Chizmachilik, 8 sinf, Rahmonov I, 2019

Uchburchaklik chizg’ichlar yog’ochdan, selluloiddan,
plastmassadan
tayyorlanadi.
Chizmachilik
darslari
uchun
45°x45°x90°
va
30ox60°x90°
burchakli ikkita uchburchaklik boMishi kerak. Uchburchaklikning
to ‘g ‘ri (90°) burchagi aniq yasalganligini tekshirish uchun, uning bir tomonini
chizg’ichning to ‘g ‘ri qirrasiga q o ‘yib (1-holat 1.1.1-chizma, a), vertikal kateti
b o’yicha
chiziq
chiziladi.
Keyin
chizg‘ichning
vaziyatini
o ‘zgartirmasdan,
uchburchaklikni
aylantirib
qo’yiladi
(2-holat
1.1.1-chizma,
b).
Shunda
uchburchaklikning kateti oldingi chizilgan chiziqqa ustm a-ust tushsa (1.1.1-chizma,
b), 90° li burchak aniq yasalgan boMadi. Agar ustma-ust tushmasa, 90° li burchak
www.ziyouz.com kutubxonasi

Chizmachilik

0 ‘Z BE K IST 0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA
MAXSUS TA ’LIM VAZIRLIGI
X a lim o v M o h ir K a r im o v ic h
CHIZMACHILIK
(GEOM ETRIK VA PROYEKSION CHIZMACHILIK)
Oliy va о ‘rta maxsus ta ‘lim vazirligi tomonidan
5 1 10800-Tasviriy san ‘at va muhandislik grafikasi, 5111000-Kasb ta ’limi (Tasviriy
san ‘at va muhandislik grafikasi) bakalavriat ta’lim у о ‘nalishlari bo ‘yicha ta ‘lim
olayotgan talabalar uchun о ‘quv qo ‘llanma sifatida tavsiya etilgan.
T O S H K E N T – 2013
www.ziyouz.com kutubxonasi

A N N O T A T S IY A
M azkur “Chizmachilik” nomli o’quv q o ‘llanmada Chizmachilik fanining
M arkaziy
O siyoda,
xususan,
0 ‘zbekistonda
rivojlanishi
tarixi,
geometrik
chizmachilik
va
proyeksion
chizmachilik
b o iim id a
o ‘qitiladigan
shriftlar,
tutashmalar, sirkul va lekalo egri chiziqlari, qiyalik va konuslik, k o ‘rinishlar, qirqim
va kesimlar, aksonometrik proyeksiyalar, eskiz va texnik rasm, sirtiarning o ‘zaro
kesishuvi va boshqa mavzularga tegishli m a’lumotlar, savolnomalar, fanga oid izohli
lug’at va talabalar o ‘z bilimlarini aniqlashga m o’ljallangan test savollari hamda
talabalar mustaqil grafik ish bajarishlari uchun topshiriqlar to’plam ini o ‘z ichiga
olgan b o ‘lib, u quyidagi bakalavriat ta’limi y o ‘nalishi talabalari uchun m o‘ljallangan:
51 10800-Tasviriy san at va muhandislik grafikasi;
51 1 1000-Kasb ta’lim (Tasviriy san at va m uhandislik grafikasi);
Lekin o ‘quv q o ‘llanmadan Chizmachilik fani o ‘qitiladigan barcha oliy va o ‘rta
maxsus ta’lim muassasalari talabalari ham foydalanishlari mumkin.
Professor I. Rahmonovning m a’sul muharrirligi ostida.
T aq rizch ilar:
T.Rixsiboyev
– N izom iy nomidagi TDPU “Chizmachilik va uni o ‘qitish
metodikasi” kafedrasi professori v/b., t.f.n.
N .I.X urboyev
– TTYESI, “Chizma geom etriya va muhandislik grafikasi”
kafedrasi dotsenti, p.f.n.
X .A.Yuldashev
–
Uchtepa
m illiy
hunarmandchilik
kasb-hunar
kolleji
direktori, p.f.n.
О ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta lim vazirligining 2012 y ill5 –
avgustdagiS32/ 1-sonli buyrug ’iga asosan nashr qilishga ruxsat berilgan.
Ro ‘yhatga olish raqami № 332/1-024
2
www.ziyouz.com kutubxonasi

