Ayollar Uchun Namoz O’rganish

Ayollar uchun namoz o’rganish

Сначала в право потом в лево.

Намоз қироатида огоҳ бўлинг!

Mundarija скрыть

Намоз қироатида огоҳ бўлинг!

Ayollar uchun namoz o’rganish

Топ недели

Левая колонка

Бомдод. (С начало 2 ракат суннат, потом 2 ракат фарз)

Inson namoz ichida qiroat qilayotganida, shuningdek, takbirlar, sano, tasbehlar, attahiyyot va salovotlarni o`qishda o`zi eshitgulik qilib o`qishi lozim! Ayrimlar bu narsalarni o`ta ichidan, o`zi ham eshitmaydigan, va hatto, tili va labi qimirlamaydigan qilib, xayolda o`qishadi. Va holbuki hayoliy qiroat bilan namozning qiroat farzi ado bo`lmaydi. Shu xilda qiroat qilishga o`rganib qolganlar esa, yonida turgan namozxonlarning shivirlab qiroat qilishlaridan jahllari chiqadi, ensasi qotadi.

Qarang, hanafiy mazhabining eng mashhur fiqhiy manbasi “Muxtasar al-Viqoya”da bunday deyilgan:

و أدنى الجهر إسماع غيره و أدنى المخافتة إسماع نفسه، هو الصحيح

“Oshkoraning eng past darajasi boshqaga eshittirishdir. Maxfiyning eng past darajasi esa o`ziga eshittirishdir. Ushbu fiqhiy qarash sahihdir!” (Ubaydulloh ibn Mas`ud ibn Toj ash-shari`a al-Buxoriy. Muxtasar al-Viqoya. – Qozon, 1911. – B. 16).

Demak, oshkora o`qishning eng past darajasi boshqaga eshittirish bo`ladigan bo`lsa, maxfiyning eng yuqori darajasi ham shudir. Chunki, ovozsiz faqat tilning harakati lug`atda ham, urfda ham qiroat deb atalmaydi.

Shuning uchun ham, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning yonlarida turgan sahobai kiromlar sunnat namozlarida hamda peshin va asr namozlaridagi qiroatlarini, shuningdek, “omin”ni eshitib qolishar edi. Albatta bu maxfiyning yuqori darajasi bo`lgani uchun eshitishgan. Jumladan, Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bomdod va shomning sunnatida “Kofirun surasi” va “Ixlos surasi”ni o`qiganlar (Muslim, 1/726; Termiziy, 1/431; Nasoiy, 2/992; Abu Dovud, 1/1258; Ibn Moja, 1/833; Ahmad, 2/4763; Tabaroniy, 10/10251; Bayhaqiy, 3/4657; Ibn Abu Shayba, 2/6336).

Yuqorida aytganimizdek, ayrimlar namozda o`qiladigan narsalarni o`ta ichidan, o`zi ham eshitmaydigan qilib, tili va labi qimirlamaydigan qilib, xayolda o`qishadi. Bu mutlaqo durust emas, namozning namoz bo`lishi ham shubhali. Hanafiy olimlaridan Abu-l-Hasan al-Karxiy rahimahulloh: “Maxfiyning eng oz darajasi haraflarni to`g`rilab o`qishdir!”, deganlar (Burhoniddin al-Marg`inoniy. al-Hidoya. 1-jild. – Laknau: Yusufiy, 1902. – B. 107).

Harflarni maxrajlaridan chiqarib, to`g`rilab o`qish uchun ham lab qimirlashi lozim bo`ladi. Sahobalardan Rasululloh sollallohu alayhi va sallam peshin bilan asrda qiroat qilarmidilar, deb so`ralganda, ular tasdiq qilganlar. Ushbu namozlar maxfiy o`qilgani bois, buni qaerdan bildingizlar, deb so`ralganda esa Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning soqollari qimirlashidan bilardik, deb javob berganlar (Buxoriy, 1/746; Abu Dovud, 1/801; Ibn Moja, 1/826; Ibn Hibbon, 5/1826; Ahmad, 5/21098; Ibn Xuzayma, 1/505; Bayhaqiy, 2/2192; Ibn Abu Shayba, 1/3655; Abdurrazzoq, 2/2676).

