Difteriya: xavfli infeksion kasallik haqida batafsil

Difteriya – bu asosan nafas yo‘llarini zararlovchi, og‘ir kechuvchi va yuqori darajada yuqumli bakterial infeksiya bo‘lib, ko‘pincha bolalarda uchraydi, lekin kattalarda ham uchrashi mumkin. Ushbu kasallik asosan Corynebacterium diphtheriae deb nomlanuvchi bakteriya tomonidan chaqiriladi. Bakteriya inson organizmiga tushgach, toksin ishlab chiqaradi va bu toksin tanadagi hujayralarga zarar yetkazib, turli asoratlarga olib keladi. Difteriya nafaqat bemorning o‘zi uchun xavfli, balki atrofdagilar uchun ham yuqishi mumkinligi sababli jiddiy e’tibor talab etiladi. Vaksinatsiya bu kasallikni oldini olishning asosiy vositasi hisoblanadi.

Kasallikning kelib chiqish sabablari

Difteriyaga sabab bo‘luvchi bakteriya odatda nafas olish orqali organizmga kiradi. Bakteriyaning yuqish yo‘llari havo-tomchi yo‘li, ya’ni bemor yo‘talganda, aksirganda yoki suhbatlashganda ajralgan zarrachalar orqali amalga oshadi. Bundan tashqari, kasallik yuqtirilgan buyumlar yoki bemor bilan bevosita aloqada bo‘lish orqali ham yuqishi mumkin. Ba’zi hollarda sog‘lom odam tashuvchi bo‘lishi mumkin, ya’ni u o‘zi kasallik belgilari bo‘lmagan holda boshqalarga infektsiyani yuqdirishi ehtimoli mavjud.

Difteriyaning klinik belgilari

Difteriyaning belgilari bakteriya organizmga kirganidan keyingi 2-5 kun ichida namoyon bo‘ladi. Kasallik o‘tkir holatda boshlanib, asta-sekin og‘irlashib boradi. Eng ko‘p uchraydigan ko‘rinishlaridan biri bu tomoq (faringeal) difteriyasi hisoblanadi. Bunda bemorda tomoq og‘rig‘i, yutishda qiyinchilik, tana haroratining ko‘tarilishi, umumiy holsizlik va limfa tugunlarining kattalashuvi kuzatiladi. Difteriyaga xos belgi – bu tomoqdagi kulrangish-oq dog‘lar (yog‘ochsimon qoplamalar) bo‘lib, ular olib tashlanganda qonashi mumkin. Bu dog‘lar nafas yo‘llarini to‘sib qo‘yib, nafas olishda jiddiy muammolarga olib keladi. Nafas siqilishi, hushtaksimon nafas, bo‘g‘ilish xurujlari hayot uchun xavfli asoratlarning belgisi bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, difteriya burun, teri, ko‘z, quloq yoki jinsiy a’zolarni ham zararlashi mumkin. Burun difteriyasida burundan qon aralash suyuqlik ajraladi, teri difteriyasi esa yaralar ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Biroq bu ko‘rinishlar kamroq uchraydi.

Asoratlari

Difteriyaning eng xavfli jihati bu bakteriya ishlab chiqaradigan toksinning yurak, nerv tizimi va buyraklarga yetkazadigan zararidir. Yurakka ta’sir etganda miokardit, yurak ritmining buzilishi va yurak yetishmovchiligi kabi holatlar yuzaga keladi. Nerv tizimining zararlanishi esa falaj, ko‘z yoki yutish mushaklarining harakatsizlanishi kabi asoratlarni keltirib chiqaradi. Buyrak faoliyati izdan chiqib, intoksikatsiyaga olib kelishi mumkin. Ba’zan bemorlar sun’iy nafas olish moslamasiga ehtiyoj sezadi, bu esa davolashni murakkablashtiradi.

Davolash usullari

Difteriya aniqlanganda bemor zudlik bilan izolyatsiya qilinadi. Davolashning asosiy yo‘li bu difteriyaga qarshi zardob yuborishdan iborat. Bu zardob bakteriya toksinini zararsizlantiradi va asoratlarning oldini olishga yordam beradi. Antitoksin iloji boricha erta bosqichda yuborilishi kerak, chunki kechikkan holatda toksin organlarga zarar yetkazgan bo‘ladi. Bunga qo‘shimcha ravishda antibiotiklar – penitsillin yoki eritromitsin belgilanadi. Bu dorilar bakteriyani yo‘q qilishga qaratilgan.

Nafas yo‘llari to‘silgan hollarda traxeotomiya yoki intubatsiya kabi muolajalar talab etilishi mumkin. Yurak, nerv tizimi yoki buyrakdagi asoratlarni davolash uchun simptomatik davo qo‘llaniladi. Bemor to‘liq tiklangunga qadar shifoxonada qoladi, va kasallikning yuqish xavfi to‘liq yo‘qolgunga qadar nazoratda bo‘ladi.

Oldini olish choralar

Difteriyadan eng samarali himoya bu – vaksinatsiya. Barcha bolalar hayotining ilk yillarida DTP (difteriya, tetanos va ko‘kyo‘talga qarshi) vaksinasi olishadi. Odatda bu emlash bir necha bosqichda amalga oshiriladi: 2, 4, 6 oy, keyin esa 18 oyligida va 6-7 yoshda revaksinatsiya qilinadi. Kattalarga esa har 10 yilda bir marotaba difteriyaga qarshi emlanish tavsiya etiladi. Aholi orasida ommaviy emlash darajasi qancha yuqori bo‘lsa, kasallik tarqalish ehtimoli shuncha past bo‘ladi. Emxonalarda difteriyaga qarshi bepul emlanish imkoniyatlari mavjud bo‘lib, bu sog‘liqni saqlash tizimining muhim yo‘nalishlaridan biridir.

Shuningdek, sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilish, kasallar bilan aloqada bo‘lmaslik, bolalarni emlash jadvaliga qat’iy amal qilish kasallik tarqalishini cheklashda muhim rol o‘ynaydi. Difteriya aniqlangan hududlarda tezkor epidemiologik nazorat o‘rnatilib, bemorlar bilan aloqada bo‘lganlar tekshirilib, profilaktik davolash chorasi ko‘riladi.

Xulosa

Difteriya – bu nafaqat tarixiy kasallik, balki hali ham dunyoning turli mintaqalarida uchrab turadigan jiddiy infeksiya hisoblanadi. Uning oldini olish, aniqlash va davolash bo‘yicha to‘g‘ri chora-tadbirlar ko‘rilsa, kasallikning tarqalishi oldini olish mumkin. Vaksinatsiya – bu nafaqat shaxsiy himoya, balki butun jamiyat salomatligining kafolatidir. Har bir inson o‘zining va bolalarining sog‘lig‘i uchun javobgar bo‘lib, vaqtida emlanish orqali og‘ir asoratlar, hattoki o‘limning oldini olishi mumkin. Sog‘lom turmush tarziga amal qilish, gigiyenaga rioya etish va tibbiy ko‘riklardan muntazam o‘tish orqali difteriyadan himoyalanish mumkin.