Ertaklar Bolalar Uchun (qiziqarli Ibratli Ertak Bolalarga)

Bolajonlar haqida biri birdan ajoyib bo’lgan qo’shiqlar to’plamini siz aziz saytimiz mehmonlariga taqdim qilamiz, uzhits saytida xech qanday muommolarsiz qo’shiqlarni online tinglashingiz ham yuklab olishingiz mumkin.

Новые песни
Узбекские Новинки
Узбекские Коллекции
Хорезмская Музыка
Узбекские Клипы
Молодежные исполнители
Минусовки

Ertaklar bolalar uchun (qiziqarli ibratli ertak bolalarga)

Ushbu maqolada bolalar uchun ertaklar to’plami va matni keltirilgan. Ertaklar turli yoshdagi bolajonlarga mo’ljallangan (yosh bolajonlar uchun, bog’cha bolalari va maktab yoshidagi bolalarga). Farzandingizga ma’qul keladigan ertak topiladi degan umiddamiz, marhamat!

Hozir esa davraga reklamani chaqiramiz:

Qisqa ertaklar bolalar uchun

Ochko‘z bo‘ri

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, ulkan o‘rmonda bir ayyor tulki bo‘lgan ekan. Bir kuni u yo‘lda, bo‘rini uchratibdi. Bo‘ri semizgina quyonni tishlab ketayotgan ekan. Tulki bo‘riga:

– Assalomu alaykum, bo‘ri tog‘a, o‘lja muborak. Men sizga yangi yilga semiz qo‘chqor olib qo‘ygandim. Endi uni o‘zim yeya qolaman, – debdi.

Bo‘rini quvonchi ichiga sig‘may shoshib-pishib tulkiga:

– Yo‘g‘e, nega endi, men albatta, sovg‘angni qabul qilaman. Sen hozir uyingga boraver, men orqangdan tezda yetib olaman, – deb o‘rmonga kirib ketibdi.

Tulki esa bo‘rining orqasidan sezdirmay, poylab boribdi. Bo‘ri ulkan eman kavagiga quyonni yashiribdi. So‘ng tulkining uyi tomon ketibdi. Bo‘ri ketishi bilan tulki daraxt kavagidan o‘ljani olib, paqqos tushiribdi.

Bo‘ri borib qarasa, uyda tulki ham, qo‘chqor ham yo‘q ekan. Shunda bo‘ri aldanganini sezib, orqasiga yuguribdi. Daraxt kavagiga borib qarasa, u bo‘m-bo‘sh ekan. Laqma bo‘ri ochko‘zligi uchun o‘z luqmasidan ayrilibdi. Qissadan hissa shuki:

Ochko‘zlik yomon odat,

Keltirar faqat kulfat.

Boylik topgan bola

Bor ekan-u, yo‘q ekan, qadim o‘tgan zamonda bir cholning ikki o‘g‘li bo‘lib, ulardan biri sabrli va mehnatkash, ikkinchisi esa yalqov va ishyoqmas ekan. Katta o‘g‘il tinmay mehnat qilgani uchun ham sog‘lom va baquvvat bo‘lsa, dangasa o‘g‘il xo‘ppa semiz va dardmand ekan.

Kunlardan bir kuni qarib qolgan ota merosni taqsimlashga kelganda o‘zi qurgan imoratni qaysi o‘g‘liga qoldirishni bilmay, boshi qotibdi. Shunda ularni sinovdan o‘tkazmoqchi bo‘libdi.

– Shartim shunday, kimda-kim o‘ziga bo‘lib berilgan yerdan mo‘l hosil olsa, hovli-joy o‘shanga qoladi, debdi. Va o‘z-o‘zicha chamalab, baribir katta o‘g‘il g‘olib bo‘lsa kerak, chunki uning suyagi mehnatda qotgan, deya o‘ylabdi. Ammo, kichik o‘g‘il bo‘sh kelmabdi. O‘ziga ajratilgan yerdan mo‘l hosil yig‘ish uchun ishchilar yollabdi. Yig‘im-terim paytida bir necha kishining uygan xirmoni balandroq kelibdi. Katta o‘g‘il bundan xafa bo‘lmabdi. Chunki u xuddi otasi qurgan imoratdek uy sola olishiga ko‘zi yetarkan-da. Ammo, natija hammani hayron qoldiribdi.

Kichik o‘g‘il mehnat qilmay rohat ko‘rish mumkin emasligini tushunib yetibdi. Chunki u kamharakatlikdan tobora semirib, xuddi koptokday bo‘lib qolibdi.

Bundan o‘ziga tegishli xulosa chiqarib, otasiga ekin-tikin ishlarida, novvos boqishda, o‘tin terishda yaqindan ko‘maklashibdi. Mehnat uning yuzlariga nur, taniga tetiklik bag‘ishlabdi. Shunda kichik o‘g‘il haqiqiy boylik bu – salomatlik ekanini anglab, sog‘lig‘ini va baxtini mehnatdan topibdi.

Xo‘roz bilan bo‘ri

Bir bo‘ri daraxt ustida o‘tirgan Xo‘rozni ko‘ribdi va uni tutib yemoqchi bo‘lib, daraxt ostiga keldi. Hiyla bilan bechora Xo‘rozni daraxtdan tushirmoqchi bo‘libdi: «Ey, Xo‘roz o‘rtoq! Men senga bir yaxshi xabar keltirdim. Hayvonlar bilan qushlar o‘rtasida sulh bo‘ldi. Bir-biriga zulm qilmaslikka, biri ikkinchisini tutib yemaslikka qaror qilindi. Kel, birodar, pastga tush! Bir-birimizga do‘st bo‘lib, birga o‘ynaylik», — dedi. Xo‘roz Bo‘rining so‘ziga aldanadigan darajada nodon va ahmoq bo‘lmaganidan Bo‘riga qarab shunday dedi:

— Do‘stim, so‘zing rost. Lekin biroz sabr qil. Sendan boshqa ikki it ham sulh xabarni eshitib, bu yerga kelishmoqda. Hammamiz birga o‘ynaymiz.

Bo‘ri Xo‘rozdan bu so‘zni eshitgan zamon dumini orqasiga qo‘yib, qocha boshladi.

Xo‘roz: «Hoy, birodar, nima uchun qochayapsan, o‘rtamizda sulh bor-ku?» — desa. Bo‘ri:

— Oh, do‘stim! Bu zolim itlar sulhni buzganga o‘xshaydi, — deb qochib ketibdi. Xo‘roz orqasindan: «quq- qa…ru…qu-u…», — deb qichqirib qolibdi.

Notanish “do‘st”

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. Kapa degan qurbaqa bor ekan. U suvda juda yaxshi suzar ekan. Yana kuylashni xush korarkan.

Qishning sovuq ammo quyoshli kunlarining birida Kapa muzlagan suv yuzasida o‘tirib, hayol surib turganida, suv ostida bir mavjudodni unga boqib turganini ko‘rib qolibdi.

— Salom, qirg‘oqqa chiq, birga o‘ynaymiz, — deb taklif qilibdi Kapa.

Notanish mehmon nimadir debdi, lekin qurbaqa tushunolmabdi. Bu orada kun ancha ilib, muzlar eriy boshlabdi.

— Kel, birga sakrab quvlashmachoq o‘ynaymiz, — debdi Kapa.

Suv tagidagi mavjudod ham javob qaytaribdi, lekin, Kapa yana tushunmabdi. Ular kechgacha birga o‘ynashibdi. Kech tusha boshlagach Kapaning do‘sti g‘oyib bo‘libdi. Qurbaqa do‘stini ovozi boricha chaqiribdi, lekin hech kim sado bermabdi. Boshini egib, xafa bo‘libdi. Uni bu ahvolda ko‘rgan onasi, sababini so‘rabdi.

— Shunga ham xafa bo‘lasanmi?, — debdi oyisi jilmayib. — U sening suvdagi aksing-ku. Quyosh botayotganda hamma yoq qorong‘u bo‘la boshlaydi va aksing yo‘qoladi. Ertaga kun chiqishi bilan “do‘sting” suvda yana paydo bo‘ladi. Endi esa yotib uxla, — debdi oyisi.

Qalam va sichqon

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. Oddiygina bir qalam bo‘lgan ekan. Bir kuni uning egasi Valijon qalamini stol ustida unitib qoldiribdi. Paytdan foydalangan sichqoncha inidan chiqib qalamni tishlab olib qochmoqchi bo‘libdi.

— Iltimos, meni qo‘yib yubor — deb yalinibdi Qalam. — Meni nima qilmoqchisan? Yog‘ochdan yasalgan bo‘lsam, meni yeb bo‘lmaydi.

— Tishlarim qichishayapti, shuning uchun seni g‘ajimoqchiman, — debdi Sichqoncha va qalamni qattiq tishlab olibdi.

— O‘g‘riyapti, — deb baqiribdi Qalam. Men chizishni juda yaxshi ko‘raman. Maylimi so‘nggi bor rasm chizsam? — debdi Qalam.

Sichqon rozi bo‘libdi. Qalam zo‘rg‘a nafasini rostlab oppoq varaqqa kattagina aylana chizibdi.

— Bu nima? Pishloqmi? — deb so‘rabdi Sichqoncha.

— Bo‘lishi mumkin, — debdi bosiqlik bilan Qalam va chizishda davom etibdi.

Avval yuzini keyin esa quloqlari va katta-katta ko‘zlarini chizibdi.

— Axir, bu mushuk-ku! Yo‘q bo‘ldi, chizma, iltimos, — deb Sichqon yugurgancha iniga qochib ketibdi.

— Ha, bu haqiqiy mushuk, — deb baqairibdi Qalam.

Shundan buyon Sichqoncha inidan tashqariga chiqmaydigan bo‘libdi. Valijonning qalami esa hali sog‘-omon, faqat ozgina kichraygan, xolos.

Toshbaqaning hikoyasi

Dushanba og‘ir kun deganlari to‘g‘ri ekan. Bugun havo shunaqayam isib berdiki, nafas olsang, xuddi cho‘g‘ yutayotgandek boֲ‘lasan. Hali hech qancha yo‘l yurganim yo‘g‘-u, sillam qurib, tomog‘im qaqrab ketdi. Odamlarning bolalariga maza-da. Ular bunaqa paytda salqin joyni topvolishib, muzdek sharbat ichib o‘tirishadi, yo bo‘lmasa, burunlarini tortib-tortib, muzqaymoq yalashadi. Umuman, toshbaqa bo‘lib ming yil sudralgandan ko‘ra, odam bo‘lib yuz yilgina yashagan ma‘qul ekan. Sezib turibman, shunchalik holing bor ekan, safarga chiqishni senga kim qo‘yibdi, deb o‘ylayapsiz. Ho‘ bo‘yterakni ko‘ryapsizmi? O‘sha tomonda bitta xolam bor. Xolamning kenja chevarasi qadrdon oshnam. Kelasi dushanbada o‘sha kichkintoy o֥‘rtog‘im bir yuz o‘n yoshga to‘ladi. Uni tabriklagani ketyapman. Nega menga bunaqa qaraysiz? Bir hafta oldin yo‘lga chiqqanimdan hayron bo‘lyapsiz shekilli? Nima, men ayg‘irmidimki, oyog‘imga taqa qoqvolib, tosh yo‘ldan shaqira-shuqur chopib ketsam? Orqamdan it quvlasayam bo‘lgan-bitganim shu. Ana xolos, gap bilan bo‘lib qumloqqa chiqib qolibman-ku. Hammadan ham anavi do‘nglikka to‘g‘ri kelib qolganimni ko‘rmaysizmi? Ishlar chatoq endi. Bunaqa do‘nglardan ko‘p pand yeganman. O‘lib-tirilib tepaga chiqdim deganingda bir sirg‘anasan-u o‘zingni yana pastda ko‘rasan. …Umringda birovga yaxshilik qilganmisan, do‘stim? Malol kelmasa, meni do‘ppingga solib ana shu do‘ngdan o‘tkazib qo‘ygin. Nima bo‘lgandayam, yaxshi niyat bilan yo‘lga chiqqanman, ziyofatdan quruq qolmayin tag‘in.
(- Anvar Obidjon)

Sovg’a

Puchuqvoy hech qachon birovdan xat olmagan va birovga ham yozmagan. Xat tashuvchi qarg‘avoy unga konvertni tutqazganida hayron bo‘ldi. Maktubni shosha pisha ochib qarasa, bolalikdagi do‘sti Baroqvoydan ekan. “Hurmatli do‘stim Puchuqvoy! Seni judayam sog‘indim. Seni uyimga mehmonga taklif qilaman”, deb yozilgan ekan. Puchuqvoy nima qilarini bilmay qoldi. Axir shaharga borish tugul qishlog‘ini ham tuzukroq bilmas edi-da. Nima bo‘lsa bo‘ldi deb, yo‘lga tushdi.“Ziyofat bo‘lsa, bir-biridan mazali taomlar bo‘lishi tayin”, degan o‘y uni orziqtirib yubordi. Shaharga kelsa, hammayoq o‘zgacha, u yashaydigan qishloqdan butunlay farq qiladi.Bir amallab Baroqvoyni uyini topdi. Baroqni avvaliga tanimadi. U juda chiroyli, oq, qora rangli yungi va ikki yuzidagi kulrang yanog‘i o‘ziga juda yarashgan. Baroqvoy Puchuqvoyni darrov tanidi. Chunki u xali ham o‘sha-o‘sha o‘zgarmagan. Uning ko‘rinishi hozirgina pala partish ovqatlangan yosh bolani eslatardi. Baroqvoy esa do‘stini uyiga taklif qildi. Hamma yoqqa hayrat nigohini o‘qlagan Puchuqning diqqatini devordagi bir buyum tortdi. Avvaliga qo‘rqib ketdi, sekin qo‘l tekkazib ko‘rib: “Nahot egizagim bo‘lsa”, deb o‘yladi. Axir, bu oyna-ku, bunda o‘z aksing ko‘rinadi xolos, dedi kulib Baroqvoy. Oynada o‘z aksini ko‘rganini bilgan Puchuqvoy uyalib ketdi. Ikki do‘st maza qilib mehmondorchilik qilishdi. Puchuqvoy uyiga otlanganida Baroqvoy unga chiroyli oyna sovg‘a qildi. Endi Puchuqning ham o‘z aksini ko‘rsatadigan “do‘sti” bor.
(- Shahnoza Bahromjonova)

Ayiq nima dedi?

Bir kuni ikki do‘st o‘rmonda ketayotgan ekan, to‘satdan oldilaridan bir ayiq chiqib qolibdi va ularga hamla qilibdi. Ulardan biri tezda qochib ketibdi-da, yashirinib olibdi. Ikkinchisi esa qochishga ulgurolmay qolibdi. Shunda yerga yiqilib, o‘zini o‘likka solib, jimgina yotaveribdi. Ayiq uning yoniga kelib, hamma yerini iskab ko‘rgach, o‘lik gumon qilib, qaytib ketibdi. Ayiq ketgach, yashiringan do‘sti kulimsirab chiqib kelibdi va sherigidan so‘rabdi:

— Ey do‘stim, ayiq sening qulog‘ingga nimalar dedi?

— U menga «xavf-xatar duch kelganda o‘z do‘stini tashlab ketish — bu eng yomon odat» dedi, —deb javob bergan ekan.

G’oz bilan turna

Kunlardan bir kun semiz, dangasa bir G‘oz ko‘lning bo‘yida mudrab o‘tirgan ekan, tasodifan uning yoniga Turna qo‘nibdi. Turna G‘ozning qarshisida juda ham ozg‘in va nimjon ko‘rinbdi. Olifta G‘oz uni masxara qilib kulibdi:
— Menga qara, og‘ayni Turna! Namuncha chakak-chakak bo‘lib ozib ketibsan? Qoq suyaging qolibdi-ku. Xuddi yoz bo‘yi hech narsa tatimaganga o‘xshaysan-a?
Shu payt miltiq ko‘targan ovchining qirg‘oq yoqalab asta-sekin ularga yaqinlashib kela-yotganini sezib qolishibdi. Yengilgina Turna chaqqon qanot qoqibdi-yu, uchib ketibdi. Ammo semiz, baqaloq G‘oz o‘zini o‘nglab qanotlarini yozishga ulgurmasidan atrofni o‘q ovozi bosib ketibdi.
Ochofat, ishyoqmas G‘oz qirg‘oq bo‘yida mukka tushib qolaveribdi, oriq Turna bo‘lsa hozir ham ko‘kda parvoz qilarmish.

Qizg‘anchiq it

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. juda ochko‘z kuchuk bor ekan. Bir kuni u sheriklari bilan talashib, kattakon bir suyakni olib qochibdi. U suv ustidagi yakka cho‘pdan o‘tayotsa, suvda bir it og‘zida katta suyak tishlab, ko‘zlarini olaytirib itga tikilib turgan emish. It: “Ir-r,ir-r-r”, — deb tishini irjaytirgan ekan, suv ichidagi it ham tishini irjaytiribdi.

Qizg‘anchiq it uning og‘zidagi suyakni ham tortib olmoqchi bo‘libdi va “Xap!” — deb itga tashlanibdi. “Xap” deyishi bilan og‘zidagi suyak o‘zidan oldinroq “cho‘lp” etib suvga tushib ketibdi. Qizg‘anchiq it rossa shalabbo bo‘lib, suyagidan ajralib, suvdan chiqibdi.

Qiziqarli va ibratli ertaklar ODAMLAR haqida

Bahodir tabib

Bor ekan-u, yo‘q ekan, qadim-qadim zamonda, juda olis tomonda, baland tog‘lar etagidagi kichkina bir kulbada Bahodir ismli bola bobosi va buvisi bilan yashar ekan. Bahodir yashaydigan shaharda vabo kasali keng tarqalgan bo‘lib, otasi va onasi shu kasalga chalinib vafot etgan ekan. Buvasi uni erkalab, Bahodirtoy, deb chaqirarkan. Ammo bu baxtli kunlar ham uzoq davom etmabdi. Avvaliga buvisi, keyin buvasi qazo qilibdi. Bahodir bir o‘zi qolibdi.

Kunlarning birida ko‘chada bir qariya bilan uchrashib qolibdi. Qariyaning qo‘lida tor ko‘rib, uni uyiga mehmonga taklif qilibdi. Uy deyarli bo‘sh bo‘lib, katta sholchaning ustida ikkita ko‘rpa va ikkita yostiq bor ekan. Tokchada eskirgan idish-tovoqlar, devorda dutor osig‘liq turganmish. Dutor buvasiniki ekan. Demak, bola musiqani sevadi, o‘ylabdi mehmon va unga kuy chalib beribdi. Bola kuyni diqqat bilan tinglabdi. Keyin o‘zi shu kuyni dutorda ijro etibdi. Unga dutor chalishni buvasi o‘rgatgan ekan. Mehmon bilan bola suhbatlashib, kuy chalib, tunni bedor o‘tkazishibdi.

Qariya suhbat orasida o‘zini, tabib Muhammadaliman, deb tanishtiribdi.

– Qishlog‘ingga bir tabib kerak ekan. Kasallar ko‘payib ketibdi. Agar rozi bo‘lsang, senga davo sirlarini o‘rgataman, qishloqdagi kasallarni davolaysan, – debdi, nonushtada.

– Roziman, – javob beribdi, bola xursand bo‘lib. – Qishlog‘imizda tabib bo‘lmagani uchun ko‘p odam dardiga davo topolmay dunyodan o‘tib ketgan ekan. Otam meni katta bo‘lganimda shifokor bo‘lishimni vasiyat qilgan ekan. Buvam aytib bergandilar.

– Unda eshit: sening yoningga shifo uchun kelgan odamlarni ajratmaysan, hech narsa ta’ma qilmaysan. Uyingning eshigini hech qachon tambalamaysan.

Tabib unga olti oy tibbiyotdan saboq beribdi. Bahodirtoy tabiblikni ancha o‘zlashtirib olibdi. Katta tabib kichik tabibga tez-tez kelib xabar olib turishga va’da berib ortiga qaytibdi.

Bola shu kundan boshlab tabiblikka kirishibdi. Tog‘ yonbag‘rida va hatto tog‘ tepasida o‘sadigan giyohlarni yig‘ibdi. Daraxtlarning mevasi-yu, bargi, o‘t-o‘lanlar, ularning ildizlarigacha kavlab, shifobaxsh dori, malhamlar tayyorlabdi. Bir kuni qo‘shnisi kirib tez-tez isitmasi chiqayotganidan shikoyat qilibdi. Bola uning qo‘liga malham tutqazarkan, “buni tanangizga surtasiz, yana har kuni uch mahal ikkitadan olma yeysiz,” – deb tayinlabdi. Ikki-uch kun o‘tib qo‘shnisi sog‘ayibdi. Buni eshitgan boshqa bemor qo‘shnilar ham uning yoniga dardlariga davo istab kela boshlabdi. Qarabsizki, yosh tabibning ishi kundan-kunga ko‘payibdi. U har tong ustozi o‘gitiga amal qilib toqqa chiqib ketar, o‘simlik va giyohlar, daraxtlar mevasi, bargi va ba’zilarining ildizini kavlab olib kelib, ulardan shifobaxsh dorilar tayyorlarkan. Tushdan keyin esa kasallarni qabul qiladigan bo‘libdi.

Shu qishloq oqsoqoli qizining yuziga dog‘ tushib, tabiblar uni davolay olmayotgan ekan.

– Sening jigaring og‘ribdi. Uni davolash uchun anjirning xomidan har kuni to‘yguningcha yeysan va men uning bargidan tayyorlab beradigan malhamni har kech yotishdan avval yuzingga surtasan, – debdi Bahodir, uni ko‘zdan kechirgach.

– Pishganini yemayman-ku, xomini qanday yeyman, – debdi qiz chiroyli jilmayib.

– Taning sog‘, yuzing chiroyli bo‘lishini istasang, aytganlarimni bajarasan, – debdi yosh tabib qat’iy.

Bir oy deganda qizning yuzidagi dog‘dan nom-nishon qolmabdi.

Yosh tabibga ixlosi oshgan qizning dadasi o‘g‘li haqida ham gap ochibdi. U tog‘dan yiqilgach, oyog‘i ishlamay, yotib qolgan ekan.

Bola musiqaning ham kishilar salomatligiga yaxshi ta’sir qilishini bilgani uchun va’da qilgan kuni qo‘lida dutor ko‘tarib kelibdi. Qizga sho‘x-sho‘x kuylar chalib beribdi. Shu vaqt sirli voqea sodir bo‘libdi. Ichkarida yotgan qizning akasi ular oldiga o‘z oyog‘i bilan yurib kelibdi va yosh tabibdan kuyni yana bir marta chalib berishini so‘rabdi. Eshitib bo‘lgach, yig‘lab takror-takror chaldiribdi. Shunda yosh tabib yigitdan musiqaga bunchalik mehr qo‘yganligi sababini so‘rabdi.

– Men tez-tez tog‘ cho‘qqisiga chiqib turardim. Kunlarning birida cho‘qqida burgut hujum qilib qoldi. Men o‘zimni arang chetga oldim. Qush uchib ketdi. Shu payt bir kuy yangradi, qarasam ro‘paramda 12 yoshlardagi bir qiz dutor chalib turibdi. Qiz kuyni chalib tugatishi bilan boyagi burgut yana paydo bo‘ldi. Men undan qochaman, deb pastga dumalab ketdim. Qo‘l-oyoqlarim sindi. Keyin bilsam, qiz burgutning tutquni ekan. Maqsadim, o‘sha qizni qutqarish, ammo oyoqlarim pand berdi, – debdi u xo‘rsinib.

Yosh tabib yigitni davolashga kirishibdi. Ular aka-ukadek inoq bo‘lib ketishibdi. Kun ketini kunlar quvlab, oradan oylar o‘tibdi.

Bir kuni Bahodir dori-darmon tayyorlash uchun kerak bo‘ladigan mevalar, o‘t-o‘lanlar yig‘ish niyatida tog‘ cho‘qqisiga ko‘tarilayotganda, yigit tepasida ulkan burgut aylana boshlabdi. Qo‘rqib ketgan tabib yonginasidagi g‘orga yashirinibdi. Qaysi ko‘z bilan ko‘rsinki, g‘orda do‘sti hikoya qilgan qiz o‘tirganmish. Salom-alikdan so‘ng bilsa, qiz burgut ta’qibidan qochib, shu g‘orga yashirinib olgan ekan.

Burgut ko‘zdan yo‘qolgach, yosh tabib qizni pastga – tog‘ yonbag‘riga olib tushib, do‘stiga topshiribdi. Oqsoqolning o‘g‘li qizni ota-onasi huzuriga qaytaribdi.

Shunday kunlarning birida katta tabib qishloqqa tashrif buyuribdi. Ustoz va shogird uzoq suhbat qurishibdi. Ustoz chakmonini yechib, shogirdiga, endi sen chinakam tabib bo‘lding, deb oq fotiha beribdi.

Bahodir tabib qishloq oqsoqoli qiziga uylanibdi. Qishloqda kattagina shifoxona quribdi. Buni qarangki, shifoxonada yotishga bemor topilmay qolibdi.

Chunki yosh tabib hamqishloqlarini dorivor giyohlar bilan oshno qilib qo‘ygan ekan-da.

Dehqon va Jin

Qadim zamonlarda Baliqko‘l tomonlarda bir Jin bo‘lgan ekan. Kunlarning birida uning xojasi olamdan o‘tib, Jin ozodlikka chiqibdi. U hech qachon mustaqil, ozod yashab ko‘rmagan ekan. Endi nima qilsam ekan, yo o‘zimga boshqa xo‘jayin topsammikan, deb ketayotib dalada mehnat qilayotgan dehqonga duch kelibdi. U terlab-pishib yer chopayotgan ekan. Jinning dehqonga rahmi kelib:

– Odamlarga qiyin ekan-a, dehqon bobo. Bir parcha non topib, qornini to‘ydirish uchun ertani erta, kechani kecha demay ter to‘kishadi, – debdi.

– Mehnat sen o‘ylaganingday mashaqqat emas. Sen ham mehnat qilib non yeganingda uning qanday shirin bo‘lishini bilarding. Mehnatning tagi rohat, deydilar. Ishonmasang, buni o‘zing sinab ko‘rishing mumkin, – debdi dehqon.

Jin qiziqib qolibdi. Dehqon meni laqillatayotgan bo‘lmasin tag‘in, deb sinab ko‘rish uchun baliq ovlamoqchi bo‘libdi. Bir aylanib odam qiyofasiga kiribdi-da, bozordan to‘r sotib olib, daryoga boribdi. Umrida baliq ovlab ko‘rmagan Jin mashaqqat bilan to‘rtta zog‘ora baliqqa ega bo‘libdi. Biroq u tutgan balig‘ini pishirishni bilmabdi. Yana dehqonning oldiga boribdi. Ular ikkovlashib o‘tin terib, baliqni olovga tutib pishiribdi. So‘ng uni o‘rtaga qo‘yib, birga ovqatlanishibdi.

– Oh, bunchalar shirin yemak bo‘lmasa. Avval sira bunday mazali baliq yemagan edim. Chindan ham, mehnat qilib topilgan narsa totli bo‘larkan. Sen meni aldamabsan. Endi doim nonimni mehnat qilib topaman, – debdi dehqondan minnatdor bo‘lib Jin.

– Chunki mehnat qilganingda harakatda bo‘lasan, qoning yurishadi. Harakat qilgan odamning tani ham sog‘ bo‘ladi, – debdi dehqon.

Oradan oylar o‘tibdi. Jin dehqon o‘rgatganidek o‘z mehnati orqasidan non va halovat topib mamnun yashay boshlabdi. Baliqchilar orasidan o‘ziga do‘stlar orttiribdi. Kun sayin hayot unga maroqli va mazmunli tuyulibdi. Odamlarga qul bo‘lib, ularning bema’ni istaklarini ro‘yobga chiqarishdan, mehnat qilib, hayot kechirish yaxshiroq ekanini anglabdi. Ishlab ter to‘kish, so‘ng hordiq chiqarish ham unga yoqib qolibdi. Endi hech qachon qayta Jinga aylanmaslikka qaror qilibdi.

Kunlarning birida yana baliq oviga chiqibdi. Suvga to‘r tashlashi bilan unga oltin baliq ilinibdi.

– Ey, odam, jonimga rahm qil. Tila tilagingni, ortig‘i bilan ado qilay, – deb turganmish oltin baliq ta’zim bajo qilganicha.

– Joning o‘zingga siylov. Menga sendan hech narsa kerakmas. Moviy to‘lqinlar ichra o‘ynoqlab suzaver, – debdi Jin oltin baliqni hayratga solib. U hali biror odam zotidan bunday gap eshitmagan ekan.

– Nahotki, biror tilaging yo‘q? O‘zing bo‘lmasa bola-chaqang uchun so‘ra, keyin pushaymon bo‘lma, – debdi oltin baliq uning gaplari qanchalik to‘g‘riligini bilish uchun.

– Ey, oltin baliq, menda bola-chaqa yo‘q. Bo‘lganida ham ularni mehnatga o‘rgatardim. Sen mening g‘amimni yema. Mehnat qilib, non topib yeyish qanchalar rohat ekanini bilganingda edi, bu rohatni hech narsaga almashtirmagan bo‘larding, – debdi Jin.

Qissadan hissa: mehnatga mehr qo‘ygan odam g‘oyibdan keladigan boylikka ko‘z tikmas ekan.

Luqmoni Hakim

Luqmoni Hakim dunyoga dong‘i ketgan tabib ekan. U odamlarning dil-dilini, giyohlarning, jamiki hayvon, jonli-jonsiz mavjudodlarning tilini ham bilar ekan. Ular xastalansa, dardga chalinsa, davolar ekan.

