Eshak yemi (urtikariya) sabablari, tashxislash va davolash haqida malumot

Eshak yemi (urtikariya) kasalligida allergik toshma qizil, qichiydigan, biroz bo’rtib chiqqan holatda bo’ladi. Qichishish kuchli bo’lishi mumkin. Allergiya toshmasi aniq belgilangan chegaralar va markazda rangsiz, oq ko’rinishida bo’lishi mumkin. Odatda, allergik toshmalar paydo paydo bo’lib, yo’qolib turadi. Allergiya toshmalarining tuguni bir necha soat bir joyda turishi, keyin yo’q bo’lib, boshqa joyda paydo bo’lishi mumkin. Tugun yo’qolgandan so’ng, teri odatdagidek ko’rinadi. Shish, terining hujayralaridan kimyoviy moddalar (masalan, gistamin) chiqishi natijasida hosil bo’ladi. Bu, holat vaqtincha mayda qon tomirlaridan suyuqlik oqib chiqishiga olib keladi.

Angionevrotik shish nima?

Urtikariyada — angionevrotik shish (Kvinke shishi) rivojlanishi mumkin, bu holat allergik toshmaga o’xshab, shish bilan birga keladi. Angionevrotik shish teri yuzasida emas, balki terining ostida bo’ladi. Ba’zida angioedema (Kvinke shishi) yuz, lablar, tomoq, til va nafas yo’llariga ta’sir qiladi. Shishish nafas olishga xalaqit beradigan bo’lsa, bu hayot uchun xavfli bo’lishi mumkin.

Eshak yemi sabablari

Allergik toshma (eshak yemi) nafas olish, yutish, ukol qilish yoki kimyoviy moddalar sababli bo’lishi mumkin. Allergik toshma (eshak yemi) va angioedema (Kvinke shishi) keng tarqalgan allergik reaksiyalardir

Qo’zg’atuvchi kimyoviy moddalar atrof-muhit, oziq-ovqat, dorilar, hasharotlar, o’simliklar yoki boshqa manbalarda bo’lishi mumkin. Ular ko’pchilik uchun zararsizdir. Ammo, agar odamlar bunday manbalarga nisbatan sezgir bo’lsa, kimyoviy moddalar (qo’zg’atuvchi omillar yoki allergenlar) allergik reaksiyaga sabab bo’lishi mumkin. Bunday holat shuni anglatadiki, immunitet tizimi kimyoviy moddalarga ta’sir qiladi.

Biroq, allergik toshma har doim ham allergik reaksiyaning bir qismi emas. Masalan, allergik toshma autoimmun kasalliklar sababli ham kelib chiqishi mumkin. Bunday kasalliklarda immunitet tizimi organizmning o’zini to’qimalarini begona deb tan oladi va ularning hujumini keltirib chiqaradi.

Bundan tashqari, ba’zi dorilar ham to’g’ridan-to’g’ri allergik toshma keltirib chiqaradi.

Hissiy stress va ba’zi bir jismoniy qo’zg’atuvchilar (masalan, issiqlik yoki yorug’lik) yaxshi tushunilmagan sabablarga ko’ra allergik toshmani keltirib chiqarishi mumkin.

Allergiya toshmasi odatda 6 haftadan kam davom etadi va o’tkir deb tasniflanadi. Agar allergik toshma 6 haftadan ko’p davom etsa, u surunkali deb tasniflanadi.

O’tkir allergik toshma ko’pincha quyidagi ko’rinishda bo’ladi:

• Allergik reaksiyalar
• Reaksiyalar allergiya sababli emas

Allergik reaksiyalar:

Ko’pincha tuxum, baliq, qisqichbaqasimonlar, yong’oq va mevalar kabi mahsulotlardan yoki hasharotlar chaqishidan kelib chiqadi. Hatto oz miqdordagi ba’zi oziq-ovqatlarni iste’mol qilish ham to’satdan allergik toshmaga sabab bo’lishi mumkin. Ammo boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini (masalan, qulupnay) iste’mol qilishda allergik reaksiya ularni ko’p miqdorda iste’mol qilgandan keyingina paydo bo’ladi. Ko’pgina dorilar, ayniqsa antibiotiklar allergik toshmalarga olib kelishi mumkin. Tezkor allergik reaksiyalar modda teriga bevosita tegsa (masalan, lateks), hasharotlar chaqgandan keyin yoki o’pka yoki burun orqali nafas yo’llariga kirgan moddaga reaksiya sifatida paydo bo’lishi mumkin.

