DISPEPSIYA haqida malumot bilib oling.

DISPEPSIYA (dis… va yun. pepsis — hazm) — ovqat hazm qilishning buzilishi, meʼda-ichak foliyatining izdan chiqishi bilan kechadi. Odam ichagining turli boʻlimlarida, mas, ingichka ichakning pastki va yoʻgʻon ichakning yuqori boʻlimida bijgʻituvchi mikroblar, yoʻgʻon ichakning quyi qismida esa chirituvchi mikroblar koʻp. Sogʻlom ichakdagi bijgʻish hamda chirish jarayoni maʼloʻm moʻvozanatda boʻlib, kasal qilmaydi. Ana shu mikroblar oʻrtasidagi nisbatning buzilishi Dispepsiyaga sabab boʻladi. Bolalar Dispepsiyasi ularni notoʻgʻri ovqatlantirish natijasida paydo boʻlib, ich ketishi, qayt qilish va umu-miy ahvolning yomonlashishi bilan kechadi. Asosan bir yoshgacha boʻlgan bolalarda uchraydi. Dispepsiyaning A, B va V xillari farq qilinadi. A xilida organizm suvsizlanmaydi, B xilida bir oz suvsizlanadi, V xilida esa ogʻir suvsizlanish kuzatiladi. Dispepsiya koʻproq oddiy va toksik boʻladi. Oddiy Dispepsiya hadeb emiza-verish (ayniqsa onaning suti moʻl boʻlganida) yoki emizib yurib, birdan sunʼiy ovqatlantirishga oʻtish, ovqat tarkibining bola yoshiga mos kelmasligi tufayli paydo boʻladi. Bolani haddan tashqari issiq kiyintirish, oʻrabchirmash ham Dispepsiyaga sabab boʻlishi mumkin; issiqlab ketganda suyuqlikka ehtiyoj kuchayadi, bola koʻkrakka yopishib olib ema boshlaydi, lekin emgan suti odatdagicha boʻlsa ham, uni hazm qila olmaydi. Bundan tashqari, bolaning meʼda-ichak yoʻli anatomik funksional jihatdan hali yaxshi rivojlanmaganligi uchun ovqat hazm qili-shi buziladi. Bunda bola emizilgach yoki ovqat berilgach, bir oz vaqtdan keyin emgan sutini yoki yegan ovqatini qusib tashlaydi, aksari ichi ketadi. Qorin shishadi, bola bezovtalanib, ishtahasi yoʻqoladi. Kasallikning dastlabki belgilari paydo boʻlganda darhol vrachga murojaat etish lozim. Bola Dispepsiyaning A xili b-n ogʻriganda uni emizaveriladi, B va V xilida esa vrach tegishli doridarmonlarni buyurib, kasalxonaga yotqizishni tavsiya etadi. Toksik Dispepsiya ovkatlanish tartibiga rioya etmaslik va bakterial infeksiya natijasida organizmda moddalar almashinu-vining barcha turlari, shuningdek, koʻpgina aʼzo va sistemalar faoliyatining jiddiy buzilishlari bilan kechadi. Koʻpincha kasalliklar bilan ogʻrib madorsizlangan, nimjon bolalarda kuzatiladi. Baʼzan toksik Dispepsiya toʻsatdan avj oladi, bemorning ahvoli yomonlashadi, boʻshashadi, injiq boʻlib qoladi. Teztez ichi ketadi, vazni tez kamayadi, goho bola hushdan ketadi, qayt qilib, ichi ketganligi bois koʻp suv yoʻqotib, organizm suvsizlanib krladi. Bemorning turki oʻzgaradi, es-hushi yoʻqola boshlaydi, yurak faoliyati susayadi; ogʻriqni sezmay qoʻyadi, terisi boʻzaradi yoki unda qizil doglar paydo boʻladi. Tomir urishi tezlashadi, arterial bosim tushib ketadi, koma holati kuzatiladi. Toksik Dispepsiya bola hayoti uchun juda xavfli, bunda zudlik bilan tibbiy yordam koʻrsatish zarur. Bolaning ahvoli bir oz yengillashgach, juda kam mikdorda za-ruriy parhez ovqatlar yoki oz-oz ona suti yoki bolalar kefiri, qatigʻi bera boshlanadi. Keyinchalik ovqat miqdorini oshira borish va bir maromga yetkazish, oradan 6—8 kun oʻtgach bolaning ahvolidan kelib chiqib ovqat mikdorini koʻpaytirish, shuningdek, anti-biotiklar, vitaminlar tavsiya etiladi. Parenteral Dispepsiya, odatda, birorta kasallik (otit, oʻtkir respirator kasalliklar, zotiljam) bilan birga kechadi. Dispepsiyaning oldini olish uchun ovkatlanish rejimiga qatʼiy rioya qilish, bolaga haddan tashqari koʻp ovqat ber-maslik, ovqatiga oz-ozdan meva va sab-zavot sharbatlarini qoʻshib berish, bolaning issiqlab ketishiga yoʻl qoʻymaslik kerak. Katta kishilarda ham meʼda va ichak Dispepsiyasi (yogʻ, oqsil yoki ug-levodlar koʻplab isteʼmol qilinganda) kuzatilishi mumkin.

Hayvonlarda asosan 5—7 kunlik buzoqlar, choʻchqa bolalari (ahyonda qoʻzi va qulunlar) kasallanadi. Boʻgʻoz mollarni oziqlantirishda va parvarish qilishda zoogigiyena qoidalariga rioya qilmaslik, tugʻilgan yosh hayvonning sifatsiz ogʻiz sutini emishi Dispepsiyaga sabab boʻladi. Buzoklarda hazm jarayoni buziladi, shirdon va ichaklarda yiringlash roʻy beradi, grammanfiy mikroflora koʻpayadi, kuchli ich ketishi yuz beradi. Oddiy Dispepsiyada ich ketsa ham hayvon ishtahasi saqlanadi yoki sal pasayadi, gavda t-rasi normal boʻladi. Toksik Dispepsiyada esa ishtaha yoʻqoladi, yurak faoliyati susayadi, gavda t-rasi 35° gacha pasayadi, quloq, tumshuq, oyoq va dum soviydi.

Davolash: oddiy Dispepsiyada iliq fizi-ologik eritma ichirilgan holda 6—12 soat och holda parhez qilinadi, dastlabki kunlarda yosh hayvonlarga ichiriladigan sutning sutkalik normasi 35—50% kamaytiriladi, sut berishdan 10—15 min. oldin (sutkada 3—4-marta) buzoq va qulunlarga 500—600 ml dan, qoʻzilar va choʻchqa bolalariga 50—100 ml dan iliq fiziologik eritma ichiriladi. Meʼdaichakdagi bijgʻish jarayonini toʻxtatish uchun kasal xayvonga sintomitsin, tetratsiklin, ftalazol, levomitsin, kolimitsin kabi preparatlar beriladi. Teri ostiga, venaga yoki qorin ichiga maxsus tayyorlangan xlorli preparatlar eritmalari yuboriladi. Yurak faoliyatini tiklash uchun glyukoza, kofein yoki kamfora moyi ishlatiladi.

Oldini olish: yangi tugʻilgan mollarni sifatli oziqlantirish, boʻgʻoz mollar va yangi tugʻilgan hayvonlarni boqishda, shuningdek, buzoq, qoʻzilar tugʻilishida zooveterinariya qoidalariga amal qilish.

Akmal Sultanov. Ahror Roʻzimurodov.