Bo’yin qiyshiqligi sababi, turlari va davolash haqida malumot

Bo’yin qiyshiqligi — bu noto’g’ri bosh holati bilan tavsiflangan bo’yinning tug’ma yoki orttirilgan deformatsiyasi. Chastotasi bo’yicha u mushak-skelet tizimining tug’ma kasalliklari orasida tug’ma kalta oyoqlar va sonning tug’ma chiqishidan keyin uchinchi o’rinni egallaydi. Bundan tashqari, aksariyat hollarda tug’ruq paytida, ayniqsa, homilaning noto’g’ri joylashuvuda bo’yin qiyshiqligi orttirilishi mumkin (50-80%). Ko’pincha bo’yin qiyshiqligi o’mrov sinishi, shu tomonda yelka to’qimasining parezi va bo’yin umurtqa suyagi shikastlanish bilan birga keladi. Kasallik ko’pincha ko’krak-o’mrov mushaklardagi patologik o’zgarishlar tufayli yuzaga keladi. Ushbu mushakning vazifasi boshni egish va aylantirishdir. Ushbu mushaklarning biri qisqarganda, yuz bir tomonga buriladi, bosh esa teskari tomonga og’adi. Agar ikkala mushak qisqarsa, bosh biroz oldinga siljiydi va orqaga buriladi.

Bo’yin qiyshiqligi tasnifi

Bo’yin qiyshiqligi etiologiyasiga (paydo bo’lish sababi) qarab, quyidagi turlari ajratiladi:

• ko’krak-o’mrov mushaklarning o’zgarishi natijasida paydo bo’lgan bo’yin qiyshiqligi, ba’zida — trapetsiyal mushak yoki kurakni ko’taradigan mushak;
• bo’yin qiyshiqligining suyak shakllariga umurtqa pog’onasining tug’ma anomaliyalari (patologiya) kiradi — qo’shimcha umurtqa, xanjar shaklidagi umurtqa, birinchi bo’yin umurtqasi (atlas) anomaliyalari;
• bo’yin qiyshiqligining orttirilgan shakllari — tug’ilish travmasi, bo’yinning yumshoq to’qimalariga katta zarar yetkazilishi, shuningdek ko’krak-o’mrov mushaklari ishtirok etadigan surunkali yallig’lanish jarayonlari sababli bo’lishi mumkin.

Kasallikni rivojlanish mexanizmiga ko’ra quyidagilarga ajratiladi:

• miogen yoki mushak shakli;
• spastik bo’yin qiyshiqligi (servikal distoniya) — asab impulslarining o’tkazuvchanligi buzilishi tufayli rivojlanadi. Natijada bo’yin umurtqasining bir yoki bir nechta mushaklarining gipertonikligiga olib keladi. Har qanday yoshda namoyon bo’lishi mumkin, ammo 20-40 yoshdagi kattalarda tez-tez uchraydi;
• osteogen yoki suyak shakli;
• nevrogen shakli — tug’ma (homila ichi gipoksiyasi yoki infeksiyasi). Yoki, asab tizimining orttirilgan kasalliklari (falaj, poliomielit, ensefalit va boshqalar) natijasida rivojlanadi;
• dermodesmogen shakl — bo’yin terisi shikastlangandan so’ng, bo’ynidagi limfadenit (limfa tugunlarining yallig’lanishi) yoki flegmona (yiringli yallig’lanish) natijasida paydo bo’ladi;
• kompensatsion yoki ikkilamchi, o’rnatma, pozitsion shakl — bu patologiya turi eshitish yoki ko’rish nuqsonlari tufayli rivojlanishi mumkin.

Shuningdek, ushbu turdagi bo’yin qiyshiqligi klinik jihatdan sog’lom bolalarda rivojlanishi mumkin. Bolaning no’to’g’ri parvarishi, shu jumladan bolani doimiy ravishda bir tomonga yotqizishni, o’yinchoqlarning chaqaloq beshikining bir tomonida joylashganligini va boshqalar sababli vujudga keladi.

Bo’yin qiyshiqligi sabablari

Bugungi kunga kelib, mushak bo’yin qiyshiqligi 100% aniqlanmagan. Ushbu kasallikning kelib chiqishi haqida bir necha nazariyalar mavjud.

• Shikastlanish nazariyasi. Mushak bo’yin qiyshiqligi tug’ruq vaqtida ko’krak-o’mrov mushagining shikastlanishi natijasida paydo bo’ladi va natijada hosil bo’lgan gematoma (to’qimalarda qon to’planishi) va keyinchalik shikastlangan mushakda chandiq paydo bo’lishi (biriktiruvchi to’qima bilan almashtiriladi) trofikning qisqarishiga va buzilishiga olib keladi (ovqatlanish).