Kunlardan bir kuni bir kishining ko‘zi qattiq og‘rib qolibdi. U ko‘zini juda ko‘p tabiblarga ko‘rsatibdi, davo topa olmabdi, olim-u ulamolarga boqtiribdi, shifolanmabdi. Oxiri izlab-izlab, uzoqbir o‘lkada yshovchi Luqmoni Hakim haqida darak topib, uning oldiga boribdi. Luqmoni Hakim ko‘zi og‘rigan kishining u yoq-bu yog‘ini ko‘rganday bo‘libdi-da, oyog‘iga xina qo‘yishni maslahat beribdi. Shunda be’mor tabibga qarab:

— Ey, ulug‘ hakim, bu nima deganing, yo men bilan hazillashayapsanmi? Axir, mening oyog‘im og‘rigani yo‘q-ku, unga xina qo‘ysam. Ko‘zim og‘riyapti, ko‘z qayoqda-yu, oyoq qayoqda? — deb xafa bo‘libdi. Shunda Luqmoni Hakim bemorga shunday debdi:

— Tog‘ri aytasan, men ham sening qayering kasalligini ko‘rib-bilib turibman: sening ko‘zing og‘rigan, bizning fahm-u farosatimizga ko‘ra, ko‘zning bir tomiri oyoqning ostida joylashgan. Sening o‘sha joying, ya’ni ko‘zingning oyog‘ing ostiga ulangan tomiri shamollagan. Shunga xina qo‘ysang, zora ko‘zing tuzalib, asl holiga qaytsa.

Ko‘zi og‘rigan kishi Luqmoni Hakim aytganday qilib, oyog‘ining tagiga xina qo‘ygan ekan, ikki-uch kun o‘tmasdan tuzalib, hech narsa ko‘rmaganday bo‘lib ketibdi.

Yetti dangasa

Bir kuni yetti dangasa bozorga o‘ynagani chiqishibdi. Yurib-yurib qorinlari ochibdi. Ular pul yig‘ishib, yettita xurmachada qatiq va yettita non olishibdi.Olgan narsalarini yeyish uchun joy izlashib, bir chekkaga o‘tishibdi. Ular atrofga qarasalar, qo‘llarini yuvish uchun suv ko‘rinmabdi. Shunda ularning eng kattasi boshqalariga suv keltirishni buyuribdi. Ular bir-birlariga sansalorlik qilib, hech qaysisi unamabdi.

Shunda dangasalar bir-biriga shart qo‘yishibdi,

«Agar-da kim gapirsa, o‘sha qo‘lga suv olib kelib quysin», deyishibdi. Shunday qilib, dangasalar indamasdan o‘tiraverishibdi.

Shu payt bir gadoy kelib tilanibdi. Unga hech kim javob bermabdi. U nonni yeb, qatiqni ichib, idishning yuqini ularningbetiga surkab ketibdi.

Bir ozdan keyin bir it kelib, qolgan non ushoqlarini yesa ham, ular indamay o‘tiraverishibdi. It non ushoqlarini, idish yuqlarini yalabdi. Oxiri itning qorni to‘ymay qolib, bir chekkadan dangasalarning betidagi gadoy surkab ketgan qatiqlarni yalay boshlabdi. It oltita dangasaning betini yalab yettinchisini yalayotganda itning tili og‘ziga kirib ketibdi. Shu vaqtda dangasa «Ket!» deb yuboribdi. Shunda haligi olti dangasa birdaniga:

— Tur, qo‘lga suv keltir! — deb qichqirishibdi. Qarashsaki, oldilarida na non bor, na qatiq.

Uch o‘g‘il

Bor ekan, yo‘q ekan, qadim zamonda bir dehqon bo‘lgan ekan. Uning uch o‘g‘li bo‘lib, tirikchiligi o‘rtamiyona ekan. Bir kuni dehqon uzoq safarga chiqmoqchi bo‘libdi. Yo‘lga chiqish oldidan o‘g‘illarini yoniga chaqirib shunday debdi:
-Men uzoq yurtlarga ketyapman. Har biringizga bir juft tovuq, o‘rdak va g‘oz berib ketaman. Men kelgunimcha ularning tuxumini sotinglar, lekin pulini sarflamay, yig‘ib qo‘yinglar. Keyin o‘zlaringga kerak bo‘ladi.

Dehqon to‘ng‘ich o‘g‘liga bir juft tovuq, o‘rtanchasiga bir juft o‘rdak, kenjasiga esa bir juft g‘oz beribdi-da, jo‘nab ketibdi.
Oradan bir necha kun o‘tgach, parrandalar tuxum qo‘ya boshlabdi. Uch o‘g‘il tuxumlarni sota boshlashibdi. Qo‘liga pul tushgan katta o‘g‘ilning fikri buzilibdi. “Tuxumning pulini yig‘ib nima qildim. Dadam kelgunicha yaxshilab o‘ynab olay. Dadam kelib tuxumning pulini so‘rasa, tovig‘ingiz tug‘mas ekan, deyman”, degan xayolga boribdi. O‘rtancha o‘g‘il oldin o‘rdakning tuxumlarini, keyin o‘rdaklarini ham sotibdi. Ikki aka-uka do‘ppisini yarimta qilib yuraverishibdi. Kenja o‘g‘il esa g‘ozning tuxumlarini yig‘ib, bostiribdi. G‘ozlarni ko‘paytirib, ularning tuxumini sotibdi. Otasi kelgunicha anchagina pul yig‘ibdi. Otasi safardan qaytgach, to‘ng‘ich o‘g‘lini huzuriga chaqiribdi. U oldindan tayyorlab qo‘ygan javobini aytibdi. “Sen yaxshi odam bo‘lmas ekansan. Qariganimda kunimga asqotmas ekansan”, -deya ko‘nglidan o‘tkazibdi ota. O‘rtancha o‘g‘lini chaqirgan ekan, u ham yolg‘on gapiribdi. “Sen qariganimda menga qarash tugul o‘zingni ham eplolmas ekansan”, deya ko‘nglidan o‘tkazibdi ota. Kenja o‘g‘il otasi gap so‘rashini kutib turmasdanoq tuxum sotib, yiqqan pullarini beribdi. “Sen mehnatkash, yaxshi odam bo‘lar ekansan”.
Oradan yillar o‘tibdi. O‘g‘illar er yetibdi. Ota avval ikki katta o‘g‘lini, keyin kenjasini uylantirib qo‘yibdi. Ammo ikki katta o‘g‘lining turmushi birinchi kundanoq o‘xshamabdi. Ular tez orada uyidagi bor bisotini sotib, yeb-ichib tugatishibdi-da, yana otasining qo‘liga qaram bo‘lib o‘tiraverishibdi. Kenja o‘g‘il esa tadbirkorlik bilan ish tutib, kundan-kunga yaxshi yashay boshlabdi. Otasining hurmatini joyiga qo‘yib, izzat-ikrom ko‘rsatibdi. Dehqon kenja o‘g‘lidan rosa xursand bo‘libdi.

Qiziqarli va ibratli ertaklar HAYVONLAR haqida

Sichqonning noshukurligi

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, ko‘m-ko‘k o‘rmon yoqasida bir uy bor ekan. Bu uyda bir keksa kampir yolg‘iz yashar ekan. Bir kuni kampir eshik yonida ip yigirib o‘tirganda, qarg‘a quvlab kelayotgan sichqonni ko‘rib qolibdi. Kampir o‘rnidan turib, qarg‘ani kaltak bilan haydabdi. Sichqonni uyga olib kirib, oldiga bir kaft guruch to‘kibdi.

Sichqon kampirning non-tuzini yegach, uning uyida qolibdi. Endi kampir yolg‘izlikdan qutulibdi. Biroz muddat o‘tibdi, kampir eshik oldida o‘tirib, guruch tozalayotgan ekan, sichqon uning atrofida aylanib o‘ynabdi. Kampir unga ba’zi-ba’zida bir necha dona guruch sochibdi. Shu payt bir mushuk kampirning uyi yonidan o‘tib qolibdi va o‘ynab yurgan sichqonni ko‘ribdi. Kampir mushukning kelganini sezgach ichida: “Agar sichqonni ko‘zdan qochirsam, mushuk uni olib ketadi”, – deb o‘ylabdi. Oh chekkancha o‘ziga-o‘zi debdi: “Qaniydi sichqon mushukka aylansa-yu, men bexavotir o‘tirsam”. Ko‘z ochib yumguncha uning orzusi amalga oshibdi. Sichqon katta, bahaybat mushukka aylanibdi. Uni ko‘rgan haligi mushuk esa dumini qisgancha qochib ketibdi.

Kechqurun kampir tinchgina uxlabdi, mushuk tomga chiqib sayr qilibdi. Yarim kechada bir itning vovullaganini eshitgan mushuk qo‘rqib, tomdan sakrab tushibdi. Uyning ichiga yugurib kiribdi, sandiq orqasiga yashirinibdi. It vovullabdi, mushuk qaltirabdi. Kampir mushukning holiga achinib o‘ziga-o‘zi debdi: “Koshki mushukcham katta itga aylansa-yu, unga hech qanday it ozor bera olmasa”. Kampirning orzusi yana amalga oshibdi. Uning mushugi katta, kuchli itga aylanibdi. Boshqa itlarning vovullaganini eshitganda, ularga javob qaytaribdi. Uyni qo‘riqlabdi.

Oradan biroz vaqt o‘tib kampirning uyi atrofida och yo‘lbars paydo bo‘libdi. U o‘lja izlab aylanib yurgan ekan. It oldinga chiqib, unga vovullabdi. Yo‘lbars itga qarab na’ra tortibdi. Shunda kampir faryod chekibdi: “Qaniydi, itim katta yo‘lbarsga aylansa. Shunda boshqa hayvonlar unga hamla qila olmas edi”.

Bu safar ham kampirning tilidagi ro‘yobga chiqibdi. Uning iti katta, haybatli yo‘lbarsga aylanibdi. Endi u o‘rmonda viqor bilan yuradigan bo‘libdi. Uni ko‘rgan boshqa jonzotlar qo‘rqqanlaridan butalar orasiga yashirinishar yoki daraxt tepasiga chiqib olishar ekan. Har safar o‘zidan kichikroq hayvonni ko‘rsa, vajohat bilan na’ra tortibdi. Kampir uning qilayotgan ishlarini ko‘rsa ham indamabdi. Oxir-oqibat bir kuni yo‘lbars kichkina sichqonni qo‘rqita boshlabdi. Uning ishidan kampirning hafsalasi pir bo‘lib, yo‘lbarsga debdi: “Nega bunchalik manmansan? Bir paytlar o‘zing ham kichkina sichqon bo‘lganing esingdan chiqdimi?” Yo‘lbarsning jahli chiqibdi. Kampirning unga ko‘rsatgan mehr-u muhabbatini unutibdi.

– Hech kim meni bir paytlar sichqon bo‘lganimni bilmaydi, – debdi u.

– Sen noshukr hayvon ekansan. Qaniydi, yana avvalgiday sichqonga aylanib qolsang, qarg‘a ortingdan quvib yursa.

Kampir gapini tugatmasidan yo‘lbars kichkinagina sichqonga aylanib qolibdi. Qo‘rqqanidan qaltirab, kampirning atrofida gir aylanibdi. Oxiri o‘rmon tarafga qochibdi. Kampir uni boshqa ko‘rmabdi. Qissadan hissa: Boylik bitsa yomonga, o‘zin sanar xoqonga.

Qarg’avoy

Bir bor ekan, bir yo’q ekan, kap-katta ochko’z Qarg’avoy bo’lgan ekan. Kunlardan bir kuni Qarg’avoyning ovi baror olmay, qorni och qoldi. U ov qidirib, ko’p sarson bo’ldi.

Yuraverdi, yuraverdi. Uchaverdi, uchaverdi. Eng oxiri dengiz labiga borib qoldi.

Dengiz bo’yida barragina qo’zichoq o’tlab yurar edi. Qarg’a uchib borib, qo’zichoqning qoq beliga qo’ndi.

— Kish! — dedi qo’zichoq.

— Qor-qor! — dedi Qarg’avoy. — Qo’zichoq, men seni yeyman. Qo’zichoq qo’rqib ketdi. U ingichka ovozi bilan ma’rab:

— Me-en hali yoshman. Rahm qil. Meni yema! Qarg’a bo’lsa yana qattiqroq qag’illab, dedi:

— Qo-or-r-r, qo-o-o-r-r-r. Qarg’a yosh qo’zichoqlarni yaxshi ko’radi. Men seni yeyman!

Qo’zichoq nima qilishini bilmay qoldi. Birdan iljayib, dedi:

— Mayli, Qarg’avoy, men rozi.

Qarg’avoy qo’zichoqni yemoqchi bo’lib, og’zini ochdi.

— To’xtab tur! — dedi qo’zichoq. — Ovqat yeyishdan oldin qolingni yuv, og’zingni chayqa!

— Xo’p, — dedi Qarg’a. Qarg’avoy uchib, dengizga bordi.

— Qor, qor! Dengiz, dengiz!

— Og’zimni chayqab, barra qo’zichoqni maza qilib yeyman! Dengiz javob berdi:

— Yaxshi. Bor, kuloldan ko’za keltir.

Qarg’a tezlikda kulolga chopdi. Kulol loy pishitib o’tirar edi.

— Qor, qor! Kulol, kulol! — dedi Qarg’avoy, xunuk ovozini baland qo’yib.

— Menga ko’za ber, ko’zani dengizga eltaman, dengiz menga suv beradi, suvga og’zimni chayqayman, so’ngra barragina qo’zichoqni maza qilib yeyman.

Kulol javob berdi:

— Xo’p, Qarg’avoy. Lekin tuproqqo’rg’ondan tuproq keltirgin, ko’za yasab beraman.

Qarg’a halloslab, tuproqqo’rg’onga bordi.

— Qor-r-r, qor-r-r! Qo’rg’on, Qo’rg’on! Menga tuproq ber, tuproqni kulolga eltaman, kulol ko’za yasab beradi, ko’zani dengizga eltaman, dengiz menga suv beradi, suv bilan og’zimni chayqayman, so’ngra barra qo’zichoqni maza qilib yeyman.

— Sendan har qancha tuproqni ayamayman. Temirchiga borib, tesha keltirgin!

Qarg’a suyunib: «Ish o’ngidan kelyapti», dedi. U to’g’ri temirchining oldiga bordi.

— Qor-r-r, qor-r-r! Temirchi amaki! Ho, Temirchi amaki! — dedi Qarg’avoy.

— Menga tesha bering, teshani qo’rg’onga eltaman, qo’rg’on menga tuproq beradi, tuproqni kulolga eltaman, kulol ko’za beradi, ko’zani dengizga eltaman, dengiz suv beradi, suvga og’zimni chayqayman, keyin barra qo’zichoqni maza qilib yeyman.

Bu gapni eshitib, temirchining ensasi qotdi.

— Olov keltir, teshani o’tga solib, peshlab beraman, — dedi u.

Qarg’a olov axtarib ketdi.

Bir kampir chavati pishirib o’tirar edi.

— Qor, qor! Kampir ona, menga olov ber, — dedi qarg’a uchib kelib. — Olovni temirchiga eltaman, temirchi tesha yasab beradi, tesha bilan tuproqqo’rg’onga boraman, u tuproq beradi, tuproqni kulolga eltaman, u ko’za yasab beradi, ko’zani dengizga eltaman, u suv beradi, suvga og’zimni chayqab, barragina qo’zichoqni maza qilib yeyman.

Kampir o’zicha o’yladi: «Mayli, olov beray, bir kuyib o’lsin!»

Qarg’a qo’liga bir siqim kul olib, olovni uning ustiga qo’ydi-da, tez uchib ketdi. Kampir nima qilarini bilmay, hayron bo’lib qolaverdi.

Qarg’a olovni temirchiga berdi, temirchi qarg’avoy ko’tara olmasin deb, tesha o’rniga ketmon yasab berdi. Qarg’a ketmonni zo’rg’a ko’tarib tuproqqo’rg’onga bordi, qo’rg’on ko’p tuproq berdi, tuproqni kulolga eltdi, kulol beso’naqay ko’za yasab berdi, ko’zani zo’rg’a ko’tarib dengizga bordi va dedi:

— Ko’za keltirdim, suv ber!

Qarg’a juda charchagan edi. U, ko’za dengizga tushib ketmasin deb, uni dumiga bog’lab oldi-da, suvga soldi.

Ko’zaga suv to’la boshladi. U borgan sari og’irlashaverdi. Ochko’z Qarg’avoy bira-to’la ko’proq suv g’amlamoqni xayol qildi. Ko’za to’ldi. Qarg’avoy uni ko’tarib, uchish uchun qanotlarini yozdi, oyoqlarini ko’tardi, lekin uni ko’tara olmay, tiyg’onib ketib, dengizga quladi.

Ming talpinib qanot yozsa ham, bo’lmadi — cho’kib ketdi.

Buni ko’rgan qo’zichoq tumshug’ini osmonga ko’tarib kulib qo’ydi.

Quyonchaning uychasi

Bir bor ekan, bir yoq ekan, bir tulki bilan quyon bo’lgan ekan. Tulkining uychasi — muzdan, quyonniki — daraxtning postlog’idan qurilgan ekan. Bahor kelib, kunlar iligach, tulkining uychasi erib ketibdi. Boshpanasiz qolgan tulki tunashga joy berishni so’rab quyonning oldiga bordi-yu, uning uychasini egallab olib, o’zini haydab yubordi.

Quyoncha yo’lda yig’lab borar ekan, oldidan kuchukcha chiqib qoldi:

— Vov, vov, vov! Hoy quyoncha, nega yig’layapsan?

— Qanday qilib yig’lamay? Mening daraxt po’stlog’idan yasalgan uycham bor edi. Tulkining muzdan qurilgan uychasi erib ketgach, tunashga joy berishimni so’rab keldi-yu, uychamni egallab olib, o’zimni xaydab yubordi.

— Qo’y, yig’lama, quyoncha! — dedi kuchukcha.

— Boshingga tashvish tushgan bo’lsa, men senga yordam beraman.

Ular birgalikda quyonning uychasiga kelishdi. Kuchukcha vovillab dedi:

— Vov,vov,vov! Hoy tulki, qani, buyoqqa chiq-chi!

Tulki esa pechning ustida yotganicha ularga dag’dag’a qildi.

— Hozir irg’ib o’rnimdan turaman-da, derazadan sakrab chiqib ikkalangni ham tilka-pora qilib tashlayman!

Bu dag’dag’adan qo’rqib ketgan kuchukcha juftakni rostlab qoldi.

Quyoncha yana yo’lda yig’lab borar ekan, oldidan ayiq chiqib qoldi:

— Ha, quyoncha, nima uchun yig’layapsan? — deb so’radi.

— Qanday qilib yig’lamay? — dedi hiqillab quyoncha. Mening daraxt po’stlog’idan yasalgan uycham bor edi. Tulkining muzdan qurilgan uychasi erib ketgach, tunashga joy berishimni so’rab keldi-yu, uychamni egallab olib, o’zimni haydab yubordi.

— Qo’y, yig’lama, quyoncha! — yupatdi uni ayiq. — Boshingga tashvish tushgan bo’lsa, men senga yordam beraman.

Ular birgalikda quyonning uychasiga kelishdi. Ayiq bor ovozi bilan baqirdi:

— Hoy tulki, qani buyoqqa chiq!

Tulki esa pechning ustida yotganicha ularga dag’dag’a qildi.

— Hozir irg’ib o’rnimdan turaman-da, derazadan sakrab chiqib ikkalangni ham tilka-pora qilib tashlayman!

Bu dag’dag’adan qo’rqib ketgan ayiq juftakni rostlab qoldi.

Quyoncha yo’lda avvalgidan ham qattiqroq yig’lab borar edi. Oldidan xo’roz chiqib qolibdi.

— Qu-qu-qu-qu-u-uq!- dedi qichqirib. — Hoy, quyoncha, nega yig’layapsan?

— Ketdik, — dedi xo’roz. — Boshingga tashvish tushgan bo’lsa, men senga yordam beraman.

— Yoq, xo’roz, qo’lingdan kelmaydi. Kuchukcha haydamoqchi bo’ldi — haydolmadi, ayiq haydamoqchi bo’ldi — haydolmadi. sen ham haydolmaysan.

— Men hayday olaman!

Ular birgalikda quyonchaning uychasiga kelishdi. Xo’roz etiklari bilan yerni tepib, qanotlarini qoqdi:

Qu-qu-qu-qu-u-uq! Tulkini qiyma-qiyma qilib tashlash uchun chalg’i o’rog’imni ko’tarib keldim. Hoy tulki, qani, chiq buyoqqa!

Xo’rozning qichqirig’ini eshitib, tulki qo’rqib ketdi va ovoz berdi:

— Hozir etigimni kiyib olay…

Xo’roz yana qichqirdi:

— Qu-qu-qu-qu-u-uq! Tulkini qiyma-qiyma qilib tashlash uchun chalg’i o’rog’imni ko’tarib keldim. Hoy tulki, qani, chiq buyoqqa!

Tulki yana ovoz berdi:

— Hozir! Kiyimimni kiyib olay…

Xo’roz uchinchi marta qichqirdi:

Qu-qu-qu-qu-u-uq! Tulkini qiyma-qiyma qilib tashlash uchun chalg’i o’rog’imni ko’tarib keldim. Hoy tulki, qani, chiq buyoqqa!

Tulki lip etib uychadan chiqdi-yu, o’zini o’rmonning ichiga urdi.

Shundan keyin quyoncha yana o’zining daraxt po’stlog’idan qurilgan uychasida tinch-osoyishta yashay boshlabdi.

Bulbul

Qadim zamonda boy savdogar bo‘lib, uning turli mamlakatlardan keltirgan qimmatbaho buyumlari juda ko‘p edi. U qayerga bormasin, esdalik uchun biror yaxshi narsa olib qaytardi-da. Savdogarning uyida bir bulbul bor edi. U kumushdan yasalgan katta va chiroyli qafasda yashardi. Savdogar undan hech narsani ayamasdi. Xizmatkor bulbulga har kuni – tongda, tushlikda va oqshomda sadaf idishda suv va eng sara donlardan olib kelardi. Bulbul g‘am-tashvishsiz, farovon yashardi. Kuylashda unga yetadigani yo‘q edi. Savdogar uning quvnoq sayrashini eshitib, “U erkinlikdan ko‘ra mening uyimda baxtliroq yashayapti”, deb o‘ylardi.

Bir kuni savdogar boshqa mamlakatga safarga otlanibdi. Bundan xabar topgan bulbul savdogardan iltimos qilibdi:

– Xo‘jayin, mendan doim yaxshiligingizni ayamadingiz. Yana bir iltimosimni bajarsangiz. Siz hozir mening yurtimga ketyapsiz. U yerdagi anor bog‘ida qarindosh-urug‘larim yashaydi. Ularga salomimni yetkazib, hech narsadan nolimasdan sog‘-salomat yashayotganim haqida xabar bersangiz.

– Yaxshi, aytganingdek qilaman, – dedi savdogar va yo‘lga tushdi.

U manzilga yetib kelib, mollarini sotib bo‘lgach bulbul aytgan bog‘ni izlashga tushdi. Uzoq yo‘l yurib, nihoyat, g‘oyatda chiroyli bir boqqa duch keldi. Bog‘da son-sanoqsiz gullar ochilib yotardi. Yon-atrofdan esa yoqimli, muattar hid taralardi. Qayerga qaramang, hamma joyda – hatto daraxtlarning har bir shoxiga qo‘nib olgan bulbullar jarangdor ovoz bilan qo‘shiq kuylashardi. Ulardan biri shunday nola bilan sayrardiki, befarq tinglay olmasdi.

– Men izlayotgan qushlar shular bo‘lsa kerak, – deb o‘yladi savdogar va daraxtga yaqinlashib qichqirdi:

– Hoy, bulbul! Mening uyimda sening ukang yashaydi. U senga va barcha yaqinlariga salom yo‘llashimni, o‘zining sog‘-salomat, betashvish yashayotganini aytib qo‘yishimni so‘radi.

Bu so‘zlarni eshitgan bulbul xuddi o‘q yeganday yerga tappa quladi. Savdogar nima qilishini bilmay qoldi. Qush qanotlarini keng yoyib, og‘zini ochgancha qimir etmay yotardi. “Eh, bekor unga ukasi haqida eslatdim, – o‘yladi savdogar. – Ukasini sog‘inib, kuyunib yotganga o‘xshaydi… Endi pushaymondan foyda yo‘q”. Savdogar yerda o‘lib yotgan qushni olib uzoqroqdagi maysaning ustiga irg‘itdi. Bulbul esa yerga tushgan zahoti tirilib, pir etib uchib daraxtga qo‘ndi-da, shoxdan-shoxga o‘tib sayraganicha, bog‘ ichiga kirib ketdi.

– To‘xta, qayerga ketyapsan? – qichqirdi savdogar. – Axir, ukang sendan xabar kelishini kutyapti!

Lekin bulbul uning gapiga quloq solmadi, sho‘xchan kuylagancha qalin barglar orasida g‘oyib bo‘ldi. Savdogar uyga xafa bo‘lib qaytdi.

– Xo‘jayin, yaqinlarimdan biror xabar keltirdingizmi? – so‘radi undan bulbul.

– Qarindoshlaringga sen haqingda hamma gapni aytdim, lekin ulardan hech qanday xabar keltirolmadim. Aftidan, ular sen haqingda eshitishni istashmadi. Akangga sen to‘g‘ringda so‘zlab berdim, u esa quloq ham solmadi va o‘zini shunday o‘lganga solib oldiki, men uning o‘lganiga paqqos ishondim. Uni yerdan olib, maysazorga irg‘itdim. Shunda u to‘satdan tirilib, uzoqlarga uchib ketdi. Buni eshitgan bulbul chuqur qayg‘uga cho‘mdi. Kun bo‘yi hech narsa yemadi, ichmadi, hatto ovoz ham chiqarmadi. Savdogar uni qutqarib qolish uchun ko‘p harakat qildi. Lekin foydasi bo‘lmadi. Ertalab yemish olib kelgan xizmatkor bulbulning qafasda o‘lib yotganini ko‘rdi. Savdogar sayroqi qushidan ayrilganiga qattiq kuyindi. Afsuslanishdan foyda yo‘qligini sezib, xizmatkorni chaqirdi va qushni uydan uzoqroqqa tashlab kelishni buyurdi. Xizmatkor uni olib devor tashqarisiga olib chiqdi va axlatxonaga irg‘itib yubordi. Bulbul yerga tushib ulgurmasdan jonlandi va quvnoq qo‘shig‘ini kuylab bog‘ ustida aylana boshladi. – Menga ajoyib maslahat olib kelganingiz uchun rahmat, xo‘jayin! – deb qichqirdi va o‘z vatani tomon uchib ketdi.

Mag‘rur oqqush

Bir kuni o‘rmondagi ko‘lga chiroyli oppoq qush uchib keldi. Uning qanotlari qordek oq bo‘lib, bo‘yni uzun edi. U qanotlarini yozganda atrofga suvning mayda zarrachalari sochilar va xuddi ertaklardagidek manzara paydo bo‘lar edi.

Qushni birinchi bo‘lib quyoncha ko‘rdi. Uning go‘zalligidan lol qolib anchagacha yoniga kela olmay uzoqdan tomosha qildi. Nihoyat yurak yutib ko‘l yoniga keldi va qushga dedi:

— Salom, mening ismim Quyonvoy, sen kimsan?

Qush unga bir nazar soldiyu, indamay sohildan uzoqroqqa suzdi.

— Men senga yomonlik qilmayman, — dedi quyoncha. Lekin qush unga qaramadi ham.

Quyoncha qushning bunday harakatidan xafa bo‘ldi va sekingina: «Chiroyli bo‘lganing bilan tarbiyasiz ekansan», dedi.

Shu payt shoxdan-shoxga sakrab olmaxon keldi. U ham ko‘ldagi oqqushning chiroyiga mahliyo bo‘ldi.

— Salom, go‘zal qush, o‘rmonimizga xush kelibsan, — dedi.

Qush esa indamay suvda suzar, u go‘yo olmaxon bilan quyonchani ko‘rmas edi.

— Men sen bilan do‘stlashmoqchiman, kel tanishamiz, — dedi unga yaqinroq borib olmaxon. Oqqush esa orqasini o‘girib nariga suzib ketdi. Buni ko‘rib olmaxon yelkasini qisdi.

Ignalariga qo‘ziqorin va qurigan mevalarni sanchib olgan tipratikan ularning yonidan o‘tib ketayotgan edi. Olmaxon va quyonchani ko‘rib, ularni mevalari bilan mehmon qildi. Ko‘lda suzib yurgan oqqushga havas bilan tikildi.

— Bunday chiroyli qushning do‘stlari ham ko‘p bo‘lsa kerak. Men unga hatto gapirishga uyalaman, chunki ko‘rimsizgina hayvonman, — dedi.

Bilasanmi, kirpivoy, sening tashqi ko‘rinishing xunuk bo‘lgani bilan, qalbing chiroyli, shuning uchun do‘stlaring ham ko‘p. Bu qushning esa chiroyini tomosha qilib to‘ydik, chunki unda hyech qanday iliqlik yo‘q ekan, afsus, — dedi olmaxon.

— Yuringlar, ketdik, — dedi quyoncha va hammalari mag‘rur qushni yolg‘iz qoldirib o‘rmonga kirib ketishdi.

Qiziqarli va ibratli ertaklar TABIAT haqida

Tomchi haqida ertak

Qishloq chekkasida, baland tepalik ustida bir tup o’rik bor ekan. U har yil odamlarga ko’p-ko’p meva berarkan. Ammo atrofida boshqa daraxtlar bo’lmagani uchun juda zerikar ekan. Bir kuni ertalab o’rik uyg’onsa, yaprog’ida bir narsa yaraq-yaraq qilib turganmish.

— Sen qanaqa qushsan? — debdi o’rik hayron bo’lib.

— Men qush emasman. Men — Tomchiman, — debdi boyagi yaraqlab turgan narsa.

— Kel, o’rtoq bo’lamiz, — debdi o’rik.