K IR ISH
Chizma chizish murakkab jarayon hisoblanadi, chizuvchidan sabr toqat va qunt
bilan ishlashni talab qiladi. Chizmaning sifati chizuvchining q o ‘l sezgisiga bog‘liq
bo‘!adi. Chizmalarni toza va chiroyli qilib chizishda, asosan, q o ‘l sezgisi katta
ahamiyatga ega. Chiziladigan bir hil turdagi chiziqlar bir hil y o ‘g ‘onlikda, bir tekis
qilib chizilishi lozim. Insonda qo’I sezgisi yaxshi rivojlangan b o ‘lsa, qoMiga olgan
qalamni qog‘oz ustida mahorat bilan yurgiza oladi. Insonning qo‘l sezgisini tekshirish
uchun qalam uchi ingichka qilib chiqariladi (uchlanadi) va chizg’ich yordamida bir
nechta chiziq chizish mashq qilinadi. Shunda chizilgan chiziqlarning ko’pchiligi bir
xil chiqsa, uning q o ‘l sezgisi yaxshi rivojlangan hisoblanadi. Ba’zi odamlarning qo‘l
sezgisi nisbatan rivojlanmagan bo‘ladi. Ular qalamning uchi ingichka yoki
y o ‘g ‘onroq uchlangandan qat’iy nazar, qalamni bir xilda bosib chizishadi. Shunda
ingichka uchli qalam uchi sinib ketadi, bu yerda, ingichka uchli qalamni ohistalik
bilan bosib chizish lozimligiga ahamiyat berilmaydi. Muntazam ravishda ingichka
uchli qalam bilan chizishni mashq qilib turish orqali q o ‘l harakati sezgisini
me’yorlash mumkin. Turli jism oniy mehnat jarayonidan keyin q o ‘l sezgisi pasayib
ketadi. Bunda chizmalarni chizish bir muncha qiyinlashishini ham hisobga olish
tavsiya etiladi. Hayotimizda chizmaning o‘rni juda kattadir. Hozirgi ishlab
chiqarishni chizmalarsiz ta saw u r etib boMmaydi. Narsalarni texnikada qabul qilingan
tasvirlash usullari ko‘p asrlar davomida yaratilgan. Ishlab chgiqarishda biror
buyumni, masalan, mashina va mexanizmlarning detallarini yasash hamda ularni
y ig ‘ish, shuningdek, bino hamda inshootlar nqurish uchun ularning chizmalari
b o iis h i zarur. Chunki chizmalarsiz buyumlarni yasab boMmaydi. Buyumning
shaklini va o ‘lchamlarini tekislikda aniq k o ‘rsatadigan tasvir ko‘mpleks chizma yoki
qisqacha qilib chizma deyiladi.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

