Elektron darslik va unga qo’yiladigan umumiy talablar

Bosh sahifa

• Yangiliklar
• Markaz rahbari
• ARM haqida
• Foto lavhalar
• Sayt xaritasi
• Blog Featured
• About
• Features
• Services

• O`zbek tilidagi adabiyotlar
• Rus tilidagi adabiyotlar
• Xorijiy tildagi adabiyotlar
• Elektron talim vositalari

• Fan dasturi
• Malaka talablar

Elektron darslik va unga qo’yiladigan umumiy talablar

ananaviy o’quv nashrlariga qo’yilgan didaktik talablarga javob berishi kerak.

Didaktik talablar talim berishning spetsifik qonuniyatlariga va mos ravishda

o’qitishning didaktik tamoyillariga mos kelishi kerak. Quyida maxsus fanlar

bo’yicha yaratiladigan elektron darslikka bo’lgan talablar keltirilgan:

1. O’qitishda ilmiylikni, fan, texnika va texnologiyalarni so’ng’i yutuqlarni

hisobga olish, o’quv materiali mazmunining etarlicha chuqurligini, ishonchliligini

ta’minlaydi. O’quv maternalining elektron darslik yordamida o’zlashtirish jarayoni

o’qitishning zamonaviy usullari bilan mos ravishda qurilishi kerak. Bunday

usullarga quyidagilar kiradi: tajriba, eksperiment, solishtirish, kuzatish.

abstraktlash. umumlashtirish, yaxlitlantirish, o’xshashlik, tahlil va sintez,

modellashtirish uslubi, shu bilan birga matematik modellashtirish. shuningdek

tizimli tahlil usullari.

2. O’qitishning erishuvchanlik talablari elektron darslik vositasida amalga

oshiriladi va talabalar yoshiga va individual xususiyatlariga xos holda o’quv

materialini o’rganishning murakkablik va chuqurlik darajasini aniqlash zaruriyatini

bildiradi. O’quv materialini haddan ziyod murakkablashtirish va ortiqcha yuklash

mumkin emas, unda ta’lim oluvchi bu materialni egallashta ojizlik qiladi.

O’qitishning muammoviyligini ta’minlash talablari maxsus fanlarni o’qitishda

qo’yiladigan asosiy talab bo’lib, ta’lim olish faoliyatining tavsifi va mavjudligi

bilan shartlashtirilgan. Agar o’quvchi muammoli vaziyatga duch kelsa. uni

mustaqil echishga harakat qilsa, uning ijodiy qobiliyati va fikrlash faolligi o’sadi.

Ushbu didaktik talabni bajarilish darajasi an’anaviy darsliklar va o’quv

qo’llanmalaridan ko’ra, elektron darslik yordamida sezilarli darajada yuqori

4. O’qitishning ko’rgazmaliligini ta’minlash talablari, talabalar tomonidan

o’rganilayotgan ob’ektlar (mashina va uskunalar), ularning maketlari yoki

modellari, mahsulotni tayyorlashning texnologik jarayonini sezgili qabul qilishi va

shaxsan kuzatish imkoniyatini hisobga olish zaruriyatini bildiradi.

5 O’qitishning ongliligini, ta’lim oluvchining mustaqilligi va faolligini

ta’minlash talablari o’quv faoliyatining yakuniy maqsad va vazifalariga erishishda

o’quv axborotini jalb qilish bo’yicha talabalarning mustaqil ishlashlari uchun

elektron darslik va vositalari bilan ta’minlashni ko’zda tutadi. Bunda o’quvchi

o’quv faoliyati, yo’naltirilgan maqsad va mazmunni anglatadi. Maxsus

fanlar bo’yicha elektron darsliklar tizimli faoliyat yondashuvi asosida ishlab

chiqilishi kerak. Shuning uchun elektron darslikda o’quvchi faoliyatining aniq

modeli kuzatilishi kerak.

6. Elektron darslikdan foydalanishda o’qitishning tizimliligi va ketma-ketligi

talablari o’rganiladigan maxsus fan sohasida bilimlar va ko’nikmalarning ma’lum

tizimining talabalar tomonidan o’zlashtirilishi ketma-ketligini ta’minlanishini

bildiradi. Bilim, ko’nikma va mahorat ta’lim tizimida mantiqiy tartibda

shakllanishi va hayotda qo’llanilishda o’z o’rnini topishi zarur. Buning uchun

— o’quv materialini tizimlashtirilgan va strukturlashtirilgan holda tavsiya

— o’quv materialining har bir bo’limida shakllanadigan bilim, ko’nikma va

mahoratlarning rivojlanishini ham inobatga olish:

-— o’rganilayotgan o’quv materialining fanlararo bog’liqligini ta’minlash;

—- o’quv materiali va ta’lim beruvchi ta’sirlarining uzatilish ketma-ketligini

chuqur o’ylab ko’rish;

— bilim berish jarayonini o’qitish mantiqi bilan aniqlanadigan ketma-ketlikda

— elektron darslik tavsiya qilgan axborotni, o’qitishning mazmuni va uslubi

ta’lim oluvchining shaxsiy qobiliyatiga bog’liq holda tanlanishi kerak. Masalan,

mazmunli o’yin holatlarini yaratish, amaliy tavsifdagi topshiriqlar va

eksperimentlarni real jarayonlar va mavjudotlar modellarini tavsiya qilish yo’li

bilan amaliyot bilan bog’lanishni ta’minlash.