— Ammo ketib qolmaysan, — debdi o’rik. — Bo’lmasa, qushlardan ham o’rtoqlarim ko’p-u, hammasi kuz kelishi bilan qochib ketishadi.

— Mayli, — debdi Tomchi. — Men eng qiyin paytda doim sening yoningda

O’rik juda suyunib ketibdi. Ikki o’rtoq kun bo’yi maza qilib o’ynashibdi. Lekin o’rikning quvonchi uzoqqa bormabdi. Ertasiga ertalab uyg’onsa, Tomchi yo’q emish.

«Tomchi meni aldabdi» deb o’ylabdi o’rik xafa bo’lib. Endi shundoq deb turgan ekan, birov uni chaqiribdi.

— O’rikjon! Hoy, o’rikjon! O’rik quloq solsa, tovush osmondan kelayotganmish. Osmonga qarasa, do’mboqqina, oppoq bulut suzib ketayotganmish.

— Meni kim chaqiryapti?! — debdi o’rik shoxlarini silkitib.

— Men, sening do’stingman! — debdi bulut borgan sayin pastlab. — Men — Tomchiman.

O’rik hayron bo’libdi:

— Qandoq qilib chiqib olding?

— Meni oftob bobo bulutga chiqarib qo’ydi.

— Meniyam obket, — debdi o’rik havasi kelib.

— Yo’q, sen odamlarga meva berishing kerak. Qo’rqma, men ham yaqinda qaytib kelaman.

Tomchi shunday debdi-da, bulutga minib, olisolislarga ketib qolibdi. O’rik yana zerika boshlabdi. «O’rtog’im endi kelmaydi, — deb o’ylabdi xafa bo’lib. — Osmonga chiqib, meni unutib yubordi».

Kunlar borgan sayin isib, o’rikning rosayam suv ichgisi kelibdi. Chanqaganidan yaproqlari shalpayib qolibdi. Suv ichay desa, yaqin-orada bittayam ariq yo’q emish. Oxiri u shundoq chanqabdiki, hushidan ketib qolibdi.

Bir mahal birov uning yaproqlarini silagandek bo’libdi. O’rik ko’zini ochib qarasa, yaproq ustida Tomchi turgan emish.

— Men senga yordam bergani keldim, — debdi Tomchi. U shunaqa ko’p o’rtoqlarini boshlab kelgan ekanki, o’rikning chanqog’i birpasda bosilib, yayrab-yashnab ketibdi. Ikkala do’st rosa o’ynabdilar.

Kundan-kun, oydan-oy o’tib, kuz kelibdi, o’rikning yaproqlari to’kilib, yalang’och bo’lib qolibdi. Bu ham kamlik qilganday, birdan izg’irin shamol esibdi, o’rikning a’zoyi badani muzlay boshlabdi.

— Tomchi bolganida yordam berardi, — deb o’ylabdi o’rik afsuslanib. Shundoq deyishi bilan osmonda bir vaqtlar Tomchini ko’tarib yurgandaqa bulutlar paydo bo’libdi. Bulutlar quyuqlashaveribdi, quyuqlashaveribdi, oxiri qor yog’ib yuboribdi. Qor uning shoxlarini ko’rpadek o’rab olibdi.

— Qalay, isib qoldingmi, o’rikvoy?

O’rik Tomchining tovushini darrov tanibdi. Ammo o’zini ko’rmabdi.

— Qayerdasan, Tomchi? — debdi shoxlarini silkitib.

— Qorning ichidaman, — debdi Tomchi kulib. — Qarasam, sovuqqotib qolibsan, qorni boshlab keldim.

— Endi ketib qolmaysan-a? — debdi o’rik yalinib.

— Yo’q, bahorgacha sening yoningda qolaman.

O’shandan beri o’rik odamlarga ko’p mevalar beribdi. Tomchi ko’p ellarni kezibdi. Ammo qayerda bo’lmasin, qiyin va zarur paytda do’sti — o’rikning yoniga yetib kelarkan.
(- O‘tkir Hoshimov)

Danak ichidagi daraxt

Bir bor ekan, bir yo’q ekan,

Bir yo’q ekan, bir bor ekan.

Shahrimizda chaqqon, dono

Ra’no degan qiz bor ekan.

U yashagan hovli bog’day,

Daraxtlari ko’p-ko’p ekan,

Yoz kelganda ko’m-ko’k ekan.

Hovlidagi bir tup o’rik

Sara ekan, zotli ekan,

Asaldan ham totli ekan.

O’sha o’rik pishganida, Ra’no uni maza qilib yeb, ortiqchasini oftobga yoyib quritar ekan. O’rik qurib, turshak bo’lganida, oyisi uni xaltalarga solib, tikib qo’yar ekan. Bir kuni Ra’no oyisi bilan birgalashib xaltalarga turshak solayotganida, turshak orasidagi bitta danak yerga tushibdi. Ra’no uni olib, osmonga otib o’ynay boshlabdi. U danakni osmonga otar ekan-da, pastga tushayotganida kafti bilan ilib olar ekan. Har safar danak Ra’noning kaftiga tushganida, «shiq-shiq» degan tovush eshitilar ekan. «Iya, bu nima?» deb o’ylabdi Ra’no. Shunda danakning ichida kimdir ingichka ovoz bilan gapiribdi:

— Bu men — daraxtman, — debdi haligi ovoz.

— Iya, daraxt ham danakning ichida bo’ladimi? — debdi Ra’no hayron bo’lib. — Daraxt bo’lsang, qanaqa qilib danakning ichiga kirib olding?

Ra’no danakni chaqib ko’rmoqchi bo’libdi.

— Qani, ko’ray-chi, qanaqa daraxt ekansan? — debdi u.

U shunday deb, danakni kattakon, sip-silliq toshning ustiga qo’yibdi. Keyin uni bolg’a bilan urgan ekan, sirg’alib uchib ketibdi. Ra’no uni qidiribdi-qidiribdi, topolmabdi.

— Hay, mitti daraxt, qayoqqa qochding? — deb chaqiribdi.

Danak javob bermabdi.

Shunday qilib, danak yo’qolibdi. Bora-bora, Ra’no uni esidan chiqarib yuboribdi. Chunki uning ishi ko’payib ketibdi. U har kuni dadasining yonida yurib gullarga suv quyibdi, oyisining aytganini qilib hovli supuribdi, tovuqlariga don beribdi. Xullas, ishdan qo’li bo’shamabdi. Shunday qilib, yoz o’tib, kuz kelibdi, kuz o’tib, qish kelibdi. Bir kuni oyisi xaltalardan bittasini ochib undagi turshakdan kompot pishirayotganida Ra’no o’sha yo’qolgan danakni eslabdi. O’sha danak turshak tamom bo’lgunicha Ra’noning esidan chiqmabdi. Turshak tamom bo’lganida qish ketib, bahor kelibdi. Ra’no yana hovlida goh o’ynab, goh dadasiga, oyisiga qarashibdi. Ular gul ekishibdi, daraxtlarnii tagini chopib yumshatishibdi, eski xazonlarni tozalashibdi. Shunday kunlardan birida Ra’no ekin ekiladigan joyda o’ynab yursa, yerdan kichkinagii nihol o’sib chiqqanini ko’ribdi. Tepasiga borib, cho’nqayib o’tirib tomosi qilibdi. «Bu nima ekan?» deb o’ziga-o’zi gapirgan ekan, nihol yosh bolaga o’xshab ingichka ovoz bilan:

— Men — daraxtman, — debdi.

Ra’no uni ovozidan tanibdi. U o’sha Ra’noning bolg’asidan qochib qutulgan danak ekan.

— Men yo’qotgan danak senmisan? — debdi Ra’no.

— Danak emasman, daraxtman, — debdi nihol. — Ko’rmayapsanmi?

— Ko’rib turibman, daraxtsan, — debdi Ra’no. — Danakning ichiga qanaqa qilib sig’ding?

— Danakning ichida mag’iz edim, — debdi nihol. — Yerda, qor tagida uxlab yotib, uyg’ondim, keyin daraxt bo’lib o’sib chiqdim. Agar meni chaqib yeb qo’ysang, hozir bunaqa chiroyli daraxt bo’lib o’sib chiqmagan bo’lardim. Endi meni yulib tashlamasang, o’sib, huv anavi oyimga o’xshagan katta o’rik daraxti bo’laman.

O’sha kundan boshlab Ra’no niholni qo’riqlaydigan bo’libdi. Hozir ham uni parvarishlab yurganmish. Kimki uni ko’rmoqchi bo’lsa, uch yildan keyin bahorda Ra’nolarnikiga borsin. O’shanda danakdan chiqqan mitti o’rik gullab turgan bo’ladi.
(- Aziz Abdurazzoq)

Gapiruvchi daraxt

Bir yo‘lovchi kattakon daraxtning tagida dam olmoqchi bo‘libdi. U yotibdi-yu, ko‘zi uyquga ketibdi. Bir vaqt o‘rnidan turib ketmoqchi bo‘lganda hamyoni yo‘qolganini payqab qolibdi.
Shu yaqin o‘rtada bir qishloq bor ekan. Yo‘lovchi nima qilarini bilmay, qattiq qayg‘urib, yerga yotib dodlay boshlabdi. Uning dod-voyini eshitib odamlar to‘planishibdi va:

-O‘g‘irlik bizning yerimizda sodir bo‘ldi, ishqilib, hammamiz javobgar bo‘lmasak yaxshiydi, — deya har kim o‘zicha gapira boshlabdi.
Shu o‘rtada kimdir borib bu voqeani qoziga yetkazibdi. Qozi hamyon yo‘qotgan musofirni o‘z huzuriga chaqirtiribdi va:
-Nega baqirib-chaqirib hammaning tinchligini buzyapsan? – deya so‘roq qilishga kirishibdi.
-Ey hukmi odil, men daraxt tagida uxlab yotganimda hamyonimni o‘g‘irlab ketishibdi. O‘g‘rini qayerdan qidiraman endi, shuning uchun dodlab faryod urishdan boshqa choram yo‘q edi, — deb javob beribdi musofir.
Qozi voqea qanday sodir bo‘lganini aniqlagach, daraxtning bitta shoxini kesib so‘roqqa olib kelishni buyuribdi. Odamlar shoxga borib kelgunlaricha qozi hovli o‘rtasida bir o‘ra qazdirib, ichiga o‘z soqchilaridan birini tushuribdi-da:
-Mening so‘rog‘imni eshitishing bilan: “Ey qozi janoblari, men odamlarni ko‘zdan kechirib, o‘g‘rini tanib beraman”, degan javobni ber, — deb uqtiribdi.
O‘raning ustini yaxshilab berkitishibdi. Odamlar shoxni kesib kelishgach, qozi uni o‘sha yerga qo‘yibdi-da, hech narsa bilmaganday shoxni so‘roq qila boshlabdi.
Qanday buyurilgan bo‘lsa, soqchi ham xuddi o‘shanday javob beribdi. Shu zahoti butun qishloqqa:
-Daraxt ham gapirishni bilar ekan, u o‘g‘rini topib berishni va‘da qildi, — degan ovoza tarqalib ketibdi.
Hamyonni o‘g‘irlagan o‘g‘ri buni eshitgach, bezovta bo‘lib qolibdi. “Ish rasvo bo‘ldi, yaxshisi, o‘zim iqror bo‘lib qo‘ya qolay”, — degan qarorga kelibdi.
Shundan so‘ng u pulni olib, to‘ppa-to‘g‘ri qozining oldiga jo‘nabdi.

Islomiy ertaklar bolalar uchun

Bismilloh

“Oyijon! Oyijon! Arturlarnikiga tushlikka bosam maylimi?” – Jamol shunday deya uyga yugurib kirdi.

“Uning oyisi seni taklif qildimi?” – mehmonxonadan ovoz berdi oyisi.

“Ha” – javob berdi Jamol, ular Artur bilan meni birga tushlik qilgani chaqirishdi”.

“Tushlikka nima qilisharkan?” – so‘radi oyisi.

“Cho‘chqa go‘shti bo‘lmaydi, oyijon”, javob qildi Jamol, ular men faqat baliq go‘shti yeyishimni bilishadi, shuning uchun ham Arturning oyisi kartoshka bilan qovurilgan baliq pishirishga va’da berdi”.

“Yaxshi, boraqol”, ruxsat berdi oyisi.

“Ura”, baqirdi Jamol va yana chiqish eshigi tomon yugurib ketdi.

“Men taxminan bir soatlarda seni olib ketgani kiraman”, dedi oyisi, bazi mahsulotlarni sotib olish uchun do‘konga borishimiz kerak”.

Jamol dala-hovlining darvozasidan yugurib chiqdi. Artur ularga qo‘shni, shundoqqina ikki uch hovli uzoqroqda yashar edi. Va bir necha daqiqalardan so‘ng Jamol o‘z tanishining uyi yonginasida turardi. U eshikni taqillatdi.

“Kiraver”, taklif qilid Artur.

Jamol oshxonaga kirdi. “Hammasi joyida, menga ruxsat berishdi”, dedi u, men sizlarnikida tushlik qilishim mumkin”.

“Yaxshi” – so‘z qotdi Arturning oyisi.

“Oyim meni do‘kon yopilgunga qadar ulgurishimiz uchun bir soatdan keyin olib ketishga vada berdilar”, dedi Jamol.

“Unda besh daqiqalardan keyin qo‘llaringizni yuving va ovqatga o‘tiring”, dedi Arturning oyisi, tushlik deyarli tayyor”.

Artur oromkursida o‘tirib, kitob varaqlayotgan edi. “Sen bunga bir qara!” – Jamolni chaqirdi u.

Jamol uning yoniga o‘tirdi va birgalikda suratlarni tomosha qila boshladi. Bu kitob kitlar haqida edi suratda kema va uning yonida bahaybat kit tasvirlangan edi.

“Artur, muzlatgichdan sharbatni olib, quygin, iltimos” – oyisi undan so‘radi.

Artur kitobni Jamolga berib, o‘zi sharbat quyishga turdi.

Bir necha daqiqadan so‘ng bolalar qo‘llarini yuvib, dasturxon atrofiga o‘tirishdi.

“Bolajonim, sen sharbatlarni quy, men esa ungacha kartoshka va baliqni suzaman” – takidladi oyisi.

Artur stakanni apelsin sharbati bilan to‘ldirdi. Oyisi esa ularning oldiga yaqindagina qovurilgan baliq va dimlangan kartoshkali ikki katta likopcha ni qo‘ydi.

“Rahmat”, dedi Jamol. Undan keyin “Bismilloh” deb ovqatlana boshladi.

“Dessertga shokoladli tort” – dedi oyisi.

“Ura”, xursand bo‘ldi Artur. Biroq u haliyam kitobni tomosha qilishda davom etaverdi.

“Artur”, ovqatlanib bo‘lguningcha kitobni chekkaga olib qo‘y”, dedi oyisi.

Artur yoqar-yoqmas kitobni yopdi. Va bolalar kitlar haqida gaplasha boshlashdi.

Taomlanib bo‘lgach, bolalar idishlarni chekkaga olib qo‘yishdi. O‘sha vaqtda Arturning oyisi tortni kesdi. Va hali likopchalarga qo‘yib ulgurmagan ham ediki, eshik qo‘ng‘irog‘i chalindi. U toprtni olib qo‘yib, eshikka yo‘l oldi. Eshik yonida Jamolning oyisi turardi.

“Salom Maryam, kiring, marhamat”, dedi Arturning oyisi, stolga o‘tiring, biz endigina dessertni boshlayotgan edik”, taklif qildi u. “Balki undan oldin kartoshka va baliq suzarman?”- qo‘shimcha qildi u.

“YO‘q, yo‘q rahmat Nadya”- javob qildi Jamolning oyisi, men hozirgina tushlik qildim. Shunchaki sen so‘ragan kitob va jurnallarni berish, tushunmagan joylarni tushuntirish uchun sal vaqtliroq kelgan edim”.

Arturning oyisi beva edi. Ular o‘g‘li bilan yaqindagina bu rayonga ko‘chib kelishgan edi. Va Jamolning oyisi hamda boshqa asosiy qismi musulmon bo‘lgan qo‘shnilari bilan tanishgach, oyisi Islomga qiziqib qoldi va undan boshlovchilar uchun o‘qishga kitob berishini so‘radi.

“Voy ha, rahmat” – dedi Arturning oyisi, bir daqiqa kutib tur, men hozir bolalarga choy quyib beray”.

U bolalarni oldiga kesilgan tort va bir piyoladan choy qo‘ydi.

Jamol qoshiqni ko‘tarayotib “Bismilloh” dedi va tortni yeyishni boshladi.

“Nima bu?” –so‘radi Artur.

“Nimani so‘rayapsan?” – tushunmadi Jamol.

“Men mana bu sirli so‘z haqida, ovqatlanishdan oldin doim takrorlaydigan so‘zing borku” – tushuntirdi Artur.

“Ha, tushunarli” , dedi Jamol. U bir necha soniya o‘ylab qoldi. “Bu arabchada “endi men yeyishim mumkin”degan manoni anglatadi” dedi va tort yeyishda davom etdi.

Shirinlikni tugatgach, Jamol Arturning oyisiga tushlik uchun minnatdorchilik bildirib chiqishga taraddudlandi. Bir necha daqiqadan so‘ng u mashinada o‘tirardi.

“Men Arturga nima deb javob berganingni eshitdim” – dedi oyisi kulib, sen “Bismillah” “endi men yeyishim mumkin” degan manoni anglatadi deb o‘ylaysanmi?”

“Albatta”, dedi Jamol, biz doim ovqatlanish oldidan shunday deymiz”.

“Lekin men har safar mashinaga o‘tirganimda ham shunday deyman-ku, dedi oyisi.

“Ha, bu to‘g‘ri” – o‘ylab qoldi Jamol. Endi u bu so‘zlar tarjimasida haq ekanligiga ishonchi komil emas edi.

“Alhamdulillah seningcha nimani anglatadi?” – davom etdi oyisi.

“Axir, bu juda oddiyku”, tezda javob berdi Jamol, bu “yaxshi, alo”degan manoni bildiradi.

Oyisi qoniqmagannamo boshini chayqadi. “Qiziq, “Astog‘furilloh” so‘zining manosini bilasanmi?”

“Bilaman deb o‘ylayman”- dedi endi ishonchsizroq. Oyisining yuz o‘zgarishlariga qaraganda uning javoblari u darajada to‘g‘ri emasdek edi. “Menimcha, “kechir” degan manoni anglatadi. YO‘q, yo‘q, aniqrog‘i “yomon bola” degani bo‘lsa kerak”.

Oyisi chuqur nafas oldi va o‘yga toldi. So‘ng nimanidir eslab kulib yubordi.

“Sen umuman xato aytding”, dedi u bolasiga tabassum bilan qarab, o‘ylaymanki, senga arab tilidan ozgina yordam kerak. Lekin, bu sening aybing emas. Bu haqda yaxshisi uyda gaplashamiz”.

O‘sha kecha oyisi Jamolning otasiga murojaat qildi.

“Biz unga bu so‘zlar nimani anglatishini yotig‘i bilan tushuntirishimiz lozim” – dedi u, aks holda u bu so‘zlarniqo‘llasa-da, lekin manosini bilmaydi. Masalan, Jamol “Astog‘furilloh”ni “yomon bola” deb tarjima qildi”.

Otasi kuldi. “Bu bizning aybimiz”, dedi u. “Axir Jamol o‘zini yomon tutgan paytda doim “Astog‘furilloh” deymiz. Bu bizning xatoimiz. Men hozir unga tushuntirishga harakat qilaman”.

Otasi Jamolni qidirib chiqdi. Bolalar uyida uni topmasdan hovliga chiqdi. Jamol arg‘amchida uchayotgan edi.

“Dada, meni uchiring” – dedi otasini ko‘rgan Jamol.

“Jonim bilan” – dedi otasi. U arg‘amchini yoniga keldi va uchira boshladi. Biroq bundan oldin u “Bismilloh” dedi.

Arg‘amchi balandga uchdi.

“Qoyil!” – baqirdi Jamol qoniqib.

“O‘g‘iltoyim, bilasanmi men hozir nega “Bismilloh” dedim?” – so‘radi otasi.

“Biz biror ish boshlashdan oldin doim shunday deymiz” – dedi Jamol.

“To‘g‘ri” – dedi otasi, unda sen bu so‘z “men ovqatlanishim mumkin” degan manoni anglatmasligini sen bilishing kerak a?”

“Albatta. Bu “Men boshlayapman” degan manoni bildiradi”.

“YO‘q, azizim” – dedi otasi, bu so‘z Alloh nomi bilan degan manoni anglatadi. Biz musulmonlar buni biror ishga kirishishdan oldin, u shunchakii kitob varaqlash bo‘ladimi yoki tomoqni chayish shu so‘zni aytishadi. Va bu so‘zning aytilishi Allohning rahmati va madadini beradi”.

“Menimcha men buni bilardim, esimdan chiqqan” – o‘zini oqlashga urindi Jamol.

“Ehtimol”, — dedi otasi. Biroq endi sen “Bismilloh”ning qiymatini bilishing va uni shunchaki aytish emas, balki “Alloh nomi bilan” biror ishga kirishganingni bilishing lozim”.

Shu gapni ayta turib otasi o‘g‘lini uchirishda davom etdi. Shu asnoda o‘g‘liga yana savol berdi, sen biror nimani sindirsang nima deysan?

“Astag‘furillah” – javob berdi o‘g‘li.

“Bu so‘z nimani bildiradi?”

“Menimcha “kechiring” yoki shunga o‘xshash nimanidir” – javob berdi Jamol.

“Deyarli to‘g‘ri” , dedi otasi. Aniq esa “Allohim, meni kechir” degani. Bu so‘z sen noto‘g‘ri ish qilganingda, xato qilganingda aytiladi.

“To‘ppa-to‘g‘ri, men buni bilardim-ku!” – baqirib yubordi Jamol.

“Va bu aslida “yomon bola” degan manoni anglatmaydi, shunday emasmi?”

“Yo‘q” – javob berdi Jamol. Lekin bazida onam bilan siz bu so‘zni shunday ishlatasizlarki, mana men chalkashtirib yubordim.

“Bilaman, bilaman” – dedi otasi, bu bizning xatomiz va bugundan boshlab sen bizga yana xato qilsak, eslatib turasan, kelishdikmi?”

Bu nimadir boshqacha yangilik edi. Demak, ota – ona ham adashishi mumkin. Va otam o‘zlari bizni tuzatib tur deb so‘rayaptilar… Jamolga otasining g‘oyasi yoqdi.

“Albatta, otajon”, javob berdi o‘g‘li.

Otasi kuldi. “Qachon to‘g‘ri javobni eshitganda nima deyishadi?”

“Alhamdulillah” – kutmasdan turib javob qildi Jamol.

“To‘g‘ri. Bu nimani anglatadi?”

Jamol o‘ylab qoldi. U bu safar xato qilmaslikni juda istagandi. U shunchalik ko‘p o‘yladiki, arg‘amchi uchishdan to‘xtadi. “Esladim, esladim”, — quvonib baqirdi Jamol. “Bu so‘z “Barcha hamdlar Allohga” degan manoni bildiradi”.

“Alhamdulillah!”, xursand bo‘ldi otasi, to‘g‘ri!”

“Shuningdek biz bu so‘zni “qalaysan, ishlaring qalay, sog‘liklaring joyidami va boshqa shunga o‘xshash savollar” berilganda ham “Alhamdulillah” deb javob beramiz va shunday javob qilinishi lozim”.

Bu vaqtga kelib arg‘amchilar to‘xtadi. Otasi Jamolga qarab sirli kuldi.

“Bilasanmi men senga nimani taklif qilaman?” – boshladi otasi.

“Nima?”, so‘radi Jamol.

“Kel, agar hozirgi so‘zlarni keraksiz vaziyatda noto‘g‘ri qo‘llasak sen bizga eslatasan, biz esa senga. Qalay, bo‘ladimi?”

“Bo‘ladi”, javob berdi Jamol, shu paytda o‘zini kattalardek his qildi. Bo‘lmasamchi, axir u endi ota – onasiga yordam berishi mumkin. Va ular birgalikda kelajakda unga xato qilmaslikda yordam berishadi.

Otasi qo‘lini o‘g‘lini yelkasiga qo‘ydi. “Endi uyga ketdik, shom namozining vaqti bo‘lyapti” – dedi otasi, bu eslatma, shunday emasmi , kuldi Jamol.

“Ha. Bu ham o‘z manosidagi eslatma” – javob qildi otasi.

Ular uyga kirishdi.

Oilaviy shom namozini ado qilib bo‘lishgach, kechki ovqatni tanovul qilish uchun stol atrofiga o‘tirishdi. Oshxonaga ketaverish asnosida otasi Jamoldan nimadir muhim narsani so‘radi. U Jamoldan ovqatlanishdan oldin “Bismilloh” deyishni va qog‘ozda yozib bergan maxsus duoni o‘qishni aytdi.

Hamma stol atrofiga o‘tirishdi. Va hamma ovqat suzilgach, Jamol “Bismilloh” dedi va hamma Jamoldan so‘ng ovqatdan oldin aytiladigan duoni qaytarishdi:

“Allohumma baarik lana fi ma razaqtana va qiyna azaban — naar”.

O‘sha oqshom Jamolga ovqat yanada mazaliroq tuyuldi.

Jamolning murabbosi

Bir marta Jamol maktabdan uyga keldi. U juda och edi.

“Assalamu alaykum”, dedi oyisiga.

“Vaalaykum assalam”, javob berdi u, maktabda ishlar qalay?”

“Hammasi joyida, alhamdulillah”, javob berdi Jamol. “Meni qornim och, biror narsa yegim kelyapti.”

“Yaxshi, dedi onasi, stolga o‘tir”.

Aynan o‘sha paytda telefon jiringladi. Jamolning oyisi go‘shakni ko‘tardi va gaplashishni boshladi.

Shu vaqt Jamolning katta akasi Muhammad oshxonaga keldi.

“Men biror narsa tanovul qilsammi deb turibman”, dedi u.

“Menga ham biror narsa tayyorlab bera olasanmi?” — so‘radi Jamol undan.

“Okey, dedi Muhammad, nima xohlaysan, shaxsan men sut va yog‘li non yeyman”.

“Menga ham, dedi Jamol, yana murabbo ham yegim kelyapti”.

Muhammad non, sut va yog‘ni stolga olib qo‘ydi. U barcha tokchalarni ko‘rib chiqdi, lekin murabboni topolmadi. Shu payt ularning singlisi Fatima keldi.

“Men ham biror nima yeyishni xohlayman”, dedi u stol atrofiga o‘tirarkan.

“Biz yog‘li non bilan sut ichishni mo‘ljallayapmiz”, dedi Muhammad.

“Vaa murabbo ham”, qo‘shimcha qildi Jamol.

“Lekin men hech qanday murabboni topolmadim”, qo‘li bilan ishora qildi Muhammad.

“Men murabbo xohlayman”, turib oldi Jamol.

Muhammad boshini chayqadi.

“Sut va yog‘li non menga yetadi”, dedi Fatima.

Muhammad likopchaga 3 bo‘lak non qo‘ydi, ularga yog‘ surtdi va 3 stakanga sut solib stolga qo‘ydi va taomlanish uchun o‘tirdi.

U va Fatima “Bismillah” deb yeyishni boshlashdi.

Jamol yemadi. U qaysarlik bilan murabbo istardi va boshqa hech nima yegisi kelmayotgan edi.

Bu vaqtda ularning oyisi telefonda suhbatni tugatib stolga yaqinlashdi va “azizlarim, ovqatlanib bo‘lgach, darslaringizni qilishga kirishing” dedi.

Muhammad va Fatima taomlanib bo‘lib ketishdi. Jamol esa ovqatga qo‘l ham uzatmadi. U o‘z likopchasiga yoqinqiramay qarab turaverdi.

“Men murabbo yeyishni xohlayman!”, deya takrorladi.

Jamolning onasi o‘g‘liga qaradi va kuldi. “Lekin bizda murabbo yo‘q, dedi u, bilaman murabboni yaxshi ko‘rasan, ammo aynan hozir u bizda yo‘q. “Bismillah” de va yeyishni boshla”.

“Men qaerda murabbo borligini bilaman”, dedi Jamol.

“Sen u haqidami, dedi Jamolning oyisi, bu murabbo maxsus buvingga sovg‘a, bu so‘nggi banka”.

U o‘g‘lini boshini mehr bilan siladi, “endi “Bismillah” de va ovqatlanishni boshla”.

Jamol yegisi kelmadi. U murabbo xohlardi, lekin murabbo buvisi uchun edi.

Jamol o‘tirib likopchaga tikildi. Shunda u o‘yladi, buvim qarshi bo‘lmaydilar. U kishi aksincha bo‘lishganlaridan xursand bo‘ladilar. Shuning uchun ozroq olsam hechqisi yo‘q, hech kim payqamaydi.

Jamol murabbo turgan tomonga qaradi.

U yana o‘yladi. Bu o‘g‘rilik emasmi? YO‘q, unday o‘ylamayman. Men ozgina olaman, xolos, hech kim bilmaydi.

Shunda u turdi va stulni oshxona shkafi yaqiniga qo‘ydi. Unga chiqib, bankaga qo‘l uzatdi.

Buni qilaturib Jamol o‘zini yomon his qildi.

Qo‘rqinchli yeri yo‘q, o‘zini tinchlantirdi u, hech kim bilmaydi.

Jamol bankani ochdi, qo‘lini murabboga botirib, yalab oldi. Mm.. qanday mazaaa. Endi u vijdoniga quloq solmas edi.

U pichoqni oldi va o‘z noniga surtdi. Jamol murabboni shunday yaxshi ko‘radiki! U hatto oz olishini ham unutgan edi. Keyin bankaga qarab xafa bo‘ldi: ehh, men juda ko‘p olibman-ku!

U ozroq murabboni buterbroddan qayta bankaga solishga urindi.

