Duduqlanish nima? Sabablari va davolash

Duduqlanish nima?

Duduqlanish – bu nutqning buzilishi. Nutqning ravonligi buziladi. Duduqlagan odam nima demoqchi ekanligini biladi, lekin aytishga qiynaladi. Ular gapirayotganda so’z va bo’g’inlarga yopishib qoladilar va so’z yoki bo’g’inni takrorlaydilar va uzaytiradilar. Yoki ular muammoli so’z yoki tovushga kelganda nutq paytida pauza qilishlari mumkin. Duduqlanish ko’pincha bolalikdan boshlanadi. Biroq, bu surunkali holatga aylanishi mumkin, ba’zan esa balog’at yetgunga qadar davom etishi mumkin. Agar duduqlanish balog’at yoshiga qadar davom etsa, bu insonning o’zini o’zi qadrlashiga va boshqa odamlar bilan muloqotiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. 

Duduqlanish, shuningdek, ish samaradorligi va imkoniyatlariga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Duduqlanish ko’pincha 2 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalarda til rivojlanishi jarayonida uchraydi. Umuman olganda, bolalarning 5-10 foizi hayotining so’zlarni ifodalay olishning dastlabki bosqichida qisqa yoki uzoq muddatli duduqlanishni boshdan kechirishi mumkin. O’g’il bolalarning duduqlanishi qizlarga qaraganda 2-3 marta ko’proq bo’ladi va ular yoshi ulg’aygan sari bu gender farqi ortadi. Duduqlanishi davom etayotgan o’g’il bolalar soni qizlar sonidan 3-4 baravar ko’p. Bolalarning qariyb 75 foizi duduqlanishdan tuzalib ketadi. Qolgan 25 foizi duduqlanishni davom ettirsa, duduqlanish umr bo’yi muloqot buzilishi sifatida davom etishi mumkin.

Oddiy nutq qanday paydo bo’ladi?

Nutq tovushlari nafas olish, fonatsiya (tovush ishlab chiqarish) va artikulyatsiya (tomoq, tanglay, til va lablar harakati) o’z ichiga olgan bir qator aniq muvofiqlashtirilgan mushak harakatlaridan kelib chiqadi. Mushaklar harakati miya tomonidan boshqariladi. Nutq eshitish bilan birga keladi.

Duduqlanishga nima sabab bo’ladi?

Duduqlanishning sabablari to’liq ma’lum emas. Duduqlanish odatda nevrologik va rivojlanish sifatida tasniflanadi:

• Rivojlanayotgan duduqlanish: Rivojlanishdagi duduqlanish yosh bolalarda til rivojlanishining boshida, ular endigina gapira boshlaganlarida yuzaga keladi. Bu duduqlanishning eng keng tarqalgan shakli. Miyani tasvirlash bo’yicha o’tkazilgan tadqiqotlar duduqlanuvchilarning duduqlanmagan tengdoshlari bilan solishtirganda izchil sezilarli farqlarini ko’rsatdi. Rivojlanishdagi duduqlanish bir oiladagi boshqa odamlarda ham paydo bo’lishi mumkin, tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, irsiy omillar duduqlanishning paydo bo’lishiga olib keladi.

• Neyrogen duduqlanish: Neyrogen duduqlanish insult, bosh jarohati yoki miya shikastlanishi kabi miya faoliyatini buzadigan hodisalardan keyin paydo bo’lishi mumkin. Miya shikastlanishlarida miya nutq paytida faol hududlarni muvofiqlashtira olmaydi.
• Psixogen duduqlanish: hissiy travmadan keyin rivojlanishi mumkin. Qarindoshlarning to’satdan o’limi yoki jinsiy zo’ravonlik kabi travmalar, ayniqsa bolalarda duduqlanishni boshlashi mumkin.

Duduqlanishning belgilari qanday?

• So’z yoki jumlani boshlashda qiyinchilik
• so’z yoki so’z ichidagi tovushlarni uzaytirish
• Gapirayotganda ba’zi bo’g’inlar va so’zlarni aytishga harakat qilganda qisqa muddatli sukunat
• Keyingi so’zga o’tish qiyin bo’lsa, «mmm» kabi qo’shimcha so’zlarni qo’shish
• So’zlarni ishlab chiqarishda yuz va tananing haddan tashqari cho’zilishi
• gapirishdan tashvishlanish
• Samarali muloqot qila olmaslik
• gapirganda lablar va iyaklarning titrashi
• Gapirayotganda mushtlarni siqish

Duduqlar stressli, charchagan yoki hayajonlanganda ko’proq duduqlanadi. Shoshilish va bosim ostida his qilish duduqlanishni kuchaytiradi. Guruh oldida yoki telefonda gapirish duduqlangan odamlar uchun juda qiyin. Duduqlar o’zlari bilan gaplashish yoki qo’shiq aytish uchun qulayroqdir. 