Toshmaning allergik bo’lmagan sabablari:

• infeksiyalar,
• ba’zi dorilar,
• jismoniy qo’zg’atuvchilar (bosim yoki sovuq kabi),
• ba’zan hissiy qo’zg’atuvchilar (stress kabi)
• ozuqaviy qo’shimchalar kiradi.

O’tkir allergik toshmalar odatda o’ziga xos sabablarga ega bo’lsa-da, ularning yarmida sababni aniqlash mumkin emas.

Surunkali allergik toshmalarga quyidagilar sabab bo’ladi:

• aniqlanmagan kasalliklar (idiopatik);
• autoimmun kasalliklar.

Ba’zan sababni e’tiborsiz qoldirish mumkin, masalan, odamlar reaksiyaning sababi sifatida ma’lum bo’lmagan ovqatni muntazam ravishda iste’mol qilishadi (masalan, oziq-ovqat mahsulotidagi konservant, rang yoki sutdagi penitsillin). Ko’pincha, barcha urinishlarga qaramay, sabab noma’lum bo’lib qoladi.

Surunkali allergik toshma bir necha oydan bir necha yilgacha davom etishi mumkin, ba’zida hech qanday sababsiz yo’qoladi.

Eshak yemini tekshirish

Eshak yemining, ya’ni allergiya toshmalarining har biri ham darhol tibbiy ko’rikdan o’tishni talab qilmaydi. Quyidagi ma’lumotlar sizga shifokorga murojaat qilish zarurligini va shifokorga murojaat qilishda nimani kutish kerakligini hal qilishga yordam beradi:

Eshak yemida tashvishga sabab bo’ladigan alomatlar:

• Yuz, lablar, tomoq, til yoki nafas yo’llarining shishishi (angioedema (Kvinke shishi))
• Nafas olish qiyinlashishi, shu jumladan xirillash
• Kuchli rangli, ochiq yaralarni hosil qiladigan yoki 48 soatdan ko’proq davom etadigan allergik toshma
• Isitma, limfa tugunlari shishishi, sariqlik, vazn yo’qotish va umumiy kasallikning boshqa belgilari.

Agar quyidagi holatlar kuzatilsa tez yordam chaqirish kerak:

• Odam nafas olishi yoki xirillashida qiynaladi.
• Odam tomog’i yopilganday tuyuladi.

Quyidagi holatlar kuzatilsa tez yordam bo’limiga yoki vrachlik punktiga imkon qadar tezroq borishingiz kerak:

• Alomatlar og’ir bo’lsa.
• Odam tobora kuchayib borayotgan zaiflik yoki bosh aylanishini his qilsa, yoki qattiq isitma va sovuqni his qilsa.
• Odamda qusish yoki qorin og’rig’i yoki diareya rivojlansa.

Quyidagi holatlar kuzatilsa shifokorga murojaat qilishingiz kerak:

• Asalarilarning chaqishi allergik toshmalarga olib kelsa.
• Odamda isitma, bo’g’imida og’riqlar, vazn yo’qotish, limfa tugunlari shishishi yoki tunda terlash kabi boshqa alomatlar mavjud bo’lsa.
• Allergiya toshmasi qo’zg’atuvchi omil ta’sirisiz takrorlansa.
• Alomatlar 2 kundan ortiq davom etsa.

Agar bolada to’satdan paydo bo’lgan allergik toshma bo’lib, tezda yo’q bo’lib ketsa va qaytalanmasa, odatda tibbiy ko’rik talab qilinmaydi. Buning sababi odatda virusli infeksiya bo’ladi.

Eshak yemida shifokor ko’rigi

Shifokorlar eshak yemida dastlab alomatlar va kasallik tarixini o’rganishadi. Keyin, jismoniy tekshiruv o’tkazadilar. Odatda anamnez va fizik tekshiruv bilan tanishish kasallikning mumkin bo’lgan sabablarini aniqlaydi va keyinchalik qaysi tekshiruvlarni o’tkazish zarurligini aniqlaydi.