Endi bankada yog‘ ham aralashdi. Bu ham yetmaganday, murabbo endi uning qo‘lida edi va hatto banka atroflarida ham, stolga ham murabbo edi.

“Jamol, nima qilib qo‘yding?”

Uning onasi eshik oldida o‘g‘liga qarab turardi.

Jamol qo‘liga qaradi va yig‘lab yubordi.

“Sen quloqsiz bolasan, dedi oyisi. Axir sen buni seniki emasligini bilardingku. Endi tez qo‘lingni yuv va xonangga bor”.

Jamol xonasiga yugurib ketdi.

U to‘shakda yotib yig‘ladi.. Avvaliga u xafa bo‘ldi, keyin jahli chiqdi, endi qo‘rqib ketdi.

Shu payt xonasiga otasi keldi. “Sen yaxshi ish qilmabsan, dedi u, o‘zingga tegishli bo‘lmagan narsani olibsan”.

Jamol javob bermadi. U xijolat bo‘lib yerga qaradi.

“Sening bu qilmishingga nom bor, dedi otasi, sen o‘zing buni qanday atalishini bilasan…”

Jamol yana yig‘ladi. U shunda ham hech nima demadi. Shundan keyin u “men shunchaki murabbo yegim kelgandi. Faqat ozgina. Keyin men bankani joyiga qo‘ymoqchi edim va hech kim bilmasdi. Dada men buni o‘g‘rilik ekanini bilmagan edim” deya g‘o‘ldiradi.

“Hechqisi yo‘q”, dedi otasi o‘g‘liga.

Jamol haliyam yig‘lar edi. Ha, endi siz oyim bilan mendan xafa bo‘lasizlar. Va buvim ham mendan rozi bo‘lmaydilar. Shundan keyin Jamolning ko‘zi ochildi: Va Alloh ham bu ishimdan rozi bo‘lmaydi qo‘shimcha qildi Jamol.

“Xavotirlanma, tinchlantirdi otasi. Biz buni tuzatishga harakat qilamiz”.

“Qanday?”, so‘radi Jamol.

“Birinchidan sen o‘zing xafa qilgan kishilardan kechirim so‘rashing kerak. Keyin Allohga tavba qilasan. Va bundan so‘ng hech qachon bu ishni qaytarmaysan”.

Jamolga bu fikr yoqdi lekin baribir qo‘rqib turardi. “Agar men esimdan chiqarib, yana qilib qo‘ysamchi?, so‘radi u.

“O‘ylaymanki, men senga bu voqeani eslatib unutmasligingga yordam berib turaman”, umidlantirdi otasi.

“Aytchi, bizga kim taom beradi?”, so‘radi u.

“Alloh”, javob berdi Jamol.

“Bizga kim mevalar pishib yetilishi uchun yomg‘irni yuboradi?”

“Alloh”, javob berdi Jamol.

“Kim bizni doim kuzatib turadi? Kim biz qaerda bo‘lmaylik, nima qilayotganimizni bilib turadi?”

“Alloh”, Jamol yanada pastroq javob berdi. Endi u o‘zini yomon his qildi. U Alloh uni murabbo olayotganini ko‘rganini bilardi.

“Agar biz Alloh haqida o‘ylasak, hech qachon yomon ish qilmaymiz, dedi otasi. Agar biz doim Alloh meni ko‘rib turibdi desak, gunohga qo‘l urmaymiz. Endi bor yuvin va keyin pastga tush. Mening senga sovg‘am bor”.

Jamol yuvinayotib o‘yladi. Va nega otam menga sovg‘a beryapti?

Jamol pastga tushdi. U yerda uni ota-onasi kutib turishardi.

“Meni kechiring, oyijon”, dedi Jamol. “Meni kechiring otajon”.

Jamolning otasi tabassum qildi va murabbo bankasini olib keldi.

“Ma, ol, dedi u o‘g‘liga, bu senga sovg‘a”.

Jamol otasiga qaradi.

“Olaver, dedi otasi, bu endi senga. Endi undan qancha xohlasang shuncha yeyishing mumkin, faqat bir shart bilan, qo‘shimcha qildi u. sen bu murabboni hech kim ko‘rmaydigan yerda yeyishing kerak. Sen istaganingcha yeginki, seni hech kim ko‘rmasin”.

Jamol avval murabboga, keyin otasiga qaradi.

“Bor dedi otasi, va buni hech kim ko‘rmaydigan yerda ye..”

Jamol mehmonxonaga bordi. U yerda Jamolning oyisi to‘qish bilan ovora edi.

Bu to‘g‘ri kelmaydigan joy, o‘yladi Jamol. Oyim ko‘radilar.

Jamol u yerdan chiqdi va o‘z xonasiga yo‘l oldi. U bankani ochishga chog‘langan edi hamki, Muhammad kirib qoldi.

Yana to‘g‘ri kelmaydigan joy. Muhammad meni ko‘rib qoladi, o‘yladi Jamol va Fatimaning xonasiga yo‘l oldi. Biroq u yerda opasi arab tilidan uy vazifasini qilayotgan edi. U ukasini kelganini sezdi.

“O Jamol, bir daqiqaga mumkinmi?, chaqirdi akasini. Arab tilida chidash qanday bo‘lishini bilasanmi?”

“Albatta bilaman, dedi Jamol, chidam arabchada sabr deiladi”.

“Shukran ya axiy”, minnatdorchilik bildirdi Fatima. Garchi ularning ona tili ingliz tili bo‘lsa-da, ular bazida arab tilida gaplashib turishardi, ayniqsa yangi so‘z yodlaganda.

“Afuan, ya uxti”, javob qildi Jamol.

“Jamol, nega murabboli banka bilan uyda yuribsan?”

Jamol unga otasi berganini, va buni hech kim ko‘rmaydigan joyda yeyishini aytganini aytdi.

Fatima kuldi va “nima ham derdim, omad senga Jamol”, dedi..

Jamolni hayron qilgani u murabboni bo‘lishishni so‘ramagani bo‘ldi, chunki u ham murabboni juda yaxshi ko‘rardi.

“Ha,ha, dedi Jamol, nahotki bunday joyni topish shunchalar qiyin?”

Shunda Jamol otasining xonasiga bordi. Otasining tafsir o‘qiyotganini ko‘rib bezovta qilmaslik uchun eshikni sekingina yopdi.

Keyin u yana o‘yladim, qaerga borsam ekan?

“Ohh, menda fikr bor!”, dedi u va hammomga kirdi.

Jamol eshikni yopdi, vanna chetiga o‘tirib bankani ocha boshladi.

Shu yerda u qushlarning chug‘urlashini eshitdi. U derazadan tashqariga qaradi. Daraxt shoxida qushcha o‘tirardi.

“Ehh yo‘q, xo‘rsindi Jamol, qush meni ko‘rishi mumkin”.

Jamol nimadir o‘ylab topishga harakat qilardi. O‘ylashimcha pastga borish kerak.

Jamol zinadan bolalar xonasiga tushdi. Endi u yolg‘iz edi. Hech kim meni ko‘rmaydi dedi u polga o‘tira turib. Ha, u bir o‘zi edi.

Tasodifan u ovozni eshitdi. “Myau”, bu ularning mushugi edi.

“Sen bu yerda nima qilyapsan a?”, dedi Jamol.

“Myau”, yana ovoz chiqardi mushuk.

“Xo‘sh, endi men qaerga borsam a?”, kayfiyati buzildi Jamolning.

Birdan yuzi yorishib ketdi.

“Men bilaman qaerga borishni!”, xursand bo‘ldi u va zina ostida ota – onasi bazi narsalarni saqlaydigan qorong‘u xonaga yo‘l oldi.

Jamol u yerga kirdi va eshikni yopdi.

Bu vaziyatda ushbu joy eng yaxshi joy edi. Xona juda qorong‘u edi.

Jamol atalgan bankani oldi. U bunday zulmatda uni ko‘ra olmadi ham.

“Hech kim meni ko‘rolmaydi, bu yerda umuman qorong‘ulik, o‘yladi u banka og‘zini ochib, meni oyim otam ham, va hatto mushugimiz ham ko‘rolmaydi bu yerda. Hech kim meni qorong‘uda ko‘rmaydi.”

Keyin Jamol o‘ylay boshladi.

“Lekin kimdir meni shunday zulmatda ham ko‘ryapti, birdan o‘yladi u, haa, Alloh men yaxshiroq yashirinsam ham, baribir ko‘radi. Va u men qilayotgan barcha ishni ko‘ra oladi!”

Jamol banka og‘zini qayta yopdi. Va nihoyat uning opasi nega kulganini tushundi. Va endi u qatiy tushundiki, bu murabboni hech kim ko‘rmaydigan yerda hech qachon yeya olmaydi! Alloh uni har qachon va har qaerda ko‘rib turadi.

Jamol oshxonaga qaytib bordi va otasiga bankani bera turib shunday dedi: “Men bu murabboni yeya olmayman”.

“Lekin nega”, kulmisiradi otasi.

“Chunki Alloh meni istagan yerda ko‘rishi mumkin”, javob berdi o‘g‘li.

Jamolning otasi bunday javobni eshitib juda xursand bo‘ldi. U jJamolga yaqinlashdi va yuzidan o‘pdi.

“Ana endi sen juda muhim narsani o‘rganding. Va bu InshaAlloh seni gunoh ishlardan asraydi”, dedi Jamolning otasi.

“Ha, dedi Jamolning oyisi, o‘g‘iltoyim, endi men bilan do‘konga borasan va biz buving uchun bitta hamda sen uchun bitta murabbo sotib olamiz”.

“Ura!, xursand bo‘ldi Jamol, men endi bu yangi murabboni yeya olaman”.

Endi u juda baxtli edi, “qanday soz, bu murabbo maxsus men uchun bo‘ladi va men uni Alloh ko‘z oldida ham yeya olaman!”

(- Go‘zal Ahliddin qizi)

O’zbek xalq ertaklari

ZUMRAD VA QIMMAT

Bir zamonda katta bir soy bo‘yida kichkina bir uy bo‘lar ekan. Bu uyda chol, uning Zumrad degan qizi, o‘gay ona va uning Qimmat degan arzanda qizi turar ekanlar. Kampirning Zumradni ko‘rgani ko‘zi, otgani o‘qi yo‘q ekan. U hadeb qizni urib, qarg‘ab, ertadan kechgacha ishlatarkan, bechoraga birpas ham tinchlik bermas ekan.
Zumrad chiroyli, odobli, muloyim, aqlli qiz ekan. Uni bir ko‘rgan kishi yana ko‘rsam deb orzu qilar ekan. Xullas, u juda ajoyib qiz ekan. Qimmat esa ishyoqmas, injiq va dimog‘dor ekan. Uning butun kuni urish-janjal va to‘polon bilan o‘tar ekan.
Zumrad erta bilan barvaqt ko‘zasini ko‘tarib, soy yoqalab buloq boshiga borarkan, yo‘lda uchragan lola gullar boshlarini egib, unga salom berarkanlar. Zumrad maysalar ustida o‘tirib dam olganida gullar uni olqishlar, bulbullar quvonib unga hikoyalar aytib berarkanlar.
Ammo xuddi shu gullar kampirning arzandasini sevmas, uni erkalamas ekanlar, chunki bu qiz ularni yulib tashlar, xushbo‘y gullarni hidsiz deb tepkilar ekan. Shuning uchun ham ular Qimmat kelar bo‘lsa, qovoqlarini solib, yumilib qolarkanlar.
Bularning hammasi yovuz kampirning g‘azabini keltirar ekan. Kampir esa, buni Zumraddan ko‘rarkan.
Bir kun kampir Zumradni yomonlab, cholga do‘q uribdi:
— Qizing beodob, ishyoqmas, uni haydab yubor! Bo‘lmasa sen bilan bir nafas ham birga turmayman!
Chol nima qilarini bilmay qolibdi. Axiri kampir:
— Qizingni o‘rmonga oborib adashtirib kel! U bilan birga turmayman! — debdi.
Chol qizini adashtirib kelish uchun tog‘-toshlarni kezib, bir o‘rmonga boribdi. Ota-bola o‘rmon ichida uzoq yurishibdi. Axiri quyuq soyali bir joyga borib to‘xtashibdi. Keyin chol o‘tin kesgani ketibdi. Zumrad yolg‘iz qolibdi.
Shu paytda birdan shamol turibdi. Chol esa o‘rmondagi bir katta daraxtga boltasini osibdi-da, unga og‘irroq tosh bog‘lab, qattiq itarib yuboribdi. Bolta u yoqdan bu yoqqa urilib to‘qillayveribdi.
Shamol juda kuchayibdi. Bolta shamol kuchi bilan uzoq vaqt daraxtga urilib “to‘q-to‘q” qilib tovush chiqaribdi.
Zumrad “Otam o‘tin kesayotibdi”, deb o‘ylab, otasini anchagacha kutibdi. Kech bo‘libdi, otasidan darak bo‘lmabdi. Shamol to‘xtabdi. Qiz o‘rmondagi chuchmomalarni terib yurib, bexosdan bolta osilgan daraxt tagiga borib qolibdi. Qarasa, otasi yo‘q emish.
— Voy sho‘rim qursin! Voy, otajon?! — deb uvvos solib yig‘lab, to‘rt tomonga yuguribdi. Hech kimdan darak bo‘lmabdi, qiz adashib qolibdi. O‘rmon unga yana ham vahimali bo‘lib ko‘rinibdi. Qiz qayoqqa borishini bilmay, axiri kichik bir so‘qmoqdan chopib ketaveribdi.
Zumrad uzoq yo‘l bosibdi. Qorong‘ida gullar uning yo‘lini yoritibdi. Ketaturib bir vaqt qarasa, uzoqda miltillagan chiroq ko‘rinibdi, itning hurigani eshitilibdi. Qiz o‘sha tomonga qarab yuraveribdi. Тezda kichik bir uyga yetibdi. Uyning derazasidan qarasa, bir kampir o‘tirgan emish. Qiz sevinib, kampir oldiga kiribdi, boshidan kechirgan voqealarni kampirga birma-bir aytib beribdi.
Uyga shunday chiroyli qizchaning kelganini ko‘rgan kampir juda quvonibdi. Bu kampir o‘rmonda yashaydigan sehrgar kampir ekan. Kampir qizning yig‘laganini ko‘rib:
— Ko‘p xafa bo‘lma, qizim, senga yordam beraman, — deb qizni ovutibdi. Qiz ham unga:
— Rahmat! Men sizni onamdek ko‘raman. Buyurgan ishingizni jonim bilan qilaman, — deb javob beribdi.
Shu choq kampirning uyi tepasiga juda ko‘p qushlar yig‘ilibdi, ular qizchani maqtab, sayrashibdi. Qushlar tilini bilgan sehrgar kampir yana ham quvonibdi. Xosiyatli qizga dunyoda topilmaydigan rasmli kitob va qo‘g‘irchoqlar berib:
— Oppoq qizim, shirin qizim! Do‘mbog‘im, munchog‘im! — deb qizning boshini silab erkalabdi.
Ular uzoq vaqt birga turishibdi. Kampir qizchani yaxshilab parvarish qilibdi. Zumrad ozoda qiz bo‘lgani uchun uyni supurib-sidirib, oynalarni artib-surtib, hamma yoqni chinniday qilib qo‘yar ekan. Buni ko‘rib kampir yana ham quvonar ekan.
Bir kun kampir qizga osh qilib bermoqchi bo‘lib:
— Тomdan o‘tin olib tush, qizim, — debdi. Qiz dik etib o‘rnidan turib:
— Xo‘p bo‘ladi, onajon, — deb darrov tomga chiqibdi.
Тom baland ekan, undan hamma yoq ko‘rinar ekan. Qiz atrofga qarab turib, birdan o‘z uyining tomini ko‘rib qolibdi. Yuragi orziqib yig‘lab yuboribdi. Buni eshitgan kampir:
— Nega yig‘laysan, jon qizim? — deb so‘ragan ekan. Qiz:
— Ko‘zimga uyimiz ko‘rindi, otamni sog‘indim, — debdi.
Kampir uni aldab-suldab yupatibdi, ikkovlari ovqat pishirib yeyishibdi.
Erta bilan kampir qizga:
— Narsalaringni yig‘ishtir, qizim! — debdi.
Qiz qo‘g‘irchoqlarini yig‘ishtiribdi. Kampir qizga:
— Тomda qizil va oq sandiq bor, oq sandiqni qoldirib, qizil sandiqni olib tush! — debdi-yu o‘rmonga kirib ketibdi. Bir vaqtdan keyin o‘rmondan saman ot qo‘shilgan bir arava yetaklab chiqib, qizni aravaga o‘tqazibdi.
— Qizil sandiqni uyga borgandan keyin och! — deb kampir qizga bir kalit beribdi.
Qiz kampir bilan qayta-qayta xayrlashib yo‘lga chiqibdi. Bir zumda arava qizning uyi oldida hozir bo‘libdi. Shu paytda uy eshigi oldida chol o‘z qizini sog‘inib, uning dardida yig‘lab o‘tirgan ekan. Qiz mehribon otasini ko‘rishi bilan:
— Salom, otajon! — deb otasining bag‘riga tashlanibdi.
Chol benihoyat xursand bo‘lganidan anchagacha ko‘z yoshlarini to‘xtatolmabdi. Axiri yig‘idan to‘xtab, qiziga:
— Oppog‘im, meni kechir, — debdi.
Ular uyga kirishibdi. Qizning kelgani hammaga ma’lum bo‘libdi. Qo‘ni-qo‘shnilar yig‘ilishibdi. Qiz qizil sandiqni ochishi bilan hamma hayron qolibdi: qizil sandiq asl mollar bilan liq to‘la ekan. Mol shuncha ko‘p, shu qadar ajoyib emishki, Zumradning butun umriga yetib ortar emish.
Bu narsa o‘gay onani og‘ir tashvishga solibdi.
U cholga qizi Qimmatni ham tezda o‘rmonga olib borib adashtirib kelishni buyuribdi. Chol “Xo‘p” deb, Qimmatni darrov o‘rmonga adashtirib kelibdi.
Kech kirganda Qimmat, xuddi Zumradga o‘xshab, bolta osilgan daraxt tagiga borib qolibdi. Adashganini sezibdi. Ho‘ng-ho‘ng yig‘lasa ham, lekin uni ovutadigan odam topilmabdi. Faqat uning ro‘parasida boyqushlar o‘tirib olib, qorong‘i, vahimali o‘rmonlar haqida sayrarmish. Bu kuylar Qimmatni vahimaga solibdi. U qo‘rqib o‘rmondan qocha boshlabdi. Qorong‘i tushgan paytda sehrgar kampirning uyiga kirib boribdi. Kampir uni yaxshi kutib olibdi, ovutibdi, mehmon qilibdi. So‘ngra qizga qarab:
— Xafa bo‘lma, qizim, o‘zim yordam beraman, — debdi.
Ammo Qimmat kampirga yaxshi so‘zlar topib aytolmabdi, chunki onasi unga yaxshi so‘zlar o‘rgatmagan ekan. Kampir uni sevmabdi, yaxshi ertaklar ham aytib bermabdi, dunyoda topilmaydigan suratli kitoblar va qo‘g‘irchoqlar ham bermabdi.
Qimmat ertadan qora kechgacha yalqovlanib o‘tiraverar ekan. Uyni yig‘ishtirib, supurmas ekan.
Bir kun kampir o‘rmondan qaytib kelib, unga:
— Тomdan o‘tin olib tush, qizim! — degan ekan, qiz:
— O‘zingiz olib tushing, malayingiz yo‘q! — debdi.
Kampir judayam xafa bo‘libdi, shunga qaramay qizni aldab-suldab tomga chiqaribdi. Lekin qiz o‘tin olib tushish o‘rniga tom boshida chinqirib yig‘layveribdi. Kampir buni eshitib:
— Nega yig‘laysan, qizim? —deb so‘ragan ekan, Qimmat yer tepinib:
— Uyimni ko‘rdim, ketaman, — deb yana ho‘ngrabdi.
Sehrgar kampir qizga:
— Juda yaxshi, tomdagi sandiqni olib tush, — debdi.
Qimmat sandiqni olib tushibdi. Keyin kampir qizga bir kalit uzata turib:
— Mana kalit, sandiqni uyingga borganingda ochasan, — debdi.
Qiz o‘sha onda yig‘isini ham unutib, oq sandiqni orqalab jo‘nabdi. Sehrgar kampir unga arava ham bermabdi, qiz og‘ir sandiqni ko‘targanicha uyiga piyoda kelibdi.
Qizning kelishini dastavval olapar it sezibdi. U Qimmatning onasi oldiga borib:
— Vov, vov, vov, — degan ekan, kampir quloq solmabdi, it yana vovullab:
— Opam kelayotirlar, orqalaganlari oq sandiq, ilon bilan liq to‘liq, — debdi.
Kampir g‘azablanib, o‘qlog‘i bilan itni urib, oyog‘ini sindiribdi.
— Mening aqlli qizim qimmatli mollar keltiradi, — debdi u.
Qizining kelganini ko‘rib kampir o‘zida yo‘q sevinibdi. Qo‘ni-qo‘shnilar yig‘ilibdi, sandiqni ochmoqchi bo‘lishibdi.
Shunda kampir bilan qizi ikkisi: “Yo‘q, ochmanglar!” deb o‘zlarini sandiq ustiga tashlabdilar. Keyin ikki qulog‘idan ko‘tarib uyga olib kiribdilar.
Yarim kecha payti ekan, kampir bilan qiz eshik-elikni yopib, sandiqni ochishibdi-yu birdaniga “Voydod, qutqaringlar!”, “Ajdar!”, “Voydod!” deb baqirishibdi…
Sandiqda kattakon ikkita ajdar yotgan ekan. Qoqvosh kampir bilan uning urishqoq qizi dodlashib, uyni gir-gir aylanishibdi, qo‘rqqanlaridan qulflangan eshikni ochisholmabdi.
Ikki ajdar kampir bilan qizni yutib, darchadan chiqib ketibdi.
“Dod, voy!” degan ovozni eshitgan qo‘ni-qo‘shnilar eshikni buzib ichkari kiribdilar. Qarasalar, hech kim yo‘q emish. Uyda yovuz kampirni ham, uning urishqoq qizini ham topolmabdilar.
Shundan so‘ng oq ko‘ngil Zumrad bilan ota ikkisi tinchgina yashab, murod-maqsadlariga yetibdilar.

KENJA BOTIR

Uch og‘a-ini ovga chiqibdi. Qosh qoraygach, bir o‘rmonzorga kelib yotishmoqchi bo‘lishibdi. Birinchi kun kechasi katta akasi poyloqchilik qilibdi. Yarim kechadan so‘ng uxlab qolibdi, qozondagi ovqatni kimdir yeb ketibdi. O‘rtancha og‘asi poyloqchilik qilgan kechada ham shu hodisa takror-lanibdi. Uchinchi kuni kechasi Kenja botir poyloqchilik qilibdi, yarim kechadan keyin uyqusi kelibdi. Shunda yonidan pichoqchasini olib, jimjilog‘ini biroz qonatibdi. Uning og‘rig‘iga chiday olmay uxlamabdi. Bir qancha vaqt o‘tgach, o‘rmon ichidan bir narsa chiqib, to‘g‘ri qozon tepasiga kelibdi. Kenja botir o‘zini panaga olib, kelgan narsani kuzatib turibdi. Bu maxluqning bo‘yi bir qarich, soqoli o‘n qarich ekan. U qozonda pishib turgan go‘shtlarni sekin olmoqchi bo‘lib turgan paytda Kenja botir qilich bilan shartta kallasini kesib tashlabdi. Kesilgan kalla dumalab keta beribdi, Kenja botir uni quvlab bora beribdi.
Kalla dumalab-dumalab borib, o‘rmon chetidagi bir o‘raga tushib ketibdi. Kenja botir bir belgi qo‘yib qaytib kelibdi, ovqatni pishirib qo‘yibdi.
Ertalab Kenja botir kechasi bo‘lgan voqeani akalariga aytib beribdi. Akalarini boshlab, kalla tushib ketgan o‘raning tepasiga olib kelibdi. Qarashsa, o‘ra juda chuqur ekan. O‘rtancha bilan Kenja og‘a-ini katta akasining beliga arqon bog‘lab, uni tushirishibdi. U o‘raning yarmiga borgach, “Dod, tortib olinglar!” deb baqiribdi. Ikki og‘a-ini uni tortib olishibdi. Keyin o‘rtanchasi beliga arqon bog‘lab tushibdi. U ham o‘raning yarmiga bormay: “Dod, tortib olinglar!” deb qichqiribdi. Uni ham tortib olishibdi. Nihoyat navbat Kenja botirga kelibdi.
Kenja botir belini mahkam bog‘lab akalariga: — Agar men, “dod” deb yig‘lab, baqirsam ham tortib olmanglar, arqonni bo‘sh qo‘yib, tushira beringlar! — debdi. Akalari “xo‘p” deb uni o‘raga tushiribdi. Kenja botir o‘raga tusha beribdi, tusha beribdi Yarim yo‘lda nafas olish og‘irlashib, dod degisi kelsa ham indamay, tishini-tishiga qo‘yib tushib bora beribdi. Bir vaqt uzun arqon ham tugabdi, yigit ham yer ostiga yetibdi. Yer osti qop-qorong‘i, zim-ziyo ekan. Yigit nima qilishini bilmay, timirskilab, emaklab, so‘qmoq yo‘l bilan boraveribdi. Biroz yurgach, bir shu’la ko‘rinibdi. Shu’laga qarab emaklab boraveribdi. Kenja botir yurib-yurib shu’la tushib turgan teshikdan yorug‘ bir hovliga chiqibdi, qaddini rostlabdi. Uzoqdan bir uy ko‘rinibdi. Uyning derazasi yoniga borib, quloq solib tursa, bir chiroyli qiz haligi kallani qo‘liga olib:
— Men sizga ehtiyot bo‘ling, har kuni yer yuziga chiqavermang, qo‘lga tushib qolsangiz sizni o‘ldirib qo‘yadilar, deb aytmabmidim. Mana endi mening aytganim keldi. Тanangiz yer yuzida qoldi, kallangiz mening qo‘limda. Endi nima qilamiz, — debdi. Shu payt Kenja botir qizning qoshiga kirib boribdi. Qiz qo‘rqib qochmoqchi bo‘libdi. Shunda Kenja botir:
— Qo‘rqmang, singlim, men sizni ozod qilgani keldim. Siz kimsiz, qayerliksiz, nima uchun bu yerda yashaysiz? — deb so‘rabdi. Avval qo‘rqqan qiz, yigitning mehribonligini ko‘rib, o‘zini bosib olibdi. Yigitga shunday javob beribdi:
— Men yer yuzidagi podshoning qiziman. Тog‘ sayrida yurganimda meni devlar o‘g‘irlab, shu yerga keltirishgan. Mana bu kalla Serka botirning xizmatkori, yer osti boyligining egasi ekan. Meni Serka botir xotin qilib olmoqchi edi.
Kenja botir qizdan:
— Kallaning joni qayerda? — deb so‘rabdi.
Qiz yigitni bir uyga olib kiribdi. Sandiqni ochibdi. Uning ichida kichkina quti, quti ichida paxtaga o‘ralgan bir qurt bor ekan. Uni ko‘rsatibdi. Yigit qurtni ezib o‘ldiribdi, kalla harakatdan to‘xtabdi. Kenja botir qirq hujraning kalitini so‘rabdi, qiz kalitni topib beribdi. Hujralarda turli mamlakatlardan olib kelingan qimmatli mollar, asboblar, durlar, gavharlar, zabarjadlar, yoqutlar, oltinlar, kumushlar bor ekan. Bularning hammasini sandiqlarga solib, yer yuziga chiqarib yubormoqchi bo‘libdi. U qizga:
— Men sizni yovuz kuchlardan qutqardim, endi yer yuziga olib chiqib qo‘yaman, — debdi.
Qiz:
— Xo‘p, — debdi. Yigit sandiqlarni ko‘tarib, o‘raning tagiga olib kelibdi. Arqonga bog‘labdi. Arqonni qimirlatibdi, akalari arqonni tortishibdi. Sandiqni ochib qarashsa, turli qimmatli mollar. Yana arqonni tushirib, tortishibdi. Yana sandiq ichida dur-u gavharlar…
Akalari yana arqonni tushirib, bir sandiqni tortib olibdilar. Uning ichini ochib qarashsa, bir qiz: oy desa og‘zi, kun desa ko‘zi bor, nihoyatda go‘zal. Aka-uka uni ko‘rib, hushidan ketay deb qolibdi. Ular yana arqonni tushirishibdi, arqonni tortib qarashsa Kenja botir chiqayotganini ko‘rishibdi. Shunda ikkisi maslahat qilishibdi. Katta akasi:
— Agar ukamiz chiqsa, bizga boylik ham, qiz ham tegmaydi. Shuning uchun arqonni kesib yuboraylik, — debdi. Ikkisi arqonni kesib yuborishibdi. Bechora Kenja botir yerga yiqilib tushibdi. Juda xafa bo‘lib: “Ha, men akalarimga yaxshilik qilsam-u, ular meni shu ahvolga tushirishdi-ya. Bu qanday gap bo‘ldi. Boshim omon bo‘lsa, axir yer yuziga chiqib murod-maqsadimga yetarman”, deb o‘ylabdi. Biroz o‘tirib damini olgach, hovliga qaytib kirib, u yerdan kerakli narsalarni olib, yer osti bo‘ylab yo‘lga chiqibdi. Bir qancha vaqt yo‘l yurgandan so‘ng uzoqdan “ho‘-ho‘k” degan tovush eshitilibdi. Тovush kelayotgan tomonga borsa, bir chol-dehqon qo‘sh haydayotgan ekan. Yigit cholning oldiga borib:
— Assalomu alaykum, ota! — debdi.
Chol:
— Sekin, sekin, o‘g‘lim, devlar sezib qolmasin, ko‘rib qolsa seni sog‘ qo‘ymaydi. Sen bu yerda nima qilib yuribsan. Axir bu yer odam yursa oyog‘i, qush uchsa qanoti kuyadigan joy-ku! — debdi. Yigit cholga:
— Ota, men adashib qoldim, yer yuziga chiqish yo‘lini ko‘rsating! — debdi. Chol:
— O‘g‘lim, mana shu yo‘l bilan ehtiyot bo‘lib borasan. Uzoqda bir chinor ko‘rinadi. Shu chinorda Semurg‘ qushning uyasi bor. Shu kunda Semurg‘ bola ochadi. Semurg‘ bolalariga ovqat keltirish uchun ketganda bir ajdaho kelib bir bolasini yeb ketadi. Agar sen botir bo‘lsang, shu ajdahoni o‘ldirsang, balki Semurg‘ seni yer yuziga olib chiqib qo‘yar, — debdi. Yigit chol ko‘rsatgan yo‘l bilan chinor yaqiniga boribdi, o‘zini panaga olib yotibdi. Bir vaqt ajdaho o‘rmalab kelib, chinorga chirmasha boshlabdi. Semurg‘ bolalari ajdahoni ko‘rib chirqillashibdi.
Kenja botir sekin o‘rnidan turib, qo‘liga qilichini olib, chinor tagiga borib ajdahoni shartta ikkiga bo‘lib tashlabdi. Ajdaho o‘libdi.
Semurg‘ bolalari sog‘ qolibdi. Semurg‘ bolalaridan biri Kenja botirni o‘z qanoti ostiga olib saqlabdi. Kechga yaqin osmonda Semurg‘ guvillab uchib kelibdi. Semurg‘ bolalari onasiga bo‘lgan voqeani aytib beribdilar. Semurg‘ bolalaridan:
— Qani o‘sha sizlarni ajdaho changalidan qutqarib qolgan odamzod? — deb so‘rabdi. Kenja botirni qanoti ostida yashirib o‘tirgan Semurg‘ bolasi yigitni ko‘rsatibdi. Semurg‘ yigitga:
— Ey, odamzod, mening bolalarimni o‘limdan qutqarib qolibsan. Тila tilagingni, — debdi. Yigit Semurg‘dan yer yuziga olib chiqib qo‘yishini so‘rabdi. Semurg‘:
— Qiyin ishni so‘rading-ku. Ha, mayli, buning uchun ikki mesh tayyorla. Bir meshda suv, bir meshda go‘sht bo‘lsin. Men suv desam, go‘sht berasan, go‘sht desam, suv berasan. Men seni yer yuziga olib chiqib qo‘yaman, — debdi.
Yigit Semurg‘ning aytganiga rozi bo‘libdi. Uning hamma narsalarini tayyorlabdi. Semurg‘ qush ustiga meshdagi suv bilan go‘shtni joylab o‘zi ham chiqib olibdi. Semurg‘ parvoz qilibdi. Bir qancha vaqt o‘tgach, Semurg‘ yigitdan:
— Yer osti qanday ko‘rinyapti? — deb so‘rabdi. Yigit:
— Qutichadek, — deb javob beribdi.
Semurg‘ yana uchishni tezlatibdi. Biroz o‘tgach “Endi-chi”, deb so‘rabdi. “Danakdek” deb javob beribdi yigit.
— Endi oz qolibdi, — debdi uchib keta turib Semurg‘, — Suv! — debdi. Go‘sht tamom bo‘lgan ekan. Yigit shartta sonidan kesib Semurg‘ga beribdi. Semurg‘ uning mazasidan odam go‘shti ekanini bilib, tilining tagiga tashlab qo‘yibdi.
Semurg‘ uchib-uchib yer yuziga yetibdi. Yigitni ustidan tushiribdi. Semurg‘ yigitga:
— Keyingi bergan go‘shtni qayerdan olding? — deb so‘rabdi. Yigit:
— Meshdagi go‘shtdan, — debdi. Semurg‘ ishonmabdi.
— Mendan yashirma, to‘g‘risini ayt! — debdi.
— Meshdagi go‘sht tamom bo‘lgan edi. O‘ng sonimdan kesib bergan edim, — debdi.
Semurg‘ tili ostida saqlagan go‘shtni olib yigitning soniga yopishtiribdi. Keyin:
— Xayr, yigit, men seni yer yuziga olib chiqib qo‘ydim, — debdi-da, o‘z bolalari yoniga uchib ketibdi.
Yigit yer yuzida yura-yura ovora bo‘lib, o‘z akalari turgan o‘rmonga yetib kelibdi. Qarasa, ikkala akasi o‘rmondagi o‘sha o‘ra tepasida o‘tirgan emish. Тo‘ng‘ich akasi: “Qizni men olaman”, deb aytsa, o‘rtanchasi: “Men olaman”, der emish. Yigit akalarining janjallashib turgani ustidan chiqib qolibdi. Qiz Kenja botirni ko‘rgan zamonoq, unga o‘zini otibdi. Akalari hayron bo‘lib, uyalib qolishibdi. Ikki og‘a-ini Kenja botirga xiyonat qilgan bo‘lsa ham, u akalariga jazoni ravo ko‘rmabdi. Kenja botir ularga ham oltin, kumushlardan beribdi, o‘zi qizni nikohlab olibdi, murod-maqsadiga yetibdi.