Ya`ni, maxfiy o`qilgan namozda ham lab va jag`lar qimirlashi darkor ekan, odatda eshitishi joyida bo`lgan quloq bilan o`z qiroatini, harflarning to`g`ri o`qilayotganini eshitib turish kerak ekan.

Namozdagi qiroatning oshkoraligining darajasining eng pasti birovga eshittirish bo`lsa, uning maxfiyligining eng yuqori darajasi ham shu bo`lsa, unda bu ikkovining orasidagi farq nimada, deb so`ralgan savolga ustozimiz Shayx Do`stmuhammad Tursun rahimahulloh birovga eshittirish niyatida o`qilsa, oshkoralik hisoblanadi; o`zi eshitishi niyatida o`qilsa, bu oshkora o`qiganlik deyilmaydi, degan edilar.

Boshqa ustozlarimiz esa oshkora va maxfiyning orasidagi farq halqum (kekirdak, tomoq, bo`g`iz, yutqin, hiqildoq) ning qimirlashi deb ta`kidlaganlar. Halqumni qimirlatmasdan shivirlab o`qilgan narsani xonada o`tirganlarning hammasi eshitishi mumkin, lekin u oshkora o`qilgan hisob qilinmas ekan. Chunki, halqum o`ziga xos mikrofon rolini o`ynar ekan, so`zlaganda u qimirlasa, oshkora so`zlangan bo`ladi, “mikrofon” ishlagan bo`ladi. Aks holda maxfiy aytilgan bo`ladi.

Xullas, fiqhiy manbalarda ta`kidlangan, xossatan, “Muxtasar al-Viqoya”dagi iboraga muvofiq namozxonlar sunnat va nafl namozlarida, imom domlalarimiz esa asr bilan peshin kabi maxfiy namozlarda qiroatni o`zlari eshitadigan qilib o`qishlari lozim. “Ehtiyot sari ibodat ast!” (“Ehtiyot ibodatning boshidir!”) deganlaridek, namozni ehtiyot qilgan yaxshi.

Hamidulloh Beruniy

Инсон намоз ичида қироат қилаётганида, шунингдек, такбирлар, сано, тасбеҳлар, аттаҳийёт ва саловотларни ўқишда ўзи эшитгулик қилиб ўқиши лозим! Айримлар бу нарсаларни ўта ичидан, ўзи ҳам эшитмайдиган, ва ҳатто, тили ва лаби қимирламайдиган қилиб, хаёлда ўқишади. Ва ҳолбуки ҳаёлий қироат билан намознинг қироат фарзи адо бўлмайди. Шу хилда қироат қилишга ўрганиб қолганлар эса, ёнида турган намозхонларнинг шивирлаб қироат қилишларидан жаҳллари чиқади, энсаси қотади.

Қаранг, ҳанафий мазҳабининг энг машҳур фиқҳий манбаси “Мухтасар ал-Виқоя”да бундай дейилган:

و أدنى الجهر إسماع غيره و أدنى المخافتة إسماع نفسه، هو الصحيح

“Ошкоранинг энг паст даражаси бошқага эшиттиришдир. Махфийнинг энг паст даражаси эса ўзига эшиттиришдир. Ушбу фиқҳий қараш саҳиҳдир!” (Убайдуллоҳ ибн Масъуд ибн Тож аш-шариъа ал-Бухорий. Мухтасар ал-Виқоя. – Қозон, 1911. – Б. 16).

Демак, ошкора ўқишнинг энг паст даражаси бошқага эшиттириш бўладиган бўлса, махфийнинг энг юқори даражаси ҳам шудир. Чунки, овозсиз фақат тилнинг ҳаракати луғатда ҳам, урфда ҳам қироат деб аталмайди.