Shifokorlar odamdan allergik toshmalarning har bir epizodini va yuzaga keladigan boshqa alomatlarni (masalan, qichishish, nafas olish qiyinlishuvi yoki yuz va tilning shishishi) batafsil bayon qilishni so’rashadi. Ular odamning toshmadan oldin va toshma paytidagi faoliyati va allergik reaksiyalarni keltirib chiqaradigan moddalarga, shu jumladan qabul qilingan dori-darmonlarga ta’siri to’g’risida so’rashadi. Shuningdek, sabablarni ko’rsatadigan aniq simptomlar, avvalgi allergiyalari va so’nggi sayohatlari haqida so’raladi.

Qo’zg’atuvchi omilni anamnez asosida har doim ham aniqlab bo’lmaydi (ko’pincha qo’zg’atuvchi omil avval kasal boshidan o’tkazgan narsa bo’ladi).

Jismoniy tekshiruv paytida shifokorlar birinchi navbatda bemorda lablar, til, tomoq yoki nafas yo’llari shishganligini tekshirishadi. Agar shish paydo bo’lsa, davolanish darhol boshlanadi. Keyin shifokorlar toshma qanday ko’rinishini ko’rib chiqadilar, tananing qaysi qismlari ta’sirlanishini aniqlaydilar va tashxisni tasdiqlashga yordam beradigan boshqa alomatlarni tekshiradilar. Shifokorlar allergik toshma qo’zg’atishi mumkinligini aniqlash uchun turli xil jismoniy muolajalardan foydalanishlari mumkin. Masalan, ular teriga yengil bosim, issiq va sovuq ta’sir ko’rsatishi yoki terini silashlari mumkin.

Eshak yemida o’tkaziladigan tahlillar

Alomatlar davolanishni talab qiladigan o’ziga xos holatni ko’rsatmasa (masalan, ba’zi yuqumli kasalliklar) allergik toshmalarning birlamchi sodir bo’lishi uchun tahlil o’tkazish talab qilinmaydi. Ammo, agar toshma g’ayrioddiy xususiyatlarga ega bo’lsa, takrorlansa yoki uzoq davom etsa, test o’tkaziladi.

Odatda, testlar elektrolitlar, shakar (glyukoza) va qalqonsimon bezni stimulyatsiya qiluvchi gormon miqdorini o’lchash hamda buyraklar va jigarning qay darajada ishlashini aniqlash uchun qonni to’liq tahlil qilish va qon testlarini o’z ichiga oladi.

Teri sinovlari, masalan, terining igna tekshiruvi, allergolog (allergik kasalliklarga ixtisoslashgan shifokor) tomonidan aniq allergenlarni tekshirish uchun amalga oshiriladi. Tasviriy testlar va boshqa qon tekshiruvlari tibbiy tarix va fizik tekshiruv asosida amalga oshiriladi. Agar alomatlar butun vujudga ta’sir qiladigan kasallikni ko’rsatsa, uni aniqlash uchun ehtiyotkorlik bilan tekshirish kerak.

Agar tashxis aniq bo’lmasa yoki toshma 48 soatdan ortiq davom etsa, terining biopsiyasi amalga oshiriladi.

Eshak yemi toshmasini davolash

• Qo’zg’atuvchi omillarni bartaraf etish
• Qichishishni bartaraf etish usullari
• Dori vositalari

Allergiya toshmasi ko’pincha bir-ikki kundan keyin aralashuvsiz yo’qoladi. Agar sabab aniq bo’lsa yoki shifokor sababini aniqlasa, iloji bo’lsa, odamlar u sababni bartaraf etishlari kerak. Agar sabab aniq bo’lmasa, odamlar toshma ketguncha barcha zarur bo’lmagan dori-darmonlarni qabul qilishni to’xtatishlari kerak.

Alomatlarni iliq suvdan foydalangan holda cho’milish va dush qabul qilish, teriga shikast yetkazmaslik va keng kiyim kiyish orqali yengillashtirish mumkin.