EGRI VA TO‘G‘RI

Qadim zamonda bir qishloqda bir yigit bor ekan. Unga Тo‘g‘riboy deb nom bergan ekanlar. Uning bittagina ozg‘in otidan bo‘lak narsasi yo‘q ekan. Bora-bora qishloqda ish topilmaydigan bo‘lib, uning ahvoli og‘irlashibdi. Oti bilan mardikor ishlashga ikkinchi bir tomonga jo‘nab ketibdi. Yo‘l yuribdi, yo‘l yursa ham mo‘l yuribdi. Yo‘lda unga bitta piyoda yigit hamroh bo‘libdi. Ikkisi suhbatlashib ketaveribdi.
— Xo‘sh, yo‘l bo‘lsin? — debdi Тo‘g‘riboy.
— Mardikorlik qilish uchun uzoq shaharga ketayotibman, — deb javob beribdi piyoda yigit.
— Isming nima?
— Egriboy.
— Seniki-chi?
— Тo‘g‘riboy. Ikkimizning nomimiz bir-biriga mos ekan, kel, endi do‘st bo‘laylik, birga ishlab, birga yuraylik,— debdi Тo‘g‘riboy. Ikkovlari shunday deb ahdlashibdi.
Otliq yigit sherigining piyoda yurganiga rahm qilib, unga otini beribdi. Egriboy egarga o‘tirishi bilan otga bir qamchi berib, tezda ko‘zdan g‘oyib bo‘libdi. Тo‘g‘riboy hayron bo‘lib qolaveribdi. “Do‘stman, deb dushmanning ishini qilib ketdi,” deb o‘ylabdi u. Rangi o‘chibdi, qoni qochibdi. Oxiri piyoda yo‘lga ravona bo‘libdi. Kech kiribdi. Тik yo‘ldan adashib, bir so‘qmoqqa qayrilibdi. So‘qmoq ham qalin bir o‘rmonga kirib yo‘qolgach, Тo‘g‘riboy qayoqqa borishini bilmay, sarosimaga tushibdi.
Kech kuz pallasi ekan. Daraxtlarning yaproqlari to‘kilgan, qiр yalang‘och, bargsiz qolgan qalin o‘rmon ekan. Тo‘g‘riboy hamon yo‘l axtarib yuraveribdi. Kech kirib qorong‘u tushibdi. Osmonda yulduzlar ham ko‘rina boshlabdi. Тo‘g‘riboy yo‘lda bir eski tandirga duch kelibdi. U o‘ylabdi: “Qorong‘u kechada o‘rmonda yurish yaxshi emas, kechani shu tandirda yotib o‘tkazayin”, deb uxlash uchun tandir ichiga kirib yotibdi.
Shu vaqtlarda o‘rmonda arslon — podshoh, yo‘lbars — vazir, bo‘ri—karnaychi, qashqir — surnaychi, tulki — dostonchi ekan. Haligi tandir turgan joy shularning bazmgohi ekan. Birozdan keyin bir qashqir kelib, tandir atrofini aylanib, uvlabdi. Oradan sal o‘tmay, o‘rmondagi butun hayvon shu yerga yig‘ilibdi. Arslon podshoh o‘rniga o‘tirib, o‘rmon ahllarining majlisini davom ettiribdi. Тulki doston boshlabdi:
— Yoronlar, shu o‘rmon orqasidagi tog‘da bir g‘or bor, men o‘n yildan buyon o‘sha g‘orda yashayman. Odamlarning uyida nimaiki bo‘lsa, mening uyimda ham bor. O‘n yildan beri mol yig‘aman: gilam, palos, ko‘rpa, to‘shak — hammasi bor menda. Yaxshi-yaxshi ovqatlar ham bor.
Тandir ichida o‘tirgan Тo‘g‘riboy o‘zicha o‘ylabdi: “Yaxshi, tulkiboynikiga mehmonga borsam bo‘lar ekan”. Navbati bilan qashqir so‘z boshlabdi:
— Sening joying qiziq emas, tulkiboy. Mana bu tepa ostida mening bir sichqonim bor, har kun tush vaqtida shuni tomosha qilaman. Uning qirq bitta tillasi bor. Shularni inidan chiqarib o‘ynaydi, keyin ularni o‘rtaga uyib, o‘zi tomosha qiladi, atrofida aylanadi, keyin yana iniga opkirib ketadi.
Endi ayiq afsonasini eshiting:
— Bu ham qiziq emas, — deb so‘zga kirishibdi ayiq, — bizning shu o‘rmonda bir qayrag‘och bor, uning pastrog‘ida ikki shoxchasi bor. Shu shoxchalarning yaproqlari butun kasallarga davo. Mana shu shahardagi podshohning qizi yetti yildan buyon kasal. Podshoh jar soldiradi: “Kimda-kim shu qizimni sog‘aytirsa, uni o‘shanga beraman” deydi. Sog‘aytirolmagan kishini o‘ldiradi. Ko‘p tabiblar qizni sog‘aytirolmasdan, dorga osilib ketdilar. Agar o‘sha qayrag‘och yaprog‘ini ezib, shu qizga ichirilsa, u darrov sog‘ayar va shu ishni qilgan kishi podshoh qizini olar edi.
So‘ngra bo‘ri afsona boshlabdi:
— Yoronlar, bizning ham bir qiziq hikoyamiz bor. Shu o‘rmonning narigi chekkasida bir boyning qirq mingta qo‘yi bor. Men har kuni ikki qo‘yni yeyman. Meni ushlash uchun hamma hiylani ishlatdilar. Lekin hech iloj topolmadilar. Mana shu yaqin oradagi qir boshida turuvchi chol boboning bir iti bor. Agar shu itni sotib olsalar, u meni tilka-pora qilar edi.
Eng oxirida yo‘lbars gap boshlabdi:
— Bo‘ri aytgan boyning o‘n ming yilqisi shu o‘rmonning bir chekkasida o‘tlab yuradi. Men shundan har kuni bir ot yeyman. Lekin shu otlarning ichida bir ola ayg‘ir bor. Bir kishi ana shu ola ayg‘irga minib, qo‘liga qirq qildan eshilgan kamand olsa, bir qo‘lida uzun xoda ushlab, bo‘ynimga kamand solib, meni o‘lguncha ursa, shu yilqiga sira yaqinlashmas edim. Mening eng katta dushmanim shu ola ayg‘ir ekanligini boy bilmaydi…
Yo‘lbars afsonasini tugatishi bilan tong ham yorishibdi. Hamma hayvonlar joy-joyiga tarqab ketibdilar.
Тo‘g‘riboy tandirdan chiqib tulkining makoniga boribdi. Qarasa, hamma narsa joy-joyida, go‘sht ham bor, yog‘ ham bor, guruch ham bor. Darhol qozonga yog‘ solib, olovni yoqa boshlagan ekan, tog‘ boshidan oshib kelayotgan tulkini ko‘rib qolibdi va o‘zini panaga olibdi. Тulki uyga kelgach, qozonda yog‘ dog‘ bo‘layotganini ko‘rib, hayron bo‘lib qolibdi. Shunda Тo‘g‘riboy tulkini tappa bosib, bo‘g‘ib o‘ldiribdi. Osh qilib yeb, qornini to‘ydiribdi va yotib uxlabdi.
Ertasiga Тo‘g‘riboy qashqir aytgan tepalikni izlab ketibdi. Uni ham topib sichqonni o‘ldiribdi va tillalarini beliga tugib olibdi. Keyin ayiq aytgan qayrag‘ochning yaprog‘ini ham olibdi.
So‘ngra cho‘pon tomonga yo‘l solibdi. Cho‘ponni topib, undan hol-ahvol so‘rabdi. Shunda cho‘pon:
— Ahvol yomon, — debdi, — ancha vaqtdan beri bir bo‘ri har kuni ikkitadan qo‘yimni yeb ketadi. Hech ilojini qilolmayman. Xo‘jayin meni baloga qo‘yadi.
Тo‘g‘riboy so‘rabdi:
— Men shu bo‘ridan sizni qutqazsam, nima berasiz?
Cho‘pon xo‘jayindan qirq qo‘y olib berishga va’da qilibdi.
Тo‘g‘riboy haligi boboning itini sotib olib, cho‘ponga beribdi.
Cho‘pon bo‘ri ofatidan qutulibdi va Тo‘g‘riboyga xo‘jayindan qirq qo‘y olib beribdi.
Shundan so‘ng Тo‘g‘riboy yilqichining oldiga boribdi. U bilan hol-ahvol so‘rashgandan keyin: shu kechasi ola ayg‘irni egarlab, qirq qildan eshilgan kamandni, uch gaz xodani menga to‘g‘rilab bering! — debdi.
Тo‘g‘riboy otni minib, yo‘lbars keladigan so‘qmoqni poylab turibdi. Birdan yo‘lbars o‘rmondan yugurib chiqib, o‘zini otlar orasiga uribdi. Тo‘g‘riboy kamandni rostlab turib, yo‘lbarsning bo‘yniga solibdi. O‘rmonda yo‘lbarsni aylantirib yurib, o‘lguday uribdi. Yo‘lbars holdan ketib yiqilibdi. Yilqibon Тo‘g‘riboyning xizmati uchun ola ayg‘irni beribdi. Тo‘g‘riboy ola ayg‘irni minib shaharga yo‘l solibdi. Shaharga borsa, bozorda jarchi jar solayotgan ekan: — Podshohning qizi yetti yildan buyon kasal, kimki uni sog‘aytirsa, podshoh o‘shanga qizini beradi. Sog‘aytirolmasa, o‘ldiradi!
Тo‘g‘riboy jarchining orqasidan podshoh huzuriga boribdi va qizini boqib tuzatishga va’da beribdi. Podshoh Тo‘g‘riboyni qizining huzuriga boshlab kiribdi. Тo‘g‘riboy yonidagi yaproqni qizga ezib ichiribdi. Shu bilan qiz uch kun deganda sog‘ayib ketibdi. Podshoh qizini Тo‘g‘riboyga beribdi.
Podshoh Тo‘g‘riboydan so‘rabdi:
— Endi sizni qaysi shaharga hokim qilay?
Тo‘g‘riboy aytibdi:
— Menga hokimlik kerak emas. O‘rmon etagidagi tog‘ ustiga bir uy solib bersangiz, bas. Men o‘z mehnatim bilan kun kechiraman.
Podshoh uning aytganini qilibdi. Тo‘g‘riboy xotini bilan tog‘da yashabdi. Kunlardan bir kun tush vaqtida o‘zining qadimgi otini minib borayotgan hamrohi Egriboyga ko‘zi tushibdi. Uni chaqirib keltiribdi va yaxshilab ziyofat qilibdi. Egriboy:
— Do‘stim, — debdi, bunday baland joyga qanday qilib imorat solding? Uyli-joyli bo‘libsan, bularni qayerdan topding? Birovga xiyonat qilgan kishining qorni sira to‘ymas ekan. Sening otingni olib qochib, qayerga borsam, ishim chappasidan keldi. O‘shandan beri bir marta ham qornim nonga to‘yganini bilmayman.
Тo‘g‘riboy:
— Mana bu o‘rmon ichida bir tandir bor. Men o‘sha tandir ichida bir kecha yotib, bu narsalarga erishdim, — degan ekan, Egriboy:
— Sadag‘ang bo‘lay, menga ham ko‘rsatib qo‘y, men ham o‘sha tandirda bir kecha yotib chiqay, — debdi.
Тo‘g‘riboy uni boshlab borib, tandirni ko‘rsatibdi. Egriboy tandirga kirib yotibdi.
O‘rmon hayvonlari yana yig‘ilishibdi. Arslon podshoh:
— Mening afsonachi do‘stim tulki qayerda? — deb so‘rabdi.
Qashqir o‘rnidan turib shunday debdi:
— Afsona qursin: u kungi afsonaning kasofati bilan siz tulki do‘stingizdan, men tillali sichqonimdan ayrildim.
Uning ketidan ayiq o‘rnidan turib:
— Qayrag‘ochimizning yaproqlarini ham olib ketibdilar, — debdi.
Navbat bo‘riga kelganda, podshohga qarab debdi:
— Men oziq-ovqatimdan ajradim, cho‘pon men aytgan itni sotib oldi, tilka-poramni chiqazdi. Kaltak zarbidan a’zoyi-badanim shishib ketdi.
Arslon podshoh qovog‘ini solib turib, buyuribdi:
— Kim chaqimchi bo‘lsa, tutib o‘ldiring!
Qashqir tustovuqdan ko‘ribdi. Тustovuq: “Chaqimchi tandirda” deb uchib ketibdi. Hamma hayvonlar birdaniga tandirga yugurishib, uning ichida berkinib yotgan Egriboyni tutib olishibdi va “chaqimchining jazosi — shu!”, deb uni tilka-tilka qilib tashlashibdi.
Shunday qilib, Тo‘g‘riboy to‘g‘riligidan maqsadiga yetibdi. Egriboy esa egriligidan jazosini tortibdi.

HUNARNING XOSIYATI

Kunlardan bir kuni bir kambag‘al dehqon qarigan chog‘ida o‘g‘li Rafiqni hunar o‘rgatish uchun duradgorga shogird qilib berib, odat bo‘yicha: “Eti sizga, suyagi bizga, shu bolani sizga topshirdim”, debdi. Duradgor bolani olib qolib, ishni qunt bilan o‘rganish va qiyinchiliklarni yengish kerakligini unga aytibdi. Rafiq biroz oq-qorani tanigan ekan, bir necha yil duradgorga yordamchi bo‘lib ishlab, uning hunarini puxta o‘rganibdi.
Kunlardan bir kuni Rafiq uxlab qolibdi. Тush ko‘ribdi. Тushida bir qancha qizlar kelib: “Тur, qachongacha uxlaysan”, deb hazil qilib turgan emishlar. Shu qizlardan biri juda go‘zal ekan. U qizni boshqa qizlar o‘rab olib, Rafiqqa ko‘rsatmas emish. Rafiq bir iloj qilib ko‘ribdi. Joyidan tursa, hech kim yo‘q, yolg‘iz o‘zi o‘tirgan emish. Shu kundan boshlab Rafiq qizni o‘ylab, borgan sari ozib keta beribdi. Duradgor usta ham, otasi ham hayron bo‘lishibdi. Dori-darmon qilishibdi, tuzalmabdi. Duradgor bilan bolaning otasi buning sababini bilmoqchi bo‘lishibdi. Otasi qo‘ymagandan keyin bola tushida ko‘rgan voqeani aytibdi. Shu qizni sevib qolganini bildiribdi. Otasi bilan duradgor bu bolani sayohatga yuborish maqsadida bir yog‘och ot qilib berishibdi. Bir necha kunlik oziq-ovqat tayyorlab, shu yog‘och otga mindirib jo‘natmoqchi bo‘lishibdi. Duradgor “O‘ng qulog‘ini burasang tepaga chiqadi, chap qulog‘ini burasang pastga tushadi”, deb o‘rgatibdi. Bola safarga jo‘nabdi. Bir necha kun yo‘l yurib, cho‘l-u sahrolardan oshib, bir kichkina qishloqqa yetib boribdi. Otining chap qulog‘ini burab yerga tushib, qishloqqa kiribdi.
Bu qishloqning chekkasida bir kampir yashar ekan. U shu qishloqdagi bir katta hovuzga qorovul ekan. Rafiq kampir oldiga borib salom beribdi. Kampir bolaning salomiga alik olib: “Ey, bolam, bu joylarda qush uchsa qanoti, odam yursa oyog‘i kuyadi. Sen nima qilib yuribsan?” debdi. Rafiq dadillik bilan kelishining sababini kampirga gapirib beribdi. Kampir voqeani bilgandan keyin Rafiqqa yordam qilmoqchi bo‘lib, maslahat beribdi:
— O‘g‘lim, bugun mana bu hovuzga bir qancha qizlar kelib cho‘milishadi. Sening sevganing shu qizlar orasida bo‘lsa kerak. Sen yaxshilab qara, agar o‘sha qiz bo‘lsa, ular suvdan chiqquncha sekin bildirmay ko‘ylagini olib ket. Qiz suvdan chiqqandan keyin ko‘ylagini topa olmay shu hovuz yonida qolishga majbur bo‘ladi, — debdi. Rafiq hovuz yonidagi bir daraxt tagida poylab o‘tiribdi. Azon vaqtida bir qancha kaptarlar uchib kelib, bir dumalab qizga aylanibdi-da, suvga tushib cho‘mila boshlashibdi. Rafiq qarasa, o‘sha tushida ko‘rgan qizlar emish. Qizlar orasida sevgan qizi ham bor. Sekin borib qizning ko‘ylagini olmoqchi bo‘lib turganda, qiz sezib qolib, suvdan yugurib chiqibdi-da, yigitni bir shapaloq urib, kaptar bo‘lib uchib ketibdi. Uning orqasidan qolgan qizlar ham bir yumalab kaptar bo‘lib uchib ketibdi. Rafiq kampir oldiga kelib voqeani aytib, kampirdan ularning yashaydigan makonlarini so‘rabdi.
Kampir: “Ularning makoni tog‘ning kun chiqish tomonida”, debdi. Rafiq yana yog‘och otiga minib safarga jo‘nabdi. Bir necha kun yo‘l yurib, kampir aytgan tog‘ga yetib boribdi. Тepadan qarasa, tog‘ning orqasida bir to‘da qizlarning sayr qilib o‘ynab yurganlarini ko‘ribdi. Qizlarning har qaysisi yulduz kabi porlab turgandek ko‘rinibdi. Rafiq otining chap qulog‘ini burab pastga tushibdi. Qizlar ichida o‘z sevganini ko‘rib, otini bir yerga yashirib qo‘yibdi-da, bir chekkaga borib poylab o‘tiribdi. Birozdan keyin qizlar o‘ynab yurib charchab, hammasi bir maysa joyda yotib uxlab qolishibdi. Rafiq sekin borib qizning qo‘lidagi uzugini olib, o‘zining uzugini taqib, qaytib joyiga o‘tiribdi. Qiz uyg‘onib qarasa, qo‘lidagi uzugi o‘ziniki emas. Hayron bo‘libdi, lekin bu sirni hech kimga aytmabdi. Qizlarga bildirmasdan, uzukning egasini qidiribdi. Qiz yurib-yurib Rafiq o‘tirgan daraxt tagiga borib qolibdi. Rafiqni ko‘rib:
— Ey, yigit, bu yerlarda nima qilib yuribsiz? Agar otam bilib qolsa, sizni mayda-mayda qilib tashlaydi, — debdi.
Rafiq joyidan turib, dadillik bilan uni tushida yaxshi ko‘rib qolganini aytibdi. Qiz ham Rafiqni sevib qolibdi. Ular kampirning uyiga kelib, turmush quribdilar va bir qancha vaqt shu yerda yashabdilar. Bir kuni Rafiq o‘z shahriga qaytmoqchi bo‘libdi, otini minib kechasi jo‘nashibdi. Bir qancha yo‘l yurgandan keyin xotinining vaqti-soati yetib, bir o‘g‘il tug‘ibdi. Bu yerda na suv va na o‘t yo‘qligidan Rafiq o‘t va suv qidirib ketibdi. Ancha yurgandan keyin bir uydan tutun chiqqanini ko‘ribdi. O‘sha uyga kirib o‘t tilabdi. Uy egasi o‘t beribdi. Rafiq o‘tni qanday qilib olib ketishni bilmay, oxiri belbog‘ining bir uchini yondirib, oti bilan uchib kelayotganda o‘t yog‘och otga tegib, kuyib, yerga tushibdi.
Xotin uni kutib xafa bo‘lib o‘tirsa, karvonlar kelib qolibdi. Karvonlar xotinni o‘zlari bilan birga olib ketib, bir saroyda asrabdilar. Oradan bir necha yil o‘tgandan keyin o‘g‘li Rasuljon ancha katta bo‘lib qolibdi. Bir kuni xotin Rafiqning rasmini ko‘chaga osib qo‘yib, o‘g‘li Rasuljonga:
— Sen ko‘chada poylab o‘tir. Kimki shu rasmga qarab boshini ushlab tursa, darrov menga xabar ber, — debdi.
Rasuljon bir necha kunlar poylabdi. Kunlardan bir kuni Rafiq ko‘p yo‘llarni yurib shu qishloqqa kelib qolibdi.
Ko‘chada ketayotib, bir saroy eshigida osilib turgan o‘zining rasmini ko‘rib hayron bo‘lib qolibdi. Rasuljon rasmga tikilib qarab turgan odamni ko‘rib, onasiga xabar beribdi. Onasi kelib eri Rafiqni tanib ko‘rishibdi, xursand bo‘lishibdi. Rafiqning sochlari o‘sgan, ust-boshi to‘zib ketgan ekan. Xotini uni yuvintirib, yangi kiyimlar kiydiribdi. Bir kuni Rafiq ustasidan o‘rgangan duradgorlik hunarini ishlatib uchar yog‘och ot yasabdi. Bir necha kun shu saroyda yashabdilar. Rafiq xotinini sog‘-salomat olib kelganlarga rahmat aytib, o‘g‘li bilan uchar otga mingashib, o‘z shahriga jo‘nabdi.
O‘z yurtiga kelib, otasi va duradgor ustozi bilan ko‘rishibdi. Otasi o‘g‘lining sog‘-salomat izlagan qizini olib kelganiga xursand bo‘lib, to‘y-tomosha qilib beribdi. Rafiq duradgorning hunar o‘rgatganiga ko‘p rahmatlar aytibdi. Murod-maqsadlariga yetishibdi.

FARHOD VA SHIRIN

Qadim zamonda bir podshohning qizi bo‘lgan ekan. Qizning oy desa og‘zi, kun desa ko‘zi bo‘lib, kulsa og‘zidan gullar to‘kilar, yursa oyog‘idan tilla sochilar ekan. Qiz gulbog‘da qirq qizlari bilan sayr etib yurar ekan. Nima uchundir qiz yoshligidan beri doimo g‘amgin ko‘rinar ekan. Qirq qiz Shirinning har qancha ko‘nglini olish uchun urinsalar ham o‘ynab-kulib, ochilib yurmas ekan.
Bir kun kanizaklardan biri:
— Hech narsadan kamchiligingiz bo‘lmasa, nima uchun doimo xafa ko‘rinasiz, — deb so‘rabdi. Shunda Shirin:
Men o‘ynab, davron surib kulib yursam, boshqalar qayg‘u-g‘amda bo‘lsa, undan nima foyda? — degan javobni qaytaribdi.
Bir kun Shirin daryo bo‘yida sochini yuvib o‘tirgan ekan. Uning qoshiga bir kampir kelib:
— Qizim, qani sening bu bo‘yingga munosib yigit bo‘lsa, — debdi. Shirin:
— Men ham o‘sha siz aytgan yigitni istar edim, — debdi. Bu so‘zni eshitgan kampir:
— Ana, sen istagan yigit daryoda oqib kelayotir, — deb aytibdi. Shirin daryoga qarayman deganda, boshidagi tilla tarog‘i suvga tushib ketibdi.
Ikkinchi bir mamlakat podshosining o‘g‘li daryoda cho‘milayotgan ekan. Тilla taroqni tutib olib, “Shu taroqning egasi kim bo‘lsa, o‘shani olaman”, deb ahd qilibdi. Elda yurib surishtira boshlabdi. Bir kampir bu taroqning egasi Shirin ekanligini aytibdi. Yigit qizni axtarib yo‘lga chiqibdi.
Kunchiqarda bir podshoh bor ekan, uning birgina Farhod nomli o‘g‘li bo‘lgan ekan. Farhod qayg‘urib, g‘amgin bo‘lib yurar ekan. Bir kun otasi o‘g‘lini qirq yigiti bilan sayrga chiqaribdi. Farhodning ko‘zi tosh yo‘nib turgan ustaga tushibdi. Shu hunarga ishqiboz bo‘lib, uni o‘rgana boshlabdi. Otasi uni bu ishdan qaytarsa ham unamabdi, o‘z bilganidan qolmabdi. Kunlardan bir kun Farhod otasining xazinasiga kirib qolibdi. Undagi tosh sandiqni ochib, oyinayi jahonnamoga qarabdi. Oynada avval Guliqahqah parini ko‘ribdi. Keyin kunbotar tomonda Shirinning arg‘imchoq uchib turganini ko‘ribdi. Qizga oshiq bo‘lib, boshidan hushi ketib yiqilgach, qo‘lidagi oyna yerga tushib sinibdi. Farhod Shirinni qidirib yo‘lga chiqibdi.
Yo‘lda bir daraxtning soyasida bir yigitning uxlab yotganini ko‘ribdi. Daraxt tepasidan bir ilon tushib yigitga zahar solay deb turganida, Farhod yugurib kelib xanjar bilan ilonni o‘ldiribdi. Yigit cho‘chib uyg‘onibdi va Farhodga: “Hozir tushimda bir kishi “Tur, do‘sting keldi”, deb aytdi”, debdi va bu fojianing oldini olib qutqargani uchun Farhodga rahmat aytibdi. U bilan umrbod do‘st bo‘libdi.
Bular yo‘l yurib, Shirinning mamlakatiga yetib kelishibdi, Farhod bir tog‘ tagida bir necha ming askar to‘planib turganini ko‘ribdi, bir cho‘pondan bu askarlar kimniki ekanini bilib olibdi. Shu vaqt Shirin qirq kanizagi bilan kelibdi. Shamol Shirinning yuzidagi pardasini ko‘taribdi. Farhod uni ko‘rib oshig‘-u beqaror bo‘lib hushidan ketibdi. Do‘sti suyab uni o‘ziga keltiribdi. Biroq Shirin va qirq qiz ketib qolgan ekan. Farhod Shirinning qayerga ketganini so‘rabdi. Do‘sti: “Shirin shu tog‘ga suv chiqargan yigitga tegaman, deb aytdi”, — debdi. Shu so‘zni eshitgan Farhod g‘ayratga kelib, tog‘-toshni qo‘pora boshlabdi. Oxiri bu ishni tugatib, tog‘ga suv chiqaribdi. Do‘sti tog‘ning bir tomoniga Shirinning, ikkinchi tomoniga Farhodning rasmini chizibdi.
Bir kuni Shirin tog‘ etagida Farhod qurgan hovuzni ko‘rish uchun qirq kanizagi bilan kelibdi. Shirin mevali daraxtlar bilan bezangan obod joyni ko‘ribdi. Bu cho‘lni suvga serob qilib, bog‘-u bo‘stonga aylantirgan bahodir Farhodni ko‘rib Shirin ham uni sevib qolibdi. Farhodni o‘z qasriga olib borib, ziyofat qilibdi.
Shunday qilib, ular murod-maqsadlariga yetibdilar.

