Asimmetrifobiya: noaniq muvozanatdan qo‘rquv

Zamonaviy psixologiyada tobora ko‘proq e’tibor tortayotgan hodisalardan biri bu – asimmetrifobiya, ya’ni nosimmetriklikdan, notekislikdan yoki muvozanatsizlikdan qo‘rquvdir. Har bir inson estetik go‘zallikni o‘zicha qabul qiladi, biroq ba’zilarda simmetriyaga bo‘lgan talab haddan ziyod kuchli bo‘lib, bu holat hayot sifatiga ta’sir o‘tkazadigan darajagacha yetadi. Asimmetrifobiya ana shunday holatlardan biridir. Bu psixologik holat jiddiy tashvish tug‘dirishi mumkin, ayniqsa agar u kishi kundalik faoliyatida doimiy stress yoki obsesif-kompulsiv harakatlar orqali namoyon bo‘lsa.

Asimmetrifobiya nima?

Asimmetrifobiya – bu rasmiy klinik tashxis emas, balki fobiya turlaridan biri sifatida ko‘proq tilga olinadi. U eng ko‘p obsesif-kompulsiv buzilish (OKB) bilan bog‘liq holatlarda uchraydi. Ya’ni, inson biror buyum, manzara, rasm yoki joylashuv simmetrik emasligini sezganida kuchli noqulaylik, xavotir, hatto vahima his qiladi. Bu his-tuyg‘ular uni bu noqulaylikni «to‘g‘rilashga», buyumlarni qayta joylashtirishga yoki o‘zi uchun qulay bo‘lgan tartibni tiklashga undaydi. Bunday odamlar uchun hatto devordagi suratning biroz egilishi yoki chiroq tugmalarining noto‘g‘ri joylashuvi ruhiy iztirobga sabab bo‘lishi mumkin.

Asimmetrifobiyaning kelib chiqish sabablari

Ko‘pincha bu fobiya bolalik davrida shakllanadi. Bolada simmetriya yoki tartibga nisbatan alohida sezgirlik bo‘lishi mumkin, bu esa ulg‘aygan sari haddan ortiq darajadagi ehtiyojga aylanadi. Shuningdek, bu holatni kuchaytiruvchi omillar orasida travmatik voqealar, nazorat yo‘qotilishi bilan bog‘liq holatlar va atrof-muhitdagi beqarorlikni ko‘rsatish mumkin. Inson miyasining xavfsizlikka intilishi ba’zan vizual va fizik simmetriyani boshqaruv, nazorat va barqarorlik bilan bog‘lashi mumkin. Ya’ni, muvozanatdagi simmetriya uning ongida xavfsizlik ramziga aylanadi.

Asimmetrifobiya har doim ham tashqi tomondan oson aniqlanmaydi. Ba’zan inson bu holatini yashiradi yoki atrofdagilarga tushuntira olmaydi. Masalan, bir kishi o‘z ish stolidagi barcha buyumlar mutanosib va muvozanatli joylashishini talab qilishi mumkin. Agar bu holat buzilsa, u o‘zini noqulay his qiladi, g‘azablanadi yoki ishlash qobiliyati susayadi. Ba’zi hollarda esa insonlar bunday nosimmetriklikdan qochish uchun ma’lum joylarga bormay qo‘yishadi, ya’ni fobiya hayot tarzini chegaralaydi.

Kasbiy faoliyatga ta’siri

Bu fobiya san’atda, dizaynda yoki kundalik turmushda doimiy muammolarga olib kelishi mumkin. Asimmetrik shakllar bilan ishlash zarur bo‘lgan kasblarda ishlovchi insonlar uchun bu holat ish unumdorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, grafik dizayner, rassom yoki arxitektor bo‘lish uchun muvozanatli kompozitsiyalarni qadrlash zarur, ammo bu doim ham matematik simmetriya degani emas. Asimmetrifobik odam esa hatto mohirona asarlarni ham yoqtirmasligi yoki rad etishi mumkin, agar ularda vizual simmetriya bo‘lmasa.

Asimmetrifobiya boshqa psixologik muammolar bilan bog‘liqmi?