7. Elektron darslikdan foydalanishda bilimlarni o’zlashtirish mustahkamligi

talablari: o’quv materialini mustahkam o’zlashtirish uchun uni chuqur fikrlash,

xotirada saqlashga intilish katta ahamiyatga ega.

8. Elektron darslikda o’qitishning ta’limni rivojlantiruvchi va tarbiyaviy

funktsiyalari birligi talablari.

Ta’lim berish vazifasini bashqaruvchi an’anaviy nashrlarga qo’yiladigan

didaktik talablardan tashqari, eletkron darslikka uni yaratish va joriy qilinishida

zamonavii axborot va telekommunikatsion texnologiyalarning ustunliklaridan

foydalanish kabi quyidagi o’ziga xos didaktik talablar quyiladi.

1. Moslashuvchanlik talablari – maxsus fan elektron darsligi ta’lim

oluvchining individual imkoniyatlariga, ya’ni o’qitish jarayonida ta’lim oluvchi

bilimlari, ko’nikmalari va psixologik xo’susiyatlariga moslashtirilgan bo’lishi

kerak. Elektron darslik moslashuvchanligining uchta darajasi mavjud. Birinchi

darajasi talabalarning o’quv materialini o’rganishda o’zlariga qulay bo’lgan

individual tempini tanlash imkoniyati hisoblanadi. Ikkinchi darajasi – ta’lim

oluvchi holatining diagnostik tahlili hisoblanadi, uning natijalari asosida, ta’lim

berishning mazmuni va uslubi taklif etiladi. Uchinchi darajasi ochiqcha

yondashuvga asoslanadi, unda foydalanuvchilarning guruhlanishi ko’zda

tutilmaydi va dastur mualliflari ta’lim oluvchilarning imkoni boricha ko’proq

kontingenti uchun, iloji boricha ko’proq variantlarini ishlab chiqishlarish tavsiya

2. O’qitishning interfaollik talablariga o’qitish jarayonida o’quvchi bilan

elektron darslikning o’zaro hamkorligini ta’minlash kiradi. Elektron darslik

vositalari interfaol dialog va teskari aloqani ta’minlashi kerak. Dialogni tashkil

etishning muhim tashkil etuvchi qismi bo’lib, foydalanuvchi haraqatiga elektron

darslikning reaktsiyasi hisoblanadi. Teskari aloqa nazoratni amalga oshiradi,

keyingi bajariladigan ishlar bo’yicha tavsiyalar beradi, ma’lumotnoma va

tushuntiruvchi axborotlarga doimiy kirishishni amalga oshiradi. Teskari aloqa

o’quv jarayoni natijalari bo’yicha diagnostik xatolar asosida nazoratdagi bilm

darajasini oshirish uchun tavsiyalar bilan ish taxlilini beradi.

3. Elektron darslikning o’quv axborotini taqdim qilishida kompyuter

vizuallashtirish imkoniyatlarini joriy qilish talablari. Zamonaviy elektron vositalar

imkoniyatlari va elektron darslikda o’quv axborotini namoyish qilish sifatini tahlil

qilishni ko’zda tutadi.

4. Elektron darslik bilan ishlashda ta’lim oluvchining intellektual qobiliyatini

rivojlantirish talablari. Fikrlash murakkab vaziyatlarda optimal qarorlar qabul qila

olish mahorati, axborotga ishlov berish bo’yicha ko’nikmalarni shakllantirishni

5. Elektron darslikda o’quv materialini namoyish qilishning tizimlilik va

funktsional bog’liqligi talablari.

6. Elektron darslikda ta’lim berish didaktik siklining to’liqligi va

uzluksizligini ta’minlash talablari. Elektron darslik didaktik siklining barcha

qatorlar axborotli va kommunikatsion texnika bilan ishlashning bitta seansi

chegarasida bajarilish imkoniyatini berishi kerakligini bildiradi.

Maxsus fan elektron darsligiga bo’lgan didaktik talablar bilan uslubiy talablar

uzviy bog’liqdir. Uslubiy talablar elektron darslikka mo’ljallangan o’quv fanining

o’ziga xosligi va xususiyatlarini mos ravishdagi maxsus fan spetsifikasini, uning

tushunish apparatini, uning qonuniyatlarining izlanish usullari xususiyatlarini,

axborotga ishlov berish zamonaviy usullarini joriy qilish imkoniyatlarini xisobga

olishni ko’zda tutadi.

