Estrogen nima va uning vazifasi

Estrogen – bu inson tanasida ishlab chiqariladigan va ayolga xos jinsiy belgilarning shakllanishini ta’minlaydigan gormon. Estrogen bilan ayolning o’ziga xos jismoniy rivojlanishi, ko’krak o’sishi va hayz davrini tartibga solishda yordam beradi. Estrogen balog’atga etishish, jinsiy hayot, homiladorlik, tug’ish va menopauzada turli rollarga ega. Ikki asosiy ayol jinsiy gormonlaridan biri bo’lgan estrogen boshqa ayol jinsiy gormoni progesteron bilan birgalikda tanadagi turli funktsiyalarni bajarishda ishtirok etadi.

Estrogen nima

Asosan qondagi xolesterin va ko’p miqdorda tuxumdonlardan, kamroq darajada buyrak usti bezlari po’stlog’idan ajralib chiqadigan gormon. Tana ishlab chiqaradigan estrogenning uch turi mavjud. Estron (E1) postmenopozal ishlab chiqarish gormoni sifatida tanilgan. Estradiol (E2) ko’payish faol bo’lganida asosiy ajralib chiqadigan gormondir. Estriol (E3) homiladorlikdagi asosiy estrogendir.

Estrogen nima vazifani bajaradi

Estrogenning asosiy vazifasi jinsiy a’zolar bilan birga reproduktiv to’qimalarda o’sish va ko’payishni ta’minlashdir. Balog’at yoshiga kelib, estrogen sekretsiyasi miqdori 20 martadan ko’proq oshadi. Bolalik ko’rinishidan kattalar shakliga o’tish bu o’sish bilan erishiladi. Tashqi jinsiy a’zolarning kengayishi va qinning infektsiyalar va jarohatlarga chidamliligi estrogenning ayol jinsiy a’zolariga ta’siridir. Voyaga etgan ayol ko’kraklarining paydo bo’lishi uchun mas’ul bo’lgan estrogen, ko’krakda yog’ birikmasini keltirib chiqaradi, shuningdek, sut shakllanishi uchun mas’ul bo’lgan tuzilmalarning rivojlanishida rol o’ynaydi. Tegishli gormonlar nazorati ostida, hayotning dastlabki 20 yilida ayol va erkak sut bezlarining rivojlanishi asosan bir xil bo’ladi, keyin ayollarda asosan progesteron va prolaktin gormonlari ta’sirida emizuvchi organga aylanadi.

Yoshga qarab estrogen darajasi

Estrogenlarning jismoniy faoliyatning modulyatsiyasiga ta’siri ko’plab tadqiqotlar mavzusi bo’ldi. Oxirgi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, estrogen gipotalamusdagi miya hujayralari guruhiga ta’sir qilib, jismoniy faollikning oshishiga olib keladi. Estrogenlar suyak rezorbsiyasini bostirish orqali suyak o’sishini rag’batlantiradi. O’smirlik davrida estrogenning ko’payishi bilan ayollarning bo’yi bir muncha vaqt tez o’sib boradi, biroq bir necha yil ichida bu o’sish uzun suyaklar va epifizning birlashishini osonlashtiradi va o’sishini to’xtatadi. 

Estrogen darajasi etarli bo’lmagan ayollarda epifizning yopilishi kechiktirilganligi sababli, ularning balandligi odatdagi kattalar chegarasidan yuqori bo’ladi. Menopauza  bilan birga, tuxumdonlarning estrogen sekretsiyasi sezilarli darajada kamayadi. Estrogen darajasining pasayishi ayol tanasiga jiddiy ta’sir qiladi. Suyaklardagi kaltsiy va fosfat zahiralarining kamayishi, postmenopozal davrda suyaklarning zaiflashishi va mo’rtligining kuchayishi estrogenni kamayishining asosiy sababidir. 

Kam estrogen va ortiqcha estrogen nima

Yuqorida aytib o’tilgan holatlarga qo’shimcha ravishda past estrogen darajasi, osteoporoz, vaginal quruqlik va atrofiya, amenoreya yoki tartibsiz hayz ko’rish, terining qurishi, ayniqsa qorin atrofida soqolning ko’payishi, kuchli bosh og’rig’i, issiq chaqnashlar bilan chambarchas bog’liq.

Erkaklarda estrogen gormoni 

Estrogen gormoni an’anaviy ravishda ayol gormoni deb hisoblangan bo’lsada, u 90 yildan ortiq vaqtdan beri erkaklarda mavjudligi ma’lum. Ba’zi hayvonlar modellarida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, estrogen retseptorlari yo’qolishi erkaklarning fertilligi va prostata rivojlanishi uchun salbiy oqibatlarga olib keladi. Yuqori estrogen darajasi erkaklarda ginekomastiya, erektil disfunktsiya va bepushtlik kabi jiddiy muammolarning manbai bo’lishi mumkin. Ginekomastiya – bu erkaklardagi anormal ko’krak o’sishining tibbiy nomi. Bunday belgilarning paydo bo’lishi, ayniqsa, tabiiy estrogen qo’shimchalaridan so’ng, shifokor nazoratini talab qiladi.

Estrogen gormonining yon ta’siri

Tabiiy yoki sintetik estrogenning keng tarqalgan nojo’ya ta’sirini ko’krak qafasidagi noziklik, ko’ngil aynishi va qayt qilish, shishish, oshqozon kramplari, bosh og’rig’i, vazn ortishi, terining giperpigmentatsiyasi, soch to’kilishi, vaginal qichishish, hayz davrining buzilishi kabi ko’rsatish mumkin. Jiddiyroq yon ta’sirlarga gipertoniya, insult, yurak xuruji, venoz tromboemboliya, o’pka emboliyasi, kayfiyatning buzilishi, astmaning kuchayishi, galaktoreya va ko’krak bezi oqishi kiradi. Inson tanasining deyarli barcha to’qimalari va tizimlariga, ayniqsa ayol tanasiga ta’sir ko’rsatadigan estrogen, uning etishmasligi yoki ortiqcha bo’lsa, hayot sifatiga salbiy ta’sir qiladi, shuning uchun uni hisobga olish va kuzatib borish muhimdir.