C h izm a ch ilik fa n in in g O ‘zb ek iston d a rivojlanishi va o ‘q itilishining
q isq ach a tarixi.
Chizma geom etriya va chizmachilik fani boshqa fanlar singari insonning
mehnat faoliyati natijasida paydo boMgan.
IX-XI asrlarda M arkaziy Osiyo hududida yashab ijod qilgan allomalarimiz
M uhammad al-Xorazmiy, Abu N asr al-Farobiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon
Beruniy, Abu Ali ibn Sino va boshqalarning geometriya va astronomiya asarlarida
proektsiyalash haqida ayrim m a’lum otlar keltirilgan.
M a’lum ki, 1918 yilda 0 ‘rta Osiyo va Q ozog‘istondagi birinchi tashkil qilingan
Oliy o ‘quv yurti Turkiston Xalq Universiteti (Hozirgi 0 ‘zbekiston milliy universiteti)
hisoblanadi. Keyinchalik 1920 yilda bu universitet Turkiston Davlat universiteti deb
nomlanib, o ‘quv jarayonida birnecha yangi mutaxassislik yo ‘nalishlari shu jum ladan
texnika va gidrotexnik inshootlar, qurilish yo’nalishlari tashkil qilindi. Natijada
texnika fakulteti talabalariga fundamental tabiiy fanlar va umum injenerlik fanlari
ham o ‘qitila boshlandi. Universitetning texnika va qurilish inshootlari y o ‘nalishlarida
o ‘sha vaqtdan boshlab m amlakatimiz oliy o ‘quv yurtlarida hozirgi vaqtda
o ‘qitiladigan «Chizma geom etriya» va «Chizmachilik» fanlari o ‘qitila boshlangan
deb hisoblash mumkin.
Dastlab chizma geom etriya va chizmachilik fanlari birgalikda o ‘qitilib, o ‘quv
jarayoni chizmalarni chizish va ularni o ‘qiy olishga qaratilgan.
1928 yilda Turkiston Davlat Universiteti tarkibidagi injener-meliorativ
fakulteti asosida 0 ‘rta Osiyo paxtachilik irrigatsiya, politexnika instituti tashkil
qilindi. Shuningdek 1930-1934 yillarda Universitet tarkibidan bir necha Oliy texnika
o ‘quv yurtlari ajralib chiqib, bu institutlarda «Chizma geometriya va chizmachilik»
kafedralari tashkil qilindi va umum m uhandislik fanlari qatorida grafika fanlari ham
to ‘liq o ‘qitila boshlandi. Dastlabki yillarda fanni o ‘qitish uchun uning o ‘qitish
metodikasiga, talabalar bajaradigan chizmalar to ‘plamlarini tuzish va yosh
o’qituvchilam ing pedagogik mahoratini oshirish kabi ishlarga katta e’tibor berilgan.
1926-1946 yillarda Toshkent Oliy texnika o ‘quv yurtlarida sobiq Sovet davrining
mashhur geom etr olim laridan S.M .Kolotov, M .Ya.Gromov va V.O.Gordon,
4
www.ziyouz.com kutubxonasi

E.I.Godiklar chizma geometriya va chizmachilikdan dars berish bilan bir qatorda
o ‘zlarini ba’zi-bir fundamental ilmiy ishlarini Toshkentda olib borganlar. Ular
pedagog o ‘qituvchilarni bilim malakalarini oshirishga, kafedralarning ilmiy metodik
faoliyatini yaxshilashga katta xissa q o ‘shganl professorlar hisoblanadi.
1926-1944 yillarda professor S.M.KoIotov (1985-1965) O ‘zbekistonda yashab
turli inshootlami loyihalashda, qurilish va sanoatni qayta tiklash ishlarida faol
qatnashib, 0 ‘rta Osiyo Industrial Instituti (hozirgi Toshkent davlat texnika
universiteti)da chizma geometriya va arxitektura loyihalash fanlaridan m ashg‘ulotlar
olib borgan. 1933 yilda u «Chizma geometriya kursi» darsligini yozib «Yordamchi
proektsiyalash» usulini nazariy tomondan asoslab, usulni pozitsion va metrik
masalalarni echishdagi qulay tadbig’ini ko‘rsatgan. Shu yillarda soyalar yasash,
perspektiv tasvirlar yasashga ham bir necha ilmiy ishlar yaratgan.
1939 yilda unga 0 ‘rta Osiyo industrial qurilish instituti ilmiy kengash qaroriga
asosan sobiq SSSR Oliy attestatsiya komissiyasining qarori bilan professorlik unvoni
tasdiqlangan. 1935-1941 va 1945-1946 yillarda professor M .Ya.Gromov (1884-1963)
Toshkent to ‘qimachilik va engil sanoat instituti «Chizma geom etriya va
chizmachilik» kafedrasida mudirlik qilgan. Shu davrlarda u kafedrada ilmiy va
m etodik ishlarni rivojlantirib, yoyiluvchi chiziqli sirtlar nazariyasi va konform
almashtirish usullarini yaratdi va chizma geometriyani egri chiziqlar, sirtlarning hosil
boMishi va ularning yoyilm alarini yasashga doir yangi nazariy asoslar kiritdi.
M .Ya.Gromov 1937 yilda rus tilida «Proeksion chizmachilik» bo’yicha masalalar
to ‘p!ami kabi o ‘quv qo ilan m alar yaratdi. M .Ya.Gromov 1941-1945 yillarda
Toshkent Irrigatsiya va qishloq x o ‘jaIigini mexanizatsiyalash injenerlar instituti
(hozirgi Irrigatsiya va M elioratsiya instituti) «Chizma geometriya va mashinasozlik
chizmachiligi» kafedrasida ham m udir bo’lib ishlab, u shu yillarda 0 ‘rta Osiyo
politexnika institutiga (hozirgi Toshkent Davlat texnika universiteti) chizma
geometriyadan m a’ruzalar o ‘qigan. Bu davrda u o’zining «Chizma geometriya»
darsligining 1 va 2 qism lariga tegishli nazariy va amaliy m a’lum otlam i yaratgan.
R.Xorunov tomonidan 1961 yilda o ‘zbek tilida «Chizma geometriya kursi»dan
m exanik mutaxassislar uchun darsligi chop etildi. Bu darslikning yaratilishi bilan
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