SABR TAGI — SARIQ OLTIN

O‘tgan zamonlarda Boqijon nomli bir yigit yashagan ekan. Uning ota-onasi o‘lib, ulardan bir tanobcha yer qolgan ekan. Boqijon shu yerda kecha-kunduz ishlab, olgan hosili bilan o‘z ro‘zg‘orini tebratar ekan. Uning ekinlari ayni pishar chog‘ida boylar, sudxo‘rlar suvni o‘z yerlariga burib olib qo‘yishar, ekinlari suvsizlikdan qovjirab qolar ekan. Kambag‘al yigit borib mirob, oqsoqollardan suv talab qilsa, ular qo‘liga qamchi olib, do‘q qilib haydab yuborar ekan. Shunday azob-uqubatda qorni oshga, usti kiyimga yolchimay zo‘rg‘a hayot kechirar ekan. Biroq Boqijon katta yigitcha bo‘lib qolgan, u endi uylanishni, oila qurishni orzu qilib yashar ekan. Boqijon yashagan qishloqda bir kambag‘al dehqonning Guloyim nomli qizi bor ekan. Guloyimning qaddi-qomati kelishgan, qosh-ko‘zi qora, oy desa og‘zi bor, kun desa ko‘zi bor, uning oyday husn-jamoli o‘ziga munosib bir qiz ekan. Boqijon Guloyimni suvga chiqqanida ko‘rib, sevib qolgan ekan. Guloyim ham ro‘molchasini boshiga yelvagay tashlab, Boqijonga bir qiyo boqib, miyig‘ida kulib qo‘ygan ekan. Boqijon Guloyimga bo‘lgan muhabbatini kimga aytishini bilmay, ko‘p tashvish tortib yurar ekan. Boqijon ahyon-ahyonda suvga chiqqanida qizni ko‘rib, salomlashib, hol-ahvol so‘rashib turar ekan.
Bir kuni Boqijon xolasini o‘z uyiga chaqiribdi. Unga o‘z istagini aytibdi. Xolasi Guloyimning uyiga sovchilikka borishga rozi bo‘libdi.
Bir kuni Boqijonning xolasi Guloyimlarnikiga sovchi bo‘lib boribdi. Guloyimning onasi qizining yurish-turishidan xabardor ekan. Hatto guloyim
Boqijonni yoqtirib qolganini onasiga aytgan ekan. Biroq Guloyimning otasi bu ishga qarshilik ko‘rsatibdi. Otasi Guloyimga kelgan sovchilarning birini o‘poq, birini so‘poq deb, rozi bo‘lmay qaytarib yuboribdi. Lekin Boqijonning xolasi sovchilikka boraveribdi, boraveribdi. Nihoyat, Guloyimning ota-onasi rozi bo‘lishibdi. Qishloqda o‘ziga yarasha kichkinagina to‘y qilishibdi va Boqijon bilan Guloyim birga hayot kechira boshlashibdi.
Oradan bir necha yillar o‘tibdi. Boqijon bilan Guloyim mehnat qilib, o‘z bog‘-rog‘larida ishlab, olgan hosillari bilan o‘z ro‘zg‘orlarini tebratishar ekan.
Bir kuni Boqijon qattiq qasal bo‘lib, yotib qolibdi. Butun uy-ro‘zg‘or, yer ishlari — dehqonchilik faqat birgina Guloyim boshiga tushibdi. Bechora Guloyim erta tong-saharda turib to xuftongacha tinmay mehnat qilar ekan. U Boqijonni yaxshilab davolash, ro‘zg‘orga qarash, ekinlarni sug‘orish, kir yuvish, hamma yoqni supurish-sidirish kabi ishlarni ham bajarar, hech tinmas ekan. Boqijonning kasaliga hech qanday tabibning dorisi kor qilmabdi. Uning yarasi zo‘rayib, o‘zi cho‘pday ozib, hech qimirlamay qolibdi. Guloyim ham bu dard-u g‘am, tashvishdan oriqlab, nima qilishini bilmay, kimdan yordam so‘rashga hayron bo‘lib yuraveribdi. Guloyimning ota-onasi nihoyat kambag‘al bo‘lgani uchun bularga hech qanday yordam ko‘rsata olishmas ekan. Guloyim Boqijonning kasalini tuzatishga ko‘p urinibdi, natija chiqmabdi. U boylarning uyiga borib, ularning kirini yuvib, xizmatlarini bajarib, topgan non va oziq-ovqatlari bilan Boqijonni boqib yuraveribdi. Endi qishloqda duv-duv gap tarqalibdi. Boqijonga yomon yara chiqqanmish, odamlarga yuqarmish. Uni bu qishloqdan boshqa joyga, chetga chiqarib yuborish zarur emish. Bu gapni qishloq oqsoqoli, boylar va ellikboshilar tarqatishibdi. Bu gaplar Guloyimning qulog‘iga ham yetibdi. U Boqijonga bildirmay rosa yig‘labdi.
Kunlardan bir kuni eshikni birov qattiq taqillatibdi. Guloyim chiqib:
— Kimsiz, nima uchun keldingiz? — deb so‘rabdi, Ular esa qishloq oqsoqoli, bir ikkita og‘zi katta korchalonlar ekan. Ular Guloyimga:
— Senlar shu kundan boshlab qishloqni tashlab chiqib ketishlaring shart. Chunki ering yuqumli kasal bilan og‘rigan, bir necha yildan beri yotibdi. Bizlarga ham yuqadi. Shuning uchun shu bugundan qolmay qishloqni tashlab ketinglar, boshqa gap yo‘q! Agarda ketmasalaring, o‘zimiz ot-arava olib kelib sizlarni dala-dashtga chiqarib tashlaymiz, — deb do‘q urishibdi. Bechora Guloyim: «Endi bizlarga bu azob ham bormidi», — deb ho‘ngrab yig‘lab, Boqijonning yoniga borib nima deyishini bilmay:
— Bugun biz o‘z qishlog‘imizdan, uyimizdan boshqa joyga ketishimiz kerak ekan. Qishloq kattalari kelib tayinlab ketishdi, —debdi. Boqijon yotgan joyida yig‘lab, ne qilarini bilmay, hech qanday iloj topolmay:
— Xo‘sh, bu yerdan qaerga boramiz va qanday yashaymiz? — deb Guloyimdan so‘rabdi. Guloyim:
— Bir ilojini toparmiz, peshonamizga nima yozilgan bo‘lsa, shuni ko‘raveramiz-da, — debdi. O‘sha kuni tunda Guloyim Boqijonni yuvintiribdi, so‘ngra uni opichlab qishloqdan chiqib ketibdi. U Boqijonni ko‘tara-ko‘tara oxiri bir dasht-biyobonga kelib, bir daraxt tagida dam olishga o‘tiribdi. U nihoyatda charchagan ekan, uxlab qolibdi. Ertalab turib yuz-qo‘lini yuvib, Boqijonni ham yuvintirib, bitta non bilan nonushta qilishibdi. Ular mana shu daraxt tagini makon etib, chodir tikib olishibdi. Boqijon chodir ichida yotar, Guloyim esa shaharga, atrof-qishloqlarga ish axtarib ketar ekan. Har kimning ishini bajarib, topgan-tutganini Boqijonga keltirar ekan.
Bir kuni Guloyim ish topolmay, yeyarga non-ovqati bo‘lmay, nima qilishini bilmay, hayron bo‘lib qaytar ekan, yo‘lda unga bir savdogar uchrabdi. U savdogar ayol Guloyimga:
— Sochingizni menga sotmaysizmi? — debdi. Guloyimning sochi yigirma besh jamalak bo‘lib, orqa trvoniga tushar ekan. U noiloj besh jamalagini sotishga rozi bo‘libdi. Guloyim uyga pulga non va boshqa oziq-ovqatlar olib, Boqijonning yoniga kelibdi. Boqijon bu voqeadan bexabar qolibdi. Guloyim ham bu sirni yashiribdi.
Bir kuni Boqijon qarasa, Guloyimning sochi bir oz kamayganga o‘xshabdi. Shunda Guloyimdan so‘rabdi. Guloyim esa:
— O‘zi to‘kilib ketyapti, — debdi. Shunda Boqijon:
— Siz meni deb aziz joningizni qiynab, shu ahvolga keldingiz. Endi men bir tuzalmas baloga yo‘liqdim. Siz yosh umringizni xazon qilmang, ota-onangiz qoshiga boring, men umrim tugaguncha shu joyda yashab, tuzalsam bir kunimni ko‘rarman, — desa, Guloyim yig‘lab:
— Siz meni kim deb o‘ylaysiz? Men sizni shu ahvolda tashlab ketganimdan ko‘ra, o‘lganim ming marta yaxshiroq emasmi? Men sizni tuzatmay, hayotimizni tiklamay bu yerdan, qoshingizdan jilmayman, siz bilan umrimning oxirigacha birgaman. Unday gaplarni aytib, o‘zingizni va meni qiynamang. Tanimda jonim bor ekan, sizning xizmatingizga doimo tayyorman, — debdi.
Oradan bir necha oylar o‘tgach, Guloyim ish axtarib ketganida, Boqijon qoshiga bir mo‘ysafid kelibdi. Boqijon cholga o‘z boshidan kechgan kunlarni so‘zlab beribdi. Nihoyat, mana shu dardga mubtalo bo‘lganini, tuzala olmay yotganini, shu kasal tufayli o‘z vatanidan judo bo‘lganlarini aytib beribdi. Boqijonning so‘zlariga quloq solgan chol unga shunday debdi:
— O‘g‘lim ko‘p qayg‘urma, mana shu yo‘l bilan borganingda, taxminan bundan uch to‘rt tosh uzoqlikda, bir tog‘ bag‘rida katta chinor bor. Chinor tagidan bir chashma suvi qaynab chiqib turibdi. Suvi issiq. Agarda borishga ilojing bo‘lsa, tunda borib, o‘sha buloqqa tushib cho‘milib ko‘r-chi, zora shifo topsang.
Guloyim kelib qarasa, erining chehrasi ochiq.
— Ha, o‘zi nima gap, bugun xursand ko‘rinasiz? — deb so‘rabdi Guloyim. Shunda Boqijon mo‘ysafid bilan bo‘lgan suhbatini aytibdi. Guloyim Boqijonni ko‘tarib chashma tomon yo‘l olibdi. Qidira-qidira chashmani topishibdi. Boqijonni chashma suviga cho‘miltiribdi. Ular o‘sha chashmaga yaqinroq joyni makon qilishibdi. Oradan bir-ikki oy o‘tgach, haligi chashma suvidan Boqijon shifo topa boshlabdi, tuzala beribdi. Nihoyat, Boqijon, oyoqqa turadigan, keyin yuradigan, nihoyat, mehnatga yaroqli holga kelibdi. Guloyim ikkisi o‘sha joydan quruq yer tanlab olib, ikkisi mehnat qilib, suv chiqarib uy-joy qurishibdi. Hovlining atrofini bog‘-rog‘ qilishibdi. U joyda bir qo‘rg‘on paydo bo‘libdi. Hovli, bog‘lariga turli mevalar ekib, gullar o‘tqazishibdi. Boshqa odamlar ham u yerga ko‘chib kelib, uy-joy qurib yashay boshlashibdi. U yerning xalqi yig‘ilib, bu qo‘rg‘onga «Gulobod» deb nom qo‘yibdi. Boqijon Guloyimning ota-onasini chaqirtiribdi. Ular Boqijon bilan Guloyimning hayotini ko‘rib nihoyatda sevinishibdi. Ular bola-chaqali, uvali-juvali bo‘lib, oshlarini oshab, yoshlarini yashab, murod-maqsadlariga yetishibdi.

NIMA EKSANG, SHUNI O’RASAN

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir chol yashagan ekan. Uning xotini vafot qilgan, chol balog‘atga yetgan o‘g‘li bilan bir o‘zi qolgan ekan.
Otasi o‘g‘lini ikki yildan keyin uylantiribdi. Kelini ishyoqmas, qo‘pol ekan. U har kuni arzimagan narsalardan janjal ko‘tarar, cholning ahvolidan xabar olmas ekan.
— Nima, meni otangizga cho‘rilikka olganmidingiz? Kiyimlarini yuvsam, hali u qilsam, hali bu qilsam… Mening jonim o‘nta emas-ku, axir? — derkan har kuni ming‘illab.
Chol bechora shol bo‘lib qolgan, erta-yu kech bir joyda qimirlamasdan yotar ekan. O‘g‘li oxiri toqati-toq bo‘lib, xotiniga:
— Xo‘sh, maqsading nima, nima qilishim kerak? — debdi.
— Otangizni bu yerdan yo‘qoting. Iloji bo‘lsa, gadoy topmas biror joyga tashlab keling! — debdi xotini.
O‘g‘il «shunday qilsam, bu la’natining javrashidan qutulaman shekiyali», deb o‘ylab, otasini opichlab jo‘nabdi. Otasi ham, o‘g‘li ham bir-biri bilan urishganday jim ketayotganmish. Tevarak-atrof jimjit, faqat chigirtkalarning chirillashi-yu, oyoq tagidagi xaslarning shitirlab sinishidan boshqa tovush eshitilmas emish.
O‘g‘il yo‘l yuribdi, yo‘l yursa ham mo‘l yuribdi, oxiri tog‘ cho‘qqisiga yetib boribdi. Tog‘ning bir tomoni jarlik ekan. U o‘zicha, «Agar shu jarlikka tashlab yuborsam, bu noinsoflik bo‘ladi. Yaxshisi, ana u ko‘rinib turgan toshning ustiga o‘tqazib qo‘yay-da, o‘zim ketib qolay. Keyin nima bo‘lsa bo‘lar, peshonasida borini ko‘rar», deb o‘ylabdi.
— Otajon, — debdi cholni tosh ustiga o‘tqazar ekan, — siz shu yerda birpas o‘tirib dam olib turing, men hozir kelaman.
Chol kulib qo‘yibdi. Bundan ajablangan o‘g‘li to‘xtab:
— Otajon, nimaga kulyapsiz? — deb so‘rabdi.
— Yo‘q, o‘zim shunday, ketaver, yo‘lingdan qolma, — deb javob beribdi otasi va yana kulib qo‘yibdi.
O‘g‘li, «yo‘q, aytasiz» deb, oyog‘ini tirab turib olgandan keyin, otasi aytishga majbur bo‘libdi:
— Meni bu yerga olib kelishingdan maqsad — tashlab ketish. Buni bilib turibman. Xotining shunga seni majbur qilganini ham bilaman. Lekin men xafa emasman. Chunki buni men ham o‘z boshimdan kechirganman. Men ham otamni oyingning gapiga kirib, xuddi shu xarsang tosh ustiga tashlab ketgan edim. Qaytar dunyo ekan. Xo‘p endi, o‘g‘lim, xayr, baxtli bo‘l, — deb so‘zini tugatibdi chol.
O‘g‘li otasidan bu gapni eshitib: «Nima eksang, shuni o’rasan», degan naqlni eslabdi. U nogiron otasini xo‘rlaganiga o‘kinib, cholni opichlab uyiga qaytarib olib ketibdi va o‘zi parvarishlay boshlabdi.

Bolalar bog’chasi – Kindergarten

Ushbu maqola maktabgacha ta’lim yondashuvi haqida. Dastlabki ta’lim uchun qarang Maktabgacha. Boshqa maqsadlar uchun qarang Bolalar bog’chasi (ajralish).

An’anaviy ravishda o’ynashga asoslangan maktabgacha ta’lim yondashuvi

Bu maqola uchun qo’shimcha iqtiboslar kerak tekshirish. Iltimos yordam bering ushbu maqolani yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo’shish. Ma’lumot manbasi bo’lmagan material shubha ostiga olinishi va olib tashlanishi mumkin.
Manbalarni toping: “Bolalar bog’chasi” – Yangiliklar · gazetalar · kitoblar · olim · JSTOR ( Noyabr 2018 ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

Bolalar bog’chasi xonasi.

Bolalar bog’chasi ( / ˈ k ɪ n d ar ˌ ɡ .r t eng / , BIZ: /- d eng / ( tinglang ) ; dan Nemis [ˈKɪndɐˌɡaːɐ̯tn̩] ( tinglang ) [1] ) a maktabgacha tarbiyaviy uydan maktabga o’tishning bir qismi sifatida o’ynash, qo’shiq aytish, rasm chizish kabi amaliy mashg’ulotlar va ijtimoiy o’zaro munosabatlarga asoslangan yondashuv. Bunday muassasalar dastlab 18-asr oxirida tuzilgan Bavariya va Elzas hizmat qilmoq bolalar ularning ota-onalari ikkalasi ham uydan tashqarida ishlashgan. Bu atama nemis tomonidan kiritilgan Fridrix Fröbel, ularning yondashuvi global miqyosda dastlabki maktablarga ta’sir ko’rsatdi. Bugungi kunda ushbu atama ko’plab mamlakatlarda turli xillarni ta’riflash uchun ishlatiladi ta’lim muassasalari va o’rganish joylari 2 yoshdan 6 yoshgacha yoki 7 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun, turli xil o’qitish uslublariga asoslangan.

Mundarija

1 Tarix
- 1.1 Dastlabki yillar va rivojlanish
- 1.2 Bolalar bog’chasini yaratish
- 2.1 Afg’oniston
- 2.2 Avstraliya
- 2.3 Bangladesh
- 2.4 Braziliya
- 2.5 Bolgariya
- 2.6 Kanada
- 2.7 Chili
- 2.8 Xitoy
- 2.9 Daniya
- 2.10 Misr
- 2.11 Finlyandiya
- 2.12 Frantsiya
- 2.13 Germaniya
- 2.14 Gretsiya
- 2.15 Gonkong
- 2.16 Vengriya
- 2.17 Hindiston
- 2.18 Italiya
- 2.19 Yaponiya
- 2.20 Shimoliy Koreya
- 2.21 Janubiy Koreya
- 2.22 Quvayt
- 2.23 Lyuksemburg
- 2.24 Malayziya
- 2.25 Meksika
- 2.26 Mo’g’uliston
- 2.27 Marokash
- 2.28 Nepal
- 2.29 Gollandiya
- 2.30 Yangi Zelandiya
- 2.31 Shimoliy Makedoniya
- 2.32 Norvegiya
- 2.33 Peru
- 2.34 Filippinlar
- 2.35 Ruminiya
- 2.36 Rossiya
- 2.37 Singapur
- 2.38 Janubiy Afrika
- 2.39 Ispaniya
- 2.40 Sudan
- 2.41 Shvetsiya
- 2.42 Tayvan
- 2.43 Uganda
- 2.44 Ukraina
- 2.45 Birlashgan Qirollik
- 2.46 Qo’shma Shtatlar
Tarix

Amsterdamdagi bolalar bog’chasi 1880, tomonidan Maks Liberman
Bolalar bog’chasi, tomonidan Yoxann Sperl, taxminan 1885 yil

Dastlabki yillar va rivojlanish

1779 yilda, Yoxann Fridrix Oberlin va Louise Scheppler yilda tashkil etilgan Strasburg kun davomida ota-onalari bo’lmagan maktabgacha yoshdagi bolalarni parvarish qilish va o’qitish bo’yicha dastlabki muassasa. [2] Taxminan bir vaqtning o’zida, 1780 yilda xuddi shunday chaqaloq muassasalari yaratilgan Bavariya. [3] 1802 yilda malika Pauline zur Lippe yilda maktabgacha tarbiya markazi tashkil etdi Detmold, o’sha paytdagi Germaniyaning Lippe knyazligining poytaxti (hozirgi shtatda Shimoliy Reyn-Vestfaliya ). [4]

1816 yilda, Robert Ouen, faylasuf va pedagog, birinchi ingliz va ehtimol dunyoda birinchi chaqaloq maktabini ochdi Yangi Lanark, Shotlandiya. [5] [6] [7] Uchun uning tashabbusi bilan birgalikda kooperativ tegirmonlar Ouen bolalar mehnatga yaroqli bo’lishi uchun ularga yaxshi axloqiy ta’lim berilishini xohlardi. Uning tizimi asosiy savodxonlik va hisoblash qobiliyatiga ega itoatkor bolalarni etishtirishda muvaffaqiyatli bo’ldi. [8]

Samuel Vilderspin birinchi bolalar maktabini Londonda 1819 yilda ochgan, [9] va yana yuzlab tashkil etish uchun ketdi. U bu borada ko’plab asarlarni nashr etdi va uning asarlari butun Angliya bo’ylab va undan uzoqroq joyda joylashgan bolalar maktablari uchun namuna bo’ldi. O’yin Uaylderspinning ta’lim tizimining muhim qismidir. U ixtiro qilganligi uchun xizmat qiladi bolalar maydonchasi. 1823 yilda Vilderspin nashr etdi Kichkintoylarni kambag’allarga o’qitishning ahamiyati to’g’risida, maktabga asoslangan. U kelgusi yildan boshlab chaqaloqlar maktabi jamiyatida ishlay boshladi, boshqalarga o’z qarashlari to’g’risida ma’lumot berdi. U shuningdek yozgan Chaqaloqlar tizimi, 1 yoshdan etti yoshgacha bo’lgan barcha bolalarning jismoniy, intellektual va axloqiy kuchlarini rivojlantirish uchun.

Fridrix Fröbel bolalar bog’chalarining eng nufuzli asoschilaridan biri bo’lgan va u bu nomni 1840 yilda yaratgan.

Grafinya Tereza Brunsvik (1775-1861), kim bilgan va unga ta’sir ko’rsatgan Johann Heinrich Pestalozzi, ochish uchun ushbu misol ta’sir ko’rsatdi Angyalkert (Vengriyada “farishtalar bog’i”) 1828 yil 27 mayda, uning qarorgohida Buda, u yosh bolalar uchun tashkil etgan o’n bitta parvarishlash markazining birinchisi. [10] [11] 1836 yilda u maktabgacha ta’lim markazlarini tashkil etish institutini tashkil etdi. Ushbu g’oya zodagonlar va o’rta sinf orasida mashhur bo’lib, butun davr mobaynida ko’chirilgan Vengriya Qirolligi.

Bolalar bog’chasini yaratish

Fridrix Fröbel (1782–1852) 1837 yilda qishlog’ida “o’yin va faoliyat” institutini ochgan Yomon Blankenburg ichida knyazlik ning Shvartsburg-Rudolstadt, Turingiya, maktabga kiradigan bolalar uchun eksperimental ijtimoiy tajriba sifatida. U institutining nomini o’zgartirdi Bolalar bog’chasi (bolalar bog’ini nazarda tutadi) [12] 1840 yil 28-iyun kuni bolalarni “bog’dagi o’simliklar kabi” boqish va boqish kerakligiga bo’lgan ishonchini aks ettirgan. [13] Shunday qilib Fröbel o’z maktabida, avvalgi bolalar muassasalaridan farqli o’laroq, ta’lim muhitini joriy qildi va shuning uchun bolalar bog’chalari yaratilishida katta ahamiyatga ega. [14] [15] Frobelning zamondoshi, Caroline Wiseneder, bolalar bog’chalarida foydalanish uchun musiqiy o’quv dasturini ishlab chiqdi.

Fröbel tomonidan o’qitilgan ayollar butun Evropada va butun dunyoda bolalar bog’chalarini ochdilar. The birinchi bolalar bog’chasi AQShda tashkil etilgan Votertaun, Viskonsin 1856 yilda va tomonidan nemis tilida olib borilgan Margareta Meyer-Shurts. [16]

Elizabeth Peabody 1860 yilda AQShda birinchi ingliz tilidagi bolalar bog’chasiga asos solgan. AQShda birinchi bepul bolalar bog’chasi 1870 yilda tashkil etilgan Konrad Poppenxuzen, shuningdek, nemis sanoati va xayriya ishlarini olib borgan Poppenhuzen instituti. AQShda birinchi bo’lib davlat tomonidan moliyalashtiriladigan bolalar bog’chasi tashkil etilgan Sent-Luis tomonidan 1873 yilda Syuzan Blow.

Kanadaning birinchi xususiy bolalar bog’chasi tomonidan ochilgan Ueslian metodist cherkovi yilda Sharlottaun, Shahzoda Eduard oroli, 1870 yilda. O’n yillikning oxiriga kelib, ular Kanadaning yirik shahar va shaharlarida keng tarqalgan. [17] [18] 1882 yilda Ontario shtatining Berlin shahrida (zamonaviy) mamlakatdagi birinchi davlat maktab bolalar bog’chalari tashkil etildi Kitchener ) da Markaziy maktab. [19] 1885 yilda Toronto oddiy maktabi (o’qituvchilar malakasini oshirish) bolalar bog’chasini o’qitish bo’limini ochdi. [19]

Elizabeth Harrison nazariyasi haqida keng yozgan erta bolalik ta’limi va nima bo’lishini aniqlash orqali bolalar bog’chasi o’qituvchilarining ta’lim standartlarini yaxshilash bo’yicha ish olib bordi Milliy ta’lim kolleji 1886 yilda.

Mamlakatlar bo’yicha

Shuningdek qarang: Turkum: Mamlakatlar bo’yicha ta’lim

Afg’oniston

Shuningdek qarang: Afg’onistondagi ta’lim
Afg’onistondagi bolalar bog’chasining sinfi

Yilda Afg’oniston, 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalar bog’chalarga boradilar (Dari: Xuddshtan ‎; Pashto: Wwtwn ). Garchi Afg’onistondagi bolalar bog’chalari maktab tizimiga kirmasa ham, ko’pincha ularni hukumat boshqaradi.

Dastlabki bolalikni rivojlantirish dasturlari ilk bor Sovet Ittifoqi davrida 1980 yilda 27 ta shahar maktabgacha ta’lim muassasasi yoki kodakiston tashkil topishi bilan boshlangan. Maktabgacha tarbiya muassasalari soni 1980-yillarda barqaror o’sib bordi, ularning soni 1990 yilda Afg’onistonda 270 dan oshgan. Ushbu eng yuqori cho’qqida mamlakatda 2100 dan ortiq bolalarni parvarish qiladigan 2300 o’qituvchi bor edi. Ushbu ob’ektlar shahar hodisasi bo’lib, asosan Kobulda bo’lib, ular maktablarga, davlat idoralariga yoki fabrikalarga biriktirilgan edi. Sovet modeli asosida ushbu erta bolalikni rivojlantirish dasturlari Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish boshqarmasi rahbarligi ostida 3 oylikdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun bolalar bog’chasi, maktabgacha tarbiya va bolalar bog’chasini taqdim etdi.

Afg’onistonlik oilalarning aksariyati bu tizimga hech qachon duch kelmagan va bu oilalarning aksariyati ushbu dasturga qarshi bo’lgan, chunki u oilaning markaziy rolini pasaytiradi va bolalarni sovet qadriyatlariga singdiradi. Sovetlar chiqib ketganidan keyin fuqarolar urushi boshlanishi bilan bolalar bog’chalari soni tez kamayib ketdi. 1995 yilga kelib, 2110 bolaga xizmat ko’rsatadigan 88 ta muassasa omon qoldi va Tolibonning ayollarni ish bilan ta’minlash bo’yicha cheklovlari ularning nazorati ostidagi barcha qolgan markazlarni yo’q qildi. 2007 yilda 25000 dan ziyod bolaga xizmat ko’rsatadigan 260 ga yaqin bolalar bog’chasi / maktabgacha tarbiya markazi mavjud edi. Garchi har bir davlat markazida erta bolalik markazi bo’lishi shart bo’lsa-da, [ iqtibos kerak ] hozirgi paytda hech qanday davlat siyosati erta bolalik bilan shug’ullanmaydi va hech qanday muassasada bunday xizmatlarni ko’rsatish uchun javobgarlik yoki imkoniyat mavjud emas. [ iqtibos kerak ]

Avstraliya

Shuningdek qarang: Avstraliyada ta’lim

Avstraliyaning har bir shtatida, bolalar bog’chasi (tez-tez “mehribon” yoki “mehribon” deb nomlanadi) biroz boshqacha narsani anglatadi. Yilda Tasmaniya, Yangi Janubiy Uels va Avstraliya poytaxti hududi, bu boshlang’ich maktabning birinchi yili. Yilda Viktoriya, bolalar bog’chasi – bu shakl maktabgacha va bir-birining o’rniga maktabgacha yoki bolalar bog’chasi deb nomlanishi mumkin. Viktoriya va Tasmaniyada boshlang’ich maktabning birinchi yili uchun ibora deyiladi Tayyorgarlik (“tayyorgarlik” qisqartmasi), undan keyin 1-yil keladi.