• Ishemik mushaklar nekrozi nazariyasida — mushak hujayralarining o’limi qon ta’minoti yetarli bo’lmaganligi sababli sodir bo’ladi deyiladi. Homila bo’ynining yuqori qismidagi yelkasining bosimi ko’krak-o’mrov mushagi siqiladi. Natijada, uning to’liq qon ta’minoti buzilishiga olib kelishi mumkin.

• Mushak bo’yin qiyshiqligi yallig’lanish nazariyasi yoki yuqumli miozit nazariyasi. Homilaning ko’krak-o’mrov mushaklariga mikroblarning kirib borishi natijasida surunkali miozit (mushaklarning yallig’lanishi) rivojlanadi. Bu esa ushbu deformatsiyaning rivojlanishiga olib keladi.

Bo’yin qiyshiqligining suyak shakli sababi ancha aniq — u’murtqaning bo’yin qismi rivojlanishidagi anomaliyalar.

Markaziy asab tizimining kasalliklari, terining shikastlanishi, bo’ynida joylashgan yumshoq to’qimalar va limfa tugunlarining yiringli yallig’lanishi, eshitish va ko’rish nuqsonlari bo’yin qiyshiqligining boshqa shakllarini keltirib chiqarishi mumkin.

Bo’yin qiyshiqligi belgilari

Kasallikning sabablaridan qat’i nazar, bo’yin qiyshiqligida klinik ko’rinish har doim bir xil bo’ladi.

Aksariyat hollarda o’zgarishlar tug’ilishdan yoki bola hayotining birinchi oyida paydo bo’ladi.

Boshning holatiga e’tibor qaratiladi, ba’zida bo’yin umurtqasi harakatlanish doirasini cheklaydi. Kasallik o’sgan sari, bemor bosh og’rig’i va bosh aylanishidan shikoyat qilishi mumkin. Bo’yinning boshning egilishi va burilishi assimetriyasi va kuraklarning balandligi kuzatiladi. Vaqt o’tishi bilan davolanishning yetishmasligi yuz va bosh suyagi assimetriyasiga olib kelishi mumkin.

Kattalardagi spastik bo’yin qiyshiqligi o’tkir va o’tkir emas bo’lishi mumkin. Ko’pgina hollarda kasallik bo’yinning og’rig’i va mushaklarning gipertonikligi tufayli kelib chiqqan umurtqa bo’yni orqa miya harakatining qiyinlashishi bilan boshlanadi. Keyin boshning g’ayritabiiy holati rivojlanadi va bo’yin muskullari tufayli bosh burilishi imkonsiz bo’lib qoladi. Keyingi bosqichda kasallikning yana bir alomati qo’shiladi — boshning beixtiyor harakatlari (yon tomondan odam doim bosh irg’ab turganday tuyuladi).

Doimiy mushaklarning zo’riqishi mushaklarning qalinlashishiga va og’riqni kuchayishiga olib keladi.

Bo’yin qiyshiqligi diagnostikasi

Ko’pgina hollarda bo’yin qiyshiqligi tashxisi shikoyatlar va fizik tekshiruv natijalari asosida belgilanadi.

• Tug’ma mushak bo’yin qiyshiqligida shikastlanish deyarli har doim bir tomonlama bo’ladi; bo’yinning pastki qismida o’ng tomonida yoki chap tomonida old yuzasi bo’ylab shifokor 1-3 sm gacha zich qalinlashishini aniqlaydi,ta’sirlangan mushak ustidagi teri o’zgarmasdir.
• Shu bilan birga, boshning o’zgargan mushak tomon burilishi va yuzning teskari tomonga burilishi, bo’yin umurtqasida harakatlanish chegarasi sezilarli bo’ladi. Davolash bo’lmasa, bosh suyagi, umurtqa pog’onasi, yelka kamarining ikkilamchi deformatsiyalari rivojlanib boradi. Og’ir holatlarda skolioz rivojlanishi mumkin.
• Bo’yin qiyshiqligining suyak shaklida ko’krak-o’mrov mushaklari o’zgarmasdir.
• Ultratovush tekshiruvi (UZI) diagnostikada muhim rol o’ynaydi. Bo’yin umurtqasi, tuzilishi, ta’sirlangan mushaklarning elastik xususiyatlarini baholashdan tashqari, ultratovush tomirlarning holatini baholash va zararlangan hududdagi qon oqimini tekshirishga imkon beradi.
• Umurtqa rentgenografiyasi kasallikning suyak shaklini chiqarib tashlash uchun ishlatiladi.

Bo’yin qiyshiqligida qaysi shifokor bilan bog’lanish kerak

• Bolani bo’yin qiyshiqligiga tekshirish va davolashni bolalar ortopedik travmatologlar va nevropatologlar amalga oshiradilar. Bemorning ko’rsatmalariga ko’ra, fizioterapevtlar ham maslahat berishadi.