chizm a geom etriya fani terminlari tizimining
0‘zbek tilidagi varianti yaratildi. 1964
yilda darslikning ikkinchi nashri chop etildi. Bunda m uallif chizma geom etriya fani
nam unaviy dasturida belgilangan barcha boblarini kiritib, kitobni Oliy texnika o’quv
yurtlarining qurilish va arxitektura mutaxassislari uchun m o’ljallab tayyorladi. Fan
term inlari, darslik va adabiy tili metodik tomondan yanada takomillashtirildi. Uning
bu kitobini keyingi nashrlari 1974 va 1997 yillarida qayta chop etildi.
Dotsent Y usuf Q irg‘izboev (1912-1995) Toshkent to’qim achilik va engil
sanoat institutida 1951-1978 yillarda kafedra mudiri bo ‘lib faol ishlab, ustoz
m uallifligida 1958 yiii o ‘zbek tilida birinchi marta mexanika ixtisoslari uchun
«Chizm a geom etriya» o’quv qo ‘llanma chop etildi. Darslikdagi ayrim chizmalarning
berilishi bilan o ‘zining uslubiy tom onlariga k o ‘ra boshqa adabiyotlardan farq qiladi.
Yu. QirgMzboevning kitobida tasvirlash usullarida o ‘zbek tilida birinchi marta
ishlatiladigan atam alar tizimi yaratildi. 1950 yilda u Nizomiy nomli Toshkent Davlat
Pedagogika institutining “Chizma geometriya va chizmachilik” kafedrasini tashkil
qilib, bir necha yillar ishladi. Shu kafedrani pedagog kadrlar bilan ta’m iniashda
arzigulik shogird o ‘qituvchilar (I.Raxmonov, A.Tadjiboev, P.Odilov, R.Ismatullayev,
M .Isayeva, I.Ismoilov, M .M irdavidov va h.k.) tayyorlagan.
0 ‘zbek tilida chizm a geom etriya fanidan birinchi o’quv adabiyotlari yaratgani
uchun Y u.Q irg‘izboevga Ittifoq Oliy attestatsiya Komissiyasi tomonidan 1961 yilda
dotsentlik unvoni berilgan. Uning «Chizma geometriya» o‘quv qo’llanm asi 1972
yilda m exanika ixtisosliklari uchun darslik sifatida chop etildi.
1976 yilda Y u.Q irg’izboev «Chizma geometriyadan masalalar to’plam lari»
o ‘quv q o ‘llanmani chop ettirdi. Uning rahbarligida «Texnik chizmachilik kursi»
(ham m ualliflar Z .Inog‘amova, T.Rixsiboev) 1987 yilda nashr qilindi. 0 ‘zbek tilidagi
chizm achilik fani atamalari majmuasi kengaytirilib, ularning m etodik sifati
yaxshilanib borildi.
1974
yilda
Y u.Q irg‘izboev,
E.Sobitov,
L.Xakimov,
I.Raxmonovlar
muallifligida o‘zbek tilida birinchi marta oliy texnika o ‘quv yurtlari uchun
«M ashinasozlik chizm achilik kursi» darsligi yaratildi. Darslikda nazariy va amaliy
6
www.ziyouz.com kutubxonasi

