Monoplegiya — tananing bir tomonidagi oyoqning yoki qo’lning falaji sodir bo’ladi;
• Paraplegiya — bir xil turdagi ikki tana qismi falaji, masalan, ikkala qo’l yoki ikkala oyoq;
• Gemiplegiya — falaj bir tomondagi oyoq-qo’llarda rivojlanadi;
• Tetraplegiya — bir vaqtning o’zida tananing to’rt qismi ta’sirlanadi.

Bunga qarab, falaj quyidagi shakllarga ajraladi:

• Markaziy (spastik) falaj — ta’sirlangan mushaklardagi taranglik bilan ajralib turadi;
• Periferik (sust) falaj — ta’sirlangan mushaklarda taranglik pasayishi, shuningdek, ularda gipotrofiya va atrofiya rivojlanishi bilan ajralib turadi.

Falaj sabablari

Falaj rivojlanish sabablari xilma-xildir. Misol uchun:

• miya qon aylanishi o’tkir buzilishi;
• bosh va orqa miya o’smalari;
• bosh va orqa miya shikastlanishi;
• asab tizimining yuqumli kasalliklari, masalan, kanali ensefalit;
• demielinizatsiya kasalliklari — asab impulslarini o’tkazilishini ta’minlaydigan oqsilni — mielinni yo’q qilish bilan bog’liq. Ushbu kasalliklarga quyidagilar kiradi: tarqoq skleroz, tarqoq ensefalomielit va boshqalar;
• immun-yallig’lanish kasalliklari, xususan, Giyen-Barre sindromi;
• miopatiya — mushak to’qimasidagi tug’ma yoki orttirib olingan metabolik kasalliklar asosida kasalliklar;
• patologik charchoq mushaklari bilan tavsiflanadigan kasallik;
• zaharlanish, xususan, alkogol, sanoat zaharlari, og’ir metallar, neyro-faalitik zaharlar.

Prognoz ko’p jihatdan falajning sababini keltirib chiqargan omilga bog’liq. Aksariyat hollarda mushaklarning kuchini to’liq yoki qisman tiklanish mumkin. Biroq, ba’zi hollarda mushak falaji tuzatilmasligi mumkin. Shuningdek, mumkin bo’lgan asoratlar, xususan, bo’g’imlarning kontrakturalari va ankilozlari shakllanishi mumkin. Shuning uchun shifokorining barcha tavsiyalariga amal qilish kerak, chunki falajni davolashning muvaffaqiyatli natijasi asosan bemorning o’ziga va yaqinlariga bog’liq.

Falaj alomatlari

Falajning asosiy alomati — har qanday mushak yoki mushaklar guruhining kuchining to’liq yo’qligidir. Rivojlanishiga qarab quyidagi alomatlar ham bo’lishi mumkin:

• Yuqori oyoq-qo’llar mushaklarida mushaklarning kuchining to’liq yo’qligi, natijada, yuk ko’tarish, qo’llarni egish va cho’zish kabi harakatlarni amalga oshirish imkonsiz bo’ladi;
• Oyoq mushaklarida kuchning to’liq yo’qligi, natijada ta’sirlangan oyoq-qo’llar bilan faol harakatlanib bo’lmaydi;
• Boshning orqa mushaklarining falajida kuzatiladigan boshning oldinga egilishi.

Bundan tashqari, noaniq nutq, tilni og’iz bo’shlig’idan osilib qolishi, ovqat paytida ovqat og’iz bo’shlig’idan tushib ketishi mumkin. Ba’zi hollarda, ko’zlarning to’g’ri harakati yo’qligi sababli g’ilaylik rivojlanadi. Shuningdek, ba’zi hollarda tos a’zolari funksiyalarida buzilishi, bu siydik pufagining avtomatik reflekslari va siydik ushlab turish buzilishi bilan birga keladi.

Shuni ta’kidlash kerakki, periferik va markaziy falaj o’rtasida tub farqlar mavjud. Markaziy falaj belgilari:

• mushaklarning kuchi yo’qligi;
• faol harakatlarning hajmini kamaytirish;
• passiv harakatlarning hajmini kamaytirish;
• mushaklar tarangligining ko’payishi;
• chuqur reflekslarni rivojlanishi;
• sirt reflekslarini kamayishi;
• patologik reflekslarni mavjudligi;
• fastsikulyar va fibrillyar harakatlar yo’qligi.

Periferik falajning belgilari:

• ta’sirlangan neyronning old zonasida mushaklarning kuchini kamayishi;
• faol harakatlarning hajmini kamayishi;
• passiv harakatlarning ko’payishi;
• mushak tarangligi kamayishi;
• sirt reflekslar saqlanishi;
• arefleksiyaga qadar chuqur reflekslarni kamayishi;
• mushak gipotrofiyasi yoki atrofiyasini rivojlanishi;
• fastsikulyar va fibrillyar harakatlar mavjudligi.