Duduqlanish uchun xavf omillari qanday?

• Duduqlanish ayollarga qaraganda erkaklarda tez-tez uchraydi.
• Bolalikdagi rivojlanish kechikishlari duduqlanishning bir omili.
• Agar oilada duduqlanadigan boshqa a’zolar bo’lsa, bola duduqlanishi ehtimoli ko’proq.
• Oiladagi stress, oilaning yuqori umidlari va boshqa turdagi bosimlar duduqlanishni boshlashi va yomonlashishi mumkin.

Duduqlanishning asoratlari qanday?

• Boshqalar bilan muloqot qilishda qiyinchilik
• Gapirayotganda tashvish va tashvish hissi
• gapirmaslik va gapirishdan qochish
• Maktabda, ishda va ijtimoiy hayotda muvaffaqiyatsizlik
• masxara,mazax, va kamsitilmoq

Duduqlanishni qanday aniqlash va davolash mumkin?

Farzandida yoki o’zida duduqlanish bo’lgan odamlarning ongida eng katta savol «Duduqlash qanday yo’qoladi?». Duduqlanish ko’pincha ota-onalar va o’qituvchilar tomonidan seziladi. Pediatr va bolalar psixiatri tomonidan baholangandan so’ng, u logapedga yuboriladi. Bir kishi uchun foydali bo’lgan terapiya usuli boshqasi uchun samarali bo’lmasligi mumkin. Agar davolanish barcha duduqlanishni bartaraf etmasa ham, nutqning ravonligi rivojlanishi mumkin, odam samarali muloqot qilishi va maktabda, ishda va ijtimoiy faoliyatda muvaffaqiyat qozonishi mumkin. 

Erta davolash duduqlanishning umrbod muammoga aylanishining oldini oladi. Qo’llaniladigan usullar bilan bolalarda nutqning ravonligini ta’minlash va bolaning muloqotga ochiq bo’lishiga qaratilgan. Shifokorlar, odatda, agar bola 3 oydan 6 oygacha duduqlanib yurgan bo’lsa, duduqlanish bilan bog’liq kurashuvchi xatti-harakatlarni namoyon qilsa yoki oilada duduqlanish yoki u bilan bog’liq aloqa kasalliklari bo’lsa, unda quyidagi usullardan foydalaniladi.

• Nutq terapiyasi: Ushbu muolaja bilan odam nutqini sekinlashtirishi va duduqlanishini tushunishi maqsad qilingan. Terapiya yordamida dastlab juda sekin bo’lgan nutq keyinchalik ravon va tabiiy bo’lishi mumkin.
• Elektron qurilmalar: Nutqning ravonligini oshirish uchun turli xil elektron qurilmalar mavjud. Terapevt tanlangan elektron qurilmani aniqlaydi.
• Kognitiv terapiya: Duduqlanishdan kelib chiqadigan stress, tashvish va o’ziga ishonch muammolarini hal qilishga qaratilgan. Shuningdek, u duduqlanishni yomonlashtiradigan fikrlash tarzini o’zgartirishga harakat qiladi.
• Ota-onalar va bolalar o’rtasidagi munosabatlar: ota- onalar duduqlangan bolaga qanday munosabatda bo’lishlari haqida ma’lumot olishadi. Duduqlanishni davolashda odamning yaqin muhitining ta’siri juda katta.
• Dori vositalari: Duduqlanishni davolash uchun tasdiqlangan dorilar yo’q. Biroq, epilepsiya, depressiya va tashvishlarni davolashda ishlatiladigan ba’zi dorilar sinab ko’rilmoqda. Ushbu dorilar uzoq muddat foydalanishda juda ko’p yon ta’sirga ega. 

Butun dunyo tadqiqotchilari duduqlanishni erta tashxislash va davolashni takomillashtirish hamda uning sabablarini aniqlash yo‘llarini o‘rganmoqda. 

Duduqlangan bolaning oilasiga qanday munosabatda bo’lish kerak?

Agar bolalarda duduqlanish bo’lsa: 

• Farzandingiz erkin gapirishi uchun zarur uy sharoitini yarating. Agar bola hayajonlansa va ko’p gapirishni xohlasa, unga vaqt ajrating.
• Bola gapirayotganda diqqat bilan tinglang, gapini bo’lmang.
• Bola bilan gaplashayotganda shoshilmang.
• Sabr-toqatsizlik qilmang va bolaning so’zlarini yakunlang. Farzandingizga tinglash uchun eytarli vaqtingiz borligini his ettiring.
• Bolaga vaziyati yashashga halaqit beradigan darajada yomon holat emasligini va muammolarni bartaraf etish mumkinligini tushuntiring.
• Duduqlanishi bo’lgan bolalar stress va xavotirni boshdan kechirishadi, iloji boricha ularni tinchlantirishga harakat qiling.