m a’lum otlar bilan bir qatorda chizmachilikda uchraydigan fan terminlarining
majniuasi yaratildi.
1963 yildan boshlab Respublikamiz pedagoglaridan Sh.K.Murodov birinchi
b o iib Kievdagi prof. S.M.Kolotov ilmiy maktabiga aspiranturaga o’qishga kirishi
tufayli Ukraina olimlari bilan ilmiy bog‘lanishlar paydo bo ‘ldi. Kiev ilmiy
maktabining hozirgi rahbari Ukrainada xizmat ko‘rsatgan fan arbobi, texnika fanlari
doktori, professor V.E.Mixaylenkoning 1968 yilda birinchi marta Buxoro (BDPI) va
Samarqand (SamDAQI) oliy o ‘quv yurtlariga kelib m a’ruzalar o’qishi va undan
keyingi yillarda Toshkent, Samarqand, Buxoro, Urganch, Q o‘qon, Chimkent va
Jambul shaharlariga bir necha bor kelishi va ilmiy seminarlar o ‘tkazib izlanuvchi-
tadqiqotchi va aspirantlar tanlanishi 0 ‘zbekiston va qo’shni respublikalarda «Chizma
geometriya» fanining rivojlanishiga asosiy sabablardan biri bo‘ldi. Natijada
respublikamizda mavjud 26 nafar fan nomzodlaridan 24 nafari shu ilmiy maktabda
dissertatsiya himoya qilganlar va ulardan 4 nafari Sh.K.Murodov, R.Q.Ismatullayev,
J.Ya.Yodgorov, D .F.Q o‘chqorova (texnika fanlari doktori) lar professor boMdilar.
7
www.ziyouz.com kutubxonasi

I B O B . G eom etrik chizm achilik.
l . l – § . C h izm a ch ilik asboblari va ulardan foydalanish.
Chizm achilik asboblariga gotovalnya, chizgMch, uchburchakliklar, lekalolar,
reysshina, transportir kabilar kiradi. Chizmachilik ashyolariga chizma qog‘ozi,
qalam, chizgMch, tush, qadoqlar kiradi. Chizmachilik jihozlariga chizma stollari,
chizm a taxtalari, chizm a mashinalari, shaxsiy kompyuter kabilar kiradi.
Qalam lar va ularni ishga tayyorlash. Chizmachilikda ishlatiladigan qalamlar
“K onstruktor” nomi bilan ataladi. Grafitining tarkibiga qarab ular uch k o ‘rinishga ega
-y u m s h o q , qattiq va
0‘rtacha yumshoq (qattiq) qalamlarga boMinadi.
Yumshoq qalam lar yumshoqligining ortishiga qarab M, 2M, 3M va hokazo.
Qattiq qalam lar qattiqligining ortishiga binoan T, 2T, 3T va hokazo. 0 ‘rtacha
qalam lar TM bilan belgilanadi.
H orijiy
mamlakatlarda
tayyorlanadigan
“KOH-I-NOOR”
qalamlarning
yum shoqlari B. 2B, 3B va hokazo, qattiqlari H, 2H, 3H va hokazo, o ‘rtachasi HB
bilan belgilanadi.
Hozirgi vaqtda turli y o ‘g ‘onliklardagi grafit sterjenli sangali qalamlar
sotilmoqda. Chizm alar chizishda ulardan samarali foydalanish mumkin. Ingichkaroq
sterjenlardan foydalanib ingichka (yordamchi) chiziqlarni, y o ‘g ‘o n ro q sterjenlardan
kontur va boshqa chiziqlarni chizish mumkin.
Chizg’ich.
Chizm a chizishda chizgMchning millimetrlangan qirrasidan
foydalaniladi. Uning xuddi shu qirrasi yaxshi holda saqlanishi lozim.
Uchburchakliklar.

Uchburchaklik chizg’ichlar yog’ochdan, selluloiddan,
plastmassadan
tayyorlanadi.
Chizmachilik
darslari
uchun
45°x45°x90°
va
30ox60°x90°
burchakli ikkita uchburchaklik boMishi kerak. Uchburchaklikning
to ‘g ‘ri (90°) burchagi aniq yasalganligini tekshirish uchun, uning bir tomonini
chizg’ichning to ‘g ‘ri qirrasiga q o ‘yib (1-holat 1.1.1-chizma, a), vertikal kateti
b o’yicha
chiziq
chiziladi.
Keyin
chizg‘ichning
vaziyatini
o ‘zgartirmasdan,
uchburchaklikni
aylantirib
qo’yiladi
(2-holat
1.1.1-chizma,
b).
Shunda
uchburchaklikning kateti oldingi chizilgan chiziqqa ustm a-ust tushsa (1.1.1-chizma,
b), 90° li burchak aniq yasalgan boMadi. Agar ustma-ust tushmasa, 90° li burchak
www.ziyouz.com kutubxonasi

