Asalari yelimi (propolis) haqida

Asalari yelimi, ya’ni propolis — asalari tomonidan o‘simliklarning kurtaklari, po‘stloqlari va novdalaridan to‘plangan smolali moddalar asosida tayyorlanadigan tabiiy mahsulotdir. Asalarilar bu moddalarga o‘z fermentlarini qo‘shib, ulardan o‘z uyalarini mustahkamlash, dezinfeksiya qilish va himoya qilishda foydalanadilar. Propolisning asosiy tarkibi o‘simlik smolalari, mum, efir moylari, polifenollar, flavonoidlar, vitaminlar va mikroelementlardan iborat bo‘lib, u turli xildagi kasalliklarga qarshi kuchli tabiiy vosita sifatida qadrlanadi. Asalarilar propolisni ko‘pincha uyaning devorlariga surtishadi, yoriqlarni yopishadi yoki kirish joylariga surtib, mikroorganizmlardan himoyalanadi. Shuningdek, tashqi xavf tug‘ilganda yoki begona jonzotlar uya ichiga kirib qolganida, ular o‘sha jonzotni propolis bilan qoplab, uyani dezinfeksiya holatida saqlashadi.

Propolisning kimyoviy tarkibi

Propolisning kimyoviy tarkibi asosan u qayerda ishlab chiqilganiga va o‘simlik manbalariga bog‘liq. Umuman olganda, propolis tarkibida 50–55% smola va balzam, 30% mum, 10% efir moyi, 5% gulchambarlik moddalari va boshqa mikromoddalar bo‘ladi. Flavonoidlar, fenol kislotalari, aldehidlar, terpenlar, vitamin B1, B2, B6, C va E propolisning sog‘liq uchun foydali bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, tarkibida temir, rux, mis, marganes kabi mikroelementlar mavjud bo‘lib, ular inson organizmining immun tizimini mustahkamlashga xizmat qiladi.

Propolisning shifobaxsh xususiyatlari

Propolis uzoq yillardan buyon xalq tabobatida keng qo‘llaniladi. Uning kuchli antibakterial, antivirus, zamburug‘larga qarshi, yallig‘lanishga qarshi va og‘riqni kamaytiruvchi xususiyatlari bor. Ayniqsa, organizmdagi bakterial va virusli infeksiyalarni bartaraf qilishda samarali vosita hisoblanadi. Propolis yallig‘lanishni kamaytiradi, yara bitishini tezlashtiradi, qon aylanishini yaxshilaydi va immunitetni kuchaytiradi. Ayniqsa, gripp, shamollash, angina, bronxit kabi kasalliklarda propolisni ichki va tashqi tarzda qo‘llash tavsiya etiladi. Teridagi yallig‘lanishlar, kesilgan joylar, kuygan joylar uchun propolis asosidagi moy yoki malhamlar samarali natija beradi.

Propolisning qo‘llanilish sohalari

Propolis nafaqat tibbiyotda, balki kosmetologiya, farmatsevtika va hatto oziq-ovqat sanoatida ham keng qo‘llaniladi. Tibbiy sohada propolisdan tayyorlangan malhamlar, tomchilar, kapsulalar, spreylar keng tarqalgan. U nafas yo‘llarini tozalovchi, immunitetni oshiruvchi, og‘riqni kamaytiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Kosmetologiyada esa yuz va tanani parvarishlash, terini yoshartirish, husnbuzarlarni bartaraf etish uchun propolis asosidagi kremlar, losonlar va niqoblar ishlab chiqariladi. Oziq-ovqat sanoatida esa uni saqlash muddatini uzaytiruvchi tabiiy konservalovchi sifatida foydalanish mumkin. Ayniqsa, organik va tabiiy mahsulotlar ishlab chiqarishda propolisga talab ortib bormoqda.

Propolisni qanday ishlatish kerak

Propolis turli shakllarda ishlatiladi: xom holatda chaynash, suv yoki spirtli eritmasi ko‘rinishida ichish, malham yoki yog‘ holida tashqi tomondan surish mumkin. Xom propolisni og‘iz bo‘shlig‘idagi yallig‘lanishlar, tomoq og‘rig‘i, tish og‘rig‘i uchun chaynash tavsiya etiladi. Spirtli propolis damlamasi esa ko‘p hollarda immunitetni oshirish, ichki yallig‘lanishlarni davolash, viruslarga qarshi kurashishda ichimlik sifatida ishlatiladi. Shu bilan birga, uni tomchilab yaralarga surish, qorin bo‘shlig‘i og‘riqlarida iste’mol qilish mumkin. Farzandlarga propolisning suvli eritmasi tavsiya etiladi, chunki spirtli damlama ularga og‘irlik qilishi mumkin. Propolisni ishlatishdan oldin uning allergik ta’siri bor-yo‘qligini sinab ko‘rish muhim, chunki ba’zi odamlarda arilar mahsulotlariga nisbatan allergiya bo‘lishi mumkin.

Ilmiy tadqiqotlar va zamonaviy tibbiyotda propolis

Zamonaviy ilmiy tadqiqotlar propolisning ko‘plab foydali xususiyatlarini tasdiqlagan. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, propolis antibakterial va antivirus ta’siri tufayli antibiotiklarga muqobil tabiiy vosita sifatida qaralmoqda. Ayniqsa, antibiotiklarga chidamli bakteriyalarga qarshi propolis samarali bo‘lishi aniqlangan. Bundan tashqari, propolis saraton hujayralarining ko‘payishini sekinlashtirish, qon shakarini tartibga solish, og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasini saqlash kabi sohalarda ham ijobiy natijalar bermoqda. Ayniqsa, Braziliya, Rossiya, Yaponiya va Yevropa davlatlarida propolis asosida tayyorlangan dori vositalari va parhez qo‘shimchalari keng tarqalgan.

Propolisni saqlash va sifatli mahsulotni tanlash

Propolisni to‘g‘ri saqlash muhim ahamiyatga ega. U qorong‘i, salqin va quruq joyda, havo kirishi cheklangan idishda saqlanishi kerak. Yuqori harorat yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri quyosh nuri ta’sirida propolis o‘zining foydali xususiyatlarini yo‘qotishi mumkin. Sifatli propolis odatda jigarrang yoki quyuq yashil rangda bo‘ladi, o‘tkir o‘simlik iforiga ega, qo‘lda yumshoq-yumshoq sinadi. Sun’iy yoki sifatsiz propolis tarkibida zararli qo‘shimchalar bo‘lishi mumkin, shuning uchun uni ishonchli manbadan xarid qilish lozim.

Xulosa

Propolis — tabiatning bebaho ne’mati bo‘lib, qadimdan inson salomatligini mustahkamlashda muhim o‘rin egallab kelmoqda. Uning tabiiy antibakterial, yallig‘lanishga qarshi va immunitetni kuchaytiruvchi xususiyatlari uni zamonaviy tibbiyotda ham, xalq tabobatida ham bebaho vosita sifatida tan olinishiga sabab bo‘lgan. Propolisni to‘g‘ri va me’yorda ishlatish orqali ko‘plab kasalliklarning oldini olish, sog‘lig‘imizni mustahkamlash va hayot sifatini yaxshilash mumkin. Shu sababli, har bir inson o‘z salomatligini tabiiy vositalar bilan qo‘llab-quvvatlashni istasa, propolis bu yo‘lda ishonchli yordamchi bo‘lishi mumkin.