Ehtiyojlar turlari

Bu odamni muayyan maqsadli yo’nalish bilan ishlashga undaydigan omillar majmui. Motivatsiya tushunchasi sotsialistika, biologiya va siyosiy fanlar bo’yicha o’rganiladi. Motivatsiya odamning ehtiyojlari atrofida qurilgan va u ularni qondirishga intiladi, u rivojlanish va o’sib boradi, ehtiyojlarning ierarxiyasining keyingi bosqichiga o’tadi. Ular inson faoliyatining asosiy manbalari hisoblanadi. Bu bilim va amaliy faoliyat uchun ham amal qiladi.

Qanday motivatsiya va uni muvaffaqiyatga erishish uchun qanday qilib yaxshilash kerak?

Tug’ilgandan boshlab, bola fiziologik va jismoniy ehtiyojlariga ega. Kelajakda uning maqsadlari, qiziqishlari va istaklari atrof-muhit tomonidan belgilanadi. Niyatlar insonni harakatga yoki ongli rejalashtirishga undaydi. Motivatsiya nima – bu maqolada.

Motivatsiya nima?

Bu odamni muayyan maqsadli yo’nalish bilan ishlashga undaydigan omillar majmui. Motivatsiya tushunchasi sotsialistika, biologiya va siyosiy fanlar bo’yicha o’rganiladi. Motivatsiya odamning ehtiyojlari atrofida qurilgan va u ularni qondirishga intiladi, u rivojlanish va o’sib boradi, ehtiyojlarning ierarxiyasining keyingi bosqichiga o’tadi. Ular inson faoliyatining asosiy manbalari hisoblanadi. Bu bilim va amaliy faoliyat uchun ham amal qiladi.

Psixologiyada shaxsning motivatsiyasi

Amalga turtki maqsadi niyat, istak, maqsad bilan chambarchas bog’liq. Biror kishining motivatsiyasi yo’naltirilgan harakatga duchor bo’lgan ob’ektdan va uning bajarilishi natijasida qoniqtiradigan ehtiyojdan tarkibni oladi. Turli xil ehtiyojlar, shuningdek, ularni amalga oshirish yo’llari istaklarining kurashishiga olib kelishi mumkin va bu erda hamma narsa insonning rivojlanish darajasiga, uning qiymat yo’nalishiga bog’liqdir.

Psixologiyada motiv va motivatsiya

Insonning ehtiyojlari shartli va mobildir. Muhtoj va motivatsiya yaqin aloqada. Birinchisi, shaxsni faoliyatni rag’batlantiradi va uning komponenti har doim ham sabab bo’ladi. U kishi o’z ehtiyojlarini qondiradigan narsalarni qilishga undaydi. Sabab va motivatsiya bir xil narsa emas. Ikkinchisi, insonni muayyan tarzda harakatga keltiradigan ichki va tashqi harakatlantiruvchi kuchlarning birlashmasidir. Buning sababi, uning ehtiyojlari, maqsadlari va niyatlari bilan birovning xatti-harakatini rag’batlantiruvchi va qo’llab-quvvatlovchi barqaror shaxsiy mulki hisoblanadi.

Motivatsiya va rag’batlantirish

Tashqi ko’mak orqali qo’llab-quvvatlanadigan, qo’llab-quvvatlanadigan ongli istagi insonni oldinga intilishga va maqsadlariga erishishga undaydi. Shunday qilib, bunday turtki berish vazifalari:

Tuyg’u va motivatsiya

Hissiy tajriba, insonning ichki holatini tezda baholashga va paydo bo’lgan ehtiyojga imkon beradi, va bunga muvofiq etarli javob shaklini yaratadi. Insonni muayyan harakatlar qilishiga undaydigan ongli yoki ongsiz ruhiy omillarda, motivatsiya tushunchasi paydo bo’ladi va hissiyotlar u bilan yaqin aloqada. Ular bizga ehtiyojlarni qondirish darajasini baholashga imkon beradi va ayni paytda niyatlarning paydo bo’lishidan kelib chiqadi.