• Kattalardagi spastik bo’yin qiyshiqligi terapiyasida nevrologlar ishtirok etadilar, agar kerak bo’lsa, jarroh bilan maslahatlashish zarur.

Bo’yin qiyshiqligini davolash

Tug’ma mushak bo’yin qiyshiqligini davolashda konservativ va jarrohlik usullaridan foydalanish mumkin. 

• Konservativ davoga fizioterapiya mashqlari, massaj, fizioterapiya muolajalari, ortezdan foydalanish kiradi.
• Shants yoqasidan foydalanish — bo’yin umurtqasini mahkamlash uchun ortopedik vosita — boshni tik tutishga imkon beradi.
• Massaj va fizioterapiyani amalga oshirish ta’sirlangan mushakni qon bilan ta’minlashni yaxshilaydi, chandiq to’qimalarini kamaytiradi. 
• Ba’zi hollarda botulinum toksin ukollari taranglashgan mushaklarni bo’shatish uchun ishlatiladi.

Mushaklarning tiklanishini maksimal darajada oshirish uchun terapiyani tug’ilishdan boshlash kerak. Samarali davolanish bilan qiyshiqlik hajmi kamayadi va 2-12 oydan keyin butunlay yo’q bo’lib ketishi mumkin. Mushak normal elastiklik va qalinlikka ega bo’ladi, bo’yin qiyshiqligi belgilari yo’qoladi. Ammo to’liq konservativ davo kompleksidan keyin ham bo’yin qiyshiqligi ba’zida davolanmaydi — mushak kamroq cho’ziluvchan va elastik bo’lib, qarama-qarshi tomonning mushaklaridan o’sishda orqada qolishi mumkin. Alomatlar keksa yoshda takrorlanishi mumkin, bu esa jarrohlik yo’li bilan tuzatishni talab qiladi. Odatda konservativ davo usullari 1-2 yoshdan keyin yordam bermaydi. Operatsiyalar, shu jumladan endoskopik operatsiyalar, 2 yoshdan oshgan bolalarda amalga oshiriladi.

Bo’yin qiyshiqligini kech tashxislash, bo’yin harakatchanligini cheklash va natijada yuz va bosh suyagi assimetriyasi, elkama pichoqlari va elka kamarlari assimetriyasi bilan servikal va ko’krak umurtqasining funktsional skoliozi (lateral egrilik).

Shuni ta’kidlash kerakki, jarrohlik davolash masalasini hal qilishda hal qiluvchi omil bu bemorning yoshi emas, balki deformatsiyaning rivojlanishi.

Umurtqa pog’onasi rivojlanishida anomaliyalar bo’lsa, konservativ davo o’tkaziladi, u Shants yoqasi bilan boshini teskari tomonga burgan holda immobilizatsiya qilish, massaj va fizioterapiya — bo’yin muskullarini elektr stimulyatsiyasi. qarshi tomon. Ushbu kasallikning ayrim shakllarida davolash usullari konservativ usullar bilan cheklangan. Boshqa shakllarda, masalan, birinchi bachadon bo’yni umurtqasining rivojlanishidagi anomaliyalar bilan operatsiya qilish mumkin.

Kattalardagi spastik bo’yin qiyshiqligini davolash uchun dastlab dori-darmon bilan davolash qo’llaniladi, bu mushak gevşetici, antixolinergiklar, titrashni oldini oluvchi dorilar va spazmodik mushak ichiga botulinum toksinini kiritishni o’z ichiga oladi.

Konservativ davo muvaffaqiyatsiz bo’lgan hollarda jarrohlik usullari qo’llaniladi — selektiv denervatsiya yoki miyani chuqur stimulyatsiya qilish.

Bo’yin qiyshiqligini oldini olish

Patologiyaning oldini olish uning shakli bilan belgilanadi va uning paydo bo’lish sabablariga bog’liq.

Kundalik massaj terapevtik mashqlar bilan birgalikda sternokleidomastoid mushak tolasining uzayishini ta’minlaydi, bu esa bolaning faol o’sishi paytida zararlanish xavfini kamaytiradi.

Yumshoq to’qimalarning, bo’yinning limfa tugunlarining yiringli yallig’lanish kasalliklarini o’z vaqtida samarali davolash dermodesmogenik bo’yin qiyshiqligi rivojlanishiga yo’l qo’ymaydi.

Bolani ratsional parvarish qilish pozitsion bo’yin qiyshiqligi paydo bo’lishining oldini oladi.

Spastik bo’yin qiyshiqligi kattalarga ortopedik yostiqdan foydalanish, tananing bir tomonida spazm paydo bo’lishiga olib keladigan harakatlardan saqlanish, gipertonik holatdagi mushaklarni bo’shashtirishni o’rganish tavsiya etiladi.

manba: invitro.ru