Bunday fobiya psixologik jihatdan boshqa muammolar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Jumladan, obsesif-kompulsiv buzilish, generalizatsiyalashgan xavotirli buzilish (GAD), ijtimoiy fobiyalar, hatto ayrim autistik spektr buzilishlarida ham simmetriyaga haddan tashqari bog‘lanish holatlari uchraydi. Shu sababli asimmetrifobiya ba’zan mustaqil muammo emas, balki kattaroq psixologik kasallikning bir alomati sifatida qaraladi.

Asimmetrifobiyani davolash usullari

Asimmetrifobiya simptomlarini engillashtirish yoki bartaraf etish uchun turli davolash usullari mavjud. Ulardan eng keng tarqalgani bu kognitiv-behavioral terapiya (CBT) bo‘lib, u orqali odam o‘z fikrlash modelini o‘rganadi va noto‘g‘ri e’tiqodlarni aniqlaydi. Bu terapiya yordamida bemor o‘zidagi simmetriyaga bo‘lgan haddan tashqari ehtiyojning ildizlarini anglaydi va asta-sekin o‘z reaktsiyalarini boshqarishni o‘rganadi. Bundan tashqari, ekspozitsion terapiya – ya’ni qo‘rqilgan holatlar bilan bosqichma-bosqich yuzma-yuz bo‘lish – asimmetrifobiya davosida samarali usul hisoblanadi. Bu usul orqali bemor avval kichik, keyin esa murakkabroq nosimmetrik holatlar bilan yuzlashib, ularga nisbatan chidamlilikni oshiradi.

Ba’zan, agar fobiya haddan tashqari kuchli bo‘lsa, shifokorlar dori vositalarini tavsiya etishi mumkin. Antidepressantlar yoki anksiyolitiklar yordamida bemorning umumiy xavotir darajasi tushiriladi va bu terapiya jarayonini osonlashtiradi. Biroq dori vositalari faqat vaqtinchalik yengillik beradi, muammoning ildizini esa faqat psixologik yondashuvlar orqali yechish mumkin.

Jamiyatning fobiyaga bo‘lgan munosabati

Yana bir muhim jihat – bu jamiyatning bunday holatlarga bo‘lgan munosabati. Afsuski, ko‘pchilik asimmetrifobiyani shunchaki injiqlik yoki «bekorchilik belgisi» deb qabul qiladi. Bu esa fobiyadan aziyat chekayotgan insonlarning o‘z muammosini tan olishiga va yordam so‘rashiga to‘sqinlik qiladi. Jamiyatda bu holat haqida ko‘proq tushunchaning shakllanishi, uni oddiy estetik yoqtirish va psixologik og‘irlik o‘rtasidagi farqni anglash fobiya bilan yashovchi insonlarga ruhiy yordam berish imkonini yaratadi.

Asimmetrifobiyaning ijobiy qirralari bormi?

Shu bilan birga, ba’zi odamlar asimmetrifobiyaga ijobiy jihatdan qarashga harakat qilishadi. Ular buni o‘zlarining aniqlikka intilishi, detallarni payqay olish qobiliyati sifatida ko‘rishadi. Haqiqatan ham, bu sezgirlik ijodiy ishlar, muhandislik yoki fan sohalarida foydali bo‘lishi mumkin. Ammo bu xatti-harakatlar insonni bezovta qiladigan, uning kundalik hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan darajaga yetganida, bu fobiya deb qaraladi.

Xulosa

Asimmetrifobiya – bu inson ruhiyatidagi nozik muvozanatning buzilishi natijasidir. Bu fobiya orqali biz ongimiz qanday qilib vizual tartib va simmetriyani xavfsizlik, nazorat va go‘zallik bilan bog‘lashini tushunishimiz mumkin. Fobiya bilan yashovchilarni ayblash yoki kulish o‘rniga, ularga empatiya bilan qarash, tushunishga harakat qilish va zarur bo‘lsa, professional yordamga yo‘naltirish jamiyatimizda ruhiy salomatlik madaniyatini shakllantiradi. Har birimiz turlicha his qilamiz, lekin har bir hissiyotga e’tibor bilan yondashish – bu jamiyatning asl kuchi va sog‘lomligi belgisi hisoblanadi.