Maqsadga erishilganda ijobiy hissiy tajribalar paydo bo’ladi. Xotira buni tuzatadi va keyinchalik ular tegishli ichki motivatsiya mavjud bo’lganda paydo bo’ladi. Tuyg’ular tug’iladi va istaklarni qondirishda to’siqlarga duch kelganda, harakatga kuchli turtki bo’lganda. Har holda, ular muvaffaqiyatga erishish uchun odamni safarbar qilishadi.

Motivatsiya va ehtiyoj

Eng ko’p ishlatiladigan asar A.X. Maslow – bu Amerika psixologi, gumanistik psixologiya asoschisi. U turtki va insoniy ehtiyojlarning bir-biri bilan bog’liqligini ishongan: birinchisi ikkinchi. Odatda past talablarni qondirganda, inson yuqori darajaga ko’tarilganligi odatda qabul qilinadi. Piramidaning qoq markazida fiziologik, behush ehtiyojlar mavjud va yuqorida xavfsizlik, sevgi va tan olish, o’z-o’zini anglash, tushunish va h.k.

Ierarxiya modelining bir qismi bo’lgan muvaffaqiyat uchun motivatsiya iqtisodiyotda keng qo’llanila boshladi. Shu bilan birga, fiziologik ehtiyojlar – ish haqi, kasallik ta’tili, ta’til. Kasaba uyushmalarini tashkil etish xavfsizligi, imtiyozlar, xavfsiz mehnat sharoitlari. Keyinchalik hurmat, tan olish, o’z o’zini ifoda qilish, o’z-o’zini anglash va boshqalar.

Motivatsion asosiy nazariyasi

Bir vaqtning o’zida turli olimlar bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan ko’plab ta’limotlarni ishlab chiqishgan. Motivatsiya nazariyasi ba’zi odamlar maqsadga erishishga ko’proq e’tibor qaratayotganini, boshqalari esa kamroq ekanini tushuntiradi. Ayrim psixologlar, insonning harakatlari uchun eng muhim mas’uliyat ichki mexanizmlar orqali, boshqalari atrof-muhitdan kelib chiqadigan ogohlantirishlarga tayanadi, deb hisoblashadi. Hali ham boshqalar bu maqsadni maqsadi yoki odatiga ko’ra yo’naltiradimi yoki yo’qmi, tushunishga harakat qiladi. Bir vaqtlar Maslow, M. Cleland, D.S. Adams va boshq.

Motivatsion turlar

Amalga turtki berish tashqi va ichki bo’lishi mumkin. Birinchi holda, bu tashqi muhitdan, ikkinchidan esa ichki sabablarga bog’liq. Motivatsiya turlari quyidagicha: ijobiy va salbiy rangdagi harakatlantiruvchi kuchlar: “Agar men bu ishni qilsam, pul to’layman, yoki men bu ishni qilsam, xo’jayin menga ta’na qilmaydi”. Harakatlar uchun barqaror turtki tabiiy ehtiyojlarga asoslangan – uyqu, chanqoqlik, ochlik va beqarorlik kasallikni tashqaridan davolanishni, ichishni to’xtatish va boshqalarni talab qiladi.

Motivatsiyani qanday topish mumkin?

Har bir inson hayotida siz hech narsa qilishni istamagan paytlar bor. Apatiya va intizorlik hujumi, hayot ma’nosiz bo’lib ko’rinadi. Kuchli motivatsiya va eng yaxshi narsa, faqatgina biror kishi biror narsaga erishmoqchi bo’lgan holatda paydo bo’ladi. U muvaffaqiyatga erishishi va o’z oldidagi burch ekanini biladi. Bu narsalarning hech birining yo’qligi turtki berilishiga olib keladi. Agar xohlasangiz, eng kichik tafsilotingizni orzu qilganingiz, his-tuyg’ularni uyg’otishingiz, boshqa foyda keltirishi mumkinligini taxmin qilishingiz mumkin.