Eshak yemi toshmasini davolash uchun dorilar

Allergik toshmani (eshak yemini) davolash uchun og’iz orqali qabul qilinadigan antigistaminlar ishlatiladi. Ushbu dorilar qichishishni yengillashtiradi va shishishni kamaytiradi. Samarali bo’lish uchun ular kerak bo’lgandagina emas, balki muntazam ravishda olinishi kerak. Bir qator antigistaminlar, jumladan setirizin, dimedrol va loratadin retseptisiz sotiladi. Difengidramin uyquchanlikni keltirib chiqaradigan, boshqa ikkitasiga qaraganda ancha eski doridir. Boshqa antigistaminlarga desloratidin, feksofenadin, gidroksizin va levotsetirizin kiradi. 

Antigistaminni o’z ichiga oladigan krem ​​va losyonlardan foydalanish kerak emas, chunki ular terini sezgir qilib, qichishishni kuchaytiradi.

Agar alomatlar og’ir bo’lsa va boshqa davolash usullari muvaffaqiyatsiz bo’lsa, og’iz orqali qabul qilinadigan kortikosteroidlar (masalan, prednizon) ishlatiladi. Ular imkon qadar qisqa vaqt ichida olinishi kerak. 3-4 hafta davomida og’iz orqali qabul qilishda kortikosteroidlar ko’pchilikda, ba’zida jiddiy salbiy ta’sirlarni keltirib chiqaradi. Kortikosteroid kremlari umuman yordam bermaydi.

Kasalxonaga og’ir reaksiyalar yoki angioedema (Kvinke shishi) bilan murojaat qilganlarga epinefrin beriladi. Bunday jiddiy reaksiyaga ega odamlar o’z yonida epinefrinli shpritsga ega bo’lishlari kerak (epinefrin o’z-o’zidan ukol qilingan shprits) va agar reaksiya bo’lsa, uni darhol ishlatishlari kerak.

Surunkali allergik toshma bilan kasallangan odamlarning taxminan yarmida u 2 yil ichida davolanmasdan yo’qoladi. Ba’zi kattalarda antidepressant doksepin, bu ham kuchli antigistamin hisoblanadi, surunkali allergik toshmalardan xalos bo’lishga yordam beradi. Boshqa davolanishlarga qaramay takrorlanadigan surunkali toshmasi bo’lgan odamlar uchun monoklonal antikor bo’lgan omalizumab ishlatilishi mumkin.

Keksalarda eshak yemi davolash

Keksa odamlarda antigistaminlarni (gidroksizin va difengidramin kabi) qabul qilishda istalmagan ta’sir paydo bo’lishi ehtimoli ko’proq. Uyquchanlikdan tashqari, ushbu dorilar chalkashlik va bosinqirashga olib kelishi mumkin, shuningdek siyish paytida qiyinchilik tug’dirishi mumkin. Shu sababli, keksa odamlar allergik toshmalardan xalos bo’lish uchun ushbu dorilarni ichmasliklari kerak.

Asosiy xulosalar:

Allergik toshma allergik reaksiya bo’lishi yoki bo’lmasligi mumkin.

Agar toshma 6 haftadan kam davom etgan bo’lsa, uning sababi odatda ma’lum bir moddaga allergik reaksiya, o’tkir infektsiya yoki ma’lum bir moddaga allergik bo’lmagan reaksiya bo’ladi.

Toshma 6 xafta yoki undan ko’p davom etgan bo’lsa, uning sababini odatda aniqlab bo’lmaydi (idiopatik) yoki uning sababi autoimmun buzilishdir.

Nafas olish qiyin bo’lsa yoki tomoq yopilgandek bo’lsa, tez yordam chaqirish kerak.

Yengil simptomlari bo’lgan odamlar ma’lum yoki shubhali qo’zg’atuvchilarni bartaraf etishlari kerak va simptomlarni yo’qotish uchun antigistaminlarni qabul qilishlari mumkin.

Jiddiy reaksiyaga ega odamlar epinefrinli shpritsni o’zlari bilan olib yurishlari kerak va agar reaktsiya paydo bo’lsa, darhol foydalanish kerak.

manba: msdmanuals.com