Kvinslendda bolalar bog’chasi odatda 4 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun muassasa hisoblanadi va shuning uchun u maktabgacha va boshlang’ich ta’limning kashfiyotchisi hisoblanadi. Viktoriya va Tasmaniya singari, boshlang’ich maktabning birinchi yili ham chaqiriladi Tayyorgarlik, undan keyin 1-yil keladi.

G’arbiy Avstraliya, Janubiy Avstraliya yoki .da boshlang’ich maktab ta’limining birinchi yilidan oldingi yil Shimoliy hudud mos ravishda deb nomlanadi boshlang’ichgacha, ziyofat yoki o’tish. [20] G’arbiy Avstraliyada “boshlang’ichgacha” oldingi yil bolalar bog’chasi deb nomlanadi.

Bangladesh

Shuningdek qarang: Bangladeshda ta’lim

Yilda Bangladesh, “bolalar bog’chasi” yoki “KG maktabi” (bolalar bog’chasi maktabi) atamasi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan maktab o’quvchilari uchun ishlatiladi. Darajalarning nomlari bolalar bog’chasi, shishu (bolalar) va boshqalar. Ammo bolalar bog’chasida ta’limning ko’rinishi avvalgi yillarga qaraganda ancha o’zgardi. Hozir deyarli har bir qishloq hududida kamida bitta bolalar bog’chasi maktabi mavjud, ularning aksariyati maktabda ishlaydi Bengal tili. Shuningdek, ular Milliy o’quv rejasi va darsliklar kengashi (NCTB) tomonidan nashr etilgan darsliklarga engil modifikatsiya bilan amal qilishadi, o’quv dasturiga ba’zi qo’shimcha kitoblarni qo’shadilar. Sinflar odatda bolalar bog’chasidan (ba’zan “Play Group”), keyin “KG” dan boshlanadi va 5-sinf bilan tugaydi. Milliy ta’lim tizimidan ajratilgan bolalar bog’chasi ushbu maqsadga erishishda katta hissa qo’shmoqda Ming yillik rivojlanish maqsadi Bangladeshda umumiy boshlang’ich ta’lim.

Braziliya

Braziliyadagi bolalar bog’chasi: Bola 5 yarim yoshga to’lmaganida, bola bog’chada bo’lishi kerak. 1-sinfda o’tishi uchun barcha bolalar (o’g’il va qiz bolalar) maktabga qarab 31 mart yoki 31 maygacha 5 yoshda bo’lishlari kerak.

Bolgariya

Shuningdek qarang: Bolgariyada ta’lim

Yilda Bolgariya, atama detska gradina (degiska gradina) 3 yoshdan 7 yoshgacha (ba’zi hollarda 6) yoshgacha bo’lgan g’amxo’r va maktab o’quvchilarini nazarda tutadi. Odatda bolalar “detska gradina” ga ota-onalari ishdan qaytgandan keyin ertalabdan to kunning ikkinchi yarmigacha qatnashadilar. Bolgariya bolalar bog’chalarining aksariyati davlatdir. 2012 yildan boshlab ikki yillik maktabgacha ta’lim majburiy hisoblanadi. Ushbu ikki yillik majburiy maktabgacha ta’lim yoki bolalar bog’chasida yoki boshlang’ich maktablarning tayyorgarlik guruhlarida qatnashishi mumkin. [21]

Kanada

Shuningdek qarang: Kanadada ta’lim
1898 yilda Kanadaning Toronto shahrida bolalar bog’chasi sinfida o’qiyotgan talaba o’qituvchilar

Ontario va Shimoli-G’arbiy hududlardan tashqarida joylashgan maktablar odatda bir yillik bolalar bog’chasini beradi, ayrim xususiy maktablarda 4 yoshli bolalar uchun kichik bolalar bog’chasi (JK) mavjud (bolalar bog’chasidan oldingi maktab odatda maktabgacha deb ataladi). Bolalar bog’chasi majburiydir Britaniya Kolumbiyasi, Nyu-Brunsvik va Shahzoda Eduard oroli, va boshqa joyda ixtiyoriy. [22] Yangi Shotlandiya viloyati bolalar bog’chasini boshlang’ich sinf deb ataydi. Bog’chadan keyin bola birinchi sinfni boshlaydi.

Ontario viloyati va shimoli-g’arbiy hududlari odatda boshlang’ich maktabning bir qismi bo’lgan ikki yillik bolalar bog’chasini beradi. Provinsiyasida frantsuz maktab tizimi doirasida Ontario, kichik bolalar bog’chasi deyiladi maternelle va katta bolalar bog’chasi chaqiriladi jardin d’enfants, bu a kaltsiy nemis so’zining Bolalar bog’chasi.

Viloyati ichida Kvebek, kichik bolalar bog’chasi deyiladi prématernelle (bu majburiy emas), 4 yoshli bolalar qatnashadilar va katta bolalar bog’chasi (SK) chaqiriladi maternelle, bu 5 yoshga qadar ham majburiy emas, bu sinf boshlang’ich maktablarga birlashtirilgan.

Chili

Shuningdek qarang: Chilida ta’lim

Chilida bolalar bog’chasiga teng keladigan atama “Parvulariya tarbiyasi“, ba’zan” deb ham nomlanadiEducación Preescolar“Bu birinchi darajadir Chili ta’lim tizimi. Bu o’g’il va qiz bolalarning tug’ilishidan to to kirguniga qadar ularning ehtiyojlarini to’liq qondiradi Educación Basica (Boshlang’ich ta’lim), majburiy deb hisoblanmasdan. Odatda, ushbu darajani beradigan maktablar, JUNJI (bolalar bog’chalari maktablarining milliy kengashi) va boshqa xususiy muassasalarda quyidagi darajadagi guruhlar yoki kichik toifalar tashkil etilgan:
- Kam pitomnik: U 85 kundan 1 yoshgacha bo’lgan chaqaloqlarga murojaat qiladi.
- Yuqori bolalar bog’chasi: U 1 yoshdan 2 yoshgacha bo’lgan bolalarga murojaat qiladi.
- O’rta darajaning past darajasi: U 2 yoshdan 3 yoshgacha bo’lgan bolalarga murojaat qiladi.
- O’rta yuqori daraja: U 3 yoshdan 4 yoshgacha bo’lgan bolalarga murojaat qiladi.
- Birinchi o’tish darajasi: Ko’pincha “Oldindan mehribon“, u 4 yoshdan 5 yoshgacha bo’lgan bolalarga murojaat qiladi.
- O’tishning ikkinchi darajasi: Odatda “Mehribon“, u 5 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalarga murojaat qiladi. Bu ta’limning so’nggi bosqichi, uni tugatgandan so’ng bolalar”Primero Basiko” (Birinchi sinf boshlang’ich ta’lim). [23]
Xitoy

Shuningdek qarang: Xitoyda ta’lim

Xitoy bolalar bog’chasi, boshlang’ich va o’rta maktablari ba’zan oliy o’quv yurtlari bilan bog’liq, masalan. Ning eksperimental bolalar bog’chasi Pekin normal universiteti, Pekin, Xitoy

Xitoyda maktabgacha ta’lim, bola 6 yoshida rasmiy maktabga borishdan oldin, odatda “bolalar bog’chasi” yoki “maktabgacha tarbiya” bosqichiga va “bolalar bog’chasi” (y (yòu’éryuán) bosqichiga bo’linadi. ikkita alohida muassasa yoki turli sohalardagi bitta bitta kombinat. Ikki alohida muassasa bo’lgan joyda bolalar bog’chasi ikki yuqori yoshdan, maktabgacha tarbiya esa bir yoshdan iborat bo’lishi odatiy holdir. ushbu uch yillik umumiy nomlar ular:
1. Bolalar bog’chasi (yoki “maktabgacha” yoki “o’yin guruhi”) (小班 / xiăo bān): 3 yoshdan 4 yoshgacha bo’lgan bolalar
2. Quyi bolalar bog’chasi (中班 / zhōng bān): 4-5 yoshgacha bo’lgan bolalar
3. Yuqori bolalar bog’chasi (b / dà bān): 5 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalar.
Ba’zi joylarda, 5-6 yoshdagi bolalar qo’shimcha ravishda yoki “rasmiylashtirish” yoki “tayyorgarlik” mashg’ulotlariga (学前班 / xué qián bān) tashrif buyurishlari mumkin, bunda bolalarni rasmiy maktabga tayyorlashga e’tibor qaratiladi.

Davlat (jamoat) bolalar bog’chalari faqat 3 yoshdan katta bolalarni qabul qiladi, xususiy bolalar bog’chalarida esa bunday cheklovlar mavjud emas.

Daniya

Asosiy maqola: Daniya maktabgacha ta’lim

Bolalar bog’chasi – bu uch yoshdan boshlab, bola maktabga bora boshlagunga qadar bolalarga taqdim etiladigan kunduzgi xizmat. Bolalar bog’chasi mashg’ulotlari (0-sinf) 2009 yilda majburiy qilingan va boshlang’ich maktablar tomonidan bola 1-sinfga kirgunga qadar o’tkaziladi.

Yilda tashkil etilgan kunduzgi tibbiyot muassasalarining uchdan ikki qismi Daniya shahar kunduzgi markazlari, uchdan bir qismi xususiy mulk bo’lib, mahalliy hokimiyat bilan kelishilgan holda ota-onalar yoki korxonalar birlashmalari tomonidan boshqariladi. Ham moliya, ham mavzu bo’yicha munitsipal va xususiy tashkilotlar bir xil printsiplarga muvofiq ishlaydi.

Daniya kashshof sifatida tan olingan (garchi ixtiro qilmasa ham) o’rmon bolalar bog’chalari, unda bolalar har kunning ko’p qismini tabiiy muhitda o’tkazadilar.

Misr

Shuningdek qarang: Misrda ta’lim

Misrda bolalar to’rt yoshdan olti yoshgacha bo’lgan bolalar bog’chalariga ikki yil (KG1 va KG2) davomida borishlari mumkin.

Finlyandiya

Taikurinhattu bolalar bog’chasining ichki qismi Pori, Finlyandiya

1850-yillarning oxirida, Uno Cygneeus “Finlyandiya boshlang’ich maktabining otasi” sifatida tanilgan, Finlyandiyadagi bolalar bog’chasiga borganidan keyin bolalar bog’chalarini olib kelish g’oyasini taqdim etdi Gamburg va Markaziy Evropaga o’quv safari davomida bolalar bog’chasi o’qituvchilarini o’qitish bo’yicha seminar. [24] 1920 yildayoq Finlyandiya bo’ylab 80 ga yaqin bolalar bog’chalari faoliyat yuritgan bo’lib, ularda jami 6000 nafar bola tarbiyalangan. [24]

Bolalar bog’chasi faoliyatining ahamiyati va kelib chiqishi jamoalari turlicha. Finlyandiyada bolalar bog’chalarining aksariyati jamiyatning oilalarga xizmatidir, ba’zilari xususiydir. Fon g’oyasi, masalan, bo’lishi mumkin Montessori yoki Waldorf ta’limi. Maktabgacha ta’lim muassasalari ko’pincha Fin bolalar bog’chalari bilan bog’liq holda ishlaydi. Bolalar bog’chalari ham tartibga solishi mumkin tilga cho’mish turli tillarda. Endilikda Finlyandiya bolalar bog’chalarida erta bolalik ta’limi rejasi ishlab chiqilgan va har yili har bir bolaning ota-onasi bilan ota-onalarning muhokamalari o’tkaziladi. Ular orasida OECD mamlakatlar, Finlyandiyada erta bolalik ta’limi uchun davlat tomonidan ajratiladigan mablag ‘o’rtacha ko’rsatkichdan yuqori [25] [26] va 3 yoshgacha bo’lgan xodimlarning eng yuqori soni: har bir kattalar uchun atigi to’rtta bola. [27]

Frantsiya

So’zlar salle d’asile oqimning avvalgi nomi edi école maternelle
Shuningdek qarang: Frantsiyadagi ta’lim
Shuningdek qarang: Polin Kergomard

Frantsiyada maktabgacha tarbiya nomi ma’lum école maternelle (Frantsuzcha “bolalar bog’chasi”, so’zma-so’z “onalar maktabi”). Ozod maternelle 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalarni kutib olish uchun butun mamlakat bo’ylab maktablar mavjud (garchi ko’p joylarda uch yoshgacha bo’lgan bolalarga joy berilmasa ham). Yoshlar bo’linadi grande bo’lim (GS: 5 yoshli bolalar), moyenne bo’limi (MS: 4 yoshli bolalar), kichik bo’lim (PS: 3 yoshli bolalar) va toute kichik bo’lim (TPS: 2 yoshli bolalar). Bu 2018 yilda 3 yoshdagi barcha bolalar uchun majburiy bo’lib qoldi, hatto 2018 yilgi qonundan oldin ham, 3 yoshdan 5 yoshgacha bo’lgan barcha bolalar ecole maternelle-ga tashrif buyurishdi. Bu tartibga solinadi Milliy ta’lim vazirligi.

Germaniya

Allgemeine Deutsche Erziehungsanstalt Keilhau (Germaniya), bugungi kunda Keilhau Free Fröbel maktabi
Shuningdek qarang: Germaniyada ta’lim
(Sharqiy) nemis bolalar bog’chasi, 1956 yil

Germaniyada, a Bolalar bog’chasi (erkak: der Bolalar bog’chasi, ko’plik Kindergärten) odatda kamida uch yoshga to’lgan maktabgacha yoshdagi bolalarni parvarish qilish muassasasidir. Aksincha, Kinderkrippe yoki Krippe bolalar kirmasdan oldin ularga g’amxo’rlik qilish uchun krechni nazarda tutadi Bolalar bog’chasi (9 haftadan uch yilgacha), Kindertagesstätte– so’zma-so’z “bolalar kuni sayti”, odatda qisqartiriladi Kita bu soyabon muddati maktabgacha yoshdagi bolalar uchun har qanday kunduzgi davolash muassasasi uchun.

Ishtirok etish ixtiyoriy va odatda bepul emas. Bir yoshga to’lgan maktabgacha yoshdagi bolalar mahalliy va arzon narxdagi kunduzgi tibbiy yordam olish huquqiga ega. [28] Federal tizim ichida, Kindergärten mas’uliyatiga kirmoq davlatlar, [29] bu odatda mas’uliyatning katta qismini munitsipalitetlarga topshiradi. Tufayli yordamchi tamoyil §4 tomonidan nazarda tutilgan SGB VIII, munitsipalitetlardan, cherkovlardan va farovonlik jamiyatlaridan tortib, ota-onalarning tashabbuslari va foyda keltiradigan korporatsiyalargacha ko’plab operatorlar mavjud. Ko’pchilik Kindergärten kabi ma’lum bir ta’limiy yondashuvga rioya qiling Montessori, Regjio Emiliya, “Berliner Bildungsprogramm“yoki Valdorf; o’rmon bolalar bog’chalari yaxshi tashkil etilgan. Ko’pchilik Kindergärten to’lovlar ota-onalarning daromadlariga qarab, jamoat kengashlari tomonidan subsidiyalanadi.

Hatto kichikroq shaharchalarda ham ko’pincha ikkalasi ham bor Rim katolik va Lyuteran bolalar bog’chalari mavjud. Kreslolar va bolalar bog’chalarida joylarni ta’minlash ko’pincha qiyin va oldindan “zaxiraga olinishi” kerak, garchi 2013 yil avgustda kuchga kirgan yangi qonun bilan vaziyat yaxshilangan bo’lsa ham. Bolalarni parvarish qilish imkoniyati mintaqalarga qarab juda farq qiladi. Odatda sharqiy mintaqalarda va shimoldagi katta shaharlarda, masalan, Berlinda yaxshiroqdir [30] yoki Gamburg, [31] qismlarida eng kambag’al Janubiy Germaniya. [32]

Barcha nazoratchilar Kita yoki Bolalar bog’chasi uch yillik malakali ma’lumotga ega bo’lishi yoki mashg’ulotlar davomida maxsus nazorat ostida bo’lishi kerak.

Kindergärten soat 7.00 dan 17.00 gacha yoki undan uzoqroq vaqt davomida ochiq bo’lishi mumkin va shuningdek krech joylashtirilishi mumkin (Kinderkrippe) sakkiz haftadan uch yoshgacha bo’lgan bolalar uchun va ehtimol tushdan keyin Hort (ko’pincha boshlang’ich maktab bilan bog’liq) 6 yoshdan 10 yoshgacha bo’lgan maktab yoshidagi bolalar uchun u erda darslaridan keyin vaqt o’tkazadi. Bolalar bog’chalari bilan bir qatorda kunduzgi tibbiyot hamshiralari (Tagesmütter yoki Tagspflegepersonen) har qanday maktabgacha ta’lim muassasasidan mustaqil ravishda individual uylarda ishlash va odatda uch yoshgacha bo’lgan uchdan beshta bolaga qarash. Ushbu hamshiralar mahalliy hokimiyat tomonidan qo’llab-quvvatlanadi va nazorat qilinadi.

Atama Vorschule (“maktabgacha maktab”) ikkalasi ham ta’lim olish uchun ishlatiladi Kindergärten va odatda boshlang’ich maktabga ulangan majburiy sinf uchun. Ikkala tizim ham har birida boshqacha ishlov beriladi Germaniya davlati. The Schulk bolalar bog’chasi ning bir turi Vorschule.

Gretsiya

Shuningdek qarang: Yunonistonda ta’lim

Yunonistonda bolalar bog’chasi nipiagogio (Tsiaγωγείo) deb nomlanadi. Bolalar bog’chasi maktabgacha tarbiya shaklidir va uni maktabgacha tarbiya deb atash mumkin.

Gonkong

Shuningdek qarang: Gonkongda ta’lim

Dastlabki xizmatlar Gonkong bolalar bog’chalari va bolalar markazlari tomonidan yosh bolalarga ta’lim va g’amxo’rlik ko’rsatishni nazarda tutadi. Ta’lim byurosida ro’yxatdan o’tgan bolalar bog’chalari uch yoshdan olti yoshgacha bo’lgan bolalarga xizmat ko’rsatishadi. Boshqa tomondan, bolalarni parvarish qilish markazlari Ijtimoiy ta’minot bo’limida ro’yxatdan o’tgan bo’lib, ular tarkibiga bolalar bog’chalari, ikki yoshdan uch yoshgacha bo’lgan bolalar uchun ovqatlanish va kreslolar, tug’ilishdan ikki yoshgacha bo’lgan bolalarni boqish kiradi.

Hozirgi vaqtda bolalar bog’chalarining aksariyati yarim kunlik rejimda yuqori va quyi bolalar bog’chalari va bolalar bog’chalari sinflarini taklif etadi. Ba’zi bolalar bog’chalarida ham kunduzgi bolalar bog’chalari mashg’ulotlari olib boriladi. Bolalarni parvarish qilish markazlari to’liq kunlik xizmat ko’rsatadigan aksariyat markazlar bilan to’liq va yarim kunlik xizmatlarni taqdim etadilar.

Gonkongda maktabgacha ta’limning maqsadi bolalarning jismoniy, intellektual, til, ijtimoiy, hissiy va estetik jihatlari kabi bolaning rivojlanishi uchun zarur bo’lgan turli jihatlarning mutanosib rivojlanishiga ko’maklashish uchun dam oladigan va yoqimli ta’lim muhitini ta’minlashdir.

Bolalar bog’chalarida o’zini o’zi baholash madaniyatini shakllantirishga yordam berish va maktabgacha ta’lim sifati va standartini baholashda jamoatchilikka ma’lumot berish uchun Ta’lim byurosi Gonkongdagi boshlang’ich muassasalari uchun ishlash ko’rsatkichlarini ishlab chiqdi. 2000/01 o’quv yilidan boshlab, Sifat nazorati inspektsiyasi sifatli erta maktabgacha ta’limni rivojlantirishga ko’maklashish uchun boshlandi.

Vengriya

Shuningdek qarang: Vengriyada ta’lim
A Venger ochiq havoda dam olish bilan shug’ullanadigan maktabgacha sinf, 2007 yil mart

Yilda Vengriya bolalar bog’chasi óvoda (“g’amxo’rlik uchun joy”). Bolalar 3-6 / 7 yoshgacha bo’lgan bolalar bog’chasiga boradilar (ular 7 yoshga to’lgan yili maktabga boradilar). Bolalar bog’chasiga borish 3 yoshdan boshlab majburiydir, ammo rivojlanish sabablari tufayli istisnolar mavjud. [33] Bolalar bog’chalarida chet tillari va musiqa singari dasturlar bo’lishi mumkin bo’lsa ham, bolalar ko’p vaqtlarini o’ynashga sarflashadi. Oxirgi yilida bolalar boshlang’ich maktabga borishga tayyorlana boshlaydilar.

Aksariyat bolalar bog’chalari davlat tomonidan moliyalashtiriladi. Bolalar bog’chasi o’qituvchilaridan diplom talab qilinadi.

Hindiston

Shuningdek qarang: Hindistondagi ta’lim

Yilda Hindiston, faqat maktabgacha ta’limga oid norasmiy ko’rsatmalar mavjud, ular uchun maktabgacha maktablar va bo’limlar hech qanday aloqaga muhtoj emas. Ko’rsatmalarda ta’kidlanishicha, ushbu o’quv yilida 31 sentyabrda uch yoshga to’lgan bolalar bolalar bog’chasi va bolalar bog’chasi mashg’ulotlarida qatnashishlari mumkin. Odatda, bolalar 3-4 yoshgacha bo’lgan vaqtlarini boshlang’ich maktabda o’tkazadilar, undan keyin ular HRD vazirligining me’yorlariga mos keladigan boshlang’ich maktabning 1-standartida qatnashish huquqiga ega. Pre-primer majburiy emas, ammo afzaldir. Barcha davlat maktablari va unga qarashli xususiy maktablar 5 yoshga to’lgan bolalarga boshlang’ich maktabning 1-standartiga o’qishga kirishga ruxsat beradi. Kunduzgi ovqatlanish mamlakatning aksariyat qismida va hukumat tomonidan boshqariladigan institutda taqdim etiladi.

Italiya

Shuningdek qarang: Italiyada ta’lim

An-da odatdagi sinf tartibi Italiya bolalar bog’chasi. Chapdan o’ngga: hojatxona, hammom, o’yin xonasi va ochiq maydoncha.

Yilda Italiya, maktabgacha ta’lim ikki xil sinfga tegishli:
- Chaqirilgan bolalar bog’chalari asilo nido 3 oydan 36 oygacha bo’lgan bolalar uchun;
- Onalar maktablari avval skuola materna va hozir scuola dell’infanzia, 3 yoshdan 5 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun.
Italyancha asilo nido rasmiy ravishda 1971 yilgi Davlat qonunida (L. 1044/1971) tashkil etilgan va xususiy yoki davlat muassasalari tomonidan boshqarilishi mumkin. Ular dastlab onalarga o’z uylarida ishlash imkoniyatini berish uchun tashkil etilgan va shu sababli ijtimoiy xizmat sifatida qaralgan. Bugungi kunda ular asosan umumiy ta’lim va ijtimoiy o’zaro ta’sir maqsadlariga xizmat qiladi. Italiyada bolalarga g’amxo’rlik qilishning pedagogik yondashuvini ishlab chiqishga ko’p kuch sarflandi: barchaga ma’lum deb ataladigan narsa Reggio Emilia yondashuvi, Regjio Emiliya shahri nomidan, yilda Emiliya-Romagna.

Asilo nido odatda bog’lar bilan o’ralgan bir qavatli kichik binolarni egallaydi; odatda 60 yoki 70 dan ortiq bo’lmagan bolalarga mos keladi. Ning yuragi asilo nido o’yin xonasi va hojatxonaga bo’lingan sinflar; o’yin xonasida har doim tashqi maydonchaga va bog’ga olib boradigan deraza va eshiklar mavjud.

Onalar maktablari (skuola materna) 1968 yilda Davlat qonunidan keyin tashkil etilgan. 444 va rasmiy Italiya ta’lim tizimining to’liq qismidir, ammo davomat majburiy emas. Yoqdi asilo nido (bolalar bog’chalari), onalar maktablari davlat yoki xususiy muassasalar tomonidan o’tkazilishi mumkin.

Yaponiya

Shuningdek qarang: Yaponiyada ta’lim
Yaponiyada bolalar bog’chasiga kirish marosimida qiz

Maktabgacha yoshdagi bolalarning tarbiyasi va ota-onalariga samarali yordam berish uchun maktabgacha yoshdagi bolalarning onalari va otalariga yordam berishga qaratilgan ko’plab kitoblar va televizion ko’rsatuvlar mavjud. Uydagi mashg’ulotlarning katta qismi odob-axloq, ijtimoiy ko’nikmalar va tuzilgan o’yinlarni o’rgatishga bag’ishlangan, garchi og’zaki va raqamli ko’nikmalar ham mashhur mavzulardan biri. Ota-onalar erta ta’lim olishga qat’iy intilishadi va bolalarini tez-tez maktabgacha ta’lim muassasalariga qamrab olishadi. Asosan kollejni tugatgan yosh qizlar tarkibidagi bolalar bog’chalari (幼稚園 yōchien) Ta’lim vazirligi tomonidan nazorat qilinadi, ammo rasmiy ta’lim tizimiga kirmaydi. Bolalar bog’chalaridan tashqari, Mehnat vazirligi tomonidan nazorat qilinadigan hukumat nazorati ostida bo’lgan bolalar bog’chalari (保育保育 hoikuen) yaxshi rivojlangan tizimi mavjud. Bolalar bog’chalari ta’lim maqsadlariga rioya qilgan holda, bolalar bog’chalari asosan go’daklar va o’spirinlarni parvarish qilish bilan shug’ullanadi. Birgalikda ushbu ikki turdagi muassasalar rasmiy tizimga kirishidan oldin 3 yoshida 86% va 5 yoshda 99% ro’yxatdan o’tadilar. birinchi sinf. [34] Ta’lim vazirligi tomonidan 1990 yilda tashkil etilgan “Maktabgacha ta’lim muassasalari” ning ikkala turiga ham tegishli bo’lib, odamlar o’rtasidagi munosabatlar, sog’liq, atrof-muhit, til va so’zlarni ifodalash kabi sohalarni qamrab oladi. 2008 yil mart oyidan boshlab bolalar bog’chalari va maktabgacha ta’lim muassasalari uchun o’quv qo’llanmalarining yangi tahriri kuchga kirdi.

Shimoliy Koreya

Shimoliy koreyalik bolalar 4 dan 6 gacha bolalar bog’chasiga boradilar. Bog’chalar ikkita bo’limdan iborat; past sinf (Koreys: 낮은 반 najeun-ban) va yuqori sinf (Koreys: 높은 반 nopeun-ban) yuqori sinf majburiydir.

Janubiy Koreya

Shuningdek qarang: Janubiy Koreyada ta’lim

Yilda Janubiy Koreya, bolalar odatda bolalar bog’chasiga boradilar (Koreys: 유치원 yuchi yutdi) G’arbiy asr tizimida uch yoki to’rt yoshdan olti yoki etti yoshgacha. (Koreys yoshi G’arbiy asrlardan farqli ravishda hisoblab chiqiladi: ular tug’ilganda ular bir kunlik emas, balki bir yoshli bolalar deb hisoblanadilar. Bundan tashqari, har 1-yanvar kuni tug’ilgan kunidan qat’i nazar, har kimning yoshi bir yoshga ko’payadi. Shuning uchun Koreya, bolalar bog’chasi bolalari besh, olti va etti yoshli bolalar deb nomlanadi). O’quv yili mart oyida boshlanadi. Undan keyin boshlang’ich maktab. Odatda bolalar bog’chalari uch bosqichli baholanadi.

Koreyadagi bolalar bog’chalari xususiy maktablardir va oylik xarajatlar har xil. Koreyalik ota-onalar ko’pincha bolalarini ingliz bolalar bog’chalariga berish uchun berishadi boshidan boshlash inglizchada. Bunday ixtisoslashgan bolalar bog’chalari asosan ingliz tilida ba’zi ingliz tili darslari bilan koreys tilida, asosan ba’zi koreys tili darslarida ingliz tilida yoki to’liq ingliz tilida o’qitilishi mumkin. Deyarli barcha o’rta sinf ota-onalar farzandlarini bolalar bog’chasiga berishadi.

Janubiy Koreyadagi bolalar bog’chasi dasturlari ko’proq o’yin-kulgilar bilan bir qatorda ko’plab akademik ko’rsatmalarni o’z ichiga oladi. Koreyalik bolalar bog’chalari o’qishni, yozishni o’rganadilar (ko’pincha ingliz tilida, shuningdek koreys tilida) va oddiy arifmetikani bajaradilar. Sinflar an’anaviy sinf sharoitida o’tkaziladi, bolalar o’qituvchiga va bir vaqtning o’zida bitta dars yoki mashg’ulotga e’tibor berishadi. O’qituvchining maqsadi har bir bolaning bilim yoki ko’nikmalaridagi zaif tomonlarni engib o’tishdir.

Koreyadagi ta’lim tizimi juda raqobatbardosh bo’lganligi sababli, bolalar bog’chalari yanada jadal ravishda akademiklashmoqda. Bolalarni juda yoshligida o’qish va yozishga undaydi. Ular, shuningdek, odatiy va katta miqdordagi mablag’larga odatlanib qolishadi Uy ishi. Ushbu juda yosh bolalar, shuningdek, boshqa ixtisoslashtirilgan kunduzgi maktablarda, badiiy, fortepiano yoki skripkadan saboq olishlari mumkin, taekvondo, balet, futbol yoki matematika.