Har bir narsa paydo bo’lishiga ishonchingizni oshirish uchun qiyinchiliklarga tayyorgarlik ko’rishingiz kerak: kerak bo’lsa, yangi bilimlarga ega bo’ling, manfaatdorlarni toping va yordam bering. Motivatsiya tushunchasi va mohiyati sizning barcha qobilyatlaringizni va iste’dodlaringizni ochib berish, o’zingiz uchun munosib ekanligingizni isbotlashdir. Hayot uchun yig’lash o’rniga vaqt va energiyani foyda bilan sarflang.

Quyida ba’zi amaliy maslahatlar mavjud:

1. Maqsadni belgilang.
2. Vaqtni o’tkazing. Ba’zida jangga shoshilishdan oldin bir oz dam olish va dam olish foydali bo’ladi.
3. Maqsadga erishish uchun ilhomlantiradigan va rag’batlantiradigan narsalarni toping.

Motivatsiyani qanday oshirish mumkin?

Ko’pincha bitta istak etarli emas. Etarli bosim yo’q, shundan so’ng jarayon qayta boshlanadi. Shaxsiy motivatsiya quyidagicha oshadi:

1. Birinchi qadamni oling . Ma’lumki, u eng qiyin. Og’irlikni kamaytirishni xohlaysizmi, buni qilish qanchalik qiyin va qancha vaqt talab qilinishini o’ylamang. Faqat boshlashingiz kerak.
2. Muammoni toping va uni hal qiling . Motivatsiya nimani anglatishini va uni qanday qilib yaxshilashni tushunish uchun kerakli maqsadga erishilmaydigan sababni va uni yo’q qilish kerak. Xorijiy hamkasblar bilan muloqot qilish zarur bo’lsa chet tilini o’rganish.
3. O’zingizni boshqalar bilan solishtirmang, balki o’zingizning balandligingizni ko’ring . Hayotda sportdagi kabi, eng kuchli g’alaba qozonadi, lekin barchaning resurslari va jismoniy imkoniyatlari har xil.

Motivatsiya filmlari

Bunday mavzular ko’plab rasmlarda kuzatilishi mumkin. Ulardan ba’zilari quyidagilardir:

1. “Janobdagi Knockin” . Film siz hayotning ma’nosini, insonning maqsadiga erishish yo’lida tanlaganini anglatadi. Qahramonlarning hayoti cheklanganligini va ertami-kechmi o’lim har bir kishini bosib olishi haqidagi tushunchasi muvaffaqiyatga erishish uchun paydo bo’ladi.
2. “Yashil mil” – kinematografiyaning eng yaxshi ijodlaridan biridir. Bu rasm yolg’on va xiyonat, xayriya va shafqat haqida. Xamirda qahramonlarning ehtiroslari va qo’rquvlari bir-biriga bog’langan, ammo oxir oqibatda yovuzlikni mag’lub qiladi.
3. “Slumdog millioner” . Tasvirda turtki nima ekanligini tushunish tushunchasi. Kambag’al bola hech kim istamaydigan va haqiqiy shaxs, kuchli va o’z-o’ziga ishonchli shaxs bo’lib qoladigan yo’l orqali o’tadi.

Motivatsiya haqida kitoblar

Yozuvchilarning o’z motivatsiyasini topish va kuchaytirish bo’yicha maslahat beradigan ko’plab adabiy asarlari bor, shuningdek, hayotdan misollar keltirib, barcha o’limlarga erishgan odamlarning taqdirini tasvirlab beradi. Ular quyidagilardir:

1. D. Waldschmidt tomonidan “O’zingizning eng yaxshi namunangiz bo’l” . Muallifda mavjud muammolar va kamchiliklarga qaramasdan, taqlid va hasad qilish uchun mos obro’ga ega bo’lgan barcha taniqli shaxslar haqida hikoya qilinadi.
2. Motivatsiyaga oid kitoblar va “Atlant elkalarini tikladi” A.Rand . Yozuvchi uni 12 yil davomida yozgan va mashhur falsafachilarning fikrlarini va so’zlarini keltirib chiqardi.
3. Qanday motivatsiya va nima qilish kerakligini va qayerga ko’chib o’tishingiz kerakligini tushunish “Har narsa mumkin!” Kitobidan bo’lishi mumkin.Bunga ishonishga jur’at eting . Uni isbotlash uchun harakat qiling. “Aiken . Muallifning hisobida 120 dan ortiq o’quv dasturlari va seminarlar mavjud. U dunyodagi taniqli kompaniyalarga maslahat berib, dolzarb masalalarni hal qilishga, maqsadlarni qo’yishga va ularga erishishga yordam beradi.