xato yasalgan hisoblanadi (1.1.1-chizma, c). Uchburchaklikning 90° li burchagini
qum qog’ozga ishqalansa to‘g ‘irlash lozim bo’ladi.
O ‘chirg’ich (rezinka). Chizmalarni chizishda xato va ortiqcha chiziqlarni
o ‘chirishda yumshoq o ‘chirg‘ichlardan foydalaniladi. 0 ‘chirg‘ich diogonali bo’yicha
ikkiga qirqib ishlatilsa, ba’zi joylardagi ortiqcha chiziqlarni osongina o’chirsa bo’ladi.
Gotovalnya (chizmachilik asboblari to’plami). Aylanalarni chizadigan,
chizmalarni o’lchaydigan, chizmalarni tushlaydigan va boshqa ishlarni bajarish uchun
qo’llaniladigan asboblar to’plam iga gotovalnya deyiladi (1.1.2-chizma).
Chizmachilik sirkuli.

Sirkullar chizadigan
(1.2.3-chizma, a) va o’lchaydigan (1.2.3-chizma,
b) bo’ladi. Chizish sirkuli aylana va uning
yoylarini chizishda ishlatiladi. Sirkulning asosiy
qismlari – uzun oyog’i va katta oyog’i hamda
qisqichi hisoblanadi. Aylana yoki aylananing
yoylari chizishga kirishishdan oldin sirkulning
grafit sterjenini va ignasining uchlari baravar qilib olish kerak (1.1.3-chizma).
1.1.3-chizma
O ‘lchagich yoki rejalash sirkuli. Chizmada o’lchash chizg’ichiga va
chizg’ichdan chizmaga o’lchash hamda ko’chirish uchun rejalash sirkulidan
foydalaniladi. Sirkulga qalamli moslama o ‘rniga ignali moslama o’rnatilsa, rejalash
Tayanch so’z: chizg’ich, sirkul, burchaklik
Takrorlash uchun savollar.
1.2-§. S tandartlar.
10
www.ziyouz.com kutubxonasi

Sobiq SSSRda da 1924-yiIgacha horijiy davlatlar standartlari, ya’ni dyumli
rezbalar tadbiq qilingan. Lekin OST NKTP 1260 standart b o ‘yicha eski import
m ashina va jizohlarni ta’mirlashda qoMlaniladi. 1925-yildan 1940-yilgacha davlat
standartlari OST, 1940-yildan boshlab GOST indeksi bilan belgilangan. Sanoatda
OST va GOST lardan boshqa standartlar joriy etilmagan mahalliy ahamiyatga ega
boMgan buyumlar ishlab chiqarish uchun idoralar tomonidan qabul qilingan
standartlardan foydalanishgan.
Sobiq SSSRda standartlarning quyidagi kategoriyalari mavjud edi: Butun
ittifoq standard (GOST); xalq xo‘jaligi tarmoqlari standartlari (OST); respublikalari
standartlari (RST); korxona standartlari (STP).
1-yanvar 1963-yildan boshlab SEV (o’zaro iqtisodiy yordam ittifoqi) standarti
kiritildi. Shundan so’ng GOST (SEV) ko’rinishda belgilanadi. 1971-yildan boshlab
YESKD standartlari amal qila boshladi.
O ‘zbekiston mustaqillika erishganidan so’ng barcha standartlar isloh qilinadi.
Vazirlar mahkamasining “O ‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo’yicha
ishlami tashkil qilish to ‘g ‘risida”gi 1992-yil 2-martdagi 93-sonli Qarorida sobiq
SSSR ning davlat standartlari GOST MDH ning davlatlarida standarti sifatida amal
qilinadi.
O ‘zbekiston
Respublikasining
konstruktorlik
hujjatlari
yagona
tizimi
(O’zK H Y T) 2003-yil 17-noyabrda qabul qilindi va O ‘zD S t 2.001:2003 deb
belgilandi.
O ‘zD St standart nomeri O’zK HY T standartlar klassiga berilgan 2 raqam bilan
tuzila boshlanadi (quyidagi jadvalga qaralsin):
Klassifikatsion guruhlam ing tarkibi:
1-jadval