Maxsus fanlardan yarataladigan elektron darslik quyidagi uslubiy talablarni

1. Elektron darslik-o’quv materialini taqdim etishning tushunchali, obrazli va

harakatli komponentlarining o’zaro harakati va o’zaro bog’liqligiga tayangan holda

2. Elektron darslik o’quv fanining ilmiy tushunchalar tizimi yuqori tartibli

tuzilma ko’rinishida ta’minlashi kerak. Maxsus fanlararo mantiqiy o’zaro

bog’liqlik hisobga olinishi kerak.

3. Elektron darslik ta’lim oluvchiga algoritmik va evristik faoliyatini amalga

oshirish uchun yetarli bo’lgan o’zlashtirish darajasida o’quvchi bilim darajasini

bosqichma-bosqich oshirish maqsadida turli xildagi nazoratlarni amalga oshirish

imkoniyati yaratilishi kerak.

Elektron darslikni ishlab chiqish va foydalanishga qo’yilgan didaktik

talablarni hisobga olish bilan bir qatorda, uni yaratishning muvaffaqiyatliligi va

sifatiga ta’sir qiluvchi bir qator psixologik talablar ham qo’yiladi. Quyida elektron

darslikka qo’yiladigan psixologik talablar keltirilgan:

1. Elektron darslik o’quv materialini namoyish qilishda nafaqat verbal, balki

kognitiv jarayonning sensorlik va namoyish qilish holatlariga ham mos kelishi

kerak. Elektron darslik qabul qilish, diqqat, fikrlash, tasavvur qilish, xotira kabi

psixologik jarayonlari xususiyatlarini xisobga olgan holda qurilishi kerak.

2. Elektron darslik o’quv materiali ta’lim oluvchilarning yoshini, tayanch

bilimlarini va tilni bilishini inobatga olib qurilgan bo’lishi kerak.

3. Elektron darslik obrazli va mantiqiy fikrlashni rivojlantirishga

yo’naltirilgan bo’lishi kerak.

Elektron darslik

Xalq ta’limi vazirligi tomonidan 2018−2019 o‘quv yilida 1−11-sinflarga mo‘ljallangan darsliklarning elektron shakllari eduportal.uz axborot-ta’lim portaliga joylashtirildi. Bu haqda XTV matbuot xizmati xabar qildi .

Darslik mualliflari mutaxassislarning fikrlarini bilishi va kelgusida darsliklarni takomillashtirish va yaxshilash maqsadida ushbu portalda bosqichma-bosqich har bir darslik bo‘yicha sharh berish imkoniyati beriladi.

Shu bilan birga, darsliklarni tayyorlash va joylarga yetkazish bilan bog‘liq vaziyatni tahlil qilganda, bir qator muammolar aniqlangan, jumladan:

1. Darsliklarning nashr etish jarayoni noto‘g‘ri rejalashtirilishi va joylarga yetkazib berish muddatlarining qisqaligi, ularning sifatiga va o‘z vaqtida yetkazilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan.

2. Mualliflar bilan ishlash va original darsliklarni tayyorlashdagi qiyinchiliklar.

3. Darsliklarni muddatida chop etilmaganligi tufayli, nashriyotlar bilan shartnoma muddatlarining uzaytirilishi.

4. Logistika muammolari.

Shu munosabat bilan, o‘tgan o‘quv yilining boshiga qadar darsliklarning umumiy sonidan 47 foizi yetkazilgan, qolgan qismi esa butun o‘quv yili davomida (may oyiga qadar) yetkazib berilgan.

O‘tgan davr mobaynida xalq ta’limi vazirligining mutaxassislari darsliklarning belgilangan muddatda joylarga, jumladan, chekka hududlarga yetkazib berishni optimallashtirish bo‘yicha zarur chora-tadbirlar ro‘yxatini ishlab chiqdilar. Amalga oshirilgan ishlar natijasida, muhim yutuqlarga erishildi. Bugungi kunda darsliklarning 94 foizi ta’lim muassasalariga topshirildi. Maktablardagi rejalashtirilgan o‘quvchilar soni va haqiqiy o‘quvchilar sonidagi farq tufayli, hozirgi kunda ba’zi bir darsliklarning maktablardan maktablarga yo‘naltirish ishlari olib borilmoqda.

XTVning ma’lum qilishicha, ayni paytda vazirlik mutaxassislari mazkur muammolarni bartaraf etish ustida ish olib bormoqda. Shu munosabat bilan, darsliklar yetishmasligi holatlari yuzaga kelganda, vaqtincha ularning elektron shaklidan foydalanishni so‘ramiz. Yetishmagan darsliklarni elektron shaklidan chop etish ham mumkinligi ta’kidlandi.