Ehtiyojlar turlari

Bir ehtiyoj – inson hayoti uchun zarur bo’lgan narsa. Inson ehtiyojlarining turli turlari mavjud. Ularni hisobga olsak, unda hayotning o’zi imkonsiz bo’lganlar borligini ko’rish oson. Boshqalari juda muhim emas va ulardan osonlik bilan foydalanish mumkin. Bundan tashqari, barcha odamlar turli xil va ularning ehtiyojlari ham boshqacha. Shaxsiy ehtiyojlar turlarini bir necha tasniflash mavjud.

Bu savolni birinchi bo’lib tushunadigan va insoniy ehtiyojlarning rolini aniqlash uchun Ibroh Maslou bo’ldi. U o’z ta’limotini «ehtiyojlarning ierarxik nazariyasi» deb atagan va piramid shaklida tasvirlangan. Psixolog konsepsiyaning ta’rifini berdi va ehtiyoj turlarini tasnifladi. U bu turlarni tuzib, ularni biologik (asosiy) va ma’naviy (ikkilamchi) dan ortib boradigan tartibda tashkil etgan.

1. Birlamchi – bu tabiiy ehtiyojlar, ular fiziologik ehtiyojlarni (nafas olish, oziq-ovqat, uyqu)
2. Ikkinchi darajali – ijtimoiy, ijtimoiy (sevgi, muloqot, do’stlik) va ma’naviy ehtiyojlar (o’z o’zini ifoda qilish, o’z-o’zini anglash).

Maslowning bu kabi ehtiyojlari bir-biri bilan bog’liq. Ikkinchi darajali ehtiyojlar qondirilsa, ikkilamchi ko’rinishi mumkin. Ya’ni, agar uning ruhiy ehtiyojlari rivojlanmagan bo’lsa, odam ruhiy rejada rivojlana olmaydi.

Keyinchalik tasniflash birinchi versiyaga asoslangan, ammo biroz yaxshilandi. Ushbu tasnifga ko’ra, psixologiyada quyidagi turdagi ehtiyojlar aniqlandi:

1. Organik – shaxsning rivojlanishi va o’zini saqlab qolish bilan bog’liq. Ular kislorod, suv, oziq-ovqat kabi juda ko’p ehtiyojni o’z ichiga oladi. Bu ehtiyoj nafaqat odamlarda, balki hayvonlarda ham mavjud.
2. Materiallar – odamlar tomonidan yaratilgan mahsulotlardan foydalaning. Bu toifadagi uy-joy, kiyim-kechak, transport, ya’ni kundalik hayot, ish, dam olish uchun zarur bo’lgan barcha narsalar kiradi.
3. Ijtimoiy. Bunday insoniy ehtiyojlar insonning hayotiy pozitsiyasi, hokimiyati va muloqotga muhtojligi bilan bog’liq. Inson jamiyatda mavjud va u atrofdagi odamlarga bog’liq. Ushbu muloqot hayotni xilma-xil qiladi va uni yanada xavfsizroq qiladi.
4. Ijodiy. Badiiy, texnik va ilmiy faoliyatni qondirish inson ehtiyojining bunday turi hisoblanadi. Dunyoda ijodkorlik bilan yashaydigan ko’plab odamlar bor, agar siz ularni yo’q qilishni taqiqlasangiz, hayotlari barcha mazmunini yo’qotadi.
5. Axloqiy va aqliy rivojlanish. Bu ma’naviy ehtiyojlarning barcha turlarini o’z ichiga oladi va shaxsning madaniy va psixologik xususiyatlarini oshiradi. Inson ma’naviy va axloqiy mas’uliyatga ega bo’lishga intiladi. Bu ko’pincha dinga aloqador bo’lishiga hissa qo’shadi. Yuksak rivojlanish darajasiga etgan insonning psixologik rivojlanishi va axloqiy takomillashishi dominant bo’lib qoladi.