Falaj diagnostikasi

Bemor bilan suhbat chog’ida shifokor har qanday mushak guruhidagi mushaklarning kuchi yo’qligining vaqtini aniqlaydi, shuningdek, bundan oldin sodir bo’lgan voqealar haqida so’raydi. Yuqorida aytib o’tilganidek, falajning asosiy namoyon bo’lishi mushaklarning kuchining to’liq yo’qligi. Mushak quvvati 5 balli shkala bo’yicha baholanadi:

5 ball — mushak kuchi butunlay saqlanib qoldi;

4 ball — yengil parez;

3 ball — o’rtacha parez;

2 ball — ifoda etilgan parez;

1 ball — keskin ifoda etilgan parez;

0 ball — falaj.

Nevrologik tekshiruv davomida markaziy va periferik falaj o’rtasida differensial tashhis amalga oshiriladi. Buning uchun faol va passiv harakatlar, sirt va chuqur reflekslar, mushaklar tarangligi, atrofiya, gipotrofiya, fastsikulyar va fibrillyar harakatlar mavjudligi tekshiriladi. Umumiy tekshiruvdan so’ng laboratoriya va instrumental tadqiqot usullari belgilanadi. Zaharlanish belgilarini aniqlash uchun qonning toksikologik tahlili buyuriladi. Umumiy qon testi yallig’lanish belgilarini aniqlashga imkon beradi.

Instrumental tadqiqot usullarida quyidagilardan foydalaniladi:

• Elektroneyromiografiya — ushbu usul mushaklarning elektr faolligini, periferik nervlar va motorli tolalar va motorli vositalar sonini baholashga imkon beradi;
• Elektroensefalografiya — miyaning turli qismlarining elektr faolligini hisoblashga imkon beradigan;
• MRA — miya tomirlarini o’rganishning ushbu usuli eng aniq va xavfsizdir;
• KT — bosh suyagi, o’sma, kistalar, xo’ppozlar, anevrizmalar va boshqa mavjud bo’lgan muammolarni aniqlaydigan rentgen nurlanishidan foydalanish asosida diagnostik usul;
• MRT —  ionlashtiruvchi nurlanishdan kelib chiqadigan bosh va bel miyasini o’rganish uchun eng foydali va xavfsiz usullardan biridir. Ushbu tadqiqot usulining afzalligi — bu yumshoq to’qimalarning yuqori sifatli tasvirlarini olish.

Falajni davolash

Davolash, birinchi navbatda falaj sababini keltirib chiqargan omilni bartaraf etishga qaratilgan. Masalan, o’sma mavjud bo’lganda, jarrohlik talab qilinadi. Bakterial etiologiyali asab tizimining yuqumli kasalligi bo’lsa, antibakterial vositalar buyuriladi. Muayyan antibiotikni tanlash patogen mikroorganizmlarning sezgirligi to’g’risidagi ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi.

Shuningdek, impulsni asab tolalari orqali o’tkazilishini yaxshilaydigan preparatlar ishlatiladi. Bundan tashqari, asab to’qimalarni tiklashga qaratilgan, ularning harakati asab to’qimalarni tiklashga qaratilgan neyrotrofik dorilar buyuriladi. Ular qon tomirlari bosh va orqa miyadagi metabolik jarayonlarni takomillashtirish uchun buyuriladi. B guruhi vitaminlari — asab va mushak o’tkazuvchanlik qobiliyatini oshirish uchun buyuriladi.

Periferik falajda fizioterapiya muolajalari tayinlanishi mumkin. Ular qon aylanishini yaxshilashga, metabolik jarayonlarni rag’batlantirishga, yo’qolgan funksiyani tiklashga yordam beradi. Bunday holda quyidagi fizioterapiya usullari qo’llaniladi:

• Diadinamoterapiya — bu  50 — 100 chastotali elektr tokining ta’sir qilish asosida davolashning fizioterapevtik usuli;
• Elektroforez — bu doimiy elektr (Galvanik) oqimidan foydalangan holda preparatni kiritish bilan bog’liq bo’lgan fizioterapevtik muolaja;
• Magnitoterapiya — statik magnit maydondan foydalanish asosida fizioterapevtik davolash usuli.

Bundan tashqari, falajlangan mushaklarining uzoq vaqt harakatsiz qolishi mumkin emasligini unutmaslik kerak, chunki mushaklarning harakatsiz qolishi ularning funksiyalarining qaytarib bo’lmaydigan yo’qotishga olib keladi.