Шунинг учун ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ёнларида турган саҳобаи киромлар суннат намозларида ҳамда пешин ва аср намозларидаги қироатларини, шунингдек, “омин”ни эшитиб қолишар эди. Албатта бу махфийнинг юқори даражаси бўлгани учун эшитишган. Жумладан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бомдод ва шомнинг суннатида “Кофирун сураси” ва “Ихлос сураси”ни ўқиганлар (Муслим, 1/726; Термизий, 1/431; Насоий, 2/992; Абу Довуд, 1/1258; Ибн Можа, 1/833; Аҳмад, 2/4763; Табароний, 10/10251; Байҳақий, 3/4657; Ибн Абу Шайба, 2/6336).

Юқорида айтганимиздек, айримлар намозда ўқиладиган нарсаларни ўта ичидан, ўзи ҳам эшитмайдиган қилиб, тили ва лаби қимирламайдиган қилиб, хаёлда ўқишади. Бу мутлақо дуруст эмас, намознинг намоз бўлиши ҳам шубҳали. Ҳанафий олимларидан Абу-л-Ҳасан ал-Кархий раҳимаҳуллоҳ: “Махфийнинг энг оз даражаси ҳарафларни тўғрилаб ўқишдир!”, деганлар (Бурҳониддин ал-Марғиноний. ал-Ҳидоя. 1-жилд. – Лакнау: Юсуфий, 1902. – Б. 107).

Ҳарфларни махражларидан чиқариб, тўғрилаб ўқиш учун ҳам лаб қимирлаши лозим бўлади. Саҳобалардан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам пешин билан асрда қироат қилармидилар, деб сўралганда, улар тасдиқ қилганлар. Ушбу намозлар махфий ўқилгани боис, буни қаердан билдингизлар, деб сўралганда эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг соқоллари қимирлашидан билардик, деб жавоб берганлар (Бухорий, 1/746; Абу Довуд, 1/801; Ибн Можа, 1/826; Ибн Ҳиббон, 5/1826; Аҳмад, 5/21098; Ибн Хузайма, 1/505; Байҳақий, 2/2192; Ибн Абу Шайба, 1/3655; Абдурраззоқ, 2/2676).

Яъни, махфий ўқилган намозда ҳам лаб ва жағлар қимирлаши даркор экан, одатда эшитиши жойида бўлган қулоқ билан ўз қироатини, ҳарфларнинг тўғри ўқилаётганини эшитиб туриш керак экан.

Намоздаги қироатнинг ошкоралигининг даражасининг энг пасти бировга эшиттириш бўлса, унинг махфийлигининг энг юқори даражаси ҳам шу бўлса, унда бу икковининг орасидаги фарқ нимада, деб сўралган саволга устозимиз Шайх Дўстмуҳаммад Турсун раҳимаҳуллоҳ бировга эшиттириш ниятида ўқилса, ошкоралик ҳисобланади; ўзи эшитиши ниятида ўқилса, бу ошкора ўқиганлик дейилмайди, деган эдилар.

Бошқа устозларимиз эса ошкора ва махфийнинг орасидаги фарқ ҳалқум (кекирдак, томоқ, бўғиз, ютқин, ҳиқилдоқ) нинг қимирлаши деб таъкидлаганлар. Ҳалқумни қимирлатмасдан шивирлаб ўқилган нарсани хонада ўтирганларнинг ҳаммаси эшитиши мумкин, лекин у ошкора ўқилган ҳисоб қилинмас экан. Чунки, ҳалқум ўзига хос микрофон ролини ўйнар экан, сўзлаганда у қимирласа, ошкора сўзланган бўлади, “микрофон” ишлаган бўлади. Акс ҳолда махфий айтилган бўлади.

Хуллас, фиқҳий манбаларда таъкидланган, хоссатан, “Мухтасар ал-Виқоя”даги иборага мувофиқ намозхонлар суннат ва нафл намозларида, имом домлаларимиз эса аср билан пешин каби махфий намозларда қироатни ўзлари эшитадиган қилиб ўқишлари лозим. “Эҳтиёт сари ибодат аст!” (“Эҳтиёт ибодатнинг бошидир!”) деганларидек, намозни эҳтиёт қилган яхши.

Ҳамидуллоҳ Беруний