Bundan tashqari, psixologiya sohasida ehtiyoj turlarining quyidagi tavsiflari qo’llaniladi:

O’zingizning ehtiyojlaringizni tushunib etsangiz, hech qachon noto’g’ri yo’l tutasiz, hayotga muhtojligingizni his etasiz va bu faqat bir daqiqali zaiflik yoki jo’shqinlik.

Qadimda ajdodlarimiz kundalik turmushdagi ehtiyoj va muammolarini qanday hal qilganliklarini bilasizmi?

Bizning ajdodlarimizning imkoniyatlari biznikichalik qulay va o’ng’ay bo’lmagan. Biroq ularning ham o’zlariga yarasha topqirliklari hamda ixtirochilik fazilatlari bo’lgan, shuning uchun ham kundalik yumushdagi muammolarini o’zlaricha hal qilganlar. Ushbu maqolamizda ajdodlarimiz mushkullarini oson qilish uchun qanday usullardan foydalangaliklari haqida batafsil aytib o’tamiz. Bu usullar hozir bizga kulguli tuyulsada, o’z vaqtida topqirlikdan dalolat bergan.

1.Sumkalar o’rniga zanjirlar oshishgan

XIX asrda kiyimlarning cho’ntaklari bo’lmagan, sumkalar ham hali urfga kirmagan edi. Shuning uchun ham ayollar o’zlari bilan olib yurishlari kerak bo’lgan mayda-chuyda narsalarini shatlenga qistirib olib yurar edilar. Shatlen fransuzcha so’z bo’lib, “saroy xonimi” degan ma’noni beradi. Bu zanjirli o’ziga xos taqinchoq bo’lib, aksessuar vazifasini ham bajarar edi. Bu zanjirning qichqichlari bo’lib, unga kalit, hamyoncha, soat, qaychi, yozuv daftari, atir, kosmetika va boshqa shunga o’zshash mayda chuyda narsalar qistirilar edi.

Shatlen huddi hozirgi zamonning sumkalari vazifasini bajarar va urfga kirgan edi. Shatlenlarning bir necha xillari mavjud bo’lgan: kundalik turmush uchun, sport shatlenlari va turli marosimlarga taqiladigan shatlenlar bo’lgan. Bizning davrimizgacha faqatgina brosh-shatlenlar yetib kelgan, xolos.

2.Makiyaj uchun konusdan foydalanilgan

1939 yilda Monrealda ayollarning makiyaji yomg’irli kunda oqib ketmasligi uchun biror-bir usul topishga harakat qilish boshlandi. Va nihoyat buning uchun maxsus shaffof konusdan foydalanishni o’ylab topdilar: bu konus ayolning yuziga taqilar va yomg’ir tomchilarining yuzga tushishiga to’sqinlik qilar edi. Bu usulning bir muncha kamchiliklari bor edi – konus bir pasda terlab ketar, uchrashuvlarga to’g’ri kelmas va umuman bema’nidek ko’rinar edi. Biroq shunga qaramasdan, ko’pchilik ayollar bunday konuslarni ishlatishdan bosh tortmaganlar.

3.Olovni granata yordamida bartaraf etganlar

1723 yilda Angliyada ko’plab yong’inlar kelib chiqqan. Kimyogar Ambroze Godfrey aholi yong’inni osongina bartaraf etish moslamasini yaratdi. Harden Star nomli bu moslama oddiy granata edi.

Sharsimon kolbaga olovni o’chiradigan suyuqlik va ichiga pirox solingan qalayi kolba joylashtirilgan edi. Granatani olovga otganda, porox portlar va shu bilan olovni o’chiradigan suvni atrofga purkar edi. Bu usul yaxshi natija ko’rsatibgina qolmasdan, ajoyib ko’rinishga ham ega edi. To’g’ri, bu moslama zamonaviy o’to’chirgichlardek xavfsiz bo’lmagan bo’lsada, har holda o’sha davrlarda odamlarning mushkullarini oson qilgan.