Falajda dorilar

Falajni davolashda neyroprotektorlar qo’llaniladi. Ushbu dorilar asab to’qima moddalarining metabolizmini yaxshilaydi, miyelin vayronasi jarayonini sekinlashtiradi va asab tolasi qobig’ining qayta tiklanishiga ta’sir qiladi. B guruhining vitaminlari ham ro’yxatga olingan xususiyatlarga ega, shuning uchun B vitamini turlarini — masalan, B1, B6 ​​(Tiamin) yoki B12 (piridoksin) yoki B12 (sianokobalamin) yoki ularning kombinatsiyasi buyuriladi. Bunday kombinatsiyalangan dori-darmonning misoli — bu piridoksin, tiamin, sianokobalamin va lidokainni o’z ichiga olgan Milgamma. Preparat ikki bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda preparatning inyeksiya shakli qo’llaniladi, preparatning qo’llab-quvvatlanadigan dozasi tabletka shaklida buyuriladi.

Shuningdek, ko’pincha antixolinesterazlar guruhiga kiruvchi Ipigriks buyuriladi. Ushbu preparat marakaziy asab tizimi va asab-mushak sinosida sinapslarini rag’batlantiradi. Tadqiqotlarda, preparat teratogen, mutagenik, karsinogen va embriotoksik ta’sirga ega emasligi aniqlandi, ammo bolalarga tayinlash uchun yetarli ma’lumotlar mavjud emas.

Qon tomir preparatlari miya aylanishini yaxshilash uchun ishlatiladi. Ularning harakati miya tomirlarini kengaytirishga qaratilgan. Bundan tashqari, ushbu guruh vositalarining aksariyati antiagregant va antigipokoksik ta’sirga ega.

Mikroorganizmning rivojlanishiga sabab bo’lgan mikroorganizmning sezgirligi to’g’risidagi ma’lumotlar asosida antibakterial vositalar qo’llaniladi. Ko’pincha davolash tahlil natijalarini olishdan oldin boshlanadi, antibiotiklar esa gram-musbat va gram-manfiy mikrofloraga qo’llaniladi. Bundan tashqari, neyroinfeksiya bilan shug’ullanayotganda, gematoensefalitik to’siqdan o’ta oladigan antibakterial vositalardan foydalanish juda muhimdir.

Falajda xalq tabobati

Falajni davolash nafaqat ushbu kasallik rivojlanishining ehtimoliy sababni o’rnatadigan, balki davolashning eng oqilona usullarini ham belgilab beradigan malakali shifokor tomonidan o’tkazilishi kerak. O’z-o’zini davolash bilan shug’ullanmaslik kerak emas, mushaklarning kuchi yo’qolishi sexilganidan keyin o’z vaqtida tibbiy muassasaga murojaat qilish zarurdir.

Uyda, har kuni terapevtik jismoniy davolash yaralar va deformatsiyalarning paydo bo’lishiga xalaqit beradi va harakatlarning tiklanishiga hissa qo’shadi. Avvalo, ta’sirlangan oyoq-qo’llar to’g’ri holatda yotqizilishi kerak, ya’ni haddan tashqari egilishi yoki bukilishini oldini olish kerak. Terapevtik gimnastika passiv harakatlarning bajarilishi bilan boshlanishi kerak. Falajni lokalizatsiyasiga qarab, quyidagi passiv harakatlari bajariladi:

• yelkaning oldinga, yuqoriga va yon tomonga aylantirish;
• tirsak bo’g’imida qo’llarni egish va bukish;
• qo’lni to’g’rilab yon tomonga yo’naltirish;
• oyoq taglarini birma-bir tekis joylashtirish;
• tos qismdagi son bo’g’imlarini aylantirish;
• son bo’gimlarini yonga yo’naltirish va yana o’z joyiga qaytarish;
• tizza bo’g’imlarida oyoqlarni egish va bukish.

Dastlab, muolajalar 2-3 daqiqa o’tkaziladi va asta-sekin mashg’ulotlar davomiyligi oshadi.

Bundan tashqari, mushak to’qimalarining ishlashi va zararlangan hududda qon aylanishini yaxshilash uchun massaj haqida unutmaslik kerak. Ta’sir qilingan hududning besh daqiqali ishqalashdan boshlash va har kuni bir necha daqiqa qo’shishingiz kerak. 12 — 14 kungacha massaj davomiyligi 30 daqiqa va undan ko’p bo’lishi kerak. Odatda, massaj kursi 30 kunlik rejim bo’yicha bajariladi, shundan so’ng tanaffus 1 oy davomida amalga oshiriladi, keyin kurs qayta tiklanadi. To’g’ri massaj texnikasini tanlash uchun avval ushbu massajning bajarilishini qoidalarini sinchkovlik bilan tushuntirib beradigan shifokor bilan gaplashish kerak.

Maqoladagi maʼlumotlar tanishish maqsadida berilgan. Ushbu maqolada berilgan dori preparatlarini qoʻllashga qarshi koʻrsatmalar mavjud. Qoʻllashdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashishingiz zarur.

manba: yellmed.ru