Quvayt

Shuningdek qarang: Quvaytda ta’lim

Yilda Quvayt, Quvayt bolalari to’rt yoshdan olti yoshgacha bo’lgan ikki yil davomida (KG1 va KG2) bepul davlat bog’chalariga borishlari mumkin.

Lyuksemburg

Lyuksemburgda bolalar bog’chasi chaqiriladi Spillschoul (so’zma-so’z “Playschool”, ko’plik Spillschoulen). Bu xalq ta’limi muassasasi bo’lib, u erda 4 (yoki 5) dan 6 yoshgacha bo’lgan bolalar, ular oldiga borganlarida qatnashadilar Grondschoul (Boshlang’ich maktab).

Malayziya

Shuningdek qarang: Malayziyada ta’lim

Yilda Malayziya, bolalar bog’chasi sifatida tanilgan tadika. Ko’pgina bolalar bog’chalarida besh va olti yoshdagi bolalar foydalanishlari mumkin (ba’zilarida esa to’rt yoshgacha bo’lgan bolalar). Uch yoshga (yoki to’rt) yoshgacha bo’lgan bolalar uchun mavjud maktabgacha yoshdagi o’yin guruhlari. Bolaning qachon bolalar bog’chasiga borishi kerakligi to’g’risida qat’iy qoidalar mavjud emas, lekin aksariyat bola 5 yoshga kirganda. Bola odatda ikki yil davomida bolalar bog’chasiga boradi, davom etishdan oldin boshlang’ich maktab 7 yoshida [35]

Meksika

Shuningdek qarang: Meksikada ta’lim

Yilda Meksika, bolalar bog’chasi deyiladi kínder, o’tgan yili ba’zan deb nomlangan bilan preprimariya (primariya bu 1 dan 6 gacha bo’lgan sinflarga berilgan ism, shuning uchun bu so’z to’g’ridan-to’g’ri “boshlang’ich maktabgacha” degan ma’noni anglatadi). Meksikadagi bolalar bog’chalari tizimi professor tomonidan ishlab chiqilgan Rosaura Sapata, uning hissasi uchun mamlakatning eng yuqori sharafiga sazovor bo’ldi. U boshlang’ich maktabgacha majburiy bo’lgan uch yillik maktabgacha ta’limdan iborat. Oldingi bolalar bog’chasi ixtiyoriy bo’lib, uni xususiy maktablarda yoki taklif qilish mumkin davlat maktablari.

Xususiy maktablarda bolalar odatda uchta sinfdan iborat, to’rtinchisi esa bolalar bog’chasiga qo’shilishi mumkin. To’rtinchisi onalik deb nomlanadi. Bu boshqa uch yildan oldin ketadi va majburiy emas. Da birinchi sinf a o’yin guruhi, qolgan ikkitasi sinfdagi ta’lim.

2002 yilda, Ittifoq Kongressi tasdiqlangan Majburiy maktabgacha ta’lim qonuni, bu uch yoshdan olti yoshgacha bo’lgan bolalar uchun maktabgacha ta’limni majburiy holga keltirgan va uni federal va davlat ta’lim vazirliklari homiyligiga topshirgan. [36] [37]

Mo’g’uliston

Shuningdek qarang: Mo’g’ulistonda ta’lim

Yilda Mo’g’uliston, bolalar bog’chasi “bog ‘” yoki nomi bilan mashhur tsetserleg. 2013 yil sentyabr holatiga ko’ra mamlakatda taxminan 152 bolalar bog’chasi ro’yxatdan o’tgan. Ushbu 152 bolalar bog’chasining 142 tasi davlat tasarrufida. Bolalar bolalar bog’chasini 2 yoshidan boshlashadi va 5 yoshgacha tugatishadi. Mo’g’ulistonda bolalar bog’chasidan oldingi ta’lim tizimi 0 yoshdan 2 yoshgacha bo’lgan bolalarni qabul qiladigan “yasl” deb nomlanadi.

Marokash

Shuningdek qarang: Marokashda ta’lim

Yilda Marokash, maktabgacha ta’lim muassasasi sifatida tanilgan école maternelle, kuttab, yoki ar-rawd. Davlat, bepul maternelle maktablar butun qirollikda mavjud bo’lib, 2 yoshdan 5 yoshgacha bo’lgan bolalarni kutib oladi (garchi ko’p joylarda 3 yoshgacha bo’lgan bolalarga joy berilmasa ham). Bu majburiy emas, shunga qaramay 3 yoshdan 5 yoshgacha bo’lgan bolalarning deyarli 80% qatnashadi. Bu Marokash ta’lim bo’limi tomonidan tartibga solinadi.

Nepal

Shuningdek qarang: Nepalda ta’lim

Yilda Nepal, bolalar bog’chalari xususiy muassasalar sifatida ishlaydi, ularning darslari ingliz tilida olib boriladi. Nepaldagi bolalar bog’chasidagi ta’lim eng ko’p Gonkong va Hindistonga o’xshaydi. Bolalar bolalar bog’chasiga 2 yoshdan kamida 5 yoshgacha borishni boshlaydilar.

Nepaldagi bolalar bog’chalari quyidagi sinflarga ega:
1. Bolalar bog’chasi / o’yin guruhi: 2 yoshdan 3 yoshgacha bo’lgan bolalar
2. Quyi bolalar bog’chasi: 3-4 yoshgacha bo’lgan bolalar
3. Yuqori bolalar bog’chasi: 4-5 yoshgacha bo’lgan bolalar
Gollandiya

Shuningdek qarang: Gollandiyada ta’lim

In Gollandiya, bolalar bog’chasiga teng muddat edi kleuterschool. 19-asrning o’rtalaridan 20-asrning o’rtalariga qadar atama Fröbels maktabi keyin ham keng tarqalgan edi Fridrix Fröbel. Biroq, bu atama asta-sekin fe’l sifatida ishlatila boshladi Fröbelen kundalik tilda ozgina kamsituvchi ma’no kasb etdi. 1985 yilgacha u alohida majburiy bo’lmagan ta’lim shakli edi (4-6 yoshdagi bolalar uchun), undan keyin bolalar (6-12 yosh) boshlang’ich maktabda o’qidilar (lagere maktabi). 1985 yildan keyin ikkala shakl ham birlashtirilib, birlashtirildi poydevorlar (Boshlang’ich ta’lim uchun gollandcha). 4 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun mamlakatda xususiy, imtiyozli kunduzgi bolalar xizmatlari taklif etiladi (nilufar_abdullaev) majburiy bo’lmagan, ammo shunga qaramay juda mashhur.

Yangi Zelandiya

Shuningdek qarang: Yangi Zelandiyada ta’lim

Yangi Zelandiyada bolalar bog’chasi 3 yoshdan 4 yoshgacha bo’lgan boshlang’ich maktabdan oldingi 2 yillik ta’limni nazarda tutishi mumkin. Boshlang’ich ta’lim 5 yoshdan boshlanadi.

Shimoliy Makedoniya

Shuningdek qarang: Shimoliy Makedoniyada ta’lim

The Makedoniya bolalar bog’chasining ekvivalenti detska gradinka ( detka gradinka ), ba’zan chaqiriladi zabavishte ( zabavishte ) bolalar 4 yoshdan kichik bo’lganda. Detska gradinka davlatning majburiy ta’limiga kirmaydi, chunki mamlakatda ta’lim jarayoni 5 yoki 6 yoshdan, ya’ni birinchi sinfdan boshlanadi.

Norvegiya

Shuningdek qarang: Norvegiyada ta’lim

Yilda Norvegiya, axlat (bolalar bog’i) – bu 10 oylikdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun ishlatiladigan bolalar bog’chasiga teng keladigan atama. Birinchi barnehager 19-asr oxirida Norvegiyada tashkil etilgan. Ular 120 yildan beri mavjud bo’lishiga qaramay, ular ta’lim tizimining bir qismi hisoblanmaydi. Ularning ikkalasi ham davlat, ham xususiy shaxslar tomonidan boshqariladi. Xodimlar, hech bo’lmaganda menejer sifatida o’qitilishi kerak barnehagelærer (bolalar bog’chasi o’qituvchisi), ilgari ma’lum bo’lgan førskolelærer (maktabgacha tarbiyachilar). Uch yoshga to’lmagan bolalar ko’pincha katta yoshdagi bolalardan ajratib turiladi, chunki eng kichigi faqat o’ynashi, dam olishi va ovqatlanishi kerak. Barcha bolalar har kuni ochiq havoda vaqt o’tkazadilar. Ko’pgina barnehagerlar bolalarning ochiq havoda uxlashlariga imkon berishdi. Deb nomlangan muassasa ham mavjud barnepark (bolalar parki), unda sertifikatlangan xodimlar bo’lishi shart emas.

Peru

Shuningdek qarang: Peruda ta’lim

Yilda Peru, atama nido 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan maktab o’quvchilari nazarda tutiladi. Undan keyin olti yil davom etadigan boshlang’ich maktab sinflari. Ba’zi oilalar o’z farzandlarini 6 yoshida boshlangich maktabga berishni tanlaydilar. 1902 yilda o’qituvchi Elvira Garsiya va Garsiya asoschilarining biri yuqorida aytib o’tilgan, 2 yoshdan 8 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun birinchi bolalar bog’chasini tashkil etishdi, Fanning Litseyga qo’shib qo’ydi. ayollar uchun. Her studies and concern for children led her to spread through conferences and numerous documents, the importance of protecting children early and to respond to the formation of a personality based on justice and understanding, as well as the use of methods Fröbel and from Montessori and participation of parents in this educational task.

Filippinlar

Shuningdek qarang: Filippindagi ta’lim

In Filippinlar, education officially starts at the Elementary level and placing children into early childhood education through kindergarten is optional to parents. Early childhood education in the Philippines is classified into:
- Center-based programskabi Barangay daycare service, public and private pre-schools, kindergarten or school-based programs, community or church-based early childhood education programs initiated by non-government organizations or people’s organizations, workplace-related child care and education programs, child-minding centers, health centers and stations; va
- Home-based programs, such as the neighborhood-based playgroups, family day care programs, parent education and home visiting programs.
Early childhood education was strengthened through the creation of the Early Childhood Care and Development Act of 2000 (Republic Act No. 8980). [38] In 2011, the Department of Education disseminated copies of the Kindergarten Education Act through Republic Act No. 10157 making it compulsory and mandatory in the entire nation. As a provision in this law, children under five years old are required to enroll in a kindergarten in any public elementary school in the country. This goes with the implementation of the K-12 system in the Basic Education Curriculum.

Ruminiya

Kindergarten children in 1942 in Sloboziya, Ruminiya
Shuningdek qarang: Ruminiyada ta’lim

Yilda Ruminiya, grădiniţă, which means “little garden”, is the favored form of education for preschool children usually aged 3–6. The children are divided in three groups: “little group” (grupa mică, age 3–4), “medium group” (grupa mijlocie, age 4–5) and “big group” (grupa mare, age 5–6). In the last few years, private kindergartens have become popular, supplementing the state preschool education system. Kindergarten is optional. The “preparatory school year” (clasa pregătitoare) is for children aged 6–7, and since it became compulsory in 2012, [39] it usually takes place at school.

Rossiya

Shuningdek qarang: Rossiyada ta’lim
Children of a kindergarten on a walk, Leningrad, Russia, 1930s

In Rossiya Federatsiyasi, Детский сад (dyetskiy sad, literal translation of “children’s garden”) is a preschool educational institution for children, usually 3 to 6 years of age.

Singapur

Shuningdek qarang: Singapurda ta’lim

Kindergartens in Singapore provide up to three years of maktabgacha tarbiya uch yoshdan olti yoshgacha bo’lgan bolalar uchun. The three years are commonly called Nursery, Kindergarten 1 (K1) and Kindergarten 2 (K2), respectively. [40]

The People’s Action Party, which has governed Singapore since 1957, runs over 370 kindergartens through its charitable arm, the PAP Community Foundation. [40] Bog’chalarni xususiy sektor boshqaradi, shu jumladan jamoat fondlari, diniy idoralar, fuqarolik yoki ishbilarmon guruhlar.

Janubiy Afrika

Shuningdek qarang: Janubiy Afrikada ta’lim

Kindergartens (commonly known as creche) in Janubiy Afrika provide from 0–6 years of age spent of preschool programs for children of all ages up to six. The one to three-year program, known as nursery, kindergarten 1 (K1), and kindergarten 2 (K2), prepares children for their first year in primary school education. Some kindergartens further divide nursery into N1 and N2.

Ispaniya

In Spain, kindergarten is called Infantil yoki Educación Infantil and covers ages 3 to 6, the three courses being called, respectively, P-3, P-4 and P-5. Though non mandatory, most children in Spain attend this courses.

Before that, children aged 0 to 3 may attend the escuela infantil and do courses P-0, P-1 and P-2. In most parts of Spain escuelas infantiles are specialized schools completely separate from regular schools.

Sudan

Shuningdek qarang: Sudandagi ta’lim

Kindergarten in Sudan is divided into private and public kindergarten. Preschool is compulsory in Sudan. The proper kindergarten age spans from 3–6 years. The curriculum covers Arabic, English, religion, mathematics and more.

Shvetsiya

Shuningdek qarang: Shvetsiyadagi ta’lim

Yilda Shvetsiya, kindergarten activities were established in the 19th century, and have been widely expanded since the 1970s. [41] [42] The first Swedish kindergarten teachers were trained by Henriette Schrader-Breymann da Pestalozzi-Fröbel Haus, which she founded in 1882. [41] [42]

Tayvan

Shuningdek qarang: Tayvanda ta’lim

While many public kindergartens and preschools exist in Tayvan, private kindergartens and preschools are also quite popular. Many private preschools offer accelerated courses in various subjects to compete with public preschools and capitalize on public demand for academic achievement. The curriculum at such preschools often encompasses subject material such as science, art, physical education and even mathematics classes. The majority of these schools are part of large school chains, which operate under franchise arrangements. In return for annual fees, the chain enterprises may supply advertising, curriculum, books, materials, training, and even staff for each individual school.

There has been a huge growth in the number of privately owned and operated English immersion preschools in Taiwan since 1999. These English immersion preschools generally employ native English speaking teachers to teach the whole preschool curriculum in an “English only” environment. The legality of these types of schools has been called into question on many occasions, yet they continue to prosper. Some members of Taiwanese society have raised concerns as to whether local children should be placed in English immersion environments at such a young age, and have raised fears that the students abilities in their mother language may suffer as a result. The debate continues, but at the present time, the market for English Immersion Preschools continues to grow.

Uganda

Shuningdek qarang: Ugandada ta’lim

Yilda Uganda, Kindergarten is Bolalar bog’chasi yoki Oldindan and usually covers ages 3 to 5, the three classes being called, respectively, Baby Class, Middle Class and Top Class. Pupils graduating from Top Class then go on to enrol in P1 – the first year of Boshlang’ich maktab. Though non mandatory, most children in Uganda today attend these classes. In most parts of Uganda, Nursery Schools are specialised schools completely separate from regular Primary Schools.

Ukraina

Shuningdek qarang: Ukrainada ta’lim

In 2010, a total of 56% of children aged one to six years old had the opportunity to attend maktabgacha ta’lim, the Education and Science Ministry of Ukraine reported in August 2010. [43] Many preschools and kindergartens were closed previously in light of iqtisodiy va demografik mulohazalar. [44]

Birlashgan Qirollik

Shuningdek qarang: Buyuk Britaniyada ta’lim

The term kindergarten is rarely used in the UK to describe modern pre-school education or the first years of compulsory primary school education. Pre-schools are usually known as creche, nursery schools or playgroups, while the first year of schooling is known as Qabul qilish in England and Wales and Primary One in Scotland and Northern Ireland (though different terms may be used in the small minority of UK schools which teach primarily through the medium of a language other than English). Nursery forms part of the Poydevor bosqichi ta’lim. In the 1980s, England and Uels officially adopted the Shimoliy Irlandiya system whereby children start school either in the term or year in which they will become five depending on the policy of the local education authority. In England, schooling is not compulsory until a child’s fifth birthday but in practise most children join school in the Reception year the September before their fifth birthday. In Scotland, schooling becomes compulsory between the ages of 4 1 ⁄₂ and 5 1 ⁄₂ years, depending on their birthday (school starts in August for children who were 4 by the end of the preceding February).

However, the word “kindergarten” is used for more specialist organisations such as forest kindergartens and is sometimes used in the naming of private nurseries that provide full-day child care for working parents. Historically the word was used during the nineteenth century when activists like Adelaide Manning were introducing educators to the work of Fridrix Fröbel. [45]

In the UK, parents have the option of nursery for their children at the ages of three or four years, before compulsory education begins. Before that, less structured childcare is available privately. The details vary between England, Northern Ireland, Scotland and Wales.

Some nurseries are attached to state infant or primary schools, but many are provided by the private sector. The Scottish government provides funding [46] so that all children from the age of three until they start compulsory school can attend five sessions per week of two and a half hours each, either in state-run or private nurseries. Working parents can also receive from their employers childcare worth £55 per week free of income tax, [47] which is typically enough to pay for one or two days per week.

The Scottish Government defines its requirements for nursery schools in the Early Years Framework [48] and the Curriculum for Excellence. [49] Each school interprets these with more or less independence (depending on their boshqaruv structure) but must satisfy the Care Commission [50] in order to retain their licence to operate. The curriculum aims to develop:
- confident individuals
- effective contributors
- responsible citizens
- successful learners
Qo’shma Shtatlar

Shuningdek qarang: Qo’shma Shtatlarda ta’lim
1921 kindergarten class at the Sharqiy Texas shtati normal kolleji Training School

In the United States, kindergarten is usually part of the K-12 educational system. In most schools, children begin kindergarten at age five for one year. [51] Forty-three of the fifty states (the exceptions being Alaska, Idaho, Minnesota, Michigan, New Hampshire, New York, and Pennsylvania) require school districts to offer a kindergarten year. [52] Students develop skills such as numeracy, literacy and a greater awareness of the world around them geographically, scientifically, socially and culturally. [53]

Shuningdek qarang
- Forest kindergarten
- Head Start Program
- Montessori education
- Pre-math skills
- Reggio Emilia yondashuvi
- Universal preschool
- Waldorf ta’limi
Adabiyotlar
1. ^ The term was coined in the metaphorical sense of “place where children can grow in a natural way”, not in the literal sense of having a “garden”.
2. ^ Samuel Lorenzo Knapp (1843), Female biography; containing notices of distinguished women, in different nations and ages. Philadelphia: Thomas Wardle. p. 230.
3. ^ Manfred Berger, “Kurze Chronik der ehemaligen und gegenwärtigen Ausbildungsstätten für Kleinkindlehrerinnen, Kindergärtnerinnen, Hortnerinnen und ErzieherInnen in Bayern”Arxivlandi 2013 yil 4 sentyabr, soat Orqaga qaytish mashinasi in “Das Kita-Handbuch”, ed. Martin R. Textor
4. ^“Learning is fun at Kinder School”. Preschool and Kindergarten. 2017 yil 7 fevral. Arxivlangan asl nusxasi on April 18, 2017 . Olingan 18 aprel, 2017 .
5. ^ Vag, Otto (March 1975). “The Influence of the English Infant School in Hungary”. International Journal of Early Childhood. Springer. 7 (1): 132–136. doi:10.1007/bf03175934. S2CID145709106.
6. ^“New Lanark Kids”. Arxivlandi asl nusxasi on February 22, 2004.
7. ^“infed.org – Education in Robert Owen’s new society: the New Lanark institute and schools”. infed.org. Arxivlandi from the original on January 23, 2013 . Olingan 23 dekabr, 2009 .
8. ^“Socialist – Courier: Robert Owen and New Lanark”. Socialist-courier.blogspot.co.uk. Arxivlandi from the original on October 23, 2013 . Olingan 27-noyabr, 2013 .
9. ^ Wilderspin, Samuel (1823). The Importance of Educating the Infant Poor. London: W. Simpkin & R. Marshall, Goyder, printer. p.3.
10. ^ Budapest Lexikon, 1993
11. ^ Public Preschool Education In Hungary: A Historical Survey, 1980
12. ^ Puckett, Margaret B.; Diffily, Deborah (2004). Teaching Young Children: An Introduction to the Early Childhood Profession (2-nashr). Clifton Park, NY: Delmar Learning. 45-46 betlar.
13. ^Kinder bilden Sprache – Sprache bildet Kinder, p. 24 (in German)
14. ^“Pioneers In Our Field: Friedrich Froebel – Founder of the First Kindergarten”. Scholastic. Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 9 oktyabrda . Olingan 5 mart, 2020 .
15. ^ Gutek, Gerald L. “Friedrich Froebel (1782–1852)”. education.stateuniversity.com . Olingan 5 mart, 2020 .
16. ^“Watertown Historical Society”. Arxivlandi from the original on June 21, 2015 . Olingan 9 oktyabr, 2020 .
17. ^ Olsen, M.I. 1955. “The development of play schools and kindergartens and an analysis of a sampling of these institutions in Alberta. Master’s thesis, University of Alberta.”
18. ^ Larry Prochner, “A History of Early Education and Child Care in Canada, 1820–1966” in Early Childhood Care and Education in Canada (eds. Larry Prochner and Nina Howe), Vancouver: UBC Press, 2000
19. ^ ab Larry Prochner, History of Early Childhood Education in Canada, Australia and New Zealand, UBC Press 2009
20. ^http://www.det.wa.edu.au/education/ece/enrolments.html#compare
21. ^http://www.eli-net.eu/fileadmin/ELINET/Redaktion/user_upload/Bulgarian_Short_Report.pdf
22. ^“Kindergarten is optional, depending on where you live”. Globalnews.ca. March 1, 2018 . Olingan 11 dekabr, 2018 .
23. ^Chilean Ministry of Education – Help Guide, Educación ParvulariaArxivlandi 2011 yil 7-iyul, soat Orqaga qaytish mashinasi
24. ^ ab Veli Nurmi: Maamme koulutusjärjestelmä. Porvoo-Helsinki: WSOY, 1983. (in Finnish)
25. ^Katso paljonko hoitosi oikeasti maksaa, Outi Kokko, Taloussanomat 19.5.2010 (in Finnish)
26. ^Suomen kuuden suurimman kaupungin lasten päivähoidon palvelujen ja kustannusten vertailu vuonna 2010, Kuusikko-työryhmä, Lasten päivähoito, Jaana Heinonen, 29.8.2011. (fin tilida)
27. ^ “OECD: Lisää miehiä varhaiskasvatukseen”, Marjukka Liiten HS, Helsingin Sanomat, 29.3.2012 (in Finnish)
28. ^ Achtes Buch Sozialgesetzbuch, §24; children under the age of one are entitled to daycare if the caretaker is working, seeking work or attending school (section one); children from one to three years (section two) and from over three until they enter school (section three) are unconditionally entitled to receive day care.
29. ^ Grundgesetz Artikel 30, “Kulturhoheit der Länder”
30. ^“Child care in Berlin”.
31. ^“Germany’s child care law aims to get more moms back to work – WBEZ”. Arxivlandi asl nusxasi 2015 yil 26 yanvarda.
32. ^ SPIEGEL ONLINE, Hamburg, Germany (August 1, 2013). “Law Goes into Effect Requiring Child Care for Most German Children”. Spiegel ONLINE. Arxivlandi asl nusxasi on August 3, 2013. CS1 maint: bir nechta ism: mualliflar ro’yxati (havola)
33. ^Hungary lowers mandatory school age to threeArxivlandi December 2, 2013, at the Orqaga qaytish mashinasi
34. ^ Ministry of Health, Labour, and Welfare. “Current Status of Childcare” (PDF) . Olingan 6 iyul, 2019 . CS1 maint: bir nechta ism: mualliflar ro’yxati (havola)
35. ^Education in Malaysia – School grades, view Malaysian school grades here.
36. ^Senado.gob.mxArxivlandi 2006 yil 12 oktyabr, soat Orqaga qaytish mashinasi
37. ^“OECD.org” (PDF) . Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2011 yil 6 iyunda . Olingan 7 oktyabr, 2006 .
38. ^“R.A. 8980”. Arxivlandi from the original on November 19, 2010 . Olingan 17 yanvar, 2010 .
39. ^“Clasa pregătitoare, obligatorie din septembrie. Ce vor învăţa copiii şi cum vor fi evaluaţi”. Mediafaks (Rumin tilida). January 22, 2012. Arxivlandi from the original on March 26, 2012.
40. ^ ab“Kindergarten Information”. PAP Community Foundation (PCF). Arxivlandi asl nusxasi 2012 yil 26 yanvarda . Olingan 10 fevral, 2012 .
41. ^ ab Lees, Andrew; Lynn Hollen Lees (December 13, 2007). Cities and the Making of Modern Europe, 1750–1914. Kembrij universiteti matbuoti. pp. 177–. ISBN978-0-521-83936-5 .
42. ^ ab“Henriette Schrader-Breymann”.
43. ^Education Ministry: Some 44 percent of children unable to attend kindergarten, Kiyev posti (August 11, 2010)
44. ^Encyclopedia of Motherhood tomonidan Andrea O’Reilly, Sage Publications, Inc, 2010,
45. ISBN 978-1-4129-6846-1 (page 1226)
46. ^ Gillian Sutherland, ‘Manning, (Elizabeth) Adelaide (1828–1905)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004; onlayn edn, 2007 yil may accessed 26 July 2015Arxivlandi October 9, 2020, at the Orqaga qaytish mashinasi
47. ^Childcare regulationsArxivlandi 2012 yil 7 oktyabr, soat Orqaga qaytish mashinasi of the Scottish Government
48. ^Tax Free Childcare RegulationsArxivlandi 2010 yil 10 sentyabr, soat Orqaga qaytish mashinasi, UK government HMRC
49. ^Early Years FrameworkArxivlandi 2010 yil 11-noyabr, soat Orqaga qaytish mashinasi, Scottish Government, January 2009
50. ^Ltscotland.org.ukArxivlandi August 1, 2010, at the Orqaga qaytish mashinasi
51. ^“Care Commission”. Arxivlandi asl nusxasi on March 22, 2012.
52. ^http://www.ecs.org/clearinghouse/86/62/8662.pdf
53. ^“Kindergarten requirements, by state: 2010”. Table 5.3. Ta’lim statistikasi milliy markazi. 2011 yil 6 aprel . Olingan 11 sentyabr, 2011 .
54. ^“The New York State Kindergarten Learning Standards (2019)” (PDF) . Nyu-York shtati ta’lim departamenti.
Qo’shimcha o’qish

The following reading list relates specifically to kindergarten in North America, where it is the first year of formal schooling and not part of the pre-school system as it is in the rest of the world:
- Cryan, J. R.; Sheehan, R.; Wiechel, J.; Bandy-Hedden, I. G. (1992). “Success outcomes of full-day kindergarten: More positive behavior and increased achievement in the years after”. Early Childhood Research Quarterly. 7 (2): 187–203. doi:10.1016/0885-2006(92)90004-i.
- Elicker, J.; Mathur, S. (1997). “What do they do all day? Comprehensive evaluation of a full-day kindergarten”. Early Childhood Research Quarterly. 12 (4): 459–480. doi:10.1016/S0885-2006(97)90022-3.
- Fusaro, J. A. (1997). “The effect of full-day kindergarten on student achievement: A meta-analysis”. Child Study Journal. 27 (4): 269–277 . Olingan 30 sentyabr, 2013 .
- Gullo, D. F. (1990). “The changing family context: Implications for the development of all-day kindergarten.” Young Children, 45(4), 35–39. EJ 409 110.
- Housden, T., & Kam, R. (1992). “Full-day kindergarten: A summary of the research.” Carmichael, CA: San Juan Unified School District. ED 345 868.
- Karweit, N. (1992). “The kindergarten experience.” Educational Leadership, 49(6), 82–86. EJ 441 182.
- Koopmans, M. (1991). “A study of longitudal effects of all-day kindergarten attendance on achievement.” Newark, NJ: Newark Board of Education. ED 336 494..
- Morrow, L. M., Strickland, D. S., & Woo, D. G.(1998). “Literacy instruction in half- and whole-day kindergarten.” Newark, DE: Xalqaro o’qish assotsiatsiyasi. ED 436 756.
- Olsen, D., & Zigler, E.(1989). “An assessment of the all-day kindergarten movement.” Early Childhood Research Quarterly, 4(2), 167–186. EJ 394 085.
- Puleo, V. T.(1988). “A review and critique of research on full-day kindergarten.” Elementary School Journal, 88(4), 427–439. EJ 367 934.
- Towers, J. M. (1991). “Attitudes toward the all-day, everyday kindergarten.” Children Today, 20(1), 25–28. EJ 431 720.
- West, J., Denton, K., & Germino-Hausken, E.(2000). “America’s Kindergartners ” Washington, DC: National Center for Educational Statistics
- McGill-Franzen, A. (2006). “Kindergarten literacy: Matching assessment and instruction in kindergarten.” Nyu-York: Scholastic.
- WestEd (2005). “Full-Day Kindergarten: Expanding Learning Opportunities.” San Francisco: WestEd.
- Schoenberg, Nara (September 4, 2010). “Kindergarten: It’s the new first grade”. Chicago Tribune . Olingan 26 iyun, 2012 .
Tashqi havolalar
- Sources for kindergarten teachers in the US
- Friedrich Fröbel timeline
- Recent Research on All-Day Kindergarten in the US
- Kindersite Project – Researching into the use of technology within Kindergartens with Kindergarten-appropriate Internet content
- Watch the 1962 documentary Bolalar bog’chasi
- Vikipediyadagi matnlar:
  - Monroe, Paul (1905). “Bolalar bog’chasi “. Yangi Xalqaro Entsiklopediya.
  - “Bolalar bog’chasi “. Britannica entsiklopediyasi (11-nashr). 1911 yil.
  - Hill, Patty S. (1920). “Kindergarten, The “. Entsiklopediya Amerika.

Qiziqarli malumotlar
Ertaklar bolalar uchun (qiziqarli ibratli ertak bolalarga)