4.Homiladorlikni ayolning ko’zlariga qarab aniqlaganlar

XVI asrda tabib Jak Gullemo ayollarning homiladorligini ularning nigohi va ko’zlariga qarab aniqlay olish usulini o’ylab topgan. Gullemoning ta’kidlashicha, homilador ayolning ko’zlari chuqurroq joylashgan, qorachiqlari toraygan, qovoqlari osilgan bo’lib, ko’zlarning burchagidagi pay esa shishgan bo’lar ekan.

Bir eshitganda ishonish qiyin bo’lgan bu ma’lumotlar o’sha davrda ish bergan. Bugungi kunga kelib, olimlar haqiqatdan ham ayollarning homiladorlik davrlarida ko’rish qobiliyatlari o’zgarishini aniqladilar. Biroq buni zamonaviy texnika yordamisiz aniqlash mushkul.

5.Ko’pgina muammolarni bartaraf etish uchun elektroterapiyadan foydalanganlar

Mana qariyb 2 000 yildan beri odamlar elektroterapiyadan foydalanib kelmoqdalar. Elektr moslamalarining ixtiro qilinishidan avval esa elektr skatlardan foydalanish samarali natija bergan. Masalan, kuchli og’riqda yoki jarrohlik amaliyoti davrida anesteziya sifatida.

Eramizdan avvalgi 46 yilda esa rimlik shifokor Skriboniy Largus elektr skatlar podagra kasalligini davolashda foyda berishini aniqladi. Keyinchalik u elektr skatlar orqali migrenlarni va hattoki bavosil kasalligini ham tuzatishga muvaffaq bo’ldi.

6.Mo’ylovlarga xalal bermaydigan idishlar o’ylab topganlar

Agarda siz XIX asr jentelmeni haqida oylashni boshlasangiz, albatta mo’ylovli va qo’lida qahvasi bo’lgan erkak kishini ko’z oldingizga keltirasiz. To’g’rida, u davrlarda mo’ylovlar urf bo’lgan, faqatgina ko’p noqulayliklarga sababchi bo’lgan. Shuning uchun ham 1870 yillarda ingliz fuqarosi Harvi Adams mo’ylovlarni quruq bo’lib qolishini ta’minlovchi maxsus chashkalarni o’ylab topdi.

Bu haqiqiy shov-shuv bo’ldi, idishlar bir haftaning o’zidayoq sotib tugatildi. Ko’p o’tmay esa bu ixtiro Yevropa bo’ylab tarqala bordi, va ko’pgina kompaniyalar shu kabi idishlar ishlab chiqara boshladilar. Masalan, uyqu vaqtida mo’ylovning shakli buzilmasligini ta’minlovchi bog’lam va shuningdek mo’ylovga ovqat tegishidan saqlovchi qoshiqlar ham bo’lgan.

7.Chiqindi gazlar yordamida ovqat tayyorlaganlar

XX asrning boshlarida odamlar ko’p vaqtlarini tabiyat qo’ynida o’tkazishni yaxshi ko’rar edilar. Dam olishga chiqqandan keyin ovqat pishirish kerak, olov oldirib, taom tayyorlash esa ancha mushkul. Shuning uchun odamlar boshqa narsa o’ylab topganlar. Ko’pchilikning mashinasi bo’lgan, shundan foydalanib, odamlar mashinadan chiqayotgan gaz yordamida ovqat pishirishni yo’lga qo’ydilar. Gap shundaki, mashinadan chiqayotgan issiq gaz yordamida ovqatni isitish yoki bir soat ichida yangi taom tayyorlash mumkin edi.

Bu ixtiro tezda ommalashdiyu, biroq uzoqqa bormadi. Ehtimol, odamlar bunday tayyorlash usuli zararli ekanligini darrov fahmlab yetkan bo’lsalar kerak.

Nima deb o’ylaysiz, yuz yildan keyin zamonaviy ixtirolardan qay biri kulgili tuyular ekan-a?