Chizmachilik, 8 sinf, Rahmonov I., 2019

Hech bir fan chizmachilik fanidek o‘quvchilarning tasavvur hamda tafakkur qilish qobiliyatini o‘stira olmaydi. Tasavvur esa shakliy va fazoviy bo‘lishi mumkin. Darslikda o‘quvchilaming fazoviy tasavvurlarim oshirish maqsadida ularga chizmaga doir an’anaviy savollar va mashqlar berildi.
O‘quvchilarning o‘zlashtirayotgan bilimlarini mustahkamlab borish maqsadida har bir dars oxirida mashqlar, savollar, testlar va topshiriqlar benldi. Shunmgdek, har bir chorak yakunida o‘quvchilar tomomdan o’zlashtirilgan bilim va ko‘mkmalarni aniqlash uchun nazorat ishlari kiritildi.

CHIZIQ TURLARL O‘LCHAM QO‘YISH QOIDALARI.
Narsalarni tekislikda (qog‘oz sathida) tasvirlashda foydalaniladigan chiziq va uning xilma-xilligi ijodkor ahli tomonidan yaratilgan buyuk grafikaviy kashfiyot hisoblanadi.

O‘z DSt 2.303:2003 tomonidan chizma chiziqlarining quyidagi turlari belgilangan: 1. Asosiy tutash, yo‘g‘on. 2. Ko‘rinmas kontur, shtrix. 3. Ingichka tutash. 4. Markaziy va o‘q shtrix-punktir. 5. Tutash to‘lqin. 6. Ikki nuqtali shtrix-punktir chiziqlar (3.1-chizma).

Chizmalarda jismlaming ko‘zga ko‘rinib turgan shaklini tasvirlashda qo‘llaniladigan asosiy tutash yo‘g‘on chiziq ko‘rinadigan kontur chiziqlar deyiladi. Chizmalarda jismlarnmg ko‘zga ko‘rinmaydigan qismini tasvirlovchi chiziq shtrix chiziq deb ataladi. Tasvirni ikkita simmetrik (bir xil) qismlarga ajratuvchi shtrix-punktir chiziq o‘q yoki simmetriya chizig’i deyiladi.

Aylanalarning markazidan bir-biriga perpendikular o‘tuvchi shtrix-punktir chiziqlar markaz chiziqlaridir. O‘q, simmetrik va markaz chiziqlari jism tasviri konturidan 3-5 mm chiqib tursa bas. Undan ortiqchasi o‘chirib tashlanadi.

MUNDARIJA.
So‘zboshi.
1-§. Chizmachilik kursiga kirish.
2-§. Chizmalami taxt qilish. Standart. Format. Masshtab.
3-§. Chiziq turlari. 0‘lcham qo‘yish qoidalari.
4-§. Chizma shriftlari va ulaming o‘lchamlari.
5-§. Bosh va yozma harflar hamda raqamlaming yozilishi.
6-§. Geometrik yasashlar. Turli xil chiziqlar chizish.
7-§. Burchaklar chizish va ulami teng bo‘laklarga bo‘lish. Muntazam ko‘pburchaklar yasash.
8-§. Nazorat ishi.
9-§. Geometrik naqsh – girih chizish.
10-§. Tutashmalar. To‘g‘ri, o‘tmas va o‘tkir burchak tomonlarini tutashtirish.
11-§. Ikki aylanani uchinchi aylana yordamida tutashtirish.
12-§. Proycksiyalash usullari. Markaziy va parallcl proycksiyalash.
13-§. Oktant va epyur haqida umumiy tushuncha.
14-§. To‘g‘ri chiziqning proyeksiyalari.
15-§. Nazorat ishi.
16-§. Tekis shakllaming proyeksiyalari.
17-§. Modelni bitta, o‘zaro perpendikular ikkita va uchta tekislikka proycksiyalash.
18-§. Geometrik jismlar va ulaming proyeksiyalarini yasash.
19-§. Ko‘pyoqliklaming yoyilmalari.
20-§. Silindr, konus, shar va piramidaning proyeksiyalari.
21-§. Aylanish sirtlari shaklining yoyilmalari.
22-§. Ko‘rinishlar. Asosiy, bosh va mahalliy ko‘rinishlar.
23-§. Texnik modelni konstruksiyalash va uning ko‘rinishlarini chizish.
24-§. Oddiy model chizmalarini tahlil qilish, gcometrik jismlarga ajratish.
25-§. Nazorat ishi.
26-§. Chizmalami o‘qish tartibi va qoidalari. Chizmalami o‘qish bo‘yicha amaliy mashg‘ulot.
27-§. Aksonometrik proyeksiyalar haqida umumiy tushuncha. O‘qlaming joylashishi.
28-§. Tekis shakllaming aksonometriyalarini frontal dimetriya va izometriyada yasash.
29-§. Dctalning frontal dimctrik proyeksiyasi.
30-§. Detalning izometrik proyeksiyasi.
31-§. Aksonometrik proyeksiyalar bo‘yicha amaliy mashg‘ulot.
32-§. Eskizlar haqida tushuncha va uni chizish bosqichlari. O‘quv modelining eskizini chizish.
33-§. Nazorat ishi.
34-§. Texnik rasm chizish.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Chizmachilik, 8 sinf, Rahmonov I., 2019 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

