DO`STLARGA ULASHING:

Atom yadrosining tarkibi. Izotoplar

         Elеmеntning massa soni atom yadrosidagi protonlar soni bilan nеytronlar sonining yig’indisiga tеng bo’ladi:

bunda — protonlar soni, — nеytronlar soni.

Bitta elementning tartib nomеri bir xil ammo massasi har xil bo’lgan atomlar turiga  izotoplar dеyiladi. Masalan, kaliy izotoplari

izotopida 19 ta proton, 39 — 19 =20 ta nеytron

izotopida 19 ta proton, 40 — 19 =21 ta nеytron

izotopida 19 ta proton, 41 — 19 =22 ta nеytron

1-misol. Bor  va  izotoplar aralashmasidan iborat. Borning o’rtacha atom massasi 10,82 ga teng. Borda har qaysi izotop atomidan necha foiz bor?

Yechish: Bor izotoplarining umumiy massasini 100% deb olamiz. Agar bunda  izotopining foiz tarkibi x ga teng bo’lsa,   100-x ga teng bo’ladi. Bundan B atomining massa balansini  foiz bilan ifodalaydigan algebraik tenglama tuziladi:

  ya’ni

 10x+1100-11x =1082   bundan

 x = 18 .

 Demak,    q18%    esa 100-18q82% ga teng.

2-misol. Tabiiy xlor 75,4%   va 24,6%  izotoplar arlashmasidan tarkib topgan. Xlorning o’rtacha nisbiy atom massasini hisoblab toping.

Yechish: Bu  masala 1-misolning teskarisidir. Shuning uchun xlorning o’rtacha massasini x bilan belgilab quyidagicha algebraik tenglama tuzamiz:

35.75,4 + 37.24,6 q 100x   ðbundan

  x q 35,46 a. m.b

Demak, xlorning o’rtacha nisbiy atom massasi 35,46 a.m.b. ga tеng ekan.

Mustaqil yechish uchun masalalar

1. Quyidagi atom yadrolarida nechta proton va nechta neytron borligini aniqlang: ₁₅³¹P; ₁₉⁴¹K; ₁₂²⁵Mg; ₂₀⁴⁰Ca; ₃₀⁶⁵Zn; ₃₅⁸¹Br; ₄₆¹⁰⁴Pd; ₅₀¹²²Sn; ₅₆¹³⁰Ba; ₇₈¹⁸⁸Pt.

2. Nisbiy atom massasi 79,916 ga teng bo’lgan bromdagi ₃₅⁷⁹Br va ₃₅⁸¹Br izoplarining foiz miqdorini toping.

3. Litiy ₃⁶Li va ₃⁷Li aralashmasidan iborat va uning o’rtacha nisbiy atom massasi 6,94 ga teng. Litiy izotoplarining foiz miqdorini toping.

4. Kumush ₄₇¹⁰⁷Ag va ₄₇¹⁰⁹Ag aralashmasidan iborat va uning o’rtacha nisbiy atom massasi 107,88 ga teng. Kumush izotoplarining foiz miqdorini toping.

5. Tabiiy neon 90% ₁₀²⁰Ne va 10% ₁₀²²Ne  izotoplar aralashmasidan tarkib topgan. Neonning o’rtacha  nisbiy atom massasini hisoblab toping.

6. Tabiiy mis 27% ₂₉⁶⁵Cu va 73% ₂₉⁶³ Cu izotoplar arlashmasidan tarkib topgan. Misning o’rtacha nisbiy atom massasini hisoblab toping.

7. Magniy 78,6% ₁₂²⁴Mg va 11,29% ₁₂²⁵Mg  izotoplar aralashmasidan tarkib topgan. Magniyning o’rtacha nisbiy atom massasini hisoblab toping.

8. Bor ₅¹⁰B va ₅¹¹B aralashmasidan iborat va uning o’rtacha nisbiy atom massasi 10,81 ga teng.  H₃BO₃ kislota tarkibida  ₅¹¹B qancha bor?