Malumotlar bazasi
Angstrem Angstrem Angstrem — o‘zbekcha va xalqaro belgilanishi — (shved alifbosidagi harf), SI tizimiga kirmaydigan, tizimlashmagan maxsus uzunlik o‘lchov birligi. 1 angstrem 10−10 metrga (1 metrning o‘n ming milliarddan bir ulushiga), boshqacha aytganda, 0,1 nanometrga teng. Ushbu birlikni 1868-yilda shved fizigi va astronomi Anders Yonas Angstrem (1814-1874) tomonidan fanga taklif etilgan va keyinchalik olimning o‘z … Читать далее
Uzel Uzel Uzel – asosan dengizchilikda, navigatsiya va qisman aviatsiyada qo‘llaniladigan tezlik birligi. O‘zbekcha belgilanishi uz, xalqaro belgilanishi esa ISO 80000-3:2006 standartiga ko‘ra kn tarzida yoziladi. (Shuningdek, IEEE va IKAO bo‘yicha ham mazkur belgilanish ma’qul ko‘rilgan). SI tizimiga kirmaydi. Bir uzel tezlik bu bir soatda bir dengiz mili masofasini bosib o‘tilishiga teng. Ya’ni, 1 uz … Читать далее
Erg Erg Erg birligi SGS birliklar tizimida ish va energiya birligi hisoblanadi. O‘zbekcha xalqaro belgilanishlari bir xil – erg ko‘rinishida belgilanadi (кириллчада эрг). SI tizimiga kirmaydi. Ta’rifi: 1 erg – 1 dina kuch sarflash orqali jismni 1 sm masofaga siljitishda bajarilgan ish miqdoriga teng bo‘ladi: Erg birligining nomi qadimgi yunon tilida «ish» degan ma’noni … Читать далее
Uzoq sharqning o‘lchov va birliklari Uzoq sharqning o‘lchov va birliklari Xitoyda o‘lchovlar va birliklarni unifikatsiyalash borasidagi ilk islohotlarni eramizdan avvalgi 221 yilda taxtga o‘tirgan imperator Shi Xuang Ti amalga oshirgan. Asosiy og‘irlik birligi sifatida shi ishlatilgan. Ko‘p bosqichli tekshirishlar natijasida olimlarning aniqlashicha, qadimgi Xitoyning 1 shi og‘irlik o‘lchovi taxminan 60 kg ga teng bo‘lgan ekan. … Читать далее
Dengiz mili Dengiz mili Dengiz mili — asosan dengizchilikda va qisman aviatsiyada qo‘llaniladigan, shuningdek dengizbo‘yi mamlakatlarida hududiy qirg‘oq masofasi va hududiy suvlar chegarasini belgilash uchun ishlatiladigan masofa o‘lchov birligi bo‘lib, SI Xalqaro Birliklar Tizimiga kirmaydigan birlikdir. Belgilanishi OTXQ va Xalqaro gidrografiya jamiyati qoidalariga ko‘ra M tarzida qabul qilingan (inglizcha mile so‘zidan). Lekin, fuqaro aviatsiyasi xalqaro … Читать далее
Ot kuchi Ot kuchi Ot kuchi – SI tizimiga kirmaydigan, lekin, keng qo‘llaniladigan quvvat birligi. O‘zbekcha belgilanishi o.k. (кирилл алифбосида о.к.). Xalqaro belgilanishi hp (inglizcha horsepower so‘zidan). Siz bu birlikni asosan avtomobillarning dvigateliga nisbatan qo‘llanishiga guvoh bo‘lgansiz. Jahonda «ot kuchi» termini ostida tushuniladigan bir necha xil o‘lchov birliklari mavjud. Lekin, ular ichida eng asosiysi bu … Читать далее
Kaloriya Kaloriya Kaloriya – issiqlik miqdorining tizimdan tashqari (ya’ni, SI tizimiga kirmaydigan) birligi. Belgilanishi «kal» (xalqaro «cal»). U 1 gramm suvni 1 ℃ ga isitish uchun sarflanadigan energiya miqdori sifatida ta’riflanadi. «Kaloriya» termini fransuzcha calorie so‘zidan olingan bo‘lib, o‘z navbatida, u ham lotincha calor so‘zidan kelib chiqqan. Bu so‘zing ma’nosi bizdagi «issiqlik» degan so‘zga to‘g‘ri … Читать далее
Kyuri (birlik) Kyuri (birlik) Kyuri – radionuklid faolligi o‘lchov birligi bo‘lib, SI tizimiga kirmaydi. O‘zbekcha belgilanishi Ki (кирилл алифбосида Ки), xalqaro belgilanishi Ci. Asosan, yadro fizikasida va tibbiyotning ayrim tor sohalarida qo‘llanadi. Xalqaro Metrologiya qonunchiligi tashkiloti tomonidan, milliy qonun hujjatlariga ko‘ra qo‘llashga ruxsat berilishi mumkin bo‘lgan tizimlashmagan birliklar safida e’tirof etadi. Uning ta’rifi quyidagicha: agar, … Читать далее
Bel Bel Bel – muayyan fizik kattalikning, aynan shu kattalikning boshlang‘ich asos uchun olingan birligiga logarifmik nisbatini ifodalovchi birlik. Ya’ni, birlikning asosida o‘nli logarifm yotadi. Ushbu birlik AQSHlik olim va ixtirochi Aleksandr Bell sharafiga nomlangan. Energetik kattaliklar (quvvat, energiya, energiya zichligi va ho kazolar) uchun 1 bel 1:10 nisbatda; va kuch kattaliklari (tovush bosimi, elektr … Читать далее
Barrel Barrel Barrel – asosan AQSh va Britaniyaning sobiq mustamlakalari hududida keng tarqalgan hajm o‘lchov birligi. SI tizimiga kirmaydi va nostandart, ya’ni, o‘nlik sanoq tizimiga tushmaydigan ulushli birliklari tufayli birmuncha noqulay birlik bo‘lib, qolaversa, suyuq va quruq (sochiluvchan) moddalar uchun turli xil barrel o‘lchamlari mavjudligi holatni yanada chigallashtiradi. Qanday moddaning hajmi o‘lchanayotganiga qarab, quruq barrel … Читать далее