Chizmachilik darslik

Saytimizdagi elektron kitoblarni 3 usulda o’qish mumkin: kitobxon mobil ilovasi, kitobxon windows dasturi yoki onlayn sayt orqali

Kitobni qanday sotib olish mumkin?

Ketma-ketlik bo‘yicha tavsiya: saytda qanday ro’yxatdan o’tish, saytdagi shaxsiy hisobni qanday to’ldirish mumkin, kerak bo’lgan kitob uchun qanday to’lovni amalga oshirish

Siz muallifmisiz?

Hurmatli mualliflar: Saytimizda asarlaringiz joylashtirilishini (yoki saytdan o‘chirilishini) istasangiz biz bilan shartnoma tuzish uchun bog‘lanishingizni so‘raymiz.

Savol-javoblar

Agar men O‘zbekistonda bo’lmasam, qanday qilib kitob sotib olishim mumkin?
Nima uchun PDF formatini yuklab ololmayman?
Internetsiz kitobni qanday o‘qish mumkin?
va boshqa savollaringizga bizning javoblarimiz.

Texnikaviy chizmachilik

Ko‘rganlar, jami:
Nashr yili:
ISBN raqami:

Kitob mahsulotlarining xarakteristikalari, yetkazib berish shartlari, tashqi ko’rinishi va rangi haqidagi ma’lumotlar faqat ma’lumot uchun mo’ljallangan va joylashtirilgan paytda mavjud bo’lgan eng so’nggi ma’lumotlarga asoslanadi.

Elektron kitob
E’tibor bering “Sotib olingan kitoblar qanday o’qiladi?” bo’limi bilan tanishib chiqing!

Buyurtma berish uchun, avtorizatsiyadan o’ting
Qog’ozli kitob
Сотувчи – KITOBXON
Дўкон тел.: +998 90 959-25-26, +998 90 976-99-88

Do‘stlarizga tavsiya eting

• Annotatsiya
• Fikr va mulohazalar

Mazkur o‘quv qo‘llanma mashinasozlik, qurilish, san’at, pedagogika kollejlarida o‘qiyotgan o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, unda chizmachilik ish qurollaridan foydalanish, ishga sozlash, geometrik yasashlar, chiziq turlari, shriftlar, o‘lcham qo‘yish, aylanalarni teng bo‘laklarga bo‘lish, tutashmalarning teхnikada ishlatilishi, sirkul va lekalo egri chiziqlarini chizish, chizma geometiya elementlari, aksonometrik proyeksiyalar, qirqimlar, ajraladigan va ajralmaydigan birikmalar, rezbali birikmalar, sхemalar, teхnikada juda muhim rol o‘ynaydigan yig‘ish chizmalarini bajarish tartibi va barcha mavzularini mustahkamlash
uchun mashqlar to‘plami hamda har bir o‘quvchi uchun tayyorlangan variantlar berilgan. Ushbu qo‘llanmadan kasb-hunar kolleji o‘quvchilari, teхnika yo‘nalishidagi oliy o‘quv yurti talabalari va chizmachilik o‘qituvchilari foydalanishlari ko‘zda tutilgan.