«Apriori» nima? O’zgartirish mumkin bo’lgan so’z va sinonimlarning ma’nosi haqida malumot

Ular tegishli joyda ko’rinadigan narsada, injiqlikda ishlatiladi. Sizda bunday bo’lishiga yo’l qo’ymaslik uchun biz siz bilan ushbu so’zlardan biri haqida gaplashamiz: apriori. Uning kelib chiqishi bilan tanishib chiqsak, uning aniq ma’nosi va foydalanish imkoniyatini bilib olamiz.

♥ MAVZUGA: Oddiy so’zlar bilan sukut nima?

Apriori so’zi qaerdan kelib chiqqan?

«Apiori» so’zi lotincha kelib chiqishi sizni ajablantirmaydi. U erda «a priori» so’zma -so’z «oldingi» degan ma’noni anglatadi. Va bizning tilimizda biz bu so’zni ishlatamiz — hamma biladigan, hech qanday dalil talab qilmaydigan, sukut bo’yicha. Masalan, a priori haftada 7 kun bor. Bu bilan bahslashish qiyin va, albatta, bunga loyiq emas.

Apriori — haqiqat haqidagi bilimlarga asoslanmasdan, tekshirmasdan, dalilsiz (oldindan ma’lum bo’lganidek) oldindan to’g’ri.

Ammo bu atamaning falsafiy ildizlari bor. Bu Aristotelning o’zi tufayli paydo bo’lgan deb ishoniladi. Bu yunon donishmand o’z nutqlarida ko’pincha «apriori» so’zini ishlatgan. Va so’zning keng qo’llanilishi Immanuel Kantga tegishli bo’lishi kerak. U hamma odamlarning dunyo haqidagi o’z tasavvuriga va tug’ma apriori bilimga ega ekanligiga ishongan.

♥ MAVZUGA: «Status -kvo» nima va bu ibora qanday to’g’ri ishlatiladi?

Nutqning bu qismi nima?

Bu «qo’shimchalar» deb taxmin qilish mantiqan to’g’ri keladi, chunki u «qanday» — «tosh (qanday?) A priori suvga botadi» degan savolga javob beradi. Faqat zamonaviy tilda so’zning boshqa qismlariga ham tegishli variantlari paydo bo’ldi. Ma’lum bo’lishicha, sifat «apriori» dan kelib chiqishi mumkin. Masalan, apriori — bu har doim paydo bo’ladigan narsa. Biz apriori ma’lumotlar yoki apriori ehtimollik haqida gapirishimiz mumkin.

♥ MAVZU HAQIDA: De-yure va de-fakto nima?

Apriori so’zining sinonimlari (ularni almashtirish mumkin)

Falsafadagi atamalar ko’pincha munozarali va o’ziga xos emas. «A priori» so’zining sinonimlarini topish qiyin emas. Kundalik nutqda biz sodda va tushunarli analoglardan foydalanamiz: aniqki, shubhasiz, yuz foiz tushuniladi.

Darhaqiqat, «hamma biladi apriori» va «hamma o’zi biladi» iboralari bir xil ma’noga ega bo’lardi. Lekin qaysi vaziyatda qaysi so’zlarni ishlatish yaxshiroq ekanligini tushunishingiz kerak.

♥ MAVZUGA: Ot kuchi nima va otda nechta ot bor?

Apriori so’zini qaerda ishlatish maqsadga muvofiq?

Bu so’z moda bo’lib tuyulsa-da, eng ommabop emasligi aniq. O’rganilgan rus tilida o’qilgan 300 million jumlaning apriori faqat 34 ta holatda uchraydi. Ushbu so’z ishbilarmonlik odob-axloqida, muzokaralarda o’rinli bo’lib, u ma’ruzalarda va ilmiy ishlarda qo’llaniladi.

«Apiori» so’zi professional nutqda ham ishlatiladi, uni olimlar, huquqshunoslar va faylasuflarda uchratish mumkin. Lotin atamasi isbot talab qilmaydigan haqiqatni ta’kidlaydi. Masalan, «ayblanuvchi sud tomonidan aybdorligi isbotlanmaguncha apriori begunohdir».

Va bu g’ayrioddiy so’zni kundalik nutqda ishlatish suhbatdoshingizga so’z boyligingizning chuqurligini ko’rsatishi mumkin. Ammo siz «apriori» dan ehtiyot bo’lishingiz va undan faqat kerakli holatlarda foydalanishingiz kerak. Aks holda, suhbatdoshlaringiz nimani nazarda tutayotganingizni tushunmasligi mumkin, bu holda umumiy va oddiy sinonimdan foydalanish yaxshiroqdir. O’z bilimingizni ko’rsatib, o’zingizni sharmanda qilmaslik uchun so’zni to’g’ri ishlatish ham muhimdir. «Apiori» yoki «Men buni apriori qilmayman» iboralarini ishlatmaslik kerak.

Ma’lumki, bizning so’z boyligimiz nutqni xilma-xil qilishga va turli suhbatdoshlar bilan umumiy til topishga yordam beradi. Shuning uchun ham bunday g’alati so’zlarni ham nutqimizga kiritishiga va ularni kerakli vaziyatlarda ishlatishiga yo